Жүйке талшықтарынын, физиологиялық қасиеттері мен олардың қызметтерін талшықты нейрон деиесінен бөліп алып жеке зерттеуге болады. Физиологияда мүндай талдау әдістері күрделі қүбылыстардың табиғатын анықтау үшін қолданыла береді. Жүйке орталыгынан шетке шыққан нейроның ұзын өсінділері топтанып түрлі жуанды-жіңішкелі жүйке қүрайды. Әр жүйке көп-теген талшықтардан түрады, мысалы бақаның шонданай жүйкесі 12 000-дай жүйке талшықтарынан кұралған.

Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттерінің бірі оның козғыштығы, екіншісі — қозу процесін өткізу, Қозғыштық (тітіркендіруге жауап ретінде қозу процесінің пайда болуы) қозғыш тканьдерінің бәріне тән қасиет. Олар қозу процесін клеткалық мембрананың бойымен жылжытады яғни өткізеді. Қозуды өткізу жүй-ке үшін тек физиологиялық қасиеті ғана емес, оііың орындайтын не-гізгі қызметі.

Жүйке орталықтарының физиологиялық қасиеттері

1. 
   Жүйке орталығында қозу бір бағытта өтеді
   
2. 
   Жүйке орталығынан қозу баяу өтеді, яғни әр синапста 1 – 2 мс кідіреді (0,5 мс медиатордың бөлінуіне, 1,5 мс медиатор диффузиясына).
   
3. 
   Тез қажу (медиатор санының азаюы, қуат қорының азаюы, постсинапстық рецепторлардың медиаторға бейімделуі)
   
4. 
   Қозудың жинақталуы-суммация – (1863 жылы И.М. Сеченов) ОЖЖ табалдырық күштен төмен қозуларды жинақтап, рефлекс жауапты тудырады. Жинақы қозудың екі түрін ажыратады:
   
   1. 
      кеңістік, ол конвергенцияғанегізделген;
      
   2. 
      бір іздік немесе уақыттық.
      
5. 
   Конвергенция – бірнеше нейроннан келіп түскен әртүрлі серпіністер бір жүйке орталықтарында (нейрондарда) жиналуы. Конвергенцияның келесі түрлерін ажыратады:
   
   1. 
      мультисенсорлық;
      
   2. 
      мультибиологиялық;
      
   3. 
      сенсорлы-биологиялық;
      
   4. 
      аксосенсорлық.
      
6. 
   Дивергенция – бір аксон тармақталып әр түрлі нейрондармен байланысады да көптеген синапстар құрайды. Сондықтан жүйке орталықтары бірден бірнеше рефлекстік іс әрекетке қатысады. Адекватты рефлекстік реакция пайда болады.
   
7. 
   Окклюзия - «бітелу». Рецептивтік өрістердің бір бөліктерінің жабылуы. Жинақы реакциясы жеке тітіркендірген-дегі арифметикалық қосынды реакция жауабынан төмен болады.
   
8. 
   Жеңілдеу – жинақы реакциясы жеке тітіркендірген-дегі арифметикалық қосынды реакция жауабынан жоғары болады.
   
9. 
   Қозудың жиілігі мен күші тітіркендіргіш жиілігі мен күшіне тең болмайды, өзгереді – Трансформация.
   
10. 
    Әсерден кейінгі жауап. Рецепторды тітіркенуі тоқтағанмен рефлекстік әсерлер жалғасады:
    
    1. 
       қысқа мерзімді (ізді деполяризация);
       
    2. 
       ұзақ мерзімді (қозу нейрондар арасындағы тұйық тізбектермен айналып жүреді).
       
11. 
    ІЗ САЛУ – кейінгі серпіністер алғашқы серпіністерден жылдамырақ өтеді (морфобиохимиялық және физиологиялық өзгерістер)
    
12. 
    Суммация ол жалпы екіге бөлінеді:уақыт және кеңістік бойынша суммация деп.Уақыт бойынша суммация бір синапс шегінде ғана жүруі мүмкін.Оның негізінде қоздыратын немесе тежейтін постсинапстық потенциалдардың жиынтығы болып табылады.Қозу және тежеу ғана суммацияланады.Кеңістік суммациясы бірнеше синапстардың қоздыратын немесе тежейтін постсинапстық потенциалдардың жиынтығынан құралады.Қозу мен теделу бірге суммациялануы мүмкін.
    
    Нерв орталықтары арқылы қозудың берілуінің кідіруі.
    Бұл қасиетте синапстардың санына байланысты. Себебі, рефлекторлық доға жүйесінде қозу орталық нерв жүйесінің синапстары арқылы кідіріп өткізіледі. Нақты өлшеу жүргізгенде бір синапстағы кідіру 0,5 мсек болатындығы анықталған.Соған байланысты рефлекстің орталық уақыты қондырма нейрондардың санына тәуелді болады.
    
    Ритм трансформациясы.
    Нерв орталықтары өздеріне келген импульстер ырғағын өзгерте алады, трансформациялайды. Сол себептен де нерв орталығының жұмыс органына жіберетін эфференттік импульстері белгілі шамада тітіркендіру сипатынан басқаша бола алады. Афференттік нервке түскен бір стимулға жауап ретінде нерв орталығы жұмыс органына қозу импульстарының тобын жібереді. Нерв орталықтарынан шеткі жұмыс органдарына секундына 50-200 нерв импульстары түседі.
    
    Жүйке орталығы үздіксіз тонуста болады.Тонус деген сөздің екі мағынасфы бар. Орталық жүйке жүйесінде тонус ол үзбей қозу дегенге келеді.Орталықтың тонусы күшейсе бұл қозудың үдегенін көрсетеді,ал тонус төмендесе қозудың бәсеңдегені байқалады.
    
13. 
    Жүйке орталығын үздіксіз тітіркендіру арқылы оның ет және жүйке талшықтарына қарағанда тез қажитыны анықталады. Бұл, біріншіден синапстарда медиаторлар санының азаюынан, ешіншіден, нейрондарға оттегі жетіспеуінен (гипоксия) болады. Тәжірибе жүзінде жұлын сегментінің артқы түбірін осы арадағы еттердің жиырылуы тоқтағанша үзбей тітіркендіріп, содан соң тітіркендіргішті сол сегментті алдыңғы түбіріне көшірсе, жиырылуы тоқтаған ет қайтадан жиырыла бастайды. Жұлынның артқы түбірін ұзақ уақыт үзбей тітіркендіру салдарынан ет жиырылуының тоқтауы ОЖЖ-нің қажуын ал тітіркендіргіштің орнын ауыстыру нәтижесінде еттің қайтадан жиырылуы оның қажымағанын көрсетеді.
    

---

6. Орталық нерв жүйесіндегі үйлестіру туралы түсінік. Субординация принципі.

Жүйке жүйесі перифериялық және орталық болып бөлінеді. Орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) жұлын мен миды қамтиды. Адамның барлық маңызды мінез-құлық реакциялары ОЖЖ қолдану арқылы жүзеге асырылады.

ОЖЖ негізгі функциялары:

• барлық органдар мен жүйелердің қызметін координациясы(үйлестіру)

• қоршаған ортаның жағдайына және оның қажеттіліктеріне сәйкес органның жағдайы мен мінез-құлқын басқару.

ОЖЖ принциптері:

• субординация - төменгі жүйенің жоғары деңгейге бағынуы

• координациясы - жүйке орталықтары мен әртүрлі бөлімдердің өзара әрекеттесуі, дененің адекватты реакциясын қамтамасыз етеді

• Интеграция - шешім қабылдау үшін ақпарат жиынтығын қабылдау, біріктіру және өңдеу.

ОЖЖ негізгі принциптері:

1. Иррадиация принципі- Нейрондардың кішкене бөлігі қозғанда, қозу нейрондардың көп бөлігіне таралады, жан жаққа жайылады.

2. Конвергенция принципі- Көптеген нейрондардан қозу\тежелу келген кезде қозу бір немесе бірнеше нейронда жинақталуы

3. Доминанттылық қағидасы. Доминант уақытша орталық жүйке жүйесіндегі қозудың басымдылық көрсетуі. Ол басқа орталықтардың жұмысын тоқтата алады.

4. Кері байланыс принципі- ОЖЖ-не рефлекстің қалай болғанын, оның жеткіліктілігі немесе туралы хабарлайды.

5. Субординация принципі. ОЖЖ бөлімдерінің бір-біріне бағынады, ми қыртысы - бұл ең жоғарғы бөлім.

6. Қозу және тежелу процестерінің өзара әрекеттесу принципі. Орталық жүйке жүйесі қозу мен тежелу процестерін үйлестіреді. Қозу процесі тежелуді тудырады және керісінше.

7. Орталық нерв жүйесінде қозудың таралу ерекшеліктері. Қозуконвергенциясы. Із салу, жеңілдету, тежеу, окклюзияқұбылыстары.

Орталык жүйкедегі тежелу күбылысын 1861 ж И.М. Сеченов ашты. Баканың миын ашып, көру төмпешігінің үстіңгі деңгейінен кесіп, үлкен ми сьңарларын алып тастайды. Аз уақыттан соң баканың арткы аяғын әлсіз күкірт кышкылыньң ерітіндісімен тітіркендіреді. Сонда бақа аяғын тартып алады. Рефлекс уақытын өлшеп алады. Енді көру төмпешігіне aс түзынын кішкентай түйіршігін салады. Мұндайды баканың аяғын тартып алу рефлексінің уакытя үзаратыны байқалды. Автордың түжырымы бойынша] бақа миының таламусында жұлын рефлексін тежейтін нерв орталығы болғаны. Н.Е. Введенский тежелу кұбылысы үлкен ми сыңарларында болатынын ашты. И.П. Павлов шартты рефлекстің тежелу зандылығын ашты. Демек, орталық жүйенің барлық бөлімдерінде тежелу орталығы бар. Осыған байланысты және баскада себебі тер бойынша тежелудің бірнеше түрлері болатындығы байқалған. Оның пайда болу механизміне қарай мынадай негізгі түрлері бар.

---

Постсинапстык тежелу немесе тура тежелу. Козу импульстері әсерінен аксон талшығының ұштарынай бөлініп шыгатын гамма амин май қышқылы (ГАМК) бөлініп субсинапстык мембранада қоздырушы сынаптағыдай диполяризация емес гиперполяризация жүргізеді. Осы оң эарядты электрлік толқын тежеуші постсинапстык потенииал (ТПСП) деп белгіленеді.

Пресинапстык тежелу. Атына сәйкес тежелуді тудыратын өзгерістер пресинапстық мембранада жүреді. Тежеуші аралык нейронда тежегіш медиаторлар хлор йондарының өткізгіштігін арттырады. Қоздырушы постсинапстық потенциал шамасы төмендейді, таралатын әрекет потенциалы тумайды. Бұл тежелу көбінесе Реншоу торшасының катысуымен жүреді. Ол синапстагы медиатордың шығуын тоқтатады.

Пессималлы тежелу. Қоздырушы синапска түсетін импульстер шамадан артық жиілеп кетсе, постсинапстык мембранада әлсіз деполяризация жүретіндіктен пайда болады. Тітіркендіргіш әсері нейронның абсолюттік рефрактерлік кезеңіне жетсе, торшаның қозуы тежеледі.

8. Ортақ соңғы жолдың принциптері, жалпы соңғы жол үшін күрес, күш / маңыздылық факторы. Реципрокты тежелу .

Жалпы соңғы жол принципі

---

. Бұл принципті ағылшын физиологы Ч.Шеррингтон қалыптастырған. Әртүрлі көптеген афференттік талшықтар арқылы орталық жүйке жүйесіне келетін импульстер 1 ғана қондырма немесе эфференттік нейрондарға тоғысуы (берілуі) мүмкін. Бұл принцип эфференттік нейрондардан афференттік нейрондар санының әлде қайда көп екендігімен түсіндіріледі, сондықтан афференттік нейрондар эфференттік және қондарма нейрондардың денелері мен дендриттерінде көптеген синапстарды түзеді. Ақырғы жол әр түрлі рефлекстердің орындалуына қатынаса алады және организмдегі кез келген рецепторлық аппаратпен байланыста бола алады. Жалпы ақырғы жолы бар рефлекстерді одақтастар және онтогонистер деп ажыратады.

Рефлекстердің реципроктық иннервацияға негізделген бірін-бірі тежеуін бірмезгілді теріс индукция деп те атайды.

9. Доминанттық принципі, оның анықтамасы және қасиеттері.

Доминанта[1] (лат. домінанс - үстем, негізгі, басым идея) — семантикалық тұрғыда неғұрлым қарапайым, стилистикалық тұрғыда бейтарап, синтагматикалық жағынан орнықты, ұқсас немесе жақын мағыналас синоним сөздерді өз айналасына топтайтын сөз.

Доминанта – (лат. домінанс – қаз. үстемдік ету) – деген мағынаны білдіреді. Өзекті қажеттілікпен немесе зейіннің үстемділігімен адамның миында өктемдік ететін қозу ошағы. Мидың көршілес аумағындағы әлсіз қозуларды тартып күшеюге қабелеттілігі. Д. – жүйке орталығының негізгі заңдылығының бірі. Қозған орталықтың басқа алаптағылардан да күшейіп кетуін үстемділік (доминанта) заңы деп атайды. Доминанта түсінігін және оның қасиетін А.А.Ухтомский (1875-1942) жылы ашып, ғылымға (1923) енгізген. Доминанта теориясы адам мінез-құлығының басқа да қажеттіліктерінің пайда болуының физиологиялық негізін ғылыми тұрғыдан түсінуге мүмкіндік береді. Сыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миға көбірек әсер етеді де, мидың бір алабын қаттырақ, күштірек қоздырады, осындай алапты д о м и н а н т а деп атаған. Мидың осы күшті қозғыш алабы қалған алаптардағы әлсіз қозу үрдістерін өзіне тартады. Осыдан мидың күшті қозған алабы онан бетер күшейеді. Мәселен, қызық кітапқа беріле оқығанда адамға кейбір бөгде тітіркендіргіштердің бөгет жасамайтыны, қайта олардың біздің ойымыздың күшеюіне жәрдемдесетіні байқалады. Сондықтан адам санасын (зейінін) бағыттап, шоғырландырып кітап оқыған кезде қасындағы бөгде тітіркендіргіштерден (мысалы, сағаттың тықылы, соғуы келді) қашпауы керек. Бұл біздің басқа нәрсеге көңіл аудармай үңіліп отырған әрекетімізге мейлінше беріле түсуімізге жәрдемдеседі. Өйткені жоғарыда айтылғандай мидағы басыңқы қозу әлсіз тітіркендіргіштерден болған қозуларды өзіне тартып, солардың есебінен күшейетіні зерттеулер негізінде дәлелденген. А.А.Ухтомскийдің доминанта теориясының мәнін И.П.Павловтың «Қозудың оптималдық алабы» деп аталатын тұжырымы онан сайын толықтыра түседі.

---

10.Орталық нерв жүйесіндегі тежелу. И.М.Сеченовтың орталық тежелу туралы ілімді құрудағы рөлі.

Тежелу — физиологияда қозуды басатын немесе әлсірететін белсенді жүйкелік процесс; белгілі бір әрекеттің бәсеңдеуі немесе тоқтауымен сипатталатын құрылымдардың ерекше биологиялық күйі. Тежелу шеткі органдарға да, орталығы жүйке жүйесіне де тән.Орталык жүйкедегі тежелу құбылысын 1861 ж И.М. Сеченов ашты. Бақаның миын ашып, көру төмпешігінің үстіңгі деңгейінен кесіп, үлкен ми сыңарларын алып тастайды. Аз уақыттан соң бақаның арткы аяғын әлсіз күкірт кышкылыньң ерітіндісімен тітіркендіреді. Сонда бақа аяғын тартып алады. Рефлекс уақытын өлшеп алады. Енді көру төмпешігіне aс түзынын кішкентай түйіршігін салады. Мұндайды баканың аяғын тартып алу рефлексінің уакытя үзаратыны байқалды. Автордың тұжырымы бойынша бақа миының таламусында жұлын рефлексін тежейтін нерв орталығы болғаны. Н.Е. Введенский тежелу кұбылысы үлкен ми сыңарларында болатынын ашты. И.П. Павлов шартты рефлекстің тежелу зандылығын ашты. Демек, орталық жүйенің барлық бөлімдерінде тежелу орталығы бар. Осыған байланысты және баскада себебі тер бойынша тежелудің бірнеше түрлері болатындығы байқалған. Оның пайда болу механизміне қарай мынадай негізгі түрлері бар.

Постсинапстык тежелу немесе тура тежелу. Қозу импульстері әсерінен аксон талшығының ұштарынай бөлініп шығатын гамма амин май қышқылы бөлініп субсинапстык мембранада қоздырушы сынаптағыдай диполяризация емес гиперполяризация жүргізеді. Осы оң зарядты электрлік толқын тежеуші постсинапстык потенииал деп белгіленеді.Пресинапстык тежелу: Атына сәйкес тежелуді тудыратын өзгерістер пресинапстық мембранада жүреді. Тежеуші аралык нейронда тежегіш медиаторлар хлор йондарының өткізгіштігін арттырады. Қоздырушы постсинапстық потенциал шамасы төмендейді, таралатын әрекет потенциалы тумайды. Бұл тежелу көбінесе Реншоу торшасының катысуымен жүреді. Ол синапстагы медиатордың шығуын тоқтатады.

Пессималлы тежелу:Қоздырушы синапска түсетін импульстер шамадан артық жиілеп кетсе, постсинапстык мембранада әлсіз деполяризация жүретіндіктен пайда болады. Тітіркендіргіш әсері нейронның абсолюттік рефрактерлік кезеңіне жетсе, торшаның қозуы тежеледі.

Орталық тежелу: Сеченовпен ас тұзы кристалын бақаның ашық миының төрт төмпешік миына салу тәжірбиесі кезінде ашылды. Бүгу рефлексі уақытының ұлғаюын байқады. Бұл тәжірибие ОЖЖ тежелу процесінің бар деген тұжырымды жасауға көмектесті. Сеченовтық тежелу субординация принципінің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.

---

Смотрите также файлы

• Дневник отчет о прохождении.docx

• Аттракции (это психологическое понятие, смысл которого в притяжении одного человека к другому.) Психологические приёмы достижения расположенности людей при реализации решений Имя собственное.docx

• Министерство науки и Высшегообразования Российской Федерации.docx

• Тжірибе. Таырып.docx

• Знакомство с учебником Русский язык. Наша речь и наш язык.docx