ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 828
Скачиваний: 32
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
психологиялық күйініш, сүйініш сезімдері үстіндегі көңіл-күйдің
айқын көрінісі.
Ә
Әрекет, амал- адамның белгілі бір істі меңгеруге бейімделе
кірісуі.
Әрекетсіздік- адамның жүмыс қабілетінің тоқырауға үшырауы.
Әрекетсіздік енжарлық, жалқаулыққа соқтырып, ақыл мен
сананың дамуына да теріс эсерін тигізеді.
Әсер- индивидтің немесе әлеуметтік топтың басқа адамдардың
мінез-қүлықтарын, олардың позицияларын, бағалауы мен
бағдарын өзгерту процесі және оның нэтижесі.
Б
Бейсаналылық- саналы бақылаусыз (инстинкттер) іске
асырылатын психикалық процестер.
Бэсекелестік- өзара жарыс; біреуден озу мақсаты кезделген талас,
тайталасу, ерегісу, бәсекелесу. Г
Галлюцинация- латын сөзі, қазақша «қиялдау, шатасу» деген
магына береді, көзге ақиқатқа сай келмейтін нәрселердің
елестеуі, қүлақтың қағыс естуі, мүрынның иісті айыра алмауы.
Дағды- сансыз қайталау нэтижесінде қалыптасатын іс-эрекет түрі. Соның нэтижесінде ол автоматталған әрекетіне айналған, оңай, шапшаң, эрі дэл орындалып отырады.
Дарындылық- индивидке белгілі бағытта (математика, музыка, ',өнер, әдебиет,. ғылым, спорт) жоғары нэтижелі іс-эрекеттің-
мүмкіншілігін қамтамасыз етеді.
Дебил- (нашар деген сөзден шыққан) олигофренияның жеңіл түрі'
және дамуының артта қалғанымен сипатталады.
Девиация- ауытқушылық, мінез-құлықтың, қарым-қатынасқа түсу
эдістерінің әлеуметтік ортада қалыптасқан нормаларға сай
келмеуі, ауытқуы.
Дедукция, индукция, аналогия. Дедукция- жалпыдан жекегв1
қарай дамитын ой қорытындысы, логикалық ойлау формасы.
Деликт- қүқықтық норманы бұзуға бағытталған іс-эрекет. -
Дезадаптация- элеуметтік ортаның, қоғамның талаптарыи
орындауға мүмкіндіктерінің төмен болуы.
Деменция- танымдық қабілетін жоғалтқан, сондықтан таным,
процесінің көрініс бермеуі, ауытқу туа біткен емес, жүре пайда I
болған болса олардың бүрынғы меңгерген білімін, іскерлігіи |
жоғалтып, ебедейсіз болып қалу.
Депрессия- жағымсыз эмоционалдық жағдайлардың әсерінен ',
теріс белгідегі күй-жағдай. Депрессия- аффектілі күй, қозудың '
төмендеуімен, қимыл-қозғалыстың шектелуімен байланысты ■
түсіңкі, көңілсіз күй.
Деперсонализация- адамның жеке тұлғаға тэн психологиялық
ерекшеліктерін, элеуметтік мінез-құлықтың жоғарғы формаларын
жоғалтуы, кісілігінен айрылуы. ;
Доминанта- латынның «доминанс» деген сөзі, қазақша «үстемдік !
ету» деген мағынада.
Диалог- гректің «диалогос» эңгімелесу деген сөзі.
Дисфория- агрессивтік көріністерге дайын болу, ызалану,
жағымсыз эмоциялық күй.
Доминанта- мінез-құлыққа белгілі бағыт беретін
жүйке
жүйесіндегі басым ошағының қозуы.
Дромамания- үйден жэне мектептен қашып, мақсатсыз
қаңғыбастық пайда болуы мүмкін.
Е
Ерік- адамның өз қызметін және әртүрлі психикалық процестерді өзі детерминациялауынан жэне өзі реттеуінен көрінетін қабілеті. Есеңгіреу-тітіркендіру табалдырығының күрт жоғарылауымен
байланысты орын алады. Қойылған сұрақтарға ешқандай жауап
бермейді, бірнеше рет қайталанғаннан соң қиналып, қысқа жауап
береді.
Еске түсіру- бұрын қабылданған материалдың өзектенуі, бұрын
қалыптасқан бейнелердің қайта шығуы, олардың уақыт пен
кеңістіктегі локализациясы.
Естің бұзылуы- патологияда жиі кездесетін естің нашарлауы,
гипомнезия, қартайғандардың ұмытшақтығы сияқты көрініс
береді. Мидың ауруына байланысты жарыместерде гипомнезия
жиі көрініс береді.
I
Іштарлық- жетістік мотивациясының көріністері, игілікті игеру барысында біреу немесе біреудің артықшылығы субъектімен эмоциональды жағымсыз бағалаушы, жеке қол жеткен табысына қысым көрсетуі болғандай сезінеді.
Іштей сөйлеу- тілдік мэндерді ойлау, түсініктер мен операциялар жасау құралы ретінде, ойдағы басқа адаммен диалог ретінде шынайы коммуникация процесінен тыс қолдану.
Ж
Жалпы психология- неғұрлым жалпы психологиялық заңдылықтарды, психологияның теориялық принциптері мен эдістерін, оның негізгі ұғымдары мен санаттық құрылысын анықтайтын теориялық жэне эксперименттік зерттеулер. Жалпы психологияның негізгі ұғымдары психикалық процестерді, күйлер мен қасиеттерді сипаттайды.
Жас психологиясы- адам психикасының дамуын жэне оның жас тұрғысынан эртүрлі кезеңдеріндегі ерекшеліктерін зерттейтін психология саласы.
Жауапкершілік- тұлғаның мінез-құлқы әлеуметтік нормалы талаптарға, парызына, міндеттеріне сэйкес әлеуметтік бақылауға тұлғаның мінез-құлқы бағынышты. Жауапкершілік- ол тұлғаның қогамға, қоғамның тұлгаға қойылған объективті талаптарын бұлжытпай орындауы.
Жеке тұлғалық- жеке адамның қайталанбас өзіндік ерекшеліктерінің жиынтығы, басқа адамдардың өзінің элеуметтік мэнді ерекшеліктері тарапынан сипатталатын адам; индивидтің психикасы мен тұлғасының өзіндік ерекшелігі, оның
қайталанбастығы. Жетекшілік- әлеуметтік-психологиялыЦіі
феномен. Әлеуметтік топтың ішінде билік пен ықпал уәкілдерінің:|
жүзеге асырылуын белгілейтін термин.
Заң психологиясы- құқыққа қатысты мәселелерді реттеу және әлеуметтік қатынастарда жалпы психикалық заңдылықтар мен механизмдерін зерттейтін қолданбалы психология саласы.
Зейін- сананың оптималды күйі, оның ұйымдасуы жэне іс-
әрекеттік мәнді объектілерге бағыттылығы.
Зейіннің бұзылуы- екі түрде байқалады: алаңғасарлық- зейіннің
еріксіз, оңай бір объектіден екіншісіне ауысуы және бір нәрсеге,
іс-әрекетке зейінін шоғырландыруға қиналуы; бірбағыттылық-
зейіннің бір объектіден екіншісіне ауысуының қиындығы,
сондықтан «көргенінен көз жазбай», іс-әрекеттің бір түрінен
екінші түріне алмасуының қиын жүретіндігі.
Идиотия- олигофренияның ауыр түрі, жүріс- тұрысы үйлесімсіз,')
тілі анық емес, ешнәрсе қызықтырмайды, оқу мазмұнын меңгеруі |
мүмкін емес. Имбецил- (нашар, элсіз) мешеуліктің анық көрінетін ;
түрі, олигофренияның орта көрінісі.
Индукция- 1) жекеден жалпыға қарай дамитын логикалық ой
қорытындысы;
2) нейрофизиологияда тітіркендіру нәтижесінде пайда болатын
алғашқы қозу ошағының маңындағы аймақтарға тарау.
Инстинкт- латын сөзі, қазақша «санасыз ұмтылу» деген
мағынаны береді.
Инстинкт- соқыр сезім. 1. Ағзада туа берілетін шартсыз
рефлекстер негізінде сыртқы жэне ішкі жағдайлардың өзгеруіне
үйретусіз-ақ белгіленіп тіршілік ету құлқы.
2. Туа пайда болатын импульстердің эсерлерге жауабы, қимыл-
қозғалыс арқылы әртүрлі тітіркендіргіштерге бейімделуі.
Инттеллектуалды дамудың коэффициенті- адамның ақыл-ойдамуының сандық көрсеткіші, ол адамның интеллектісінің даму
деңгейін сандық бағалауға арналған арнайы тесттерді қолдану
нәтижесінде алынады.
Интерорецептор- латын сөзі, қазақша «ішкі қабылдаушы» деген
мағынада.
Интеллект- «интеллектус» деген латын сөзі, қазақшасы «ақыл»
деген мағынаны білдіреді. Ақыл-ой қабілетінің тұрақты
құрылымы.
Интуиция- танымдық жандандыру, ойдың жүйелі ашылуы негізінде ақиқатты тез арада алдын ала талқыламай байқап қалу, белгілі бір бағыттағы танымдық іс-эрекет тэсілдерінің жоғары
жалпылау нэтижесі.
Иллюзия- латын сөзі, қазақшасы «алдану» деген мағынаны
білдіреді.
Кэрілік жасы- адамның орта жастан кейін келетін, қоғамдық еңбектен босап, еңбегінің зейнетін көретін материалдық қамтамасыз етілген құрметті демалысқа шығуға болатын жасы. Кемшілік комплексі- индивид өз бойындағы тұлғалық кемшіліктеріне тұрақты сенімділігі. Клептомания- мақсатсыз ұрлауға деген түсіндірілмейтін,
тоқтаусыз құштарлық.
Клиникалық психология- медициналық психологияның
аурулардың пайда болуы барысында психикалық факторларын,
аурулардьщ тұлгаға ықпалын, емдік, шипалық ықпал-эсердің
психологиялық аспектілерін зерттейтін саласы.
Кома- сана жоқтыгымен сипатталады. Барлық сезім рефлекстер
толық сонеді. Бұл жағдайда тежелу ми қыртысы мен қыртыс асты
бөліктерді толық бөгеп жатады.
Конвергенция- латын сезі, қазақша «жақындату» деген мағынаны
білдіреді.
Конфликт- субъектілердің өзара қарама-қарсы мақсаттары,
мүдделері, емірлік ұстанымдарының қақтығыстары. Кинестезия- грек сөзі, қазақша «қозғалыс түйсігі» деген мағынаны білдіреді.
Қабылдау- сезім мүшелерінің рецепторлық беттеріне физикалық тітіркендіргіштердің тікелей эсері кезінде пайдаболатын заттардың, жағдаяттар мен оқиғалардың тұтас бейнесі.
Қабілеттілік- адамның білімді, іскерлік пен ептілікті, дағдыны
жылдам меңгеруі жэне эртүрлі іс-эрекет түрлерін нэтижелі
орындауға бейімділік арқылы көрініс беретін жеке даралық
ерекшеліктері.
Қиял- ақиқаттықты бейнелік модельдеудің психикалық процесі,
ақиқаттықтың рекомбинацияланған, гипотетикалық' және
ықтималдық бейнеленуі; қүбылыстарды олардың бейнеленуі
бойынша қайта құрастыру.
Қорқыныш-индивидтің элеуметтік жэне биологиялық саулығына
қауіп төнгенде туындайтын күшті негативті эмоция.
Қыз.ығу- объектіге түлғаның эмоциямен бағытталуының
қажеттіліктерді қанағаттандырумен байланысты. Құштарлық-
өзектенген қажеттілікті қанағаттандыратын, мінез-құлықтың
қызығушылықтары мен мотивтерінің қалыптасуына эсер ететін,
бейсаналы түрде пайда болатын белгілі бір объектілерге
бағыттылық.
Манипуляция- адамдардың мінез-құлқы мен позицияларын
өзгерту мақсатымен элеуметтік-психологиялық жэне
идеологиялық эсер ету құралдар жүйесі.
Махаббат- бүкіл адамзатқа .тән сезімнің жоғары түрі. Бұл кең
мағынада қолданылатын ұғым.
«Мен» тұжырымдама- индивидтің өзіндік санасы, басқа
адамдарға жэне өзіне деген қатысы, жеке «Мен» бейнесі, өзі
жайлы индивидтің пікірінің концептуалды жүйесі.
Мінездің патологиялық қалыптасуы- тэрбие кемшіліктері,
созылмалы жүйкеге жарақат салатын жағдайлардың орын
алуымен байланысты баланың мінезінің жағымсыз бағытта өзгеруі.
Монолог- грек созі, қазақша «бір сөз» деген мағынаны білдіреді.
Мутизм- теріс эсер еткен тітіркендіргіштерге жауап ретінде
сөйлей алмай қалу.
Невроз- қайта қалпына келетін психикалық қасиеттердің уақытша
озгеруі.
Негативизм- (лат. №§агіуе8 -теріс, мойындамаймын) баланың
айналадағы адамдар эсеріне негізсіз қарсыласуы. Негативизм-
адамның басқа адамдарға демонстративтік түрде жасаитын қарсы эрекеті, басқалардың ақыл-кеңесін қабылдамауы. Көбінесе бала дамуындағы дагдарыс кезеңде кездесетін құбылыс.
Ойлаудың бұзылуы- адамның заттар мен құбылыстарды салыстырып талдау нэтижесінде тұжырымдама жасауға, заттар