ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 416
Скачиваний: 5
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Алғашқы сигнал жүйесі адам мен жануар құрылымында да бар. Ал екіншісі - тек адам. Бұл әрбір адам қандай да бір жағдайға қарамастан белгілі бір бейнені қалыптастыруға қабілетті. Мысалы, кез-келген сөйлейтін сөздер адамның жадында тиісті бейнені (екінші сигнал жүйесі) тудыруы мүмкін. Алғашқы сигнал жүйесінің болуы, егер сілекей күшейген болса, өзі үшін сөйлейді.
Әрбір сигнал жүйелерін егжей-тегжейлі қарастырайық:
-
Осылайша, сигналдың алғашқы жүйесі адамға қоршаған ортаны қабылдауға көмектеседі. Жануарлар мен адамға ортақ, бұл сыртқы ортадан, осы жүйені құрайтын объектілерден келетін кейбір сигналдарды, құбылыстарды талдау және синтездеу мүмкіндігі. Адамның, жануардың алғашқы сигнал жүйесі - тітіркендіргішке (дыбыс, жарық және т.б.) жауап ретінде белгілі рефлекстердің кешені. Ол нақты сигналдарды шындықтан нақты суретке айналдыратын арнайы рецепторлардың көмегімен жүзеге асырылады. Бұл алғашқы сигнал жүйесінің анализаторлары сенсорлық органдар болып табылады. Олардың көмегімен мидың жарты шарларына қозғау салады. -
Екінші сигнал жүйесі адам миының дамуына жаңа принципті берді. Осындай адамның көмегімен дерексіз ұғымдардың немесе суреттердің көмегімен ойлануға болады. Бұл сигнал жүйесі ауызша-логикалық ойлау мен айналамыздағы әлем туралы білімді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Айта кету керек, бұл сигнал халықтың мінез-құлқының ең жоғары реттеушісі болып табылады. Бұл бірінші және ішінара жеңіліске ұшырайды . Алғашқы сигнал жүйесі белгілі бір дәрежеде екінші сигналдық жүйенің қызметін қамтамасыз етеді.
Екі жүйе субкортикалық орталықтардың жұмысымен байланысты. Яғни, әрбір адам саналы рефлексиялық реакцияларды саналы түрде тоқтата алады, оның кейбір бейнеқосылғыларының көріністерін және эмоцияларын шектейді.
Осылайша, адам өміріндегі екі жүйе маңызды рөл атқарады және екеуі бір-бірімен тығыз өзара байланысты. Басқа сигнал жүйесінің жұмыс істеуі бір сигнал жүйесінің дұрыс жұмысына байланысты.
| 2 | 2 | 15 | Баяу және тез ұйқы кезіндегі адам ағзасындағы болатын ерекшеліктерді ашып көрсетіңіз. |
Баяу ұйқы кезінде, әсіресе үшінші және төртінші кезеңде дене жасушалардың регенерациясы, бұлшықеттердің қанмен қамтамасыз етілуін жақсарту, иммундық жүйені жалпы нығайту процестерін бастау арқылы энергия мен физиологиялық ресурстарды қалпына келтіреді. Біз қатты ұйықтап жатқанда, гипофиз безі бұлшықет пен сүйек тінінің дамуы мен қалпына келуіне ықпал ететін өсу гормоны сияқты дене үшін маңызды заттарды шығару арқылы жұмыс істейді. Сонымен қатар, терең ұйқы миға қысқа мерзімді/ұзақ мерзімді есте сақтау және жалпы оқуды қолдау арқылы саналы естеліктерді қалыптастыруға мүмкіндік беру арқылы оған түсетін ақпараттың шексіз ағынын құрылымдауға көмектеседі.
Тез немесе парадоксальды ұйқы фазасы ми белсенділігінің жоғарылауымен сипатталады, бұл зерттеушілер байқаған көз алмасының жылдам қозғалысында көрінеді. Мидың белсенділігі, жүрек соғу жиілігі сияқты, осы минуттарда ояту күйіне жақындайды, тыныс алу жиілейді. Тез ұйқы кезеңінде ми бір күнде алынған ақпаратты сүзіп, қажетсіз және екінші дәрежелі ақпаратты тастайды. Сомнологтар БДГ фазасында оянғандар шығармашылықпен қарайды және ерекше міндеттерді шешуге дайын деп санайды. Біз сондай — ақ армандарды көреміз-армандардың 80% - ы тез ұйқысы кезінде болады, ал осы кезеңде оянғандар әдетте армандағанын және көргендерін егжей-тегжейлі сипаттайтынын есте сақтайды.
| 2 | 2 | 16 | Есту сенсорлық жүйесі. Трансдукция және трансформация жолдарын түсіндіріп беріңіз. |
Есту деп организмнің дыбысты қабылдау қабілетін айтады. Ол есту мүшесінің күрделі қызметі арқылы іске асырылады.Сүт қоректілерде есту мүшесі сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтан тұрады
ТРАНСДУКЦИЯ (лат. transductіo – орын алмастыру) – генетикалық материалдың бір бактериядан (донор) екіншісіне (реципиент) бактериофагтардың көмегімен тасымалдануы. Бұл клетканың тұқым қуалаушылық қасиеттерінің өзгеруіне себеп болады. Трансдукцияны 1952 жылы америкалық ғалымдар Дж. Ледерберг және Н.Циндер ``Salmonellа typhіmurіum`` бактериясының кейбір штаммдарында белгілердің тұқым қуалауындағы өзгерістердің себебін талдауда ашқан. Трансдукция көптеген бактериялар, салмонеллалар, бацилл және актиномицеттерден табылған. Донор клеткасынан реципиент клеткасына бактериофаг типіне байланысты бактерия хромосомасының тек белгілі бөліктері ғана тасымалданса, оны арнайы Трансдукция, ал егер реципиент клеткасына бактерия хромосомасының кез келген бөліктері тасымалданатын болса, оны жалпы немесе арнайы емес Трансдукция деп атайды. Реципиент клеткасына тасымалданатын ДНҚ молекуласының бөлігі бірнеше гендерден тұрады, ұзындығы фагтың ақуыз қабатының мөлшерімен анықталады (мысалы, лямбда) және ол бактерия геномының 1 – 2%-ынан аспайды. Мұндай Трансдукция бактерия хромосомын құрайтын ДНҚ молекуласындағы гендер арасындағы қашықтыққа тәуелді болады. Трансдукция бактерия хромосомаларының генетикалық картасын құру кезеңінде қолданылады. Жалпы Трансдукция тұрақты болған жағдайда хромосомалық бөлік қос кроссинговер арқылы реципиент клеткасының хромосомына еніп, соның нәтижесінде төзімді рекомбинаттар пайда болады. Жалпы Трансдукция абортивті (тұрақсыз) болған жағдайда донор клеткасындағы хромосомалық бөлік реципиенттің хромосомасына енбейді және репликация процесіне ұшырамайды. Сондықтан да клеткалардың бөліну барысында бұл хромосомалық бөлік ұрпақтардың тек бір ғана линиясында сақталады. Шектеулі Трансдукция кезінде донор клеткаларының хромосомалық бөлігі реципиент клеткасының хромосомасына фаг геномымен енеді және осылайша профаг күйіне өтеді.
Трансформация (көне лат. transformatіo – айналу), генетикада – оқшауланған дезоксирибонуклеин қышқылының көмегімен генетикалық ақпаратты қандай да бір жасушаға ендіру процесі. Трансформация нәтижесінде генетикалық ақпарат Трансформацияланған жасушада және сол жасушадан тараған ұрпақ жасушаларда жаңа белгілер пайда болады. Трансформация құбылысын 1928 жылы ағылшын ғалымы Ф.Гриффит (1877 – 1941) ашқан. Ол пневмококк бактериясының (Streptococcus pneumonіae) екі штаммында Трансформация процесін зерттеді. Оның біреуі вирулентті қасиеті және полисахаридті қабықшасы бар ірі жасушалардан тұратын тегіс шоғыр (S-штамм), ал екіншісі вирулентті қасиеті және қабықшасы болмайтын, пішіні кедір-бұдырлы (R-штамм) болды. Вирулентті бактериялар тышқандарды өлтірсе, вирулентсіз штаммдар енгізілген тышқандар тірі қалды. Егер қыздыру арқылы вирулентті бактерияны өлтіріп, сонан соң тышқанға жіберсе, олар тіршілігін жалғастыра берген. Ал қыздырып өлтірілген вирулентті жасушалармен вирулентсіз жасушаларды араластырып, тышқандарға енгізгенде, олар өліп, өлекселерінен полисахаридті қабықшасы бар тірі вирулентті жасушалар табылған. Бұл тәжірибеден вирулентті бактериялардан генетикалық ақпарат вирулентсіз бактерияларға тасымалданып, оларды вирулентті ететіндігі анықталды. 1944 жылы америкалық ғалым О.Эйберидің (1877 – 1956) басшылығымен Трансформация процесін жүзеге асыратын фактор – ДНҚ молекуласы екені анықталды. Бұл ДНҚ молекуласының тұқым қуалау ақпаратын тасымалдаушы екенін дәлелдейтін алғашқы зерттеу жұмысы болды. Трансформация құбылысы пневмококктардан басқа да бактериялардан табылып, зерттелді. Тәжірибелерде оңай анықталатын генетикалық белгілерді және радиоизотоппен белгіленген ДНҚ молекуласын қолдану Трансформацияға сандық баға беруге жол ашты.
| 2 | 2 | 17 | Интероцептивтік рецепторлардың қызметін түсіндіріңіз. |
интероцепторлар — организмнің, ет, сіңір, буын жүйелерінде және ішкі органдарында (жүрек, лимфа және қан тамырларында, тыныс алу, ас қорыту жүйелерінде т. б.) болатын рецепторлар. «И.» терминін ағылшын физиологы Е. Шеррингтоп үсынған. И-ды әр түрлі тітіркендіргіштерге жа-уап беру қызметіне қарап бірнеше түрге бөледі. Механорецепторлар тканьдегі механикалық озгерісті, хе-морецепторлар хим. тітіркенуді т. б. және зат алмасудағы өзгерісті қабылдайды. Терморецепторлар ортаның температура өзгерісінен қозады, осморецептор осмостық қысымның өзгеруін сезеді. Организмнің тіршілік әрекетін-де И-дын мацызы зор.
Интерорецепторлар дененің ішкі ортасының химиялық құрамын бағалауға қатысады және висцеральды анализатордың жұмысымен байланысты. Механорецепторлар механикалық энергияны қабылдауға бейімделген. Омыртқасыздарда олар бастапқы механикалық сезімтал мембранамен (қарапайымдылар, бактериялар) және көп жасушалы жасушалардағы арнайы рецепторлармен ұсынылған.
Интерорецепторларға ішкі ағзалардың рецепторлары жатады (висцерорецепторлар), тамырлар және ОЖЖ. Интерорецепторлардың бір түрі-тірек-қимыл аппаратының рецепторлары (проприорецепторлар) және вестибулярлық рецепторлар. Егер рецепторлардың бірдей түрі (мысалы, температура) локализацияланған болса ОЖЖ-де және басқа жерлерде (мысалы, теріде) мұндай рецепторлар сәйкесінше орталық және перифериялық болып бөлінеді.
НЕМЕСЕ МЫНАУ
221.Орталық және шеткі жүйке жүйесі, тамырлары мен олардың қызметтерімен сәйкестендіріңіз.
Орталық жүйке жүйесі (лат. systema nervosum centrale) – адам мен жануарлардың жүйке жасушалары (нейрондар) мен оның өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің ең негізгі бөлігі.
Орталық жүйке жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден), ал омыртқалы жануарларда жұлын мен мидан тұрады.
Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омыртқааралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады.
Әр түрлі рецепторлардан тітіркену процесінде пайда болатын жүйке импульстары орталыққа тепкіш (афферентік) жүйке талшықтары арқылы Орталық жүйке жүйесіне келеді. Бұл жерде импульс мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесінің орындаушы бөлімдері – орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы “бұйрықты” тиісті орнына жеткізеді. Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі – рефлекстің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі, сондай-ақ, оны организмнің барлық органдары және тіндерімен байланыстыратын өткізгіш жолдардың пайда болуына әкеледі.
Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелерінің орталықтары орналасқан.
Шеткі жүйкелер мен жүйке түйісулерінің ісіктері әдетте көршілес орналасқан мүшелердің жарақат алуы немесе ісіктер, инфекция, интоксикация, зат алмасу процесінің бұзылуы салдарынан пайда болады. Шеткі жүйке ісіктері - невромалар, жүйкенің зақымданған жерінде пайда болады. Оның алдын алу, мысалы қол немесе аяқты ампутациялау ампутациялық невроманы тудырады.
Пальпацияға қол жетімді аумақтарда, аяқ, қолдың бас жақтарында неврома кенеттен ауырып басталатын айналасындағы жасушаларға жабыса біткен ісік ретінде дамиды. Сирек жағдайда қозғалмалы және ауырсыну белгісі жоқ шеткі жүйке ісіктері болады.
Кейде ісік бірнеше жүйке байламын қамтитын - полиганглиолит түрінде дамиды. Егер бір уақытта шеткі жүйке және жүйке түйісулерінің ісігі пайда болса, онда ауру барысында екі стадия болады.
222.Қан аздылық жəне оның мектеп жасындағы балалардың арасында таралуының алдын алу жолдарын көрсетіңіз