ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.06.2019
Просмотров: 1360
Скачиваний: 8
Пры вялікім князю Гедыміну 1316—1341 гг. большая частка сучасных беларускіх зямель увайшла ў склад ВКЛ. Тэрыторыя ВКЛ павялічылася прыкладна ў 3 разы. Прыкладна тры чвэрці насельніцтва гэтай дзяржавы да сярэдзіны XІV ст. складала насельніцтва, якое даследчыкі адносяць да беларускага этнасу (беларускай народнасці).
Умацаванне адзінаўладдзя ў ВКЛ адбылося пры вялікім князю Гедыміне. У 1323 г. ён заснаваў сталую сталіцу дзяржавы ў Вільні (сённяшні Вільнюс — сталіца Літоўскай Рэспублікі). Прынцыпам дзяржаўнага жыцця пры Гедыміне было наступнае: «Не рушыць даўніны, не ўводзіць навіны». Ён азначаў паважлівыя адносіны да зямельных уладанняў феадалаў і захаванне гістарычных традыцый насельніцтва ВКЛ.
Пры Гедыміне ўзрасла роля вялікага князя як кіраўніка дзяржавы. Яго тытул стаў гучаць так: «кароль Літвы і Русі», «кароль літоўцаў і многіх рускіх». Пад назвай «рускія» меліся на ўвазе жыхары перш за ўсё беларускіх зямель — Віцебскай, Берасцейскай, Менскай і Тураўскай, якія ўвайшлі ў склад ВКЛ. У выніку дзяржава атрымала назву «Вялікае княства Літоўскае і Рускае». Пад «Літвой» тады разумелася тэрыторыя Верхняга і Сярэдняга Панямоння, а пад «Русею» — Верхняе Падзвінне і Падняпроўе. Пазней, калі была далучана Жамойць — заходняя частка сучаснай Літвы, дзяржава атрымала поўную назву «Вялікае княства Літоўскае, Рускае, Жамойцкае».
14. Асноўныя дасягненні бел культуры падчас існавання ВкЛ. Роля і месца культуры Б ў еўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэсе.
1.Бел мова – дзяржаўнаяна працяугу 14-16 ст.ст. (Статуты 1588). Але шырока выкарыстоўваліся і іншыя мовы: лацінская, польская, царкоўна-славянская і іншыя.
2.Асвета: узнікненне і развіццё. Першыя друкарні: ў 60-я 16ст у Брэсце і Нясвіжы.
Розныя тыпы школ: праваслаўныя, каталіцкыія, пратэстанскія, школы праваслаўных братстваў(к 16ст). Адукацыя больш высокага ўзроўню давалі калегіумы езуітаў.1579г езуіцкі калегіум у Вільні перетварылі ва універсітэт.
3.Літ-ра: Асноўны жанр - застаецца летапіс(Хроніка ВкЛ), атрымалі развіццё дзённікі, прадмовы і рэлігійная публіцыстыка(Будны,Афанасій Філіповіч). Пачынаецца вершаскладанне на бел.мове. Літ-ра шматмоўная: Ян Вісліцкі, М.Гусоўскі.
4. Архітэктура: разнастайнасць стыляў і пабудоў. Асноўныя тыпы пабудоў: замкі феадалаў і крэпасці гарадоў, культавыя пабудовы, ратушы і будынкі магістратаў.
У раманскім стыле былі пабудаваны замкі ў Навагрудку, Крэве, Лідзе і Белая Вежа.
Прыкладам абарончага збудавання з’яўляецца Мірскі замак у гатычным стылі. Многія культавыя пабудовы таксама мелі абарончыя рысы(царква ў в.Сынковічы). Праваслаўныя царквы будаваліся ў старажытна-рускім стылі. Самым старажытным гатычным храмам з’яўляецца касцёл ў в.Ішкольд Баравінацкага раёну.
5.Выяўленчае мастацтва: узнікненне скульптуры
Развіццё іканапісі – бел школа
Свецкі жывапіс.
11. Рост ВкЛ ў паліт і геаграфічнай прасторы. Усталяванне лідэрства ва Усх. Еўропе. Узмацненне Наваградка вызвала незадавальненне галіцкіх князёў, Лівонскага ордэна, Рыгі і жамойцкіх феадалаў. Пад час 50-70-х гг. XIII ст. ішла жорсткая барацьба як з суседзямі, так і з унутранымі ворагамі. Першыя вялікія князі паказамі выключныя палітычныя здольнасці, каб захаваць народжаную славяна-балцкую дзяржаву.
Яшчэ пры жыцці Гедымін падзяліў дзяржаву паміж сынамі, паставіўшы вялікім князем Яўнута (кіраваў у 1341-1345 гг.). Але апошні, мабыць, не вызначаўся ні ваеннымі, ні палітычнымі талентамі і быў змешчаны Альгердам і Кейстутам і высланы ў Заслаўскае княства. Менавіта гэтыя два браты сталі суправіцелямі ў ВкЛ. Альгерд (вялікі князь у 1345-1377 гг.) больш займаўся ўсходняй і паўдневай палітыкай, меў вялікі ўплыў на беларускіх землях і таму быў прызнаны галоўным з братоў, а Кейстут (забіты ў 1382 г. пляменнікам Ягайлай) – абапіраўся на Жамойцію і займаўся барацьбой з крыжакамі.
Альгерд далучыў да ВкЛ Беларускае Падняпроў’е: Чарнігава-Северскае княства, Мсціслаў – Бранск з землямі, вялікі ўплыў Альгерд меў на смаленскія справы. Пры гэтым ён сутыкнуўся з інтарэсамі мангола-татарскіх ханаў. У 1362 г. на рацэ Сінія Воды адбылася бітва, татары былі ў шчэнт разбітыя. Да ВкЛ былі далучаны Кіеў і Падолле (паўдневая і цэнтральная Ўкраіна). У вострай барацьбе з Польшай Альгерд адняў у апошняй Валынь. Альгерду не пашанцавала далучыць да ВкЛ Пскоў і паслабіць Маскоўскае княства. Тры паходы на Маскву скончыліся безвынікова. Больш паспяховай была барацьба супраць крыжацкай навалы. У адказ на крыжацкія напады, ў 1345-1382 гг. беларуска-літоўскае воўска зрабіла каля 30 паходаў на тэўтонцаў і каля 10 паходаў на Лівонію.
Пад час княжання Альгерда тэрыторыя дзяржавы пашыралася больш чым удвая, беларускія землі складалі каля 9/10, а беларускае насельніцтва – 8/10. Абазначыліся асноўныя шляхі далучэння славянскіх зямель да ВкЛ. Гэта:
дабравольна-дагаварны шлях, асноўны прыклад – далучэнне Полацкага княства згодна дагавора 1307 г., далучаная тэрыторыя атрымлівала значныя правы на самакіраванне; далучэнне праз шлюб,
далучэнне зямель праз адваяванне іх у іншаземных захопнікаў, прыклады - часткова Берасцейская зямля (1315 г.) і Валынь (1377 г.), адбітыя ў Польшы і Кіеў з Падоллем (1362 г.), адваяваныя ў мангола-татар; вядома, выкарыстоўвалі і іншыя шляхі – згодна старажытнаму вымарачнаму праву – тэрыторыі адыходзілі да вялікага князя калі не заставалася прамых нашчадкаў у яе ўладальнікаў, не грэбавалі і прамым захопам.
Такім чынам, стварэнне новай дзяржавы ў Еўропе працягвалася больш стагоддзя. Афіцыйная назва дзяржавы – Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае падкрэслівала шматнацыянальны характар дзяржавы. Аднак створаная Альгердам моцная праваслаўная дзяржава не была патрэбна на Ватыкану, ні Польшы, на крыжакам, ні Маскве, што сама пратэндавала на ролю збіральніцы ўсходнеславянскіх земляў.
13. Адраджэнне і \рэфармацыя ў Еўропе. Рэнесана і рэфармацыйны рух у ВкЛ.
Возрождение – эпоха в дух жизни Европы 13-16вв, кот характер возрождением интереса античности, и высоким подъемом Евр науки литературы и искусства. Гуманизм В 16в в Европе начинается Реформация – общ-полит движение за реформу церкви. Появляется протестанство – новая ветвь христианства. Протестанты выступали за свободу слова, за Библию на родных языках, благодоря чему в Европе разв-ся нац языки и книгопечатанье.
В 14-15вв -предпосылки Возрождения в ВКЛ:1)Рост городов 2)Увеличение торгово-ремесленного начеления 3)Оживление обществ-политич жизни в городах 4)Шляхта активно занимается меценатством 5)Политическая централизация и гос-правовая стабилизация
6)Завершения формирования бел народности
7 )риобретение бел языком статуса госуд
Становление веротерпимости в 20-50гг 16в
Основным достижением этого времени можно считать начало книгопечатанья. Первая – Псалтырь (1517). В 50гг 16в на средства Радивилов создана типография.Система образования строилась по конфесионному и сословному принципах. Образование велось на бел языке. Направление – гуманитарно-богословское.
Основными жанрами являлись жития, хождения,
проповеди, летописи. В 16в развитие получила церковно-рилигиозная публицистика(Сымон Будны, Цяпински) Для арх-ры ВКЛ этого периода было характерно сущ-ие разных худ стилей. (романск – Белая вежа, готич – Троицкий костел, ренессанс). Памятников монумент живописи на Бел не сохранилось.Скульптура развивается благодаря готическим храмам – алтари-скульптуры.
12. Эвалюцыя сацыяльна-эканамічных адносін на тэрыторыі Б у кантэксце агрерна-рамеснай цывілізацыі.
Паступова ўся зямля ў ВКЛ падзялілася на катэгорыі ў залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка: дзяржаўную, прыватнауласніцкую і царкоўную. Разам з тым сяляне падзяляліся на катыгорыі ў аднапеднасці са сваім маемасным і падатным становішчам.
Поўнай уласнасцю феадалаў была чэлядзь нявольная. Яна не мела сваёў уласнай гаспадаркі і жыла пры двары феадала. Акрамя працы на полі чэлядзь выконвала і інш. ф-цыі ў гаспадарцы: апрацоўвала агароды, сады, пасвіла статкі. За працу давалі месяцыну хлебам.
Асноўную частку сялян складалі цяглыя сяляне. Яны мелі меньшую ступень асабітсай залежасці ад уладальніка, карысталіся зямельнымі надзеламі.
За карыстанне зямлей сяляне былі плаціць уласніку пэўную рэнту. Формы рэнты былі розныя: адработачная, граўшовая, прадуктовая. Адработачная рэнта – паншчыная. Часцей за ўсе гэта былі палявыя работы. Некаторая частка сялянства ў якасці асноўнай павіннасці абкладалася чыншам-грашовую форму рэнты. Разам з паншчына і чыншам сяляне выконвалі і дадатковыя: талокі-агульныя сезонныя рабочыя работы, гвалты, ці згоны-агульныя тэрміновыя асновы.
Цяглыя сяляне падзяляліся на “пахожых”і “непахожых”. Цяглыя сяляне мелі права пераходу ад аднаго ўладара да другога
Людзі служэбныя, ці служкі, складалі трэцюю катэгорыю. Па сваім эканам. становішчы яны былі блізкія да цяглавага сялянства. яны таксама былі землекарыстальнікамі, сядзелі на сваіх вотчынах. Але ад сялян яны адрозніваліся сваёй асаблівай службай. Галоўнай іх павіннасцю была вясковая служба. Аграрная рэформа 1529г канчаткова замацавала сялян за зямлёй - была створана так званая фольваркава-паншчынная сістэма - другое выданне прыгоніцтва.
Жыгімонт 2 Аўгуст у 1557г. абвясціў аб правядзенні ў дзярж. землях рэформы, якая ўвайшла ў гісторыю пад назвай “валочная памера”. Уся зямля падзялялася на роўныя надзелы, валокі, памерам 21.3 га. Лепшыя землі забіралі княжацкія фальваркі, у якіх сяляне адбывалі паншчыну. У выніку валочнай памеры прыбыткі феадалаў ад маенткаў значна выраслі. Сялян стала можна прадаваць, мяняць, аддаваць у якасці закладу як усю сям’ю, так і асобных яе членаў. У зах. і цэнт. Б. ажыццяўленне рэформы прывяло да змены абшчыннага землекарыстання падворным.
У 14-16ст. адбываецца значны рост гарадоў і гарадскога насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі рамяства і гандлю. Найбольш буйнымі гарадамі на тэрыторыі Б. з’яўляліся Полацк, Магілёў, Віцебск, Мінск, Брэст, Слуцк. Раслі і паселішчы гарадскога тыпы-мястэчкі. Каля 40% усіх гарадоў былі прыватнаўласніцкімі. Разам з прыватнауласнымі былі і дзяржаўныя гарады. Іх насельніцтва лічылася вольным. Прыватныя ўладанні ў вялкакняжацкіх гарадах атрымалі назву “юрыдык”.
З ростам гарадоў гараджане імкнуліся пазбавіцца ад феадальнай залежнасці і атрымаць свабоду, а таксама права на самакіраванне. Феадальная залежнасць перашкаджала развіваць гарадскія промыслы і гандаль. Таму з канца 14ст. літоўскія князі сталі дараваць гарадам права на самакіраванне, названае магдэбурскім.
Насельніцтва гарадоў фарміравалася за кошт беглых сялян, а таксама з рамеснікаў, пераселеных феадаламі ў горад. Сярод жыхароў гарадоў каля 80% былі беларусы. Тут жылі таксама рускія, украінцы, літоўцы, яўрэі, палякі, татары, немцы.
16. Дзяржаўна-прававое становішча ВкЛ у Рэчы Паспалітай. Пачатак паланізацыі
сацыяльных вярхоў бел грамадства.
ВКЛ вымушана было прыняць многія з польскіх умоў аб'яднання дзвюх дзяржаў. Вышэйшым агульным органам улады станавіўся сойм, які мог збірацца толькі на тэрыторыі Польшчы. Кіраўнік саюза дзяржаў, якога маглі выбіраць феадалы Польшчы і ВКЛ, таксама быў агульным.. Асобнымі
Асобнымі ў ВКЛ і Польшчы захоўваліся:
— адміністрацыйны апарат;
— заканадаўства (у ВКЛ яно было прадстаўлена Статутам 1588 г.);
— судовая арганізацыя;
— войска;
— тытул (захоўваліся афіцыйныя назвы дзяржаў пры існаванні агульнай назвы Рэч Паспалітая);
— пячатка з сімвалам дзяржавы (у ВКЛ — выява «Пагоні»);
— мова афіцыйнага справаводства.
Адбываецца пераход шляхты ў прывіліяванае каталіцтва. Берасцейская царкоўная унія 1596г з мэтаю акаталічвання простага насельніцтва.
15. Барацьба за гегемонію ва Ўсходняй Еўропе. Утварэнне Рэчы Паспалітай.
Перадумовы Люблінскай уніі:
1)Доўгае існаванне персанальнай уніі ВКЛ і Польшчы (з Крэускай уніі)
2)Паступовае збліжэнне паліт. і дзярж. інстытутаў абедзвюх дзяржаў
3)Адзіная палітыка ў межнар. адносінах
4)Адзіная адміністрацыя каталіцкай царквы
Прычыны заключэння вунii памiж ВКЛ i Польшчай:
1. Iмкненне беларуска-лiтоускай шляхты да набыцця "залатых шляхецкiх вольнасцей";
2. Цяжкае стапновiшча ВКЛ на мяжы страты незалежнасцi у Лiвонскай вайне(1558-1583),страта Полацка(1563);
3. Польшча сама дамагалася вунii.Польскай шляхце ВКЛ мроiлася у якасцi багатага прыдатка да вялiкай Польшчы.
4. уплыў каталіцтва у ВкЛ.
1563 на Варшаўскім сейме палякі склалі дыкларацыю аб з’яднанні ВКЛ з Польшчай, прапанавалі літоўцам падпісаць дэкларацыю, але яны адмовіліся і пакінулі сейм(1563)
1564-чарговы сойм(чарговая хваля) ВКЛ з аднаго боку была уцягнута ў вайну за Лівонскую спадчыну, з другога- Польскае каралеўства об’явіла, што жадае заключыць унію без вайны, шляхам сеймавай пастановы і мае намер далучыць да сваёй тэрыторыі ўсе княства цалкам.
У гэты час магнаты Польшчы пачалі больш актыўна дзейнічаць, каб павялічыць колькасць у уніі ў княтсве. У сувязі з тым праводзілася:
1)Ураўнаванне ў правах праваслаўных с катал. шляхтай літоўскага паходжання (1563)
2)Прапаганда касцелаў шляхецкіх вольнасцей у Польшчы і абяцанне гэтых жа вольнасцей і для шляхты княства пасля уніі
3)Абяцанне караля, што саюз дзвюх дзяржаў будзе заснаваны на “міласці” і братэрскім узаемаразуменнем
4)Абвяшчэнне Ж. Аугуста, што дзякуючы уніі шляхта атрымае дапамогу ў Лівонскай вайне
Значны ўклад ВКЛ да Польшчы адыграл Ватыкан (некалькі гадоў). 10 студзеня 1563 у Любліне адкрыўся агульны сейм Польшчы і ВКЛ.
22. Узнікненне і развіццё бел нацы\янальна-вызваленчага рухусупраць каланіальнай палітыкі царскага ўраду. Асноўныя мэты, этапы і формы праявлення нац-вызваленчага руху на Б.
Акалічнасці ўзнікнення:
-эканамічныя(развіццё капіталіст. адносін, фарміраванне буржуазіі і пралетарыату)
- зрухі ў культурн жыцці(завяршэнне фарміравання бел літаратурн мовы, бел літ-ры рэвалюцыйна-дэмакратычн зместу, беларусазнаўства
Першымi праявамi беларускага нацыянальнага руху было стварэнне i дзейнасць тайных таварыстваў фiламатаў i фiларэтаў.
Культурна-нацыянальныя iмкненнi выявiлiся ў новай беларускай лiтаратуры (Баршчэўскi, Чачот, Багрым, Сыракомля, Дунiн-Марцiнкевiч). Гэта сведчыла аб фармiраваннi беларуская народная iнтэлiгенцыi.
Пасля падаўлення паўстання ў 1831 г. у Беларусi, як у Расii, пачынаецца рух рэвалюцыянераў-дэмакратаў разначынцаў.
Усе гэта прымусiла расiйскi ўрад дзейнiчаць больш рашуча. Царызм праводзiў разбор шляхты; быў адменены статут на тэрыторыi Вiцебскай i Магiлеўскай вобласцi; усiм пасадам i дзяржаўным установам былi дадзены расiйскiя назвы.