ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1773
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сонымен, жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі, қалыптасуыньщ өзара байланысы мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Ғылымда жеке тұлғаның мәні, оның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторларды түсіндіретін әр түрлі көзқарастар кездеседі. Ғалымдардың жеке тұлғаның қалыптасуында биологиялық (тұқым қуалаушылық) және әлеуметтік факторлардың (орта, тәрбие), сонымен қатар іс-әрекет пен қарым-қатынастың орны ерекше деген қорытындысы еш дау туғызбайды. Сонымен жеке тұлғаның дамуына және қалыптастыруына әсер ететін факторлар төмендегідей болып келер. (сурет 2)
Сур 2. Тұлғаның дамуына және қалыптасуына әсер ететін факторлар
56
Қазіргі ғылыми көзқарас бойынша баланың жеке тұлғалығы тәрбиенің объектісі ретінде де, субъектісі ретінде де қарастырылады. Оның объект
болу себебі, оның қалыптасуы сыртқы ықпал-әсерлерге, әсіресе, тәрбие мақсатты әсерлерге тәуелді. Субъект болу себебі жеке тұлғаның белсенділігінсіз, сыртқы ықпал-әсерлерге деген белсенді ықпалынсыз даму ілгері жүрмейді; тағы бір себебі: адамның дамуы өзін- өзі дамыту
процесінде ғана жүзеге асады, сондай-ақ жеке тұлғаның дамуында өзін-өзі тәрбиелеудің де алар орны ерекше (сол субъект қалағанындай жеке тұлғаға тән белгілі бір қасиеттерін қалыптастыру мақсатында өз бетінше жұмыс).
Қазіргі заманғы зерттеулер дарындылық тұқым қуалау арқылы берілмейді дейді. Н. И. Дубининнің айтуы бойынша, дарындылық болу үшін
"жөнді универсалды генетикалық бағдарлама" керек: ал оның аса мол потенциалын жүзеге асыру үшін, әсіресе жеке тұлғаның дамуының өте ерте кезеңінде, қолайлы жағдайлардың болуы.
Бала өмірінің алғашқы үш-бес жылын ғалымдар "¥лы бастаулар уақыты" деп атайды. Адам психикасының сырттай көріністерінің қасиеттері өмір барысында қалыптасады, сондықтан оларды ата-ана, педагогтар жэне баланың өзі қадағалап, реттей алады.
Өзін өзі бақылауға арналган сұрақтар
1) "Жеке тұлға" деген ұғымды және оның құрылымдық компоненттерінің мағынасын ашыңыз.
2) Жеке тұлғаның қалыптасуымен байланысты негізгі ұғымдарды сипаттаңыз.
3) Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының негізгі теориялық-әдіснамалық амал-тәсілдерінің сипаттамасын беріңіз.
4) Жеке тұлғаның калыптасуына әсер ететін негізгі факторларды атаңыз.
5) Тәрбие мен дамудың өзара байланысты екенін дәлелдеңіз.
6) Субъектінің іс-әрекеті жеке тұлғаның қалыптасуының басты факторы екенін дәлелдеңіз.
Әдебиеттер
1. Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации школьного образования. Алматы: Ғылым, 1998
57
2. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. М, 1968.
3. Измайлов А.З. Народная педагогика: педагогические воззрения народов Азии и Казахстана. М., 1991.
4. Керимов Л.К. Педагогические основы индивидуализации перевоспитания трудных подростков. Алматы. 1994.
5. Кон И.С. Психология подростка. М., 1981.
6. КОн И.С. Психология ранней юности. М., 1989.
7. Костюк Г.С. Движущие силы развития и воспитания. Хрестоматия по педагогике /Под ред. З.И.Равкина. М., 1976.
8. Петровский В.А. Личность - феномен субъективности. Ростов на Дону. 1993.
9. Рысбаева А.К. Успешность деятельности как категория педагогики. - Алматы: КНПУ им. Абая, 2003.
10. Узакбаева С.А., Кожахметова К.Ж. Использование материалов казахской этнопедагогики при изучении педагогических дисциплин. Алматы. 1996
11. Фридман Л.М., Пушкина Т.А. Изучение личности учащихся и ученических коллективов. М., 1988.
Өзіндік жұмыска арналған тапсырмалар
1) Ұсынылып отырған арнайы әдебиет бойынша конспект жазыңыз.
2) Өзіңіздің педагогикалық сөздігіңізге жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуымен байланысты негізгі ұғымдарды енгізіңіз.
3) Лекцияның конспектісімен танысып, оны әртүрлі авторлардың екі-үш оқулықтарынан алынған материалдармен толықтырыңыз.
4) Лекцияның тақырыбы бойынша семинарда пікірлесіңіз.
5) Өз бақылауларыңызға сүйене отырып (отбасындағы, мектептегі, ең жақын қоршаған ортадағы), әртүрлі факторлардың оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсер ететуінің нақты мысалдарын келтіріңіз.
6) Мектеп өмірінен алынған мұғалімнің өз жұмысында оқушылар дамуының ерекшеліктерін ескеруінің мысалдарын келтіріңіз.
58
Реферат такырыптары
1. Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуындағы іс-әрекеттін және қарым-қатынастың алар орны.
2. Төменгі мектеп жасының жас ерекшелігі, оның оқыту-тәрбие жұмысында ескерілуі.
3. Жасөспірімдердің жас ерекшеліктері, оларды тәрбие мен оқытуда ескеру.
4. Оқушылардың дара ерекшеліктері, оларды оқыту-тәрбиелеу процесінде ескеру.
5. Баланың қабілеттілігі мен дарындылығы, оларды алдын ала болжау.
6. Акселерация және жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу мәселесі.
7. Қазіргі жағдайлардағы жеке тұлғаның даралану мен әлеуметтену мәселелері. -
8. Халықтық педагогикада баланың жас ерекшеліктерін ескеру.
59
1.4. Оқушылардын жас және дербес ерекшеліктеріне психологиялық-педагогикалық сипаттама
Мақсаты: мектеп окушыларының жас мөлшеріне карай және жеке басына тән ерекшеліктер туралы түсінік қалыптастыру және осы ерекшеліктерді оқу-тәрбие процесінде ескеру.
Міидеттері:
а) мектеп оқушыларының жас мөлшерінің кезендеріне сипаттама беру;
е) мектеп оқушысының жеке тұлғасының өзіндік ерекшеліктерін ашу;
б) педагогикалық процесте мектеп оқушысының жас мөлшерінің психологиясын есепке алу.
Жоспар:
1. Бастауыш сынып жасындағылардың ерекшелігі және оның дамуы.
2. Жеткіншек шак және оның ерекшеліктері.
3. Жоғары сынып жасындағыларға психологиялык-педагогикалық сипаттама.
4. Жеке тұлғаның өзіндік ерекшеліктері және оның педагогикалық процесте ескерілуі
Негізгі ұғымдар: жеке тұлға, жас мөлшері, акселерация, жеке ерекшеліктер, дарындьглық, девиация.
Пәнаралық байланыс: фияософия, физиология, психология, жалпы психология, оку пәндерін оқыту әдістемесі.
Ұлы орыс педагогы К.Д. Ушинский, «Егер педагогика адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда оның адамды барлық жағынан тануы да керек»- деген болатын. Осындай ережеге байланысты, жұмыс барысында педагог балалардың психологиялық, физиологиялық және жас ерекшеліктерін міндетті түрде білу керек.
Барлығына мэлім, балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу және бала тұлғасына арнайы қатынас, тәрбие мен оқытудын басты принциптері болып табылады. Сондықтан мектептін педагогикалық ұжымы, оқу-тәрбие процесінде оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алу маңызды.
ектеп жасындағы балалар бастауыш, орта (жеткіншек) және жоғары буынға бөлінеді. Жеткіншек кезең кіші және жоғары деп бөлінеді (1 кестені қараңыз)
60
Кесте 1. Оқушылардын дамуынын жас кезендері.
| Кезендер | Жылдар | Сыныптар |
| І. Бастауыш окушылар | 6-10 | I- IV |
| ІІ.Орта (жеткіншек) | 11-14-15 | V- IX |
| ІІІ. Жоғары | 15-18 | Х-ХІІ |
Бастауыш сынып жасындағылардың ерекшеліктері мен дамуы.
Адамның белгілі сипаты мен сапасын қалыптастырудағы тәрбиешілердің мақсат тәрбиесі белгілі бір жас мөлшеріндегі топқа бағытталған, осы арқылы сол топта тәрбиенің мүмкіндіктері мен міндеттері, әдістемелері қолданылады. Адам өмірінің мектепке дейінгі кезіңде, есейген шақ кезендеріндегі, жасөспірім шақта, әлеуметтік ортада, мектепте қалыптасқан мінез-құлқы ерекшеленеді.
Жас мөлшерінің психологиясы курсында оқылатын жоғарыда айтылған жас мөлшерлік топтардың әрқайсысының сипаттамасын бұл тұста нақтылап карастырмай-ақ, педагогтың әрбір жас мөлшері тобымен жүргізетін
оку-тәрбие жұмысында ескерілуі тиісті кейбір тәрбие ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Жастарды өмірге және ұжымдық еңбекке тәрбиелеудің, әрбір жас адамның жеке тұлғасының өмірлік бағыт-бағдарын аныктайтын дүниетанымын қалыптастырудың қоғам алдыңдағы зор міндеттері мектепке жүктелген. Тәрбие, шын мәніңде, жеке тұлғаның дамуы мен жалпы қоғамның негізгі мақсаты болып табылады және ол қоғамның әрбір мүшесінің жан-жақты дамуына жағдай жасауға бағытталтан.
Белгілі бір жастағы балалардың жас мөлшері дегеңце олардың көпшілігіне тән ерекшеліктер мен сипаттарды айтамыз. Бұл ерекшеліктерді педагогикалық процесте ескеру қажет және соған сәйхес оқыту, тәрбие берудің тиісті түрін, әдістемесін және тәсілін пайдалану керек.
Бастауыш сынып жасындағы баланын салмағы бір жылда 2-2,7 кг өседі. 6 жастан 12 жаска дейінгі аралықта бала денесінің салмағы екі есе артып, 18 килограммнан 36 килограмға дейін артады. Осы жаста бала миының көлемі де ұлғаяды, яғни, ол 5 жаста үлкен адам миының 90 пайызындай болса, 10 жаста 95 пайызына тең болады.
Жүйке жүйесінін жетілуі де жалғасады. Жүйке жасаушалары арасында жаңа байланыстар түзіліп, мидың жарты шарында икемділік күшейеді.
7-8 жаста жарты шарды жалғап тұрған нерв талшықгары жетіле түседі және олардың өзара қарым-қатынасының арта түсуін қамтамасыз етеді. Жүйке жүйесіндегі бұл өзгешеліктер баланың ақыл-ойы дамуының келесі кезеңінің
61
ірге тасы қалануына негіз болады.
Баланың білім алудағы іс-әрекеті де, бұған дейінгі барлық іс-әрекеттер (манипулияцилық, пәңдік, ойын арқылы) сияқгы, оған ену тәжірибесі арқылы бірте-бірте дамиды.
Білім алу іс-әрекеті окушы баланың өзіне бағытталған іс-әрекеттен тұрады. Бала тек білім алуды ғана емес, сонымен бірге оны қалай меңгеруді де үйренеді. Жазу, есептеу, оқу және тағы баскдларына үйрену арқылы бала өзін - өзі өзгертуге қарай бағыттай алады, яғни, ол іс-әрекеттік және ақыл-ойлық қажетті әдістерді (оны қоршап тұрған мәдениетке тән) меңгереді. Рефлексиялы түрде, яғни, өз санасы арқылы өзінің психологиялық күйіне ой жұгіртіп, ол өзін бүрынғы және бүгінгі қалпымен салыстыра алады. Өзіндік өзгерістері өз бойындағы жетістіктері арқылы қадағаланады және айқындалады.
Білім алу іс-әрекетіндегі баланың маңызды әрекеті - бұл онын өз-өзіне деген рефлекциясы, жаңа жетістіктерін және болған өзгерістерді қадағалай алуы. «Бұған дейін қолымнан келмеді — енді келеді» , «Бұған дейін жасай алмадым — енді жасаймын», «Бұрын қандай боддым - қазір қандаймын», - міне, бұлар қол жеткізілгендер мен өзгерістердің терең рефлекциясы қорытындысына берілген негізгі бағалар. Баланың өзін-өзі үшін өзгеріс мәні және осы өзгерістерді өзі үшін жүзеге асыратын субъекті бола алуы өте маңызды. Егер бала өзінің өрлеуіндегі оқу іс-әрекетінің, өзін-өзі дамытудың жетілген түрінің рефлекциясынан қанағат алса, демек, бала оқу іс-әрекетіне психологиялық жағьшан толықтай кірісті деген сөз.