Файл: Лекция жне зертханалы сабатарды, СЖ таырыптарыны атаулары.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 211
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қантты- қан агары. 100 мл балқытылған және 450С- да салқындатылған ет- пептонды агарды, 10 мл 20%- тік залалсыздандырылған глюкоза ерітіндісін және 15-20 мл қойдың тазартылған және залалсыздандырылған қанын қосады. Осы қоспаны көбік немесе ауа бүршіктері шықпайтындай етіп ептеп қана шайқап араластырады да бактериологиялық аяқшаларға құяды. Аяқшадағы ортаны 5-7 сағаттай термостатта кептіреді. Бұл ортаны анаэробтардың таза культураларын алуға және олардың өсуі мен колонияларының пішінін анықтау үшін қолданылады. Микроорганизмдерді арнаулы аспап- анаэростаттарда да өсіреді.
Пысықтауға арналған сұрақтар
1.Аэробты микроорганизмдерді қалай өсіреді ?
2.Анаэрбты микроорганизмдерді қалай өсіреді ?
3.Анаэростат дегеніміз не ?
4.Қатты- қан агарын сипатта.
5.Сұйық ортада микроорганизмдерді өсіруде қандай ортаның оттегімен жанасу ауданының үлкен болғаны қолайлы ?
№8 Зертханалық жұмыс.
Тақырыбы: Микроорганизмдерге сыртқы орта жағдайларының әсерін зерттеу
Сабақтың мақсаты: Микроорганизмдерге сыртқы орта жағдайларының әсерін анықтап, оларда байқалатын ерекшеліктерді бақылау.
Қажетті құрал-жабдықтар: петри табақшасы, термостат, ақ нан тілімі, скальпель, пипетка, шыны штапель, ет-пептонды-агар, тоңазтқыш.
Тапсырманың орындалу барысы.
1) Ылғалдылықтың микроорганизмдерге әсері.
2) Жарықтың микроорганизмдерге әсері.
3) Температураның микроорганизмдерге әсері.
Ылғалдылықтың микроорганизмдерге әсері. Табиғатта су бос және байланысқан күйінде кездеседі. Байланысқан суды ертінді ретінде қолдануға болмайды. Сондықтан микроорганизмдер ортада бос күйіндегі су болғанда ғана тіршілік ете алады. Бұндай суда еріген қоректік заттар микрооганизмдерклеткасына ене алады. Ортада судың мөлшеоі неғұрлым азайған сайын солғұрлым микроорганизмдер тіршілігі баяулай береді. Сондықтан кептіру микроорганизмдер, тіршілігі үшін аса қауіпті. Дегенмен ылғал тапшы болған жағдайда да микроорганизмдер тірі қалатыны байқалады. Бұған олардың спора түзетін қасиеті дәлел бола алады.
Ылғалдың микробтарға әсерін анықтау мақсатында ылғалы әр түрлі ақ нанның тілімдерін алады. Кейбір тілімдері қолдан кептіреді де. Осыларды Петри табақшасына салып, 20 минут бойына 1 атм. зарасыздандырады. Бір тілімнің үстіне ілемшекпен сапрофит бактерияларды (Sarcina Lutea, Achromobacter Prodigiosum) жұқтырады, басқаларына зең саңырауқұлақтарының қуаншылыққа төзімділігі жөнінен қорытынды шығарады. Мерзімі жағынан ұзақ болғанымен осындай тәжірибені топырақтарда жасауға болады.
Жарықтың микроорганизмдерге әсері. Табиғатта кездесетін шашырап түсетін сәулелер көпшілік микроорганизмдерге аса көп әсер ете қоймайды. Ал күн сәулесі тікелей түссе микробтарды қырып жіберетінін ескеру керек. Сәулелердің ішінде ультракүлгін тобының жойқын әсері күшті. Сондықтан ішінде ультракүлгін тобының жойқын әсері күшті. Сондықтан оны бөлмелерді, ауаны дезинфекциялау үшін кеңінен қолданады. Кейбір микроорганизмдер күн сәулесінің арқасында көміртегін сіңіре алатындықтан олар жарыққа мұқтаж болады.
Жұмыстың барысы:
Қатырылған ет-пептонды агардың бетіне ішек таяқшасын мол етіп себеді. Бұл үшін бактериялардың таза культураларынан ілмешекпен алып, пробиркадағы 1 мл зарарсыздандырылған суға езеді. Зарарсыздандырылған пипеткамен бактериялар суспензиясын алып қоректік орта бетіне тамызады да, шыны шпательмен орта бетіне жаяды: табақшаға түбіне қара қағаз желімдеп қояды. Оның ортасына жарық түсетіндей етіп ойып қояды. Оның ортасына жарық түсетіндей етіп ойып қояды. Бұнда қара қағаздың ойған жерінен ғана жарық түсетін болады. Келесі сабақта табақшадағы бактериялардың өсу барысын тексереді. Сонда тікелей түскен күн сәулесінен микроорганизмдердің өспей қалатынын анықтауға болады.
Температураның бактериялар дамуына әсер. Микроорганизмдер өздері қоршап тұрған орта температурасында ғана тіршілік ете алады. Олардың басқа организмдер сияқты дене температурасын реттейтін мүмкіндігі болмайды. Температура әсеріне байланысты микроорганизмдерді үш топқа бөледі.
Психрофильдер – суық сүйгіш, тіршілік ету диапазоны – 2-4 суықтан, 200С жылы дейін. Мезофильдер – орташа температурада тіршілік етеді. Тіршілік диапазоны 20-25-дан 40-450С дейін.бұлардың көпшілігі ауру қоздырғыштар. Термофильдер – «ыстық сүйгіштер» жоғары температура аймағында кездеседі. Тіршілік диапазоны – 40-тан 70-750С аралығында жатады.
Картоп және шөп таяқшасынан ілмешекке материал алып пробиркадағы 1 мл суға жақсылап езеді. Осыдан пипеткамен 2-3 тамшысын алып, ет-пептонды агар бетіне тамызады. Шыны шпательмен оны жақсылап жаяды. Табақшаларды 20 және 500С термостатта +40С температурасы бар тоңазытқышта орналастырады. Келесі сабақта тәжірибе нәтижесін бақылайды. Ортада өсу қабілеттілігіне қарай, олардың ең жақсы дамитын температура деңгейін анықтайды.
Бақылау сұрақтары:
1.Күн сәулесі микроорганизмдерге қалай әсер етеді?
2.Психрофильдер дегеніміз не?
3.Мезофильдер қандай ортада тіршілік етеді?
4.Термофильдер дегеніміз не?
5.Дезинфекциялауға қандай табиғи факторларды қолдануға болады?
№ 9 Зертханалық жұмыс.
Тақырыбы: Микроорганизмдер көмегімен көміртегі қосылыстарының өзгеріске ұшырауын зерттеу
Сабақтың мақсаты: Көміртегі қосылыстарының микробтардың әсерінен өзгеріске ұшырайтындығына көз жеткізу. Ашу процестері туралы ұғым қалыптастыру.
Қажетті құрал-жабдықтар: Сыйымдылығы 250 мл колба, 20% қант ерітіндісі, 1гр нан ашытқысы, 10мл сахароза ерітіндісі, қалақай немесе зығырдың саба ғы, қайшы.
Тапсырманың орындалу барысы.
1) Сыйымдылығы 250 мл колбаға 50 мл 20% қант ерітіндісін және 1гр нан ашытқысын 10мл сахароза ерітіндісіне езіп салып қыздыру арқылы спирттік ашу процесін бақылаңыз.
2) Сүт қышқылы ашу процесін бақылаңыз және оның қоздырғыштарын анықтаңыз.
3) Клетчатканың ыдырауын зерттеу.
Табиғатта кездесетін құрамында көміртегі қосылыстары бар органикалық заттар азотты органикалық заттар сияқты микробиологиялық өзгерістерге ұшырайды. Олардан аралық заттар түзіледі, ал кейде ең ақырғы өнім CO2 мен суға ыдырайды. Көміртегі қосылыстарының ыдырауына қатысатын микроорганизмдердің түрлік құрамы белокты заттар ыдыратушы микроорганизмдер тобына қарағанда біршама айырмашылығы болады. Органикалық заттар минералданғанда пайда болған көмір қышқыл газының бір бөлігін автотрофты және хемосинтездеуші микроорганизмдер пайдаланады, ал қалған біраз бөлігі фотосинтез кезінде өсімдіктер сіңіру үшін атмосфераға тарайды.
Көміртегі қосылыстарының ішінде оңай және шапшаң минералданушылар – қанттар мен крахмал. Пектин, клетчатка, лигнин және май сияқты көміртегінің біраз мөлшері бар заттарды микроорганизмдер оңай ыдырата бермейді. Әрине осы көрсетілген өзгерістердің ең ақырғы өнімі ретінде бөлінетін заттар көміртегінің табиғаттағы айналымына қосылады. Бұл процесте аэрация жағдайының мәні зор. Аэробты жағдайда көміртегі бар органикалық заттар әжептәуір ыдырап, ең соңғы өнім, яғни көмір қышқыл газы мен су түзіледі.
С6Н12О6+6О2=6СО2+6Н2О+2822 кДж
Бұнда энергия толық босап шығады да, оны тыныс алу деп атайды.
Ал анаэробты жағдайда, яғни оттегі тапшы болғанда органикалық заттардағы көміртегі қосылыстары ашу процесі бағытында өтеді. Сонда ортада аралық өнімдер: спирттер (этил, бутил т.б. және әр түрлі қышқылдар (сүт, май, сірке, янтарь пропион, т.б.), газ тәріздес заттар: сутегі және көмір қышқыл газы пайда болады. Аэробты жағдайға қарағанда бұнда бөлінетін қуаттың мөлшері де тым аз болады. Микроорганизмдер көмегімен табиғатта жүретін ашу процесі адам баласының тұрмысында кеңінен қолданылады. Бұл процесс нан пісіру, сыра қайнату, шарап жасау, көкөністерді ашыту, сүрлем салу, сүттен түрлі сүт тағамдарын даярлауда, талшықты өсімдіктерден жіп тіндерін өндірудің негізгі болып саналады.
Микроорганизмдер қоздыратын жоғарыдағы көрсетілгендей әр түрлі процестерді зерттеу үшін С.Н.Виноградский ұсынған элективті (талғамды) культураларды пайдаланған қолайлы.
а) спиртті ашу процесі.
Спиртті ашу дегеніміз микроорганизмдер көмегімен анаэробты жағдайда көмірсулардың этил спирті мен көмір қышқыл газына дейін ыдырауын айтады. Ашудың аралық өнімдері фосфоглицерин, пирожүзім қышқылдары және сірке альдегиді, ал қосымша заттар ретінде глицерин, янтарь қышқылы және сивуш майлары түзіледі. Бұл заттарда амил, бутил және басқа спирттер, сірке, май, т.б. қышқылдар және эфир бар.
Спиртті ашу процесін ашытқылар мен бактериялардың кейбір түрлері (Sarcina Vintriculi т.б.) және мукор саңырауқұлақтарының өкілдері қоздырады. Дегенмен бұл процесте ашытқылардың маңызы ерекше.
Спирттік ашытқылар ішінде мәдени (Saccharomuces elipsoideus және Sacchomyces cerevisiae) және табиғи тағы ашықтылар (Torula, Micoderma), сонымен бірге кейбір зең саңырауқұлақтар да (Mucor) және бактериялар бар.
Мәдени ашытқылар таза, тағы дрожжылардан бөлініп алынған, өндірістік қасиеті жоғары болады. Мәселен, сыра қайнатуда қолданылатын ашықты сыраны мөлдірлендіреді, оған ұнамды иіс, дәм берсе, шарап ашытқылары – спирт мөлшерін арттырады, ал жүзім ашытқылары ерекше сапа түзеді, нан ашытқысы шапшаң көбейіп, көп мөлшерде СО2 бөліп, қамырдың қопсуын арттырып, тағамның дәмін жақсартады.
Жалпы тағы табиғи ашытқырып мен зең саңырау-құлақтарының ашытушылық қасиеті төмен, көптеген қажетсіз қосымша өнімдер түзеді.
Saccharomyces cerevisiae – спирт ашуын қуатты жүргізетін қоздырғыш. Сопақша және жұмыртқа тәрізді бір клеткалы микроорганизм. Бүршіктену мен қарапайым жынысты жолмен көбейеді. Жынысты жолмен көбейгенде клетка ішінде шар тәрізді спора пайда болады.
Saccharomyces pombe – клеткасы таяқша тәрізді. Олар екі-екіден өзара ұрықтанады да, одан зигота пайда болады. Өсе келе зиготадан ішінде төрт спорасы бар қалта түзіледі. Спора эллипс тәрізді, сыртқы қабатты тегіс келеді (5-сурет). Спирт ашу процесін қуатты қолдайды.
Спирт ашыту ашытқыларының өзі беттік және түптік делініп екіге ажыратылады. Беттік ашытқылар жоғары температурада (25-28 0С) оттегі бар жерде өніп өседі. Ашу кезінде көп газ түзіліп орта көпіріп флайланады. Ыдыс түбіне мақта сияқты ұлпа тұнба түседі. Ал түптік ашытқылар көмірсуларды төменгі температурада (10-150С) ашытады. Газ түзілеуі өте баяу. Ашу процесі біткеннен соң ашықты тұнбаға түседі де, сұйық мөлдірленеді.
Көпшілік ашытқылар моносахаридтері жақсы ашытады. Ал дисахаридтер тек моносахаридтерге ыдырағанда барып тіршілік ете бастайды. Ал полисахаридтерді (крахмал) және декстринді ашытудан бұрын солодтың (өсірілген арпадан алынады) көмегімен гидролиздейді. Ал древесинамен клетчатканы алдын ала арнаулы әдістермен гидролиздеп алу қажет. Спирт ашу процесі қышқыл (рН 4,0-4,5) ортада біршама жақсы жүреді.
Бақылау сұрақтары:
1.Спирттік ашу процесі кезінде қандай зат бөлінеді?
2.Май қышқылдық ашу кезінде қандай зат бөлінеді?
3.Пектинді заттар ыдыраған кезде қандай заттар бөлінеді?
4.Клетчатканың ыдырауының қандай түрлері бар?
5.Элективтік культуралар дегеніміз не?
№ 10 Зертханалық жұмыс.
Тақырыбы: Азотты заттардың микроорганизмдер көмегімен өзгеріске ұшырауын зерттеу
Сабақтың мақсаты: Микроорганизмдердің азотты заттарды өзгерістерге ұшыратуын бақылап, олардың ерекшеліктерін түсіну.
Қажетті құрал-жабдықтар: таразылар, сыйымдылығы 100-150 мл колбалар, зарарсыздандырылған дистилдеген су, топырақ, су моншасы, электр плиткасы, спиртовка, микробиологиялық ілмешек, пинцет, скальпель, заттық әйнек, целлофан, резинадан жасалған сақиналар, петри табақшасы, қорғасын ацетатының 10% ерітіндісінде, фуксиннің сулы ерітіндісіне қанықтырылған сүзгіш қағаздың тілімдері және лакмус қағазы, микропипеткалар, микроскоптар, ЕПС, ЕПА құйылған пробиркалар, және Мишустин қоректік ортасы, колбалар, ұялары бар кәрден плсатинкалар, Несселер реактивті, парааминобензальдегид ерітіндісі.
Тапсырманың орындалу барысы.
1) Аммиакты анықтау әдістерін қарастыру.
2) Күкірттісутекті анықтау әдістері.
3) Аэробты және факультативті анаэробты, анаэробты бактерияларды анықтау.
Құрамында органикалық заттары бар өсімдіктер мен жануарлар қалдықтарының табиғатта ыдырауы ауыл шаруашылық өндірісі үшін зор маңызы бар. Олай болатын себебі-өсімдіктер өніп өсу барысында азоттың минерал формаларына тым мұқтаж болады. Ал топырақта азоттың минерал формасының қоры көп емес. Оның мөлшері жырту қабатының бір килограмм топырағында 50 мг-нан аспайды. Ал егер азоттың минерал түрімен өне бойы толықтырылып отырмаса, оның қоры тез арада таусылып қалар еді топырақ өз құнарлылығын жоғалтар еді.
Азоттың минералдануы әсерінен түзілетін негізгі қоры топыраққа микроорганизмдер көмегімен оралады. Әрине минералдану процесі өте күрделі процесс. Ол бірнеше өзгерістер арқылы жүзеге асады. Олар белоктардың аммонификациялануы, нитрофикациялануы, денитрификациялануы және ауадағы молекула күйіндегі азоттың сіңірілуі. Бұл процесті қоздыратын микроорганизмдер де әр түрлі физиологиялық топтарға жатады.
а) белокты заттардың аммонификациялануы.
Аммонификация дегеніміз – азоттың органикалық формаларының амииак азотына айналуы. Оны көптеген бактериялар, актиномицттер және микроскоптың саңырауқұлақтар қоздырады. Егер де органикалық заттағы көміртегінің азотқа қатысы 25