Файл: Орталы нерв жйесі рылымыны жалпы жоспары, рылымы, блімдері жне маызы мен ызметтері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 158
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қорытындылай келе тежеу физиологияда қозуды басатын немесе әлсірететін белсенді жүйкелік процесс; белгілі бір әрекеттің бәсеңдеуі немесе тоқтауымен сипатталатын құрылымдардың ерекше биологиялық күйі. Тежелу шеткі органдарға да, орталығы жүйке жүйесіне де тән. Орталығы жүйке жүйесіндегі Тежелу процесін алғаш рет И.М. Сеченов ашқан, физиологияда мұны Сеченов тежелуі деп атайды.
11.Тежелудің түрлері: постсинапстық, пресинапстық, пессимальді,кері тежеу, реципрокті, латеральді
. Тежелу дегеніміз-қозуды күшейтеді немесе төмендететін процесс болып табылады.Бұл процесті тәжірибеден өткізіп, Сеченов ашқан.
Тежелудің екі түрі болады:
I.Бастапақы тежелу-арнаулы тежелу нейрондарының әрекетінен болады.
Бастапқы тежелудің екі түрлі жүйеде өтетеін бөлімдері болады:
a.Постсинапстық тежелу- ол синапстан кейінгі тежелу.Тежейтін нейрондардың қатысуына байланысты жүзеге асады.
b.Пресинапстық тежелу- синапсқа дейінгі тежелу. Реншоу жасушасының өзі қатысады.
II.Салдарлық тежелу-арнаулы тежелу құрылымдары қатыспайды.
Салдарлық тежелудің үші түрі болады:
a.Пессималды тежелу;
b.Парабиоздық тежелу;
c.Қозудан кейінгі тежелу.
Постсинапстык тежелу немесе тура тежелу. Қозу импульстері әсерінен аксон талшығының ұштарынай бөлініп шығатын гамма амин май қышқылы бөлініп субсинапстык мембранада қоздырушы сынаптағыдай диполяризация емес гиперполяризация жүргізеді. Осы оң зарядты электрлік толқын тежеуші постсинапстык потенииал деп белгіленеді.
Пресинапстык тежелу: Атына сәйкес тежелуді тудыратын өзгерістер пресинапстық мембранада жүреді. Тежеуші аралык нейронда тежегіш медиаторлар хлор йондарының өткізгіштігін арттырады. Қоздырушы постсинапстық потенциал шамасы төмендейді, таралатын әрекет потенциалы тумайды. Бұл тежелу көбінесе Реншоу торшасының катысуымен жүреді. Ол синапстагы медиатордың шығуын тоқтатады.
Пессималлы тежелу: Қоздырушы синапска түсетін импульстер шамадан артық жиілеп кетсе, постсинапстык мембранада әлсіз деполяризация жүретіндіктен пайда болады. Тітіркендіргіш әсері нейронның абсолюттік рефрактерлік кезеңіне жетсе, торшаның қозуы тежеледі.
Қозудан кейінгі тежеу: Қозудан кейінгі жүйке орталығының қозғыштығының уақытша төмендеумен сипатталады. Осы қозудың бір механизмі - ұзақ мерзімдегі іздік гиперполяризацияның нәтижесіндегі нейрон қозу табалдырығының уақытша жоғарвлауы
Латеральды тежелу: Қозу көзіне жақын орналасқан жүйке орталықтарына тежелу процесінің таралуын болжайды.
Реципрокты тежелу: Ілесетін тежелу антагонистік бұлшықет топтарының жұмысы негізінде көрсетілген. Бүгілу бұлшықеттерінің қозуы бір мезетте жазылу бұлшықеттерінің тежелуін тудырады немесе керісінше болады.
Қорытындылай келе тежеу — физиологияда қозуды басатын немесе әлсірететін белсенді жүйкелік процесс; белгілі бір әрекеттің бәсеңдеуі немесе тоқтауымен сипатталатын құрылымдардың ерекше биологиялық күйі
12.Орталық нерв жүйесінің қызметін зерттеу әдістері.
Орталық жүйке жүйесін зерттеу әдістері екі үлкен топқа бөлінеді:
Экспериментальдық:
Экстирпация, миды түрлі деңгейде кесу (айыру әдісі);
Модель жасау әдісі;
Стереотактикалық әдіс;
Потенциалды әдіс;
Шартты рефлекстер әдісі;
Биохимиялық әдістер.
2. Клиникалық:
Электроэнцефалография (ЭЭГ);
Мидың компьютерлік томографиясы (КТ);
Магнитті резонанстық (МРТ);
Оң эмиссионды томография (ПЭТ);
Эхоэнцефалография;
Реоэнцефалогрфия (РЭГ).[7]
3.1 Орталық жүйке жүйесін зерттеудің экспериментальдық әдістері
Экстирпация (толық немесе бөлшектеп алып тастау), айыру (миды әр түрлі деңгейде кесу). Егер мидың екі жарты шарларын бөлсе, оны комиссуротомия дейді, ми қыртысы мен төменгі құрылымдарын айырса – лоботомия дейді.
Бұндай әдіс кесуден төменгі бөлімдердің қызметін қызметін және алынып тасталған жоғарғы орталықтардың функциялық мағынасын
түсінуге мүмкіндік береді.
Модель жасау әдісі (физикалық, математикалық, концентуальдық). Қолдан жасалған механизмдердің қызметі мидың кейбір қызметтеріне ұқсас болады.
- Рефлекс уақытын анықтау аппараты
- Жасанды (интеллект)
Олар көбіне компьютерлік механизмдер.
Стереотактикалық әдіс терапиялық және диагностикалық мақсатта мидың көрсетілген құрылымдарына зондтарды, электродтарды енгізуге мүмкіндік береді. Оларды енгізу стереотаксикалық атластарда сипатталған қызығушылықтың ми құрылымының орналасуының үш өлшемді кеңістіктік координаттарын ескере отырып жүзеге асырылады. Атластар бас сүйегінің сипаттамалық анатомиялық нүктелеріне қатысты электродты немесе зондты қай бұрышта және қандай тереңдікте қызықтыратын ми құрылымына жету керек екенін көрсетеді. Бұл жағдайда науқастың басы арнайы ұстағышқа бекітіледі.
13.Электроэнцефалография, туындаған потенциалдар, олардың шығу тегі.
Электроэнцефалография (аббревиатура – EEG; басқа грек тілінен ἥλεκτρον – электрон, кәріптас, ἐγκέφαλος – ми және γραμα – жазу) – электрофизиологияның терінің терінің жалпы электрлік бетінің жойылуының заңдылықтарын зерттейтін электрофизиология бөлімі. , сондай-ақ мұндай потенциалдарды тіркеу әдісі [1]. Сондай-ақ, ЭЭГ мидың биоэлектрлік белсенділігін жазу арқылы оның функционалдық күйін зерттеудің инвазивті емес әдісі болып табылады.
Электроэнцефалография мидың нейрондарында иондық токтың әсерінен кернеудің ауытқуын өлшейді. Клиникалық түрде электроэнцефалограмма – бұл мидың немесе бас терісіндегі бірнеше электродтардан жазылған белгілі бір уақыт аралығындағы мидың өздігінен жүретін электрлік белсенділігінің графикалық көрінісі[
14. Эндокриндік жүйенің функционалды ұйымдастырылуы. Эндокриндік бездердің жалпы сипаттамасы. Адам денесіндегі жасушалар,тіндер,мүшелер жүйке және гуморальды жолмен реттеледі.
Гуморальдық жолмен арқылы барлық құрылымдар арасында үздіксіз , уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен тетіктер арқылы мәлімет алмасып отырады.
Гуморальдық реттелуді көбінесе ішкі сөлініс бездері атқарады. Олар организмген биологиялық белсенді зат гормон бөледі. Эндокриндік бездердің сөл шығаратын өзегі болмайды,без жасушалары қан мен лимфа капилярларымен торланған, сондықтан без өнімдері тікелей қанға өтеді. Ал экзокриндік бездердің өзегі болады, олар өзектерін арнайы мүшелерге ашады.
Ішкі секреция бездеріне гипофиз,эпифиз, қалқанша , қалқанша маңы бкзі,айырша безі, бүйрекүсті , ұйқы және жыныс безі жатады.
Ішкі секреция бездеріне плацентаны да жатқызады. Өйткені ол екіқабат әйелдерде бірнеше гормондарды бөледі: эстроген,прогестерон,гонадотропин. Сонымен қатар ішкі секреция безде гипоталамустың құрылымымен тығыз байланысты. Оның ядроларында нейросөлініс болады,яғни гипофиздің артқы бөлігінде түсетін немесе алдыңғы бөлігіндегі қан тамырларға тікелей келетін және аденогипофиздің жасушалар қызметіне әсер ететін билогиялық белсенді заттар бөліп шығарады.сонымен қатар ішкі сөлініс бездерінің ағзаларына бүйрек, ішек қарынның кілейгейлі қабығы, бауыр жатады. Өйткені олар қанға организм мүшелерінің қызметіне қажетті заттар бөледі. Мысалы:ренин, гастрин,секретин,панкроезимин,энтерогастрин,энтерогастрон,эритропоэтин.
15. Гормондардың жіктелуі, қасиеттері, түрлері, әсер ету механизмі және физиологиялық ролі.
Гормондар арқылы өсу және даму реттеледі. Гормондар қан мен лимфаға сініп бүкіл денеге әсер етеді:
-
Метоболизмдік-зат алмасу үдерісіне қатысады -
Морфогенетикалық-конформациялық құрылымдық үрдістерді ажыратады -
Кинетикалық-қызмет орындаушы ағзалардың белсенділігі мен қызметіне және тежеуші факторға әсер етеді -
Түзетілуші-тіндер мен ағзалардың қарқынын өзгертеді
Гормондардың физиологиялық және биологиялық қасиеттеріне байланысты 3 классқа жіктеледі:
-
Белоктық-пепдитті құрылымдар кіреді -
Стероидттар -
Амин қышқылының туындылары
Ішкі секрециялық бездер генетикалық жоспарланғандықтан тек арнай гормондарды ғана бөледі.олар организмнің ішкі ортасында бос күйінді, ал қан плазмасының белоктарында қосылған күйде болады.
Гормондар құрылымы әртүрлі болады
Актондар-гормондардың жасушаға арнай әсерін қамтамассыз етеді
Гаптомерлар-гормонның әсер ету жерін іздейтін бөлікке жатады
Гормондардың 3-ші бөлігі белсенділік дәрежесін және оныі басқа қасиеттерін реттеуге қатысады.
Гормондардың физиолгиялық қасиеті:
-
Гормондар қашықтықтан әсер етеді -
Гормондар шуморальдық реттелуде аралық рөл атқарады. Негізігі бағыттаушы әсерді орталық жүйке жүйесі атқарады -
Арнайы әсері болады. -
Биологиялық белсенділік жоғары болады -
Олар өте тез және қысқа уақытта әсер етеді -
Олар құрылымдық өзгерістер туғызады,кейде тіннің өсуін күшейтеді ,кейде тежейді. Гормондар рнк және нуклеин қышқылдардың жасалуына әсер етеді -
Олар жасушада жүретін химиялық үрдістерге әсер етпейді
Гормондар қан ағысына ілеседі барлық тіндер мен ағзаларға жеткенімен белгілі бір гормонды қабылдауға дағдыланған әрбір мембранада гормон рецепторлары болады, олар белгілі бір тін мен ағзаға әсер етеді.жасушалық қабылдағаш арнайы беолкқа жатады,оның молекуласы белігілі бір бөлігі гормонның арнайы фрагментіне сәйкес келеді. Осы сигнал гормон мен жасуша арасындаға байланысты қамтамассыз етеді.
Белоктық гормондардың қабылдағыштары цитоплазмалық мембаранда орналасады. Олар рецепторлармен қарым қатынасқа түскенде аденилатциклаза ферменті активтенедіг. Ал олар протеинокиназаларды белокты синтездеуге қажетті ферментті белсендендіреді ол гуанозинмонофосфатқа әсер етеді.
Гормондардың әсер етуі:
-
Тіндер мен ағзаларға тікелей әсер етеді.себебі гормон мембрана арқылы жасушаға тез өтеді тағы мебраналық байланысқа түседі. -
Гормондар ағзаларды тітіркедірріп рефлекстік жолмен әсер етеді.мысалы денемен жүйке арқылы байланысқан тамырға адреналин өткңзгенде дем алу мен лимфа ағысы өзгереді -
Олар орталық жүйке жүйесі арқ орындалады. Олардың нейрондардың кернейуінің жорғарылауы не төмендеуі арқылы қозғаштығы өзгеріп отырады -
Гормондарға шартты рефлекс әсер етеді.
16.Гипоталамустың нейсекреторлы қызметі: либериндер мен статиндер. Гипоталамустың гипофизбен функционалды байланыстары.
Гипофиз мен гипоталамустың арасында жүйкелік гуморальдық атқаратын қызметтері бір.гипоталамустың супраоптикалық пен паравентрикулярлық нейрондар аксондары гипофиз аяқшалары артқы бөліміне өтеді.гипоталамустың нейрондары нейросекреторлық қызмет атқарады. Нейрогипофиздің гормондары белок-нейрофизмен қосылыста болады және қанға өткенде байланыстан босайды.
Гипоталамустың түзетін заттары прогормонға жатады.олар гипоталамустың артқы бөлімінде пісіп жетілгенде ғана гормонға айналады. Гипоталустың алдыңғы және ортаңғы бөлімдері гипоталамуспен қан тамырлар арқылы байланысады.визили шеңберінен тарайтын жоғарғы гипофиз артериясы ілмектер мен түйіндерден тұратын капилярлық торды түзкді. Осы торға гипоталамустың нейросекреторлық жасушалары келіп нейрокапилярлық түйіспелерді түзеді. Осы түйіспелер арқылы қанға нейросекреторлық әсер етушілер шығады.
Қан капилярлары 10-20 дан қуыс вена тамырларына құйады. Олар гипофиз сабағы арқылы оның алдыңғы бөліміне өтіп,екінші капилярлар торын құрайды.осының әсеріннен гуморальдық стимуляторлар без тіндеріне тікелей әсер ете алады.
Гипоталамустың нейросекреторлық жасушаларынан гипофиздің алдыңғы бөліміне босатушы факторлар өтеді. Оларға самототропин, АКТГ,ГТГ,ТТГ, аденогипофиздің бөлінуіне алып келеді.
Гипоталамустың жүйке жүйесінің бөлігі эндокриндік реттеуге ауысады. Гипоталамус ядроларынан либерин мен статин нейропепдиттер бөлінеді. Либериндер-күшейтуші, ал статин-тоқтатушы,тежеуші қызмет атқарады. Гипоталамус ядроларында 7 либериндер мен 3 статин анықталды.
Либериндерге кортиколиберин, тиролиберин,люлиберин,фоллилиберин,соматолиберин,меланолеберин,пролактолиберин жатады.
Статиндерге соматостатин,меланостатин және пролактостатин жатады.
Орталық жүйке жүйесі ішкі секреция бездеріне вегетативті жүйке жүйесінің талшықтары және гипоталамус-гипофиз жүйесі арқылы жүзеге асады. Және олардың екі реттеу тетіктері болады: жүйкелік және гуморальдық болады. тағы бір реттелуге тура және кері байланыс болады және осы реттелуде орналасқан рецепторлардың маңызы көп. Себебі гипоталамуста баро ,термо,хемо,осмо,глюкорецепторлар орналасады. Олар гемеостаздың өзгерістеріне сезімтал болып табылады.
Аденогипофизден бөлінетін гормондар:
-
Аденокортикотропты (АКТГ)-бүйрекүсті безі қыртысының секрециясына әсер етеді -
Гонатропты гормон(ГТГ)-жыныстық бездерге әсер етеді -
Териотропты гормондар(ТТГ)-қалқанша без секрециясына әсер етеді -
Соматотропты гормон (СТГ)-бойдың өсуіне әсер етеді