Добавлен: 17.01.2024
Просмотров: 356
Скачиваний: 6
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ұсынылған әдістер тізімінен аналитикалық жүйенің негізгі элементтерінің бірі логистикалық қызметтің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру және бағалау жүйесі екендігі айқын болады. Логистикалық қызметтің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру және бағалау жүйесінің негізінде теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі тұжырымдамасы құрылуы керек. Теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі қалыптастырудың әдістемелік тәсілі логистиканы дамытудың қарапайым ауызша тұжырымдалған мақсаттарынан логистикалық процестер тиімділігінің негізгі аналитикалық көрсеткіштерінің мақсатты топтарына, сондай-ақ осы топтарға кіретін қолданбалы көрсеткіштер мен индикаторларға көшуді көздейді. Бұл Негізгі көрсеткіштер болашақта осы кәсіпорынның логистикалық бөлімшесі де, оның тікелей жоғары менеджменті де қолданатын дамыған аналитикалық жүйенің жетекші буыны бола алады.
Г.М.Грейздің еңбектерінде талдау нәтижелері бойынша әртүрлі зерттеушілер субъектінің кез-келген қызметінің тиімділігін бағалау жүйелерінде, ең алдымен логистикада қолданатын негізгі көрсеткіштердің бірнеше тобы анықталды. Пайдаланудың маңыздылығы мен жиілігі бойынша бұл көрсеткіштерді келесі қатарға орналастыруға болады: қаржылық көрсеткіштер, логистикалық шығындар, уақытша логистикалық көрсеткіштер, тұтынушылардың қанағаттану көрсеткіштері, логистика сапасы, қорларды қалыптастыру тиімділігі, логистикалық операциялардың тиімділігі мен тиімділігі, логистикалық персоналдың өнімділігі, әлеуметтік жауапкершілік. Өнеркәсіптік кәсіпорынның логистикалық менеджментінің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру және бағалау жүйесі үшін бастапқы деректерді жинаудың ұтқырлығын арттыру мақсатында негізгі көрсеткіштердің бес тобымен шектелу қажет. Оларға мынадай топтар кіреді: қаржылық көрсеткіштер, логистикалық нәтижелілік көрсеткіштері, логистикалық тиімділік көрсеткіштері, логистикалық шығындар көрсеткіштері.Бесінші топ ретінде өнеркәсіптік кәсіпорынның логистикалық менеджментінің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру және бағалау жүйесіне кәсіпорынның қорларды пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер тобы кіреді.
Шетелде және Қазақстанда негізгі кешенді логистикалық белсенділіктің құрамы, әдетте, қорларды басқаруды қамтиды. Тауарлы-материалдық қорларды басқарудың тән ерекшелігі, көптеген басқа логистикалық әрекеттерден айырмашылығы, олар үшін қазіргі ғылымда экономикалық тиімділікті есептеудің жақсы дамыған және практикалық қолдану үшін қол жетімді әдістері бар. Логистикалық қызметтің бұл саласы, мұнда логистиканың пайдалылығы жоғары деңгейдегі менеджмент үшін сенімді ақшалай түрде көрсетілуі мүмкін. Дәл осы жағдайларды ескере отырып, қорлар тобы зерттелетін кәсіпорынның логистикалық менеджментінің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру мен бағалаудың жалпы жүйесінің құрамына кіреді. Өнеркәсіптік кәсіпорынның логистикалық менеджментінің негізгі көрсеткіштерін қалыптастыру және бағалау жүйесінің көрсеткіштері топтарының жиынтық жиынтығы мынадай топтарды қамтиды: қаржылық көрсеткіштер, логистикалық нәтижелілік көрсеткіштері, логистикалық тиімділік көрсеткіштері, логистикалық шығындар көрсеткіштері, сондай-ақ интегралдық және жиынтық логистикалық көрсеткіштер. Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша осы топтарға кіретін жекелеген көрсеткіштердің құрамы айқындалды, бұл 2.1-кестеде келтірілген жекелеген топтар бойынша теңдестірілген көрсеткіштер жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік берді.
Кесте 2.1 – Кәсіпорынның логистикалық қызметін бағалау үшін теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі құрамы
| Кәсіпорынның логистикалық қызметінің теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі топтары | Теңдестірілген көрсеткіштер жүйесінің жекелеген талдамалық топтарына кіретін көрсеткіштер |
| Қаржылық көрсеткіштер | «Логистикалық компоненті» бар көрсеткіштер: - қорлардың, активтердің және ағымдағы активтердің айналымы; - өзіндік құнның, коммерциялық шығыстардың, жалпы пайданың динамикасы; - активтер мен ағымдағы активтердің рентабельділігі; - капитал рентабельділігі. |
| Логистикалық тиімділік көрсеткіштері | - орташа күнделікті жүк айналымы; - жылжымалы құрамды шығару коэффициенті; - жылжымалы құрамды пайдалану коэффициенті; - жылжымалы құрамның техникалық дайындық коэффициенті. |
| Логистикалық кірістер мен шығындар көрсеткіштері | - топтар бойынша логистикалық операциялардың кірістері; - топтар бойынша логистикалық операциялардың шығыстары; - кірістегі нақты логистикалық шығындар; - жалпы пайдадағы нақты логистикалық шығындар; - жиынтық шығындардағы логистикалық шығындардың үлес салмағы; - тарату персоналының еңбекақы төлеу қорына қатысты логистикалық шығындардың үлес салмағы; - басқарушы персоналдың еңбекақы төлеу қорына қатысты логистикалық шығындардың үлес салмағы; |
| Логистикалық өнімділік көрсеткіштері | «Жасалған тапсырыс» көрсеткіштері: - мерзімінде жеткізілген тапсырыстардың үлес салмағы; - толық орындалған тапсырыстардың үлес салмағы; - құжаттамада қатесіз және өнім сапасының белгіленген деңгейімен тапсырыстардың үлес салмағы; - клиенттердің Логистикалық қызмет сапасына қанағаттану деңгейі. |
| Интегралдық және жиынтық логистикалық көрсеткіштер | - жеке логистикалық сегменттер бойынша логистикалық энтропияның көрсеткіштері; - кәсіпорын бойынша жалпы логистикалық энтропияның көрсеткіштері; - жүргізілген жіктеу негізінде логистикалық қабықтың кластары. |
Кәсіпорынның көліктік-логистикалық қызметінің теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі 2.1 - кестесінде ұсынылған, жоспарланған логистикалық көрсеткіштерге қол жеткізу деңгейін ғана емес, сонымен қатар клиенттермен өзара әрекеттесуді дәл бақылауға мүмкіндік береді. Мұндай тәсіл жалпы және логистикалық бизнес-процестердің сапасын (жеткізудің сенімділігі, тапсырыстарды орындау мерзімі) бағалауға, сондай-ақ логистикалық Персоналдың тиімділігін (Логистикалық қызмет персоналының біліктілігі мен құзыреттілігін) бақылауға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның логистикалық қызметінің тиімділігін теңдестірілген көрсеткіштер жүйесінің алғашқы төрт блогын бағалауға арналған есептеу формулалары А қосымшасында келтірілген.
Айта кету керек, логистикалық қызметтің тиімділігін талдауға арналған бұл әдіснамалық тәсіл. Сонымен қатар теңдестірілген көрсеткіштер жүйесінің құрамына бірнеше жаңа негізгі көрсеткіштерді енгізуді қамтиды. Жаңа логистикалық көрсеткіштерден тұратын қосымша топтың бұл көрсеткіштері зерттелетін кәсіпорын қызметінің ерекшелігін көрсетеді. Көрсеткіштердің осы тобын қосымша енгізу қажеттілігі логистикалық саладағы экономикалық, техникалық және ұйымдық-басқару жүйелерінің тұрақты күрделенуі және оларды сапалы талдау қажеттілігі логистикалық жүйелерді талдау, құру және жобалау үшін арнайы әдістерді, сондай-ақ барабар аналитикалық құралдарды қолдану қажеттілігін анықтайтындығымен анықталады [15, б.57].
Белгілі бір логистикалық процестің эталондық нұсқадан ауытқуы материалдық ағындардың ритағын бағалау арқылы ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынның әртүрлі функционалды жүйелерін ұйымдастыру деңгейін талдау арқылы да анықталуы мүмкін: материалдық қамтамасыз ету жүйелері, өндірістік және сату жүйелері, логистиканы ақпараттық қолдау жүйелері. Осы тәсіл шеңберінде мұндай жүйелер олардың жұмыс істеуі мен басқаруының ұтымдылығы тұрғысынан да талданады. Материалдық ағындардың оңтайлы мәнінен ауытқу деңгейін және олардың негізгі бағыттарын жеткілікті ұтымды ұйымдастыруды арнайы аналитикалық индикаторды енгізу негізінде ескеру қажет. Бұл тұжырымдамада мұндай көрсеткіш нақты логистикалық процестердің белгілі бір қабылданған стандарттан ауытқу деңгейін бағалауға мүмкіндік береді, бұл логистикалық ағындардың қозғалысының оңтайлы ритағына қарсылық деңгейін, қолданылатын логистикалық жүйенің жетілмегендігіне байланысты олардың «тежелу» дәрежесін білдіреді. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның операциялық жүйесінде қолданылатын логистикалық процестердің күрделілік өлшемін немесе жетілмегендік деңгейін анықтайтын «логистикалық энтропия» деп аталады.
Логистикалық энтропия көрсеткішін анықтамалық логистикалық процестің әртүрлі параметрлерінің нақты процестің ұқсас мәндеріне қатынасы ретінде анықтауға болады [16, 106 б.]:
(2.1)мұндағы
- логистикалық процесс параметрлерінің теориялық (анықтамалық) мәні
- логистикалық процесс параметрлерінің нақты мәні.Параметрлер-сипаттамалар ретінде мыналарды қолдануға болады: логистикалық циклдің ұзақтығы, логистикалық шығындар, жеткізілімдердің жіберілген үзілістерінің саны, Логистикалық қызмет көрсету ақаулары және т.б. анықтамалық мәндер логистикалық салада қандай да бір нақты инновацияларды енгізу нәтижесінде қол жеткізуге болатын теориялық немесе мәндерге сәйкес келуі мүмкін. Бірнеше сипаттамалық параметрлерді қолданған кезде, бұл көрсеткіш логистикалық жүйеде материалдық және басқа ағындардың реттілігі өлшемі бойынша өнеркәсіптік кәсіпорынның логистикалық жүйесін жан-жақты бағалауға мүмкіндік береді [16, 106 б.]:
(2.2)мұндағы
- логистикалық энтропияның кешенді көрсеткіші
, 
- логистикалық процестің i-ші параметрінің теориялық (анықтамалық) және нақты мәндері сәйкесінше;
- зерттелетін логистикалық процесс үшін i - ші параметрдің салмақ коэффициенті.Кәсіпорынның логистикалық жүйесіне қатысты, оның клиенттермен өзара әрекеттесуінде логистикалық энтропия көрсеткішінің төмендеуі логистикалық жүйенің ішіндегі логистикалық ішкі жүйелердің өзара әрекеттесу процесінің эталонынан ауытқу өлшемін сипаттайды. Логистикалық энтропия көрсеткішінің шамасы неғұрлым аз болса, логистикалық процестер соғұрлым аз жетілдіріледі және сонымен бірге оларды жетілдірудің әлеуетті резерві соғұрлым көп болады. Салмақ коэффициенттері нормаланған жағдайда логистикалық энтропияның кешенді индикаторының максималды мәні бірлікке тең болады. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың логистикалық жүйелерін неғұрлым жалпы, үлкейтілген бағалау және оларды логистикалық энтропия көрсеткіші бойынша бағалау мүмкіндігі үшін кәсіпорынның бүкіл логистикалық жүйесін сипаттайтын «логистикалық қабық класы» сияқты көрсеткішті қолдануға болады. Бұл көрсеткіш жіктеу белгісіне сәйкес 2.2 - кестеде көрсетілгендей анықталады.
Кесте 2.2 – Логистикалық энтропия көрсеткіші бойынша кәсіпорынның көліктік-логистикалық жүйесін жіктеу
| Логистикалық қабық класы | Логистикалық энтропия көрсеткішінің мәндер диапазоны E* | Логистикалық қабықтың l класы үшін E* орташа мәні | Логистикалық энтропия деңгейін сапалы бағалау |
| 1 | 0,80…1,00 | 0,90 | Төмен |
| 2 | 0,50... 0,79 | 0,65 | Орташа |
| 3 | 0,50 төмен | 0,25 | Жоғары |
Логистикалық менеджменттің тиімділігін көп өлшемді бағалау мүмкіндігі үшін математикалық аддитивті модель алынды, бұл дамыған жүйе шеңберінде кешенді индикаторды есептеуге мүмкіндік береді. Логистикалық менеджмент тиімділігінің кешенді көрсеткішін өнеркәсіптік кәсіпорынның логистикалық жүйесінің логистикалық әлеуеті ретінде қарастыруға болады. Бұл көрсеткішті есептеу үшін математикалық тәуелділік келесі формада болады [16, 109 б.]:
(2.3)мұндағы
логистикалық әлеует
- логистикалық қызметтің негізгі көрсеткіштері жүйесінің i-ші тобырейтингінің маңыздылық коэффициенті;
- логистикалық қызметтің негізгі көрсеткіштері жүйесінің i-шітобының кешенді бағалау көрсеткішіЛогистикалық қызмет пен логистикалық шығындарды бағалау әдістерінен басқа, оларды жетілдіру мен төмендетудің негізгі теориялық бағыттарын анықтау қажет, оларға мыналарды жатқызуға болады [29, б. 118]:
- кәсіпорын ұсынатын логистикалық қызметтердің бағасын түзету мәселелері бойынша клиенттермен келіссөздер жүргізу
- кәсіпорын логистикалық аутсорсинг қолданған жағдайда логистикалық қызметтердің құнын түзету мәселелері бойынша көлік компанияларымен келіссөздер жүргізу;
- кәсіпорын клиенттеріне оларға кәсіпорын өнімдері мен тауарларын тасымалдау саласындағы логистикалық шығындардың төмен деңгейіне қол жеткізуге көмектесу. Бұл әдетте клиенттік бизнесті дамыту бағдарламаларын әзірлеу және кәсіпорынның ресми дилерлері үшін семинарлар өткізу негізінде жүзеге асырылады;
- жиынтық логистикалық шығындарды тиімді бақылауды қамтамасыз ету үшін «алға және артқа» интеграциясын қолдану;
- логистикалық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті ресурстар үшін бюджеттік субституттарды іздеу;
жеткізу тізбегіндегі кәсіпорынның негізгі жеткізушілерімен және тұтынушыларымен өзара әрекеттесуін жақсарту;
- басқа сегменттердегі немесе буындардағы логистикалық шығындарды азайту негізінде тізбектің бір буынындағы логистикалық шығындардың өсуін өтеу;
- логистикалық қызмет персоналының өнімділігін және клиенттерге Логистикалық қызмет көрсетуге мамандандырылған жекелеген функционалды бөлімшелер қызметінің тиімділігін арттыру үшін прогрессивті және ғылыми негізделген жұмыс әдістерін қолдану;
- кәсіпорынның қол жетімді ресурстарын пайдалануды жақсарту және логистикалық шығындар деңгейіне әсер ететін факторлар жүйесін тиімді басқару;
- логистикалық тізбектер мен логистикалық қызмет көрсету келісімшарттарын талдау және қайта қарау негізінде қалыпты операциялық қызмет үшін қажет емес және қосылған құнды тікелей қалыптастырмайтын логистикалық қызметтің кіші түрлерін түзету немесе толығымен алып тастау;