Файл: Мазмны кіріспе і. Мектептердегі дене шынытыру сабатарыны педагогикалы Жне оушы азасыны физиологиялы дамуындаы маызы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 100
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сонмен қатар, артерияның диастолалық қысымының жоғарылауы да балалардың шағзасының шыныққандық деңгейімен байланысты емес екенін айта кетуге болады. Балалар денсаулық жағдайы әрбір мемелекеттің және қоғамның тұрмыстық деңгейін көрсететін бір белгі деп есептеледі. Себебі балалрдың денсаулығын сақтау және нығайту, олардың физикалық дамуын дұрыс қалыптастыру, әртүрлі аурулардың алдын алып, балалар ағзасының жан-жақты дұрыс жетілуіне әсерін тигізеді. Балалардың денсаулығы – дұрыс ұйымдыдастырылмаған оқу жағдайына, қимыл қозғалыс белсенділігінің төмендеуіне, жүктеме мен демалыстың дұрыс ұйымдастырылмауына және де жанұяда алған тәрбие ақыл-ой еңбегі қан айналу жүйесінің жұмыс жағдйын елеулі өзгерістерге ұшыратататындығы, әсіресе жүктеменің қарқындылығы мен ұзақтығына байланысты болып келуі гемодинамикалық көрсеткіштердің ауытқу көлеміне байланысты екендігі белгілі.
Аталған ерекшелікке байланысты зерттеу жүргізген тағы бір авторлар, артерияның диастолалық қысымының деңгейі ағзасы шынықпаған 12 жастағы балаларда 60 мм.сын.бағ., ал дәл осы жастағы волейболмен аналысатын балаларда 49 мм.сын.бағ көрсеткішімен ерекшеленген.
Жүрек- қан тамырлар жүйесінің физиологиялық константаларының негізгісінің бірі,орташа артриялық қысым болып табылады.
Тағы да әдебиеттерге шолу жасай отырып, қарасақ, орташа артериялық қысым мөлшерінің айырмашылықтарын кездестіруге болады. Белгілі спорт түрімен айналыспайтындарда орташа артериялық қысым 119 мм.сын.бағ.болса, спортшыларда артерияның аталған мөлшері төзімділікті қажет ететін жүктеме түрлерінде 117,6 мм.сын.бағ. болса, күшті қажет ететін жаттығу түрлерімен айналысатын адамдарда 173,8 мм.сын.бағ. шамасын көрсеткен.
Осы авторлар, жүргізген зерттеулер барысында, пульстық қысымның нәтижелеріне де баға берген. Мұнда шынықпаған балаларда пульстық қысым, 46 мм.сын.бағ., спортшыларда төзімділікті қажет ететін спорт түрімен айналысатындарда 40,3 мм.сын.ба., күшті талап ететін спорт түрлерімен шұғылданатындарда 50,5 мм.сын.бағ. болған.
Қанның минуттық көлемі де қозғалыс белсенділігіне байланысты ұлғайып отырады. Адам ағзасы неғұрлым жас болған сайын, дене жүктемесінің артуына орай жүрек көлемінің кішкентайлығына және функционалды ерекшеліктеріне байланысты қанның минуттық көлемі де ұлғаяды .
Балалар ағзасының жасайтын қимыл-қозғалыстары әлдеқайда жоғары және белгілі бір мөлшердегі энергия қорын қажет етеді. Бірақ қазіргі кезде ғылыми-техниканың жетістігін, автоматтандыру мен механикаландарудың кеңінен орын алуы және жасөспірімдердің ой-еңбегінің артуына, дене еңбегінің кемуіне душар етеді. Балалардың аз күш жұмсауы, яғни гиподинамия жағдайы, әсіресе бұлшықеттердің дәрменсіздігін және қантамыр жүйесінің нашарлауын тудырады. Қимыл қозғалыстың тапшылығынан қан айналым жүйесіне айтарлықтай күш түседі.
Қанның минуттық көлемі мен қанның систолалық көлемінің жоғарылауы 9-10 жастағы балаларда жүрек көлемінің өсуімен, жүрек бұлшықеттерінің жиырылу қарқынымен және жүрек-іс әрекетінің реттеушілік механизмдерімен байланысты .
Денешынықтыру тәрбиесінің негізгі міндеттеріне: денсаулықты нығайту, функционалдық мүмкіндіктер мен дене бітімі дамуының үйлесімділігін жетілдіру; қимыл-қозғалыс дағдыларын, бұлшық ет күшін дамыту; жылдамдық, төзімділік, ептіліктің негіздерін құрып, жетілдіру; еркіндік пен тәртіп саласын дамыту; гигиеналық дағдыларға тәрбиелеу; т.с.с. жатады.
Денешынықтыру тәрбиесін салауттандырудың тиімділігін төмендегі жағдайлардан көруге болады: организмнің қоршаған ортаның әсеріне төзімділігі артады; өсу мен даму процесстерінің жақсаруына жағдай жасайды; жылуреттеуші механизмдер жетіледі; организмнің салқын тигеннен пайда болатын ауруларға қарсы төзімділігі жоғарылайды т.б.;
Көптеген авторлар қанның минуттық көлемі мен систолалық көлемінің мөлшері спортпен айналыспайтын балаларда спорпен шұғылданатындарға қарағанда жоғары болады делінген. Оған мысал, 12 жастағы спорт түрінмен шынықпайтын балада қанның систолалық көлемі тыныштық күйде 4224 мл/мин болса, спортшыларда 4275 мл/мин..
Ғалымның пікірі бойынша, 9-10 жасар балаларда бұлшықет іс-әрекетінің көрсеткіштеріне байланысты аталған жас кезеңдерінде жоғарылау болғанымен, біраз тұрақты болып тұрады да, 11-12 жаста спортпен айналысатындарда 5635 мл/мин, ал шынықпаған балаларда 5995 мл/мин болады. Бірақ,15-16 жаста қайтадан өзгерістер байқалғаны көрінеді. Аталған көрсеткіштер қыз балаларда да ұқсас сипатта болады және 11-12 жастан кейін қанның систолалық көлемінің мөлшерлі өзгерісі анық байқалмайды.
Қанның минуттық көлемі берілген жұмыстың қарқындылығына да байланысты. Физикалық жұмыстан кейінгі гемодинамика көрсеткіштері 6-16 жастағы дені сау балаларда жүктеме қарқындылығы артқан сайын қанның минуттық көлемінің мөлшері де ұлғаятынын көруге болады.
Қанның минуттық көлемінің және сиситолалық қысым көрсеткіштерінің ұлғаю деңгейі спорт түрлеріне де тікелей байланысты.
Аталған көрсеткіштердің бұдан да толық өзгерістерін сипаттайтын көрсеткішке жаттығулардың динамикалық сипатының да әсері болады.
Қанның систолалық көлемі спортпен айналыспайтын балаларда 69,00 Ѓ} 6,92 мл, ал бодибилдинг пен шұғылданатын балаларда 93,29 Ѓ} 8,43 мл.
Өзгеде жоғары көрсеткіштер, қанның ситолалық көлемі -132,4 Ѓ} 9,38 мл, ал шаңғы спортмен айналысатын балалаларда да ос шама байқалған.
Жүрек іс-әрекетін сипаттайтын тағы да бір параметрлердің бірі соққы индексі және жүрек индексі – жүректің жиырылғыштық және насостық қызметін орындайды.
Ағзасы шынықпаған 9-12 жас аралығындағы балаларда физикалық жүктемелерден кейін ударный индекстің аз жүктеменің өзінде (0,5 Вт/кг) жоғарылағанын көрсетеді. Ұл балаларда бұл көрсеткіш жүктемеге дейін 36,6 мл/м2 болған, жүктемеден кейін 44,8 мл/м2, ал қыз балаларда 33,8 мл/м2 болса, жүктемеден кейін 39,5 мл/м2 шаманы көрсеткен.
Көптеген зерттеушілер , пікіріне сүйенсек, жүрек индексі жас өскен сайын азаяды және аталған өзгеріс көбінесе спортпен шұғылданатындарда айқын көрінеді Бұл дегеніміз ағза функцияларын үнемділігінің көрсеткіштерін көрсетеді.
Физикалық жүктеме кезінде жүрек индексі жүктеменің қарқынына қарай өзгеріп отырады. Әдебиеттерде 9-12 жас аралығындағы шынықпаған балаларда 2,0 Вт/кг жүктеме кезінде 4,9 л/мин*м3 ден 6,9 л/мин*м3 – ке жоғарылаған және жүрек индексінің көрсеткіштері де қыздарға қарағанда жоғарылау екенін аңғартады. Қыздарда жүрек индексі 1,5 Вт/кг с 4,6 л/мин*м3- тен 6,3 л/мин*м3 шаманы көрсетеді.
Қарастырылған мәліметтерді қорыта кетер болсақ, қанның минуттық көлемі, УИ және жүрек индексі секілді көрсеткіштер баланың жасына, жынысына, спорт түріне тікелей байланысты екенін көрсетеді. Сонымен қатар, ЖСЖ –не қатысты материалдарда кездеседі. Яғни. Спорпен айналысатын және айналыспайтын балалар арасында ЖСЖ айырмашылықтары айқынырақ көрінеді. Мұнда 12 жасар спорпен айналыспайтын балаларда ЖСЖ кәдімгідей жоғары 88,3 соққы/мин, атлған жастағы балаларды волейболмен айналысатын қатарластарын зерттегенде оларда 82,4соққы/мин шаманы көрсеткен.
Зерттеулердегі тағы бір қызықты жағдай ЖСЖ ерекшеліктері спорт түрлерінің ерекшеліктеріне де байланысты. Н.А.Литвинова мәліметтерінде ЖСЖ таушаңғысымен айналысатын споршыларда 84,8 соққы/мин болса, ал бокспен айналысатын балаларда 70,5 соққы/мин. Тіпті аздаған физикалық жүктемеден соң да спорттың белгілі бір түрімен айналыспасаңда ересектерге қарағанда балаларда ЖСЖ жоғары болатыны анық.
Аптасына екі сағаттық дене шынықтыру сабағы жүргізілетін мектептегі балаларда 12 кгм/мин физикалық жүктемеден соң ЖСЖ мынандай мәліметтерді береді: 10 жаста 159,9 соққы/мин, 11 жаста - 166,2 соққы /мин, в 12 лет - 169,9 соққы/мин). ЖСЖ –не қатысты материалдарда кездеседі. Яғни. Спорпен айналысатын және айналыспайтын балалар арасында ЖСЖ айырмашылықтары айқынырақ көрінеді. Аталған көрсеткіште спорттың белгілі түрімен айналысатын балаларда бірдей жүктеме берілгенде олардағы көрсеткіш аздап төмендеу болған [7,с.106]. Аптасына 8-15 сағат физикалық жүктемелер орындайтын балалар мен 12-21 сағат жүктеме орындайтын спортшы балаларда да бір қызығы айтарлықтай айырмашылық көрінбеген. Мысалы: 10 жаста - 153,2 -155,1 соққы/мин, 11 жаста - 147,1 -146,4 соққы/мин, 12 жаста - 141,4 -141 соққы/мин.
Жалпы қарап отырсақ, қарастырлағн әдебиеттерде ЖСЖ шамалары жасқа, жынысқа, физикалық жүктеме мөлшері мен уақытына тікелей тәуелді екені көрінеді. . Яғни. Спорпен айналысатын және айналыспайтын балалар арасында ЖСЖ айырмашылықтары айқынырақ көрінеді. Қарастырылған мәліметтерді ескере отырып, әртүрлі қозғалыс белсенділігіндегі балалардың ЖСЖ өзгерістерін және жалпы жүрек-қантамырлар жүйесінің ерекшеліктерін әлі де толыққанды зерттеуді талап ететінін байқауға болады.
- 1 2 3 4
Дене тәрбиесі ілімі мен әдістемесінің негізгі ұғымдары және физиологиялық-гигиеналық негіздері
Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің ілімі мен әдістемесі баланың жеке тұлғасы тәрбиесінің жалпы жүйесінің құрамына кіретін педагогикалық ұйымдастырылған процесс ретіндегі дене тәрбиесін құрудың мазмұны мен түрлерін анықтайтын жалпы заңдылықтарға бағытталған[33].
Қимылдарға оқыту.Еліміздегі балалар мен жасөспірімдер гигиенасында, денешынықтыру тәрбиесінің мақсаты - қандай да бір спорттық нәтижелерге жету емес, жоғары деңгейдегі денсаулық көрсеткішіне жету. болып табылады. Денешынықтыру тәрбиесін салауттандырудың тиімділігін төмендегі жағдайлардан көруге болады: организмнің қоршаған ортаның әсеріне төзімділігі артады; өсу мен даму процесстерінің жақсаруына жағдай жасайды; жылуреттеуші механизмдер жетіледі; организмнің салқын тигеннен пайда болатын ауруларға қарсы төзімділігі жоғарылайды т.б. Бұл мақсат жеке адамдармен қатар, жалпы қоғамның мүддесіне де сәйкес келеді. Сонмен қатар, артерияның диастолалық қысымының жоғарылауы да балалардың шағзасының шыныққандық деңгейімен байланысты емес екенін айта кетуге болады. Көпшілік қауым баланың чемпион титулына талаптануына тиым сала алмайды, бірақ оны денсаулығына әсер ететін қауіптен қорғауға міндетті.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін, денешынықтыру тәрбиесінің міндеттері оның жетістіктеріне байланысты біршама өзгертілді және әлі де өзгертілуде (1 кесте). Жастардың әлеуметтік іс-әрекеттерге жарамдылығы негізінде жүргізілген есептеулер бойынша бұл өзгертулердің тиімділігі өте көптеген факторларға байланысты [34].
Дене тәрбиесінің мақсаты салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру, оның әрбаланың денсаулығын нығайтуға, дене және психикалық дамуы, көңіл-күйінің жақсы боуына бағытталуы болып табылады
1 кесте - Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері
Дене тәрбиесінің міндеттері
