ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 18.01.2024
Просмотров: 306
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
тарпа бас салып, ортадағы асықтарды,хан талапай жасауы тиіс.Хан кімнің қолында кетсе,келесі үйірі кезегі соған беріледі екен,хан мен бірге қолына ілінген асықтардың санына қарай ұпай жазылады.
Хан алшы түспеген жағдайда үйірген ойыншы шашылған асықтардың бүгі мен бүгін, шігі мен шігін ,алшысымен-алшысын тәйкесімен мен тәйкесін бір-біріне соғып,кенейлер бір-біріне тимей қалғанша ұпай жинайды.Көздеген асығы үшінші бір асыққа тиіп кетсе,немесе бөгде асықты қозғап қалса да,ойынның бұзылғаны.Онда кезек келесі ойыншыға беріледі.Осы ретпен әр ойыншы жинаған асығының санына қарай ұпай жинайды.
Ескерту: Асықтарды бір-біріне тигізу кезінде қолмен сүйретіп апаруға ,орыннан қозғап түзетуге бол майды.Ойынның соңына дейін ханға бірде- бір асық тимеуі керек.Себебі ол –хан.
Тақия тастамақ
Ойын бар бір ойын бастамақ,
Атын оның «Тақия тастамақ»
Шеңбер боп отыра қалыңдар,
Болмасын асығу, сасқалақ,
Ақырын аспаймын, саспаймын,
Шеңберді айнала бастаймын.
Бірінің тұсына жеткенде
Сездірмей тақия тастаймын.
Қайтадан оралып келгенше
Түк сезбей отырсаң, омалып
Тақиямен төмпештеп қуамын.
Қаласың айыпты саналып.
Шығасың тақия тастауға,
Ойынды басынан бастауға.
Теңге ілу.
Ойынға қатысушылар тепе-тең екі топқа бөлінелі.Әр қайсысы жеке-жеке шыбықтан ат мінеді.
Ойын кезгі басталатын жерге сызық сызылады.Одан әрі 20-30 метрдей жерден тереңдігі бір қарыстай екі шұңқыр қазылады.Шұңқырға он-оннан тас салынады.Содан екі топтан екі саыскер шығады.сызыққа келіп қатарласып тұрады.Бастаушының белгісі бойынша шыбық аттарын құйыңғытып,шаба жөнееді.Сол беттерімен әлгі шұңқырға тжетіп қол соғып жібереді де, тасты іліп алып,әрі қарай шауып кете барады, шұңқыр тұсында бөгелуге болмайды.
Ұпай әр сайыскердің іліп алған тастарының санына қарай есептеледі.Қай топ көп ұпай жинаса,сол топ жеңеді.
Арқан тарту
Бұл ойынды ойнау үшін, бес- алты бала тартқанда үзілмейтін арқан және үлкен адамның алақаны көлеміндей екі тақтай дайындап алу қажет. Ол тақтайлардың ортасын арқан өтпейтіндей етіп теседі. Енді қарды жентектеп, аққалаға ұқсатып,үйеді де оның орта шетінен таяқпен тесеп әлгі арқанды өткізеді. Содан кейін тақтайшаның екеуін арқанның екі ұшына кигізеді де, тақтайшаларды аққаларға екі – үш қарыстай тақап қалғанда, тақтайшалар аққалаға тірелгенде, кейін сырғып кетпес үшін арқанды түйеді. Бәрі дайын болған соң, балалар екі топқа бөлінеді де, арқанды екі жаққа тартады. Аққала қалай құласа, сол топ жеңіп шыққан болады. Жеңілген топ аққаланы қайта жасайды.
Қорытынды
Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлері өте көп. Солардың қай-қайсы да адам игілігіне қызмет етуге бағытталған. Сондай аса құнды мәдени игіліктердің бірі – ұлттық ойындар болып табылады. Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдылықты, дененің шынығуын қажет етеді. «Орамал ілу», «Асық ату», «Түйілген орамал», «Ұшты-ұшты», т.б. ұлттық ойындар баланың сөздік қорын молайтуға, өмір тәжірибесін кеңейту, ептілік қабілеттерін жетілдіруге өз әсерін тигізеді. Ұлттық ойын баланың дамып жетілуіне, адамгершілік қасиеттерінің артуына, психикасына да тигізетін әсері мол. Ұлттық ойындар арқылы өз халқының тарихын, жерін, даму сатысын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін айқындап көруге болады. Балаларға ұлттық ойындарды үйрету арқылы әділдікке, достыққа, сыйластыққа, кішіпейілділікке тәрбиелей отырып, яғни адамгершілік қасиеттері де қалыптастырылады.
«Қазақ халқының ұлттық киіз үйінің құрылысын ата және орналастыр»
Мақсаты: Балаларға ұлттық киіз үйдің құрылысын білуге үйрету. Өлең жолдарымен қимыл-қозғалыс түрлерін жасап киіз үй құру. Сөздік қорларын молайту.
Көрнекілік: киіз үй құрылысы жасалған карточкалар топтамасы, киіз үй үлгісі
Ойын шарты: балаларға киіз үй құрылысын ретімен атауға, киіз үй шаттық шеңберін орындауға үйрету, тоқпақ жолдарын іс-қимыл келтіріп орындау. Киіз үйді құрастыру, карточкаларды топтастыру.
Шаттық шеңбері
Үлкен шеңбер құрамыз,дөнгелене тұрамыз,
Керегені кереміз,уықтарды ілеміз
Айналамыз-ойнаймыз,киіз үйді құрамыз!
«Киіз үйдің жиһаздары мен жабдықтарын ата»
Мақсаты: Балаларға киіз үйдің ішін жабдықтарын атай білуге, олардың қолдануға қандай пайдасы бар екенін білуге үйрету. Суретті карточкаларды әр балаға беріп, жұмбақтап жасырып, атын шешуін айту арқылы көрсету тапқырлыққа үйрету. Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. Сөздік қорларын молайту.
Көрнекіліктер: жиһаз суреттері көрсетілген топтамалар, хатқалта
Ойын шарты: әр бала жиһаздарды қолына тиген карточкалардағы бейнеге қарап, жұмбақтап жасырады, жауабын басқа балалар шешіп табу қажет, осылайша жиһаздар жинағын топтастырады .
Сандық-сундук: онда әжемнің түрлі-түсті матасыда бар, әшекейлерде сақталған
Бесік- колыбель: менің кіп кішкентай інім күні бойы сонда таңулы, анам оған ән айтып тербетеді, уатады, ұйықтатады
Төсек- кровать: кеш батқан соң барлық бала тәтті ұйқыға жатады, дем алады
Төсеніш- ковровая дорожка: бөлмеде жерге төселген түрлі- түске бөлінген.Сөре- полка: кітаптарым ретімен орналасқан оның бойына
Шифоньер: киімдерім ілулі, ілгіште тұрады, есігі оның жабық болады
Тақырыбы: «Киізүйдің ерекшеігі мен қасетін түсіндіру»
Мақсаты: 1. Балаларды киіз үй құрлысымен таныстыру.
2. Баланың сөздік қорын молайту арқылы, салт – дәстүр туралы ұғымдарын қалыптастыру
3. Балалардың бойына ата – мұра құндылықтарын қастерлеуге салт – дәстүрді біліп – үйренуге тәрбиелеу.
Сабақтың әдіс – тәсілдері: Түсіндіру, әңгімелеу, ойын сұрақ – жауап, жұмбақ шешу.
Көрнекілігі: Киіз үй тігілген, киіз үй жабдықтары.
Балалар қонақтармен амандасайық..
Шаттық шеңбер орындалады.
Кең даланың ежелгі,
Қазақ дейтін халқымыз.
Өзге ұлттай біздің де,
Бар дәстүр мен салтымыз.
Балалар біз ненің ішінде тұрмыз?
Балалар киіз үйдің ішінде тұрмыз деп жауап береді.
Балалар киіз үйдің құрал – жабдықтарын, құрлысын кім біледі атай алады.
(балалар иә, жоқ деп жауап береді)
Дидактикалық ойын «Киіз үй» ойнатылады.
Көтеріліп шаңырақ (қолдарын жоғары көтереді)
Уықтары шаншылып (қолдарын жоғары көтереді)
Керегелер керіліп (алақандарын ашады )
Өрім дей болып өрілер (қолдарын белге қояды)
Бәріміз бірге жүрсек айналып, киіз үй болып көрінер.
Ендеше балалар мен сіздерге қазақтың киіз үйі туралы түсіндіріп өтейін. Тәрбиеші киіз үйдің құрал – жабдықтарымен таныстырып, қазақ халқының салт – дәстүрін байланыстыра отырып киіз үй туралы мол мағлұмат береді.
Балалардың жауабы: Киіз үй құрлысын атап береді.
- Кереге, шаңырақ ,,уық,,
босаға, сықырлауық,
табалдырық, маңдайша.
Киіз үй жабдықтарын атап береді.
- Іргелік, туырлық, үзік, түндік, ши, есік.
Сергіту сәті: Кел балалар тұрайық,
Үлкен шеңбер құрайық.
Шаңырақты көтеріп,
Керегені құрайық.
Уықтарша иіліп,
Шаңыраққа қосылып.
Қазақ үйді құрайық..
Балалардан киіз үй туралы кім тақпақтар біледі жатқа айтады.
1 – бала: Қабырғасы тор көз,
Төбесінде зор көз. (Кереге, Шаңырақ)
2 – бала: Тұмсығын тесіп.
Жүннен бұйда есіп
Қазыққа байлады. (Уық )
3 – бала: Төбедегі көзінен.
Күн сәулесі түседі.
Бұрышы жоқ төрінен.
Самал еркін еседі. (Киіз үй )
4 – бала: Жетпіс екі найзасы.
Біріктіріп тұрады. (Шаңырақ)
Балалар біз бүгінгі сабағымызда не білдік, не үйрендік. Ненің құрлысымен таныстық?
- Киіз үйдің қандай құрал – жабдықтарын білдіңдер?
- Киіз үйдің құрылысы қалай аталады екен?
Балалар жауап топ болып сұрақтарға жауап береді.
Қорытынды:
Балалар бүгінгі сабаққа барлықтарың жақсы қатыстыңдар.
Киіз үймен таныс екендеріңді таныттыңдар. Сабаққа жақсы қатынасқан балаларды мадақтау.
жұмбақ жасырып қорытындылау:
Төбедегі көзінен.
Күн сәулесі түседі.
Бұрышы жоқ төрінен.
Самал еркін еседі. (Киіз үй)
Тақырыбы: Жайлауда. /сурет бойынша әңгіме/
Мақсаты: Жайлау және оның орналасқан жері, ағаш үйдің құрылысымен таныстыру. Сурет бойынша әңгіме құрап өз ойын толық жеткізе білуге, жүйелі әңгімелеуге үйрету. Үй жануарлары туралы білімдерін толықтыру.
Қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттыру.
Оқушыларды білімділікке, сауаттылыққа баулу.
Ойлау қабілетін арттыру, тіл байлығын дамыту.
Туған жердің табиғатының сұлулығын сезінуге, оны аялап қорғауға, адамгершілікке, қамқорлық сезімдерге тәрбиелеу.
Көрнекілік: Жайлау суреті, киіз үйдің құрылысы, төрт түлік малдың және жабайы жануарлар суреттері, малдан алынатын өнімдер суреті.
Әдісі: Әңгімелеу, ойын, түсіндіру, сұрақ - жауап, жұмбақтар, мадақтау.
1. Ұйымдастыру бөлімі.
- Қане, балалар, апайлармен сәлемдесіп алайық:
Балалар: Біз әдепті баламыз,
Біз ерекше боламыз.
Қонақтарды көргенде
Сәлеметсіздер ме!- деп
Сәлемдесіп аламыз.
- Жарайсыңдар балалар. Бәріміз орнымызға отырайық.
Балалар күн жылынып көктем шыққанда малдар қайда шығады?
- Далаға, өріске, жайлауға шығады.
- Көктем шығысымен малдарды жайлауға бағады. Олар жайлауға киіз үй тігеді. Киіз үйдің құрылысына кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық жатады.
- Ал, балалар үй жануарларын маған кім атап береді?
- Түйе, жылқы, қой, сиыр, ешкі т. б.
- Балалар, бізге жайлаудан төрт түлік малдың бірі түйе келіп тұр екен. Бізге әкелген көптеген тапсырмалары бар екен.
1 - тапсырма: Суретке қарап әңгіме құрау, ат қою.(Жайлауда)
2 - тапсырма: Жұмбақ шешу.
1. Кішкене ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар (Қой)
2. Үстінде екі тауы бар
Кезікті бір жануар (Түйе)
3. Өзі сұлу, өзі жүйрік
Жарысады желменен (Жылқы)
4. Басында екі таяғы бар,
Төрт аяғы бар,
Бірақ сақалы тағы бар (Ешкі)
3 - тапсырма: Сергіту сәті:
Көтеріліп шаңырақ
Керегелер керіліп
Өрімдей боп өріліп,
Бәріміз жүрсек айналып,
Киіз үй боп көрініп.
4 - тапсырма: “Төлдерін тап” ойыны
5 - тапсырма: Төрт түлік мал туралы тақпақтар айту.
1. Айналайын торпақ,
Бола берме қорқақ.
Тар болып тұр аула,
Тысқа шықта заула.
Әукешім - ау күнде,
Ойнайықшы бірге.
2. Жалт - жұлт етіп лақ,
Жағалайсың бұлақ,
Секірем деп бірақ,
Қала көрме құлап.
3. Құлын - құлын, құлыншақ
Желкілдейді тұлымшақ.
Маңдайында жұлдызы
Құйрығында құндызы.
6 - тапсырма: “Үй жануарлары мен жабайы жануарларды ата” ойыны.
7 - тапсырма: Дидактикалық ойын.
Малдан алынатын өнімдерді табу. Сәйкестендіру әдісі арқылы қай малдан қандай өнім алынатынын көрсету.
8 - тапсырма: “Қошақаным қайда екен” әнін айту.
- Жарайсыңдар, балалар енді “Жайлау көркі” өлеңін хормен оқиық.
“Жайлау көркі”
Табиғат әлемі
Гүл толған әдемі.
Ұйқы ашар сағаттай
Бозторғай әуені.
Сайға түс, қырға шық,
Жүресің гүл басып,
Көбелек алдайды.
Бір қонып, бір қашып.
Қорытындылау.
Мадақтау.
Тақырыбы: «Зергер әже қонақта» /сюжеттік рөлдік ойын/
Мақсаты: Балалардың санау,апта күндерін атау,логикалық ойындарды ойнау, үй жануарларының төлдерін табуға, геометриялық пішіндерді қолданып, моншақ құрастыруға үйрету.
Зергерлік бұйымдар,қоржын туралы ұғындыру,ой-өрісін,есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Қызықты тапсырмалар,ойындар арқылы балаларды тапқырлыққа,алғырлыққа тәрбиелеу.
Әжеге көмектесе отырып,адамгершілікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер:Түсіндіру ,әңгімелеу ,сұрақ-жауап ,жұмбақ,слайд.
Сөздік жұмыс: қоржын, зергер, бұйым, білезік.
Билингвальді компонент: зергер-ювелир, білезік-браслет, бұйым-изделие.
Ұйымдастырылған оқу-қызметінің барысы:
Арайлап таң атты,
Алтын шуақ таратты,
Қайырлы таң қонақтар!
Қайырлы таң балалар!
Балалар жартылай шеңбер жасайық.
Біз талапты баламыз,
Оқып білім аламыз.
Қонақтарды көргенде,
Қуана қарсы аламыз.
Сәлеметсіздер ме?
Шаттық шеңбері;
Жақсылыққа бақытқа,
Талпынған әр уақытта,
Бала біт.кен дос бауыр,
Болмасын еш тосқауыл
Ақпыз,қара,сарымыз,
Ағайынбіз бәріміз.
Балалар отырады.
Қазір жылдың қай мезгілі?
Күз мезгілінің неше айы бар?
Күз айларын атап шығайық.
Қазір қандай ай?
Өте жақсы жауап бердіңдер.
Музыка әуенімен есікті қағып, әже келеді.
Амансыңдар ма балаларым ?!
Балалар: Сәлеметсізбе әже?!
Қош келдіңіз әже! Төрлетіңіз! Неге көңілсізсіз?
Әже:Мен балалардан мына қоржынды зергерлік бұйымдармен әшекейлеп берулерін өтінемін.Тойға шашу қоржынын апарайын деп едім.Көмектесесіңдер ме?
Әжелер шілдехана,тұсау кесер,сүндет той т.б.тойларға шашуға қоржын жасап апарады.Қоржынның ішіне шашуға мата, тәттілерін салса, ал сыртына тарату үшін зергерлік бұйымдарын, әшекейлерді қоржынға тағады.Балалар әжемізге көмектесеміз бе? Сізге арнап балалар тақпақ оқып береді
Еркелетіп күнде сен,
Ертек айтып бересің.
Құлыным деп бір иіскеп,
Еркелетіп келесің.
Тойға барсақ болғаны,
Есіңе мені аласың.
Тәтті-тәтті заттарды,
Маған арнап қоясың.
барысы: -Әже сіз отырыңыз. Балалар сізге көмектеседі.
Слайд көрсету. Сұрақ-жауап.
Балалар мына конверттердің ішінде зергерлік бұйымдар бар ,оларды алу ушін ішіндегі тапсырмаларды орындауымыз керек.
1-ші конвертті ашамын,ішінен сырға шығады.
«Жұмбақтар әлемі»
1.Жем шөптен бір тартынбайды,
Сабасы еш сарқылмайды. (Сиыр)
2.Көк ала шапан киемін,
Күннің көзін сүйемін. (Қарбыз)
3. Кезекті бір жануар,
Үстінде екі тауы бар.(Түйе)
4.Қабат-қабат қаптама,
Ақылың болса аттама.(Кітап)
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар,енді сырғаны қоржынға тағайық.
2-ші конвертті ашамын жүзік шығады.
Ойын: «Апта күндері» Ойынды өте жақсы ойнадыңдар.
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар,енді жүзікті қоржынға тағайық.
Енді сәл сергіп алайық.Сергіту сәті«Саусақтар»
3-ші конвертті ашамын ,білезік шығады
Ойын: «Төліңді тап»
Өте жақсы ойнадыңдар, білезікті қоржынға ілейік.
Сергіту сәті «Қамшы»
Қамшыны қолға алайық,
Атқа мініп шабайық,
Оң жаққа бір сермеп,
Сол жаққа бір сермеп,
Асыр салып шабайық.
4-ші конверт ашамын, конверттен моншақ шығады.
«Кім шапшаң» ойыны
1.Мынау қандай пішін?
2.Түсі қандай? Неге үшбұрыш деп аталады?
1.Мынау қандай пішін?
2.Оның бұрыштары жоқ.
Тақтадағы геометриялық пішіндерден моншақ құрастырайық.
Моншақты қоржынға тағамыз.
5-ші конверт «Көз моншақ»
Сандық таңбасын тауып, затпен теңестіру.
Өте жақсы моншақты қоржынға тағамыз.
6-шы конверт «Түйреуіш»
Ал енді сендермен уақытты бағдарлауға арналған жұмбақтар шешейік.
1.Ұйқымыздан оянамыз,
Бетімізді жуамыз.
Анамызға ереміз,
Балабақшаға келеміз (Таң)
2.Қолымызды жуамыз,
Түскі асты ішеміз.
Түскі үйқыға жатамыз,
Бұл қай уақыт деп айтамыз? (Түс)
3.Серуенде жүреміз,
Анамызды күтеміз
Тәрбиешіге «Сау болыңыз!» деп,
Үйімізге кетеміз. (Кеш)
4.Үйлерде шам жанады,
Маңас тастай қараңғы,
Ертегіні тыңдап алып,
Тәтті ұйқыға батамыз. (Түн)
Дұрыс жауап бердіңдер .Енді түйреуішті қоржынға тағайық.
7-ші конверт «Шашбау»
Ойын: «Артық затты тап»
1.Сырға, моншақ, сақина, білезік, алма
2.Бұзау, лақ, қозы, жүзік
Балалар өте жақсы тапсырманы орындадыңдар.
Әже сіздің қоржыныңыз дайын болды.
Әже: Балаларым сендерге көп рахмет! Мен енді тойға барайын. Көмектескендерің үшін алғысым шексіз. Өмір жастарың ұзақ болсын! Менің сендерге тәттілерім бар, ала қойыңдар.
Айару:
Аман болсын басыңыз,
Ағармасын шашыңыз.
Шөбере сүйіп әлі де,
Жүзге жетсін жасыңыз,
Балалар:сау болыңыз әже!
әже сау болыңыз, көмек керек болса біздің балаларға келіңіз.Сау болыңыз.
Әже шығып кетеді.
Балалар бізге кім көмек сұрап келді?Әже не әкелді? Әшекей бұйымдарға нелер жатады? Қандай тапсырмалар орындадыңдар?Қай тапсырма сендерге ұнады?Қандай тапсырма қиың болды?
Егер сендерге сабақ ұнаса өз ойларыңды белгі бойынша көрсетіңдер.
Қорытынды:сұрақ-жауап
«Бесікке салу» ойыны
Тақырыбы: Бесік
Мақсаты: балаларға бесік жайлы мағлұмат беру және тәжірибелік біліктілігін арттыру.
“... Айыр қалпақ киісіп,
Ақырып жауға тиісіп,
Батыр болар ма екенсің!
Бармақтары майысып,
Ою - өрнек ойысып,
Ұста болар ма екенсің!
Таңдайларың тақылдап,
Шешен болар ма екенсің!
... Құрығыңды майырып,
Түнде жылқы қайырып,
Қызмет қылар ма екенсің?!
Қолымыздан іс алып,
Бақытымызға жан балам,
«Жайлауда» ойыны
Жайлауда
Атам биыл мені де,
Алып барды жайлауға,
Құлындар тұр желіде,
Биелер түр байлауда,
Бұлағын да ұнатам,
Қыранын да ұнатам,
«Жылда жылда» жайлауда, Апарам - деп жүр атам. жайлау бейнесін, көрінісін бейнелейтіндерін айтып, үлгі бойынша жасау жолдарын көрсетіп түсіндіреді.
Ш
и тоқу әдістерін көрсету.
Ши тоқу (орау)— бұрын және қазіргі кезде қазақ халқы мен Орта Азия халықтары арасында кеңінен тараған өнер. Күнделікті тұрмыс пен шаруашылық қажеті үшін тоқылған ши қазірге дейін кеңінен пайдаланып келеді. Оны киіз үйдің құрамдас бір бөлігі ретінде кереге сыртына тұтуға, сондай-ақ үй ішіндегі ыдыс-аяқ, ошақ басын қоршай қоюға, киіз үйдің есігіне ұстауға, әр түрлі үй шаруашылық мүддесіне (мәселен, киіз басу жұмыстарына, жаюлы киіз-сырмақтың асты ылғал тартып, бүлінбеуі үшін солардың астына төсеуге, сонымен бірге құрт жаю, тары сүзу т. б.) кеңінен пайдаланылады.
Қазақ халқының қолөнері саласында ши тоқу, оған боялған түрлі-түсті жүн орап, өрнектеп безендіру ісі ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан ұлттық өнері болып табылады. Ши сырт көрінісіне қарай: ақ ши, ораулы ши, шым ши болып үш топқа бөлінеді. Олардың әрқайсысы өз орнымен әр түрлі мақсатқа пайдаланылады. Атап айтқанда, қабығынан тазартылған аң ши ді көбінесе құрт, ірімшік т. б. жаю үшін қолданылатын болса, ұзына бойы әр түсті жүнмен немесе жібекпен оралған шым ши киіз үйдің сәнді жиһаздарының бірі болып табылады.
Тақпақтар;
Хан алшы түспеген жағдайда үйірген ойыншы шашылған асықтардың бүгі мен бүгін, шігі мен шігін ,алшысымен-алшысын тәйкесімен мен тәйкесін бір-біріне соғып,кенейлер бір-біріне тимей қалғанша ұпай жинайды.Көздеген асығы үшінші бір асыққа тиіп кетсе,немесе бөгде асықты қозғап қалса да,ойынның бұзылғаны.Онда кезек келесі ойыншыға беріледі.Осы ретпен әр ойыншы жинаған асығының санына қарай ұпай жинайды.
Ескерту: Асықтарды бір-біріне тигізу кезінде қолмен сүйретіп апаруға ,орыннан қозғап түзетуге бол майды.Ойынның соңына дейін ханға бірде- бір асық тимеуі керек.Себебі ол –хан.
Тақия тастамақ
Ойын бар бір ойын бастамақ,
Атын оның «Тақия тастамақ»
Шеңбер боп отыра қалыңдар,
Болмасын асығу, сасқалақ,
Ақырын аспаймын, саспаймын,
Шеңберді айнала бастаймын.
Бірінің тұсына жеткенде
Сездірмей тақия тастаймын.
Қайтадан оралып келгенше
Түк сезбей отырсаң, омалып
Тақиямен төмпештеп қуамын.
Қаласың айыпты саналып.
Шығасың тақия тастауға,
Ойынды басынан бастауға.
Теңге ілу.
Ойынға қатысушылар тепе-тең екі топқа бөлінелі.Әр қайсысы жеке-жеке шыбықтан ат мінеді.
Ойын кезгі басталатын жерге сызық сызылады.Одан әрі 20-30 метрдей жерден тереңдігі бір қарыстай екі шұңқыр қазылады.Шұңқырға он-оннан тас салынады.Содан екі топтан екі саыскер шығады.сызыққа келіп қатарласып тұрады.Бастаушының белгісі бойынша шыбық аттарын құйыңғытып,шаба жөнееді.Сол беттерімен әлгі шұңқырға тжетіп қол соғып жібереді де, тасты іліп алып,әрі қарай шауып кете барады, шұңқыр тұсында бөгелуге болмайды.
Ұпай әр сайыскердің іліп алған тастарының санына қарай есептеледі.Қай топ көп ұпай жинаса,сол топ жеңеді.
Арқан тарту
Бұл ойынды ойнау үшін, бес- алты бала тартқанда үзілмейтін арқан және үлкен адамның алақаны көлеміндей екі тақтай дайындап алу қажет. Ол тақтайлардың ортасын арқан өтпейтіндей етіп теседі. Енді қарды жентектеп, аққалаға ұқсатып,үйеді де оның орта шетінен таяқпен тесеп әлгі арқанды өткізеді. Содан кейін тақтайшаның екеуін арқанның екі ұшына кигізеді де, тақтайшаларды аққаларға екі – үш қарыстай тақап қалғанда, тақтайшалар аққалаға тірелгенде, кейін сырғып кетпес үшін арқанды түйеді. Бәрі дайын болған соң, балалар екі топқа бөлінеді де, арқанды екі жаққа тартады. Аққала қалай құласа, сол топ жеңіп шыққан болады. Жеңілген топ аққаланы қайта жасайды.
Қорытынды
Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлері өте көп. Солардың қай-қайсы да адам игілігіне қызмет етуге бағытталған. Сондай аса құнды мәдени игіліктердің бірі – ұлттық ойындар болып табылады. Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдылықты, дененің шынығуын қажет етеді. «Орамал ілу», «Асық ату», «Түйілген орамал», «Ұшты-ұшты», т.б. ұлттық ойындар баланың сөздік қорын молайтуға, өмір тәжірибесін кеңейту, ептілік қабілеттерін жетілдіруге өз әсерін тигізеді. Ұлттық ойын баланың дамып жетілуіне, адамгершілік қасиеттерінің артуына, психикасына да тигізетін әсері мол. Ұлттық ойындар арқылы өз халқының тарихын, жерін, даму сатысын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін айқындап көруге болады. Балаларға ұлттық ойындарды үйрету арқылы әділдікке, достыққа, сыйластыққа, кішіпейілділікке тәрбиелей отырып, яғни адамгершілік қасиеттері де қалыптастырылады.
«Қазақ халқының ұлттық киіз үйінің құрылысын ата және орналастыр»
Мақсаты: Балаларға ұлттық киіз үйдің құрылысын білуге үйрету. Өлең жолдарымен қимыл-қозғалыс түрлерін жасап киіз үй құру. Сөздік қорларын молайту.
Көрнекілік: киіз үй құрылысы жасалған карточкалар топтамасы, киіз үй үлгісі
Ойын шарты: балаларға киіз үй құрылысын ретімен атауға, киіз үй шаттық шеңберін орындауға үйрету, тоқпақ жолдарын іс-қимыл келтіріп орындау. Киіз үйді құрастыру, карточкаларды топтастыру.
Шаттық шеңбері
Үлкен шеңбер құрамыз,дөнгелене тұрамыз,
Керегені кереміз,уықтарды ілеміз
Айналамыз-ойнаймыз,киіз үйді құрамыз!
| Уық керегенің үстінен қойылады Уык предначается для поднятия купола юрты |  | Киіз үй-Юрта  |   | Киіз –кошма, войлок Оюмен өрнектелген киіз, киіз үй жабдығы ретінде қолданады сыртын жабуға немесе кілем ретінде жерге төселеді Разрисованный войлок, кошма предназначается для покрытия юрты сверху и как ковер стелят изнутри, делают разных размеров. Богатые делали себе войлок белого цвета |
| Киіз үйдін жабдықтары Оформление юрты изнутри |  |  | Шыңырақ-купол Шанырақ түтін шығаруға арналған, және уақыт білудің ең бір қасиеті болған Купол -кроме функции дымохода выполнял ещё и роль часов, казахи с большой точностью определяли время суток. | |
| Кереге- стена Ең бірінші керегесі қойылады киіз үйді көтергенде Для строительства юрты сначала ставится кереге-стена. Все из ивовых прутьев |  |  | Есік- дверь Есікті қазақ халқы шығысқа қарап орнатқан Двери юрты всегда устанавливали в сторону востока. |
| Сырмақ –ковровая дорожка: оюлары қолдан тігіліп, киізден сырылатын кілем. |  |  |  | Кілем-клем: қабырғаға ілінеді |
| Төсек- кровать: кеш батқан соң барлық бала тәтті ұйқыға жатады, дем алады |  |  | Бесік- колыбель: менің кіп кішкентай інім күні бойы сонда таңулы, анам оған ән айтып тербетеді, уатады, ұйықтатады | |
| Сандық- сундук: онда әжемнің түрлі- түсті матасыда бар, әшекейлерді сақтаған |  |  | Шифоньер: киімдерім ілулі, ілгіште тұрады, есігі оның жабық болады | |
| Сөре- полка: кітаптарым ретімен орналасқан оның бойына |  |  | Үстел-стол: тамақ ішуге арналған |
Мақсаты: Балаларға киіз үйдің ішін жабдықтарын атай білуге, олардың қолдануға қандай пайдасы бар екенін білуге үйрету. Суретті карточкаларды әр балаға беріп, жұмбақтап жасырып, атын шешуін айту арқылы көрсету тапқырлыққа үйрету. Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. Сөздік қорларын молайту.
Көрнекіліктер: жиһаз суреттері көрсетілген топтамалар, хатқалта
Ойын шарты: әр бала жиһаздарды қолына тиген карточкалардағы бейнеге қарап, жұмбақтап жасырады, жауабын басқа балалар шешіп табу қажет, осылайша жиһаздар жинағын топтастырады .
Сандық-сундук: онда әжемнің түрлі-түсті матасыда бар, әшекейлерде сақталған
Бесік- колыбель: менің кіп кішкентай інім күні бойы сонда таңулы, анам оған ән айтып тербетеді, уатады, ұйықтатады
Төсек- кровать: кеш батқан соң барлық бала тәтті ұйқыға жатады, дем алады
Төсеніш- ковровая дорожка: бөлмеде жерге төселген түрлі- түске бөлінген.Сөре- полка: кітаптарым ретімен орналасқан оның бойына
Шифоньер: киімдерім ілулі, ілгіште тұрады, есігі оның жабық болады
Тақырыбы: «Киізүйдің ерекшеігі мен қасетін түсіндіру»
Мақсаты: 1. Балаларды киіз үй құрлысымен таныстыру.
2. Баланың сөздік қорын молайту арқылы, салт – дәстүр туралы ұғымдарын қалыптастыру
3. Балалардың бойына ата – мұра құндылықтарын қастерлеуге салт – дәстүрді біліп – үйренуге тәрбиелеу.
Сабақтың әдіс – тәсілдері: Түсіндіру, әңгімелеу, ойын сұрақ – жауап, жұмбақ шешу.
Көрнекілігі: Киіз үй тігілген, киіз үй жабдықтары.
Балалар қонақтармен амандасайық..
Шаттық шеңбер орындалады.
Кең даланың ежелгі,
Қазақ дейтін халқымыз.
Өзге ұлттай біздің де,
Бар дәстүр мен салтымыз.
Балалар біз ненің ішінде тұрмыз?
Балалар киіз үйдің ішінде тұрмыз деп жауап береді.
Балалар киіз үйдің құрал – жабдықтарын, құрлысын кім біледі атай алады.
(балалар иә, жоқ деп жауап береді)
Дидактикалық ойын «Киіз үй» ойнатылады.
Көтеріліп шаңырақ (қолдарын жоғары көтереді)
Уықтары шаншылып (қолдарын жоғары көтереді)
Керегелер керіліп (алақандарын ашады )
Өрім дей болып өрілер (қолдарын белге қояды)
Бәріміз бірге жүрсек айналып, киіз үй болып көрінер.
Ендеше балалар мен сіздерге қазақтың киіз үйі туралы түсіндіріп өтейін. Тәрбиеші киіз үйдің құрал – жабдықтарымен таныстырып, қазақ халқының салт – дәстүрін байланыстыра отырып киіз үй туралы мол мағлұмат береді.
Балалардың жауабы: Киіз үй құрлысын атап береді.
- Кереге, шаңырақ ,,уық,,
босаға, сықырлауық,
табалдырық, маңдайша.
Киіз үй жабдықтарын атап береді.
- Іргелік, туырлық, үзік, түндік, ши, есік.
Сергіту сәті: Кел балалар тұрайық,
Үлкен шеңбер құрайық.
Шаңырақты көтеріп,
Керегені құрайық.
Уықтарша иіліп,
Шаңыраққа қосылып.
Қазақ үйді құрайық..
Балалардан киіз үй туралы кім тақпақтар біледі жатқа айтады.
1 – бала: Қабырғасы тор көз,
Төбесінде зор көз. (Кереге, Шаңырақ)
2 – бала: Тұмсығын тесіп.
Жүннен бұйда есіп
Қазыққа байлады. (Уық )
3 – бала: Төбедегі көзінен.
Күн сәулесі түседі.
Бұрышы жоқ төрінен.
Самал еркін еседі. (Киіз үй )
4 – бала: Жетпіс екі найзасы.
Біріктіріп тұрады. (Шаңырақ)
Балалар біз бүгінгі сабағымызда не білдік, не үйрендік. Ненің құрлысымен таныстық?
- Киіз үйдің қандай құрал – жабдықтарын білдіңдер?
- Киіз үйдің құрылысы қалай аталады екен?
Балалар жауап топ болып сұрақтарға жауап береді.
Қорытынды:
Балалар бүгінгі сабаққа барлықтарың жақсы қатыстыңдар.
Киіз үймен таныс екендеріңді таныттыңдар. Сабаққа жақсы қатынасқан балаларды мадақтау.
жұмбақ жасырып қорытындылау:
Төбедегі көзінен.
Күн сәулесі түседі.
Бұрышы жоқ төрінен.
Самал еркін еседі. (Киіз үй)
Тақырыбы: Жайлауда. /сурет бойынша әңгіме/
Мақсаты: Жайлау және оның орналасқан жері, ағаш үйдің құрылысымен таныстыру. Сурет бойынша әңгіме құрап өз ойын толық жеткізе білуге, жүйелі әңгімелеуге үйрету. Үй жануарлары туралы білімдерін толықтыру.
Қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттыру.
Оқушыларды білімділікке, сауаттылыққа баулу.
Ойлау қабілетін арттыру, тіл байлығын дамыту.
Туған жердің табиғатының сұлулығын сезінуге, оны аялап қорғауға, адамгершілікке, қамқорлық сезімдерге тәрбиелеу.
Көрнекілік: Жайлау суреті, киіз үйдің құрылысы, төрт түлік малдың және жабайы жануарлар суреттері, малдан алынатын өнімдер суреті.
Әдісі: Әңгімелеу, ойын, түсіндіру, сұрақ - жауап, жұмбақтар, мадақтау.
1. Ұйымдастыру бөлімі.
- Қане, балалар, апайлармен сәлемдесіп алайық:
Балалар: Біз әдепті баламыз,
Біз ерекше боламыз.
Қонақтарды көргенде
Сәлеметсіздер ме!- деп
Сәлемдесіп аламыз.
- Жарайсыңдар балалар. Бәріміз орнымызға отырайық.
Балалар күн жылынып көктем шыққанда малдар қайда шығады?
- Далаға, өріске, жайлауға шығады.
- Көктем шығысымен малдарды жайлауға бағады. Олар жайлауға киіз үй тігеді. Киіз үйдің құрылысына кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық жатады.
- Ал, балалар үй жануарларын маған кім атап береді?
- Түйе, жылқы, қой, сиыр, ешкі т. б.
- Балалар, бізге жайлаудан төрт түлік малдың бірі түйе келіп тұр екен. Бізге әкелген көптеген тапсырмалары бар екен.
1 - тапсырма: Суретке қарап әңгіме құрау, ат қою.(Жайлауда)
2 - тапсырма: Жұмбақ шешу.
1. Кішкене ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар (Қой)
2. Үстінде екі тауы бар
Кезікті бір жануар (Түйе)
3. Өзі сұлу, өзі жүйрік
Жарысады желменен (Жылқы)
4. Басында екі таяғы бар,
Төрт аяғы бар,
Бірақ сақалы тағы бар (Ешкі)
3 - тапсырма: Сергіту сәті:
Көтеріліп шаңырақ
Керегелер керіліп
Өрімдей боп өріліп,
Бәріміз жүрсек айналып,
Киіз үй боп көрініп.
4 - тапсырма: “Төлдерін тап” ойыны
5 - тапсырма: Төрт түлік мал туралы тақпақтар айту.
1. Айналайын торпақ,
Бола берме қорқақ.
Тар болып тұр аула,
Тысқа шықта заула.
Әукешім - ау күнде,
Ойнайықшы бірге.
2. Жалт - жұлт етіп лақ,
Жағалайсың бұлақ,
Секірем деп бірақ,
Қала көрме құлап.
3. Құлын - құлын, құлыншақ
Желкілдейді тұлымшақ.
Маңдайында жұлдызы
Құйрығында құндызы.
6 - тапсырма: “Үй жануарлары мен жабайы жануарларды ата” ойыны.
7 - тапсырма: Дидактикалық ойын.
Малдан алынатын өнімдерді табу. Сәйкестендіру әдісі арқылы қай малдан қандай өнім алынатынын көрсету.
8 - тапсырма: “Қошақаным қайда екен” әнін айту.
- Жарайсыңдар, балалар енді “Жайлау көркі” өлеңін хормен оқиық.
“Жайлау көркі”
Табиғат әлемі
Гүл толған әдемі.
Ұйқы ашар сағаттай
Бозторғай әуені.
Сайға түс, қырға шық,
Жүресің гүл басып,
Көбелек алдайды.
Бір қонып, бір қашып.
Қорытындылау.
Мадақтау.
Тақырыбы: «Зергер әже қонақта» /сюжеттік рөлдік ойын/
Мақсаты: Балалардың санау,апта күндерін атау,логикалық ойындарды ойнау, үй жануарларының төлдерін табуға, геометриялық пішіндерді қолданып, моншақ құрастыруға үйрету.
Зергерлік бұйымдар,қоржын туралы ұғындыру,ой-өрісін,есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Қызықты тапсырмалар,ойындар арқылы балаларды тапқырлыққа,алғырлыққа тәрбиелеу.
Әжеге көмектесе отырып,адамгершілікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер:Түсіндіру ,әңгімелеу ,сұрақ-жауап ,жұмбақ,слайд.
Сөздік жұмыс: қоржын, зергер, бұйым, білезік.
Билингвальді компонент: зергер-ювелир, білезік-браслет, бұйым-изделие.
Ұйымдастырылған оқу-қызметінің барысы:
Арайлап таң атты,
Алтын шуақ таратты,
Қайырлы таң қонақтар!
Қайырлы таң балалар!
Балалар жартылай шеңбер жасайық.
Біз талапты баламыз,
Оқып білім аламыз.
Қонақтарды көргенде,
Қуана қарсы аламыз.
Сәлеметсіздер ме?
Шаттық шеңбері;
Жақсылыққа бақытқа,
Талпынған әр уақытта,
Бала біт.кен дос бауыр,
Болмасын еш тосқауыл
Ақпыз,қара,сарымыз,
Ағайынбіз бәріміз.
Балалар отырады.
Қазір жылдың қай мезгілі?
Күз мезгілінің неше айы бар?
Күз айларын атап шығайық.
Қазір қандай ай?
Өте жақсы жауап бердіңдер.
Музыка әуенімен есікті қағып, әже келеді.
Амансыңдар ма балаларым ?!
Балалар: Сәлеметсізбе әже?!
Қош келдіңіз әже! Төрлетіңіз! Неге көңілсізсіз?
Әже:Мен балалардан мына қоржынды зергерлік бұйымдармен әшекейлеп берулерін өтінемін.Тойға шашу қоржынын апарайын деп едім.Көмектесесіңдер ме?
Әжелер шілдехана,тұсау кесер,сүндет той т.б.тойларға шашуға қоржын жасап апарады.Қоржынның ішіне шашуға мата, тәттілерін салса, ал сыртына тарату үшін зергерлік бұйымдарын, әшекейлерді қоржынға тағады.Балалар әжемізге көмектесеміз бе? Сізге арнап балалар тақпақ оқып береді
Еркелетіп күнде сен,
Ертек айтып бересің.
Құлыным деп бір иіскеп,
Еркелетіп келесің.
Тойға барсақ болғаны,
Есіңе мені аласың.
Тәтті-тәтті заттарды,
Маған арнап қоясың.
барысы: -Әже сіз отырыңыз. Балалар сізге көмектеседі.
Слайд көрсету. Сұрақ-жауап.
Балалар мына конверттердің ішінде зергерлік бұйымдар бар ,оларды алу ушін ішіндегі тапсырмаларды орындауымыз керек.
1-ші конвертті ашамын,ішінен сырға шығады.
«Жұмбақтар әлемі»
1.Жем шөптен бір тартынбайды,
Сабасы еш сарқылмайды. (Сиыр)
2.Көк ала шапан киемін,
Күннің көзін сүйемін. (Қарбыз)
3. Кезекті бір жануар,
Үстінде екі тауы бар.(Түйе)
4.Қабат-қабат қаптама,
Ақылың болса аттама.(Кітап)
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар,енді сырғаны қоржынға тағайық.
2-ші конвертті ашамын жүзік шығады.
Ойын: «Апта күндері» Ойынды өте жақсы ойнадыңдар.
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар,енді жүзікті қоржынға тағайық.
Енді сәл сергіп алайық.Сергіту сәті«Саусақтар»
3-ші конвертті ашамын ,білезік шығады
Ойын: «Төліңді тап»
Өте жақсы ойнадыңдар, білезікті қоржынға ілейік.
Сергіту сәті «Қамшы»
Қамшыны қолға алайық,
Атқа мініп шабайық,
Оң жаққа бір сермеп,
Сол жаққа бір сермеп,
Асыр салып шабайық.
4-ші конверт ашамын, конверттен моншақ шығады.
«Кім шапшаң» ойыны
1.Мынау қандай пішін?
2.Түсі қандай? Неге үшбұрыш деп аталады?
1.Мынау қандай пішін?
2.Оның бұрыштары жоқ.
Тақтадағы геометриялық пішіндерден моншақ құрастырайық.
Моншақты қоржынға тағамыз.
5-ші конверт «Көз моншақ»
Сандық таңбасын тауып, затпен теңестіру.
Өте жақсы моншақты қоржынға тағамыз.
6-шы конверт «Түйреуіш»
Ал енді сендермен уақытты бағдарлауға арналған жұмбақтар шешейік.
1.Ұйқымыздан оянамыз,
Бетімізді жуамыз.
Анамызға ереміз,
Балабақшаға келеміз (Таң)
2.Қолымызды жуамыз,
Түскі асты ішеміз.
Түскі үйқыға жатамыз,
Бұл қай уақыт деп айтамыз? (Түс)
3.Серуенде жүреміз,
Анамызды күтеміз
Тәрбиешіге «Сау болыңыз!» деп,
Үйімізге кетеміз. (Кеш)
4.Үйлерде шам жанады,
Маңас тастай қараңғы,
Ертегіні тыңдап алып,
Тәтті ұйқыға батамыз. (Түн)
Дұрыс жауап бердіңдер .Енді түйреуішті қоржынға тағайық.
7-ші конверт «Шашбау»
Ойын: «Артық затты тап»
1.Сырға, моншақ, сақина, білезік, алма
2.Бұзау, лақ, қозы, жүзік
Балалар өте жақсы тапсырманы орындадыңдар.
Әже сіздің қоржыныңыз дайын болды.
Әже: Балаларым сендерге көп рахмет! Мен енді тойға барайын. Көмектескендерің үшін алғысым шексіз. Өмір жастарың ұзақ болсын! Менің сендерге тәттілерім бар, ала қойыңдар.
Айару:
Аман болсын басыңыз,
Ағармасын шашыңыз.
Шөбере сүйіп әлі де,
Жүзге жетсін жасыңыз,
Балалар:сау болыңыз әже!
әже сау болыңыз, көмек керек болса біздің балаларға келіңіз.Сау болыңыз.
Әже шығып кетеді.
Балалар бізге кім көмек сұрап келді?Әже не әкелді? Әшекей бұйымдарға нелер жатады? Қандай тапсырмалар орындадыңдар?Қай тапсырма сендерге ұнады?Қандай тапсырма қиың болды?
Егер сендерге сабақ ұнаса өз ойларыңды белгі бойынша көрсетіңдер.
Қорытынды:сұрақ-жауап
«Бесікке салу» ойыны
Тақырыбы: Бесік
Мақсаты: балаларға бесік жайлы мағлұмат беру және тәжірибелік біліктілігін арттыру.
“... Айыр қалпақ киісіп,
Ақырып жауға тиісіп,
Батыр болар ма екенсің!
Бармақтары майысып,
Ою - өрнек ойысып,
Ұста болар ма екенсің!
Таңдайларың тақылдап,
Шешен болар ма екенсің!
... Құрығыңды майырып,
Түнде жылқы қайырып,
Қызмет қылар ма екенсің?!
Қолымыздан іс алып,
Бақытымызға жан балам,
«Жайлауда» ойыны
Жайлауда
Атам биыл мені де,
Алып барды жайлауға,
Құлындар тұр желіде,
Биелер түр байлауда,
Бұлағын да ұнатам,
Қыранын да ұнатам,
«Жылда жылда» жайлауда, Апарам - деп жүр атам. жайлау бейнесін, көрінісін бейнелейтіндерін айтып, үлгі бойынша жасау жолдарын көрсетіп түсіндіреді.
Ш
и тоқу әдістерін көрсету.Ши тоқу (орау)— бұрын және қазіргі кезде қазақ халқы мен Орта Азия халықтары арасында кеңінен тараған өнер. Күнделікті тұрмыс пен шаруашылық қажеті үшін тоқылған ши қазірге дейін кеңінен пайдаланып келеді. Оны киіз үйдің құрамдас бір бөлігі ретінде кереге сыртына тұтуға, сондай-ақ үй ішіндегі ыдыс-аяқ, ошақ басын қоршай қоюға, киіз үйдің есігіне ұстауға, әр түрлі үй шаруашылық мүддесіне (мәселен, киіз басу жұмыстарына, жаюлы киіз-сырмақтың асты ылғал тартып, бүлінбеуі үшін солардың астына төсеуге, сонымен бірге құрт жаю, тары сүзу т. б.) кеңінен пайдаланылады.
Қазақ халқының қолөнері саласында ши тоқу, оған боялған түрлі-түсті жүн орап, өрнектеп безендіру ісі ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан ұлттық өнері болып табылады. Ши сырт көрінісіне қарай: ақ ши, ораулы ши, шым ши болып үш топқа бөлінеді. Олардың әрқайсысы өз орнымен әр түрлі мақсатқа пайдаланылады. Атап айтқанда, қабығынан тазартылған аң ши ді көбінесе құрт, ірімшік т. б. жаю үшін қолданылатын болса, ұзына бойы әр түсті жүнмен немесе жібекпен оралған шым ши киіз үйдің сәнді жиһаздарының бірі болып табылады.
Тақпақтар;