Файл: Орталы нерв жйесі рылымыны жалпы жоспары, рылымы, блімдері жне маызы мен ызметтері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 153
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
-
Орталық нерв жүйесі құрылымының жалпы жоспары, құрылымы, бөлімдері және маңызы мен қызметтері
Орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) - бұл ми мен жұлыннан тұратын жүйке жүйесінің бөлінуі. Оның көптеген және әр түрлі функциялары бар, олардың арасында қаңқа бұлшық еттерінің қозғалысын бақылау және ойлаумен байланысты функцияларды қолдау.
Адамда жүйке жүйесі әртүрлі органдардың өзара байланысын олардың интеграцияланған түрде жұмыс істеуі үшін орнатуға жауапты. Ол органдардан сенсорлық ақпарат алады және сол мәліметтер негізінде осы органдардың жауаптарын өзгертетін сигналдар шығарады.
Жүйке жүйесі екіге бөлінеді: орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) және перифериялық жүйке жүйесі (ОЖЖ). Орталық жүйке жүйесі ми (ми, мишық және ми діңінен тұрады) мен жұлыннан тұрады, ал перифериялық жүйке ағзаны қамтамасыз ететін барлық жүйкелерден тұрады.
Перифериялық жүйке жүйесімен салыстырғанда орталық жүйке жүйесі сүйектермен қорғалғанымен ерекшеленеді: ми бас сүйек қуысында (бас сүйек), ал жұлын жұлын қуысында (жұлын каналы) орналасқан.
Орталық жүйке жүйесінің арқасында адамдар ақпаратты үйрену және есте сақтау қабілетіне ие (ең болмағанда) және күнделікті өмір тәжірибесіне сүйене отырып, өз мінез-құлқын өзгерте алады, бұл өмір сүру тұрғысынан көптеген артықшылықтарға ие.
Орталық жүйке жүйесінің қызметі
Орталық жүйке жүйесі жүйке жүйесінің ең үлкен «бөлігі» деп айтуға болады және ол біздің ағзамыздың «байланыс орталығын» білдіреді, өйткені ол барлық ақпарат келіп түсетін және денеден хабарламалар шығарылатын орталық.
Осы жүйенің кейбір маңызды функцияларының арасында біз ол үшін жауап береміз деп айтуға болады:
- Сенсорлық ақпаратты өңдеп, оны біздің санамызға жеткізіңіз.
- Қаңқа бұлшықеттерінің қозғалысын жоспарлау және тапсырыс беру.
- висцеральды органдардың (жүрек, ішек, бүйрек, өкпе және т.б.) қызметін реттеңіз.
- жүйке жүйесінің ойлаумен байланысты жоғары функцияларын қолдау, мысалы: сана, есте сақтау, оқу, сезім, эмоциялар, сүйіспеншілік, ерік және басқалар.
ми, мидың маңызды бөліктерінің бірі, бізді қандай күйде ететінімізді және басқа жануарлардан айтарлықтай ерекшелендіретін жоғары психикалық функцияларға жауап береді.жұлын бұл мидың органдармен байланыс құралы. Бұл біздің ағзамыздың сенсорлық рецепторларынан барлық ақпаратты алады және оны құрайтын көтеріліп тұрған сенсорлық талшықтар арқылы миға бағыттайды.
Өз кезегінде, ми бүкіл денеге қозғалтқыш нұсқауларын жібергенде, оны жұлынның төмен түсетін қозғалтқыш талшықтары арқылы орындайды.
Жұлын қатысатын осы соматикалық моторлы және сенсорлық функциялардан басқа, құрамында вегетативті жүйке жүйесіне жауап беретін висцеральды функцияны реттеуге араласатын құрылымдар немесе элементтер бар (оның орталық және перифериялық бөлігі бар) .
Орталық жүйке жүйесінің бөліктері
Ми мен жұлын орталық жүйке жүйесін құрайды. Екінші жағынан, орталық жүйке жүйесінің екі бөлімі туралы да жиі айтылады: ақ зат және сұр зат.
Ми - бұл бас сүйегінің ішіне салынған желатинді масса. Ол миллиондаған нейрондардан және триллиондаған глиальды немесе тірек жасушалардан тұрады, олар сигнал беруде ешқандай рөлі жоқ, бірақ бірдей маңызды. Ересек адамда бұл органның салмағы 1,3-тен 1,5 кг-ға дейін болады.
Ми үш негізгі бөлікке бөлінеді: ми, мишық және ми өзегі, біз бас сүйек деп білетін сүйек қуысына енген.
Мидың бас сүйегі мен беті арасында ми қабығы деп аталатын үш қабықша бар, оларда ол қап сияқты.
Ми қабығының арасында орналасқан ми оны жұмсартып, толығымен шомылатын сұйықтық түріне ілініп, ми асқазан сұйықтығы немесе ми асқазан сұйықтығы деп аталады. Бұл сұйықтық миға ауырлық күшінің әсер етуін болдырмауға қосымша, оны қоректік заттармен қамтамасыз етеді және зат алмасуының қалдықтарын жояды.
Ми - бұл мидың ең үлкен бөлігі және бас сүйегінің көп бөлігін толтырады (көлемнің 80% -дан астамы). Ол сыртқы ми қабығынан (сұр зат) және оның астындағы ақ заттың бөлігінен тұрады
Ол жарты шарлар деп аталатын екі жартыға бөлінеді, олар сәйкесінше сол және оң жарты шарлар деп аталады. Екі жарты шар бір-бірімен нейрондық аксондардан тұратын корпус каллозумы деп аталатын талшықты бөлікпен байланысқан.
Оң жарты шар дененің сол жағындағы бұлшықеттердің қозғалыс белсенділігін, ал сол жарты шар оң жақтағы сөйлеу, эмоциялар, оқу және т.б. (жүйке жүйесінің жоғары функциялары).
Екі жарты шар да өз кезегінде фронтальды, париетальды, уақытша, желке (бетінде көрінетіндер) және оқшауланған (тереңдікте, маңдай, париетальды және уақытша лобтардың бөліктерімен жабылған) деп аталатын 5 лобқа бөлінеді.Мишық мидың астында, артқы жағында орналасқан және оның қызметі дененің тепе-теңдігін, көз жасушаларының қозғалысын, қалпы мен қозғалысын реттеуді басқарады (бұл қозғалтқыш жұмысын басқаратын компьютер сияқты)
Мидың бұл бөлігі оны жұлынмен байланыстырады, сонымен қатар ұйқы мен ояну циклдарын
, дене қалпын, қозғалуын және ағзаның өмірлік функцияларын реттеуге жауап береді. тыныс алу және жүрек-қан тамырлары қызметі
Жұлын - бұл мидан түсетін және жұлын бағанасында қорғалатын немесе қамтылатын (жұлын немесе жұлын каналы деп те аталады) жүйке құрылымдарының жиынтығы.
Ол бас пен бетті қоспағанда, миды денемен байланыстырады. Ересек адамдарда оның ұзындығы 43-тен 45 см-ге дейін және жүйке шоғыры бүкіл денеге таралады.
Жұлын жүйке талшықтарының көтерілу (сенсорлық функция) және төмендеу (қозғалыс функциясы) байламдарынан, сондай-ақ кейбір нейрондық денелерден тұрады.
Жүйке талшықтары ақ затты, ал нейрондық денелер сұр затты құрайды. Жұлынның миға қарағанда айырмашылығы, сұр зат ортасында, «H» түзетін етіп, айналасында ақ заттар болады.
Орталық жүйке жүйесінің бұл бөлігі сонымен қатар ми қабығымен (миды жабатын мембраналармен) қапталған және ми асқазан сұйықтығына шомылған. Ол бірінің үстіне бірі қойылған 30 омыртқадан тұратын жұлын бағанында орналасқан.
-
Нейрон: негізгі бөліктері (дендриттер, дене, аксон) және олардың сипаттамалары. Нейронның функциялары. Глиальды жасушалар, түрлері, олардың рөлі.
3. Рефлекстің анықтамасы. Рефлекторлық доға, оның компоненттері.
«Рефлекс» терминін ұсынған И. Прохаская, ал оны Сеченов «Ми рефлекстері» деген еңбегінде рефлекс туралы ілімді дамытып, рефлекстік теорияны пайымдады. Рефлекс-негізінен ОЖЖ-нің қатысуымен жүреді және де сыртқы, ішкі тітіркендіргіштерге жауап береді. Рефлекс шартты, шартсыз болып бөлінеді. Шартсыз: жұлында, ми сабуында болады->туа бітеді->тұқым қуалайды->адам еркінен тыс. Шартты: үлкен ми сыңарларында болады->жүре пайда болады->уақытша->адам еркіне тәуелді.
Рефлекстің негізі – рефлекстік доға болып табылады, яғни ол рецепторлар арқылы тітіркендіргішті қабылдап, оны импулске айналдырып афференттік жүйе арқылыожж-не жібереді Рефлекс - бұл орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүзеге асатын рецепторлардың тітіркенуіне дененің реакциясы.
Рефлекстік шеңбер онда алты компонет болады, яғни 1 бөлімі артық ол кері байланыс болып табылады.
Рефлексті доғаның екі түрі болады:
1) қарапайым - моносинапстық рефлексті доғалар. 2 нейроннан (афференттен және эффектордан) тұратын, олардың арасында 1 синапс бар, мысалы сіңір рефлексінің доғасы.
2) күрделі - полисинаптикалық рефлексті доғалар. Оларға 3 нейрон кіреді (көп болуыда мүмкін) - афференттік, бір немесе бірнеше аралас(асоциативтік) және эфференттік нейрондар кіреді.
Афференттік бөлімі аксон арқылы->жұлынға бағытталады. Негізінен шеткі ағзадағы рецепторлар да жатады.
Ассоциативті бөлімі байланыстырғыш бөлімі болып табыладфы. Ол ми мен жұлын діңгейінде ғана болады және эфференттік жүйемен синапс түзеді.
Эфференттік бөлімі қозғалтқыш рөлін атқарады. Импульсті шеткі ағзаға жеткізеді. Күрделі рефлекстік доғаның ассоциативті орталығы ақпараттарды мидың бірнеше орталықтарына жібереді. Мысалы: мишық- тепе-теңдік жүйе, ортаңғы ми-көру, есту, жанасып сезу, иіс сезу, үлкен ми- ойлау, оқу, жазу, есте сақтау сияқты орталықтарына жібереді.
Қарапайым моносинаптикалық рефлекторлық доғаның ерекшеліктері:
1) рефлекторлық доға екі нервті, афференттік пен эффекторлар
2) қысқа рефлекс уақыты;
3) бір бұлшықеттің бір ретті жиырылуы
4) А тобының жүйке талшықтары жатады
Күрделі моносинаптикалық рефлекторлық доғаның ерекшеліктері:
1) рецепторлардың доғасы үш нейронды (көп нейрондар болуы мүмкін);
2) сіреспе түрі бойынша бұлшықеттің жиырылуы.
3) С және В топтарының жүйке талшықтарының болуы;
Афференттік бөлімі аксон арқылы->жұлынға бағытталады. Негізінен шеткі ағзадағы рецепторлар да жатады.
Ассоциативті бөлімі байланыстырғыш бөлімі болып табыладфы. Ол ми мен жұлын діңгейінде ғана болады және эфференттік жүйемен синапс түзеді.
Эфференттік бөлімі қозғалтқыш рөлін атұарады. Импульсті шеткі ағзаға жеткізеді. Күрделі рефлекстік доғаның ассоциативті орталығы ақпараттарды мидың бірнеше орталықтарына жібереді. Мысалы: мишық- тепе-теңдік жүйе, ортаңғы ми-көру, есту, жанасып сезу, иіс сезу, үлкен ми- ойлау, оқу, жазу, есте сақтау сияқты орталықтарына жібереді.
4. Рефлекторлық теорияның даму кезеңдері (Р. Декарт, И. Прохазка, И.М. Сеченов, И.П. Павлов, П.К. Анохин).
Рефлекс(лат reflexus — кері қайтарылған, шағылысқан) — ағзаның ішкі немесе сыртқы тітіркендіргіштер әсеріне орталық жүйке жүйесінің қатысуымен қайтаратын жауабы. Рефлекс туралы түсінікті алғаш рет ұсынған француз философы Р.Декарт (1596 — 1650). Ол Рефлексті санаға тәуелсіз, жан әрекетінің нәтижесі деп есептеді. “Рефлекс” терминін жүйке жүйесі физиологиясына чех ғалымы Й.Прохаска (1749 — 1820) енгізді. Бұл ілімді орыс ғалымдары И.М. Сеченов пен И.П. Павлов одан әрі дамытты.
Рефлекс туралы түсінік XVI ғасырда Рене Декарттың (1596-1650) дүние жүзінің механикалық бейнесі туралы ілімінде пайда болды.
Оның схемасына сәйкес, сыртқы заттар жүйке "түтікшелерінің" шеткі аяқтарына "әсер етеді, олар созылып, мидан нервтерге апаратын тесіктердің қақпақшаларын ашады.
Рефлекстің биологиялық концепциясы Чех анатомиясы мен физиолог Йиржи Прохазкамен (1749-1820) қалыптасты. Рефлекс туралы өз түсініктерінде Прохазка былай деді: сезімтал нервтерде пайда болатын сыртқы әсерлер, олардың басынан бастап бүкіл бойында тез таралады. Онда олар белгілі бір заң бойынша көрініс табады, оларға сәйкес қозғалыс нервтері өтеді және дәл және қатаң шектелген қозғалыстар шығаратын бұлшықеттерге тез өтеді. Алғаш рет "рефлекс" термині ғылыми тілге Прохазка енгізді.
XIX ғ. - да жүйке қызметінің рефлекторлық теориясы құрылды. 1863 жылы Иван Сеченов рефлекстік теорияның негізін қалаушы. Сеченов "Ми Рефлекстерінде" (1863) алғаш рет сананың құбылыстары физиологиялық заңдарға бағынатынын және психикалық құбылыстардың негізінде рефлекторлық процестер жататынын айқын негіздеді.
Одан әрі И. П. Павлов шартты рефлекстердің пайда болу мысалында жануарлардың мінез-құлқы рефлекторлық механизмдермен байланысты екенін көрсетті. И. П. Павлов бойынша мінез — құлық механизмдері рефлекторлық қызметтің үш принципіне негізделеді: детерминизм (себептік) принципі — ағзаның кез келген әрекеті себепті негізделген; талдау және синтез принципі-кез келген әсер алдымен сапалық, сандық, биологиялық маңыздылығы бойынша талданады, содан кейін талдау нәтижесіне байланысты тиісті жауап мінез-құлқы синтезделеді.; құрылымдылық принципі-барлық физиологиялық процестер белгілі жүйке құрылымдарында өтеді.
5. Нерв орталықтары. Физиологиялық қасиеттері: жинақтау, ырғақтың өзгеруі, қозудың өткізілуінің кешігуі, лабильділігі төмен, жоғары қажу, тонус, серпімділік.
Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелерінің орталықтары орналасқан. Сомалық жүйке жүйесі сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды және қаңқа бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын, сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми қыртысында орналасқан – айқын шектелген шекарасы жоқ, ядро және шашыраған бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шыққан импульстер ми сабауы мен жұлындағы қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіреді. Вегетативтік жүйке жүйесі ішкі органдардың қызметін, зат алмасуды, өсіп-өну процестерін реттейді