Жаратылыс, техника ғылымдары табиғаттың заңдылықтарын, заттардың арақатынасын зерттеп соған байланысты ғылымдар қалыптасып отырса, қоғамдағы заңдылықтарды өлшемге салу, арақатынасын тұрақты қарастыру тіптен мүмкін емес. Қоғам да адамдар тіршілік етеді, әр адамның тек өзіне ғана тән жеке ұғымы, мүддесі, сезімі және т.б. қасиеттері бар. Әрине осы жекеленген қасиеттердің бәрі жалпы адамға тән. Міне сондықтан осындай миллиардтаған ерекше дүниені, тез өзгеретін сипаттарды қалайша ортақтандаруға, жалпылауға болады. Жалпылау дегеніміз жеке нақты адамға тән қасиетті ескермеу, ал олай болса оны жансыздандырып математикалық цифрларға теңестіру емес пе? Яғни социология ғылымы міндетті түрде адамдардың адами қасиеттерін зерттегенде жоғалтып алмауға тиісті. Міне сондықтан да социология нақты өмірді, тіршілікті адами тұрғыдан қарастыруға мүмкіндігінше тырысады. Осыған орай ол философиялық, жалпы ғылыми ұғымдарды бөлшектеп өлшемдік деңгейге сай қылады. Мұндай тәсілді ұғымдарды «операциялизациялау» яғни бөлшектеу дейді. Ұғымдарды жалпылық, философиялық тұрғыдан нақтылық, бөлшектікке түсіргендіктен олар күнделікті тіршілікті өлшей алатын ғылыми құралға айналады. Сондықтан қарастыратын мәселелердің категориялардың операционализациялау қажет. Тек сонда ғана қарастыратып мәселені жаратылыстану, техника ғылымдары секілді нақты өлшей алуға мүмкіндік пайда болады. Қолтанбалы социологиялық зерттеулерді түсіну үшін өздерің кішігірім зерттеулер жасауға тырысу керек. Ол үшін кішкене зерттеу тобын құрса жөн. 3-4 студенттерден құрылған. Зерттеу жұргізу үшін ең алдыменен қарастыратын мәселені анықтап, оны мәселе ретінде жан-жақты қарастырып қоя білу қажет. Енді мәселені шешкенде қандай нәтижеге жетеміз міне соны алдын ала болжап гипотеза құру, мақсатты анықтау, оған жетер жолдарды, шешетін мәселелерді реттеп, топтастырып оларды зерттейтін тәсілдерді, құралдарды анықтау. Осыған орай арнай зерттеу құралдарын дайынау, құру. Мысалы, сауалнама жүргізу үшін арнайы сауалнама жасау. Сауалнаманы жасаудың тәжірибеден әбден өтіп қалыптасқан технологиясы бар, сол технологияны бұлжытпай орындау.

Филология факультетерінің студенттеріне өз мамандықтарына тиімді құжаттар талдау тәсілі. Бұл тәсілдің формалды және мағналы түрін ретіне сай қолдану арқылы текстерді социологияық талдаудан өткізу. Социологиялық зерттеу тек қана социология ғылымының өзіне ғана пайдалы емес, ол басқа ғылымдар социологиялық зерттеу тәсілдерін қолдана отырып өз пәндерін, мамандықтарын да терең, жан-жақты түсінуге, талдауға мүмкіндік алады. Осыған орай Абайдың өлеңдерін, қара сөздерін социологиялық тәсілдер арқылы талдау. Сухбат жүргізу арқылы әлеуметті маңызы бар мәселелерді жеке адам, әлеуметтік топтың ішкі дүниесіне, таңдауына байланысты білу.

---

4 Тақырып.

Қоғам.

Семинардың мақсаты – қоғамды жүйе ретінде қарастыру; жүйелік талдаудың негізгі ұғымдарымен танысу; қоғамның типтерінің эволюциясы; Қазақстан қоғамның сипаттарымен танысу.

Семинар жоспары.

1. Қоғамның мәні, атқаратын функциялары.

2. Қоғам туралы теориялар.

3. Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам құру: жағдайы, мәселелері.

Әдістемелік ұсыныстар.

Социология ғылымының зерттейтін, қарастыратын объектісі қоғам. Қоғамды барлық гуманитарлық ғылымдар зерттейді. Сондықтан, ең бірінші мәселе, социология ғылымының ерекше көзқарасын анықтап алу. Ол үшін тарихта қалыптасқан қоғам туралы теорияларды қарастыруын талдау шарт. Естеріңізге сала кетейін, ең бірінші тақырыпта біз социология пәнін қарастырып , оның ерекшеліктерін анықтаған болатынбыз. Міне, сондықтан да, социологияның қоғамды қарастырғандағы ерекшіліктерін сипаттау қажет. Қоғам саналы жандар құрған қауым. Ол біртұтас, күрделі, өзін-өзі анықтайтын, өзін-өзі құрыстыратын, өзін-өзі дамытатын қауым. Ал күрделі деген ұғым қарастырған объектіміздің бөлшектен туратынын көрсетеді. Сондықтан, бөлшек, біртұтастық, жүйе сияқты ұғымдарды анықтау қажет. Қоғам адамзаттың тарихы ұзарған сайын күрделеніп, өзгеріп отырады. Міне сондықтан қоғам туралы теориялар, концепциялар әр түрлі. Олардың қайсысі болмасын сол күрделі динамикасы зор қауымды түсінуге тырысуда. Осыған орай қоғамға берілге органистикалық, объективистік, қоғамдық-экономикалық формациялық, құрылымды-функционалдық және т.б. теорияларға талдау жасап оларды салыстырмалы түрде анықтауға тырысу керек. Қазақстан қоғамында осы турғыдан қарастырған жоқ.

Қоғамның типтері, оларды топтастырудың негізінде жатқан көрсеткіштер. Мәдениет пен өркениет, бұл ұғымдар турғысынан қоғамды қалай түсінуге болады. әлеуметтік-мәдениеттік бағыт дегеніміз не? Неліктен қазіргі кезде осы бағытты қолданушылар көбеюде? Оның себептері неде? Қазақстан қоғамына түрлі теориялар тұрғасынан анықтама беру. Қоғамның даму кезінде азаматтық қоғам құрылды. Ол ұғымның мағасы не де?

Азаматтық қоғамның негізгі көрсеткіштері. Азаматтық қоғамға социологиялық тұрғыдан сипаттама беру Азаматтық қоғам, құқықтық мемлекет, нарықтық экономика ұғымдарына салыстырмалы түрде социологиялық тұрғыдан талдау жасау. Қазақстандағы азаматтық қоғам құру мәселесіне шолу жасау. Өз отбасыңның, өзіңнің күнделікті тіршілігін осы жоғарғы ұғымдар тұрғысынан талдау. Қоғамдарды типтестіргенде техникалық, технологиялық, ғылыми дамуы жоғары қоғамдарменен осы көрсеткіштері төмен қоғамды қалай салыстыруға болады? Ұтымды және ұымсыз жағдайларын сипаттау.

5 тақырып.

Қоғамның құрылымы.

Семинардың мақсаты – әлеуметтік құрылым ұғымы, концепциялары, әлеуметтік рөль, статустардың жеке адамның, топтың қоғамдағы өміріне алатын орнын, атқаратын функцияларын қарастыру.

---

Семинар жоспары.

1. Қоғамның әлеуметтік құрылымы, оны білүдің қажеттілігі.

2. Әлеуметтік құрылым туралы концепциялар.

3. Әлеуметтік статус, оның маңыздылығы, нақты өмірдегі болмысы, өзгеруі.

4. Әлеуметтік рөлдер. Қазіргі дәуірдің әлеуметтік рөлдерге қоятын талабы.

Әдістемелік ұсыныстар.

Жалпы қоғам ұғымынан оның әлеуметтік құрылымын қарастыруға көшелік. Осыған байланысты қоғамның құрылымы туралы концепцияларға тоқталғанымыз жөн. Бұл жерде ескеретін жай ол екінші тақырыпта қарастырған басты социологиялық теорияларды енді нақты бір мәселеге байланысты қолдану қажет. Әр мәселені қарастырғанда жалпы бүкіл социология пәні ауқымында орын алған социологиялық теорияларға сүйенеміз. Қоғам дегенді біз енді мәртебе, рөль деген ұғымдар, категориялар арқылы қарастыруамыз қажет. Жынында да, қоғам дегеніміз әлеуметтік статусқа ие соған байланысты жүздеген рөль атқаратын адамдар арақатынасы. Міне осы тұрғыдан қоғамның дамуына тарихи қарастырып ондаға әлеуметтік мәртебелердің, әлеуметтік рөльдердің өзгеру процесін көрсету қажет. Мысалы, жеке адамның мәртебесі, оның атқаратын рөлдері ежелгі дәуірде, Орта ғасырларда, капитализм, социализм, қазіргі қоғамдағы қандай өзгерістерге ұшырады. өзіңнің отбасыңның мәртебесі, өзіңнің мәртебеңді, атқаратын рөлдеріңді эссе түрінде жазып, дискусияға қатысу. Қаншалықты қазіргі мәртебең, рөлдер сені қанағаттандырады, қалай оларды өзгертпексің, қандай жолдармен, әдістермен, құралдар арқылы. Қазақстан қоғамының әлеуметтік мәртебелер, рөльдер жүйесі қаншалықты қазіргі заман талабына сай. Мысалы, ұстаздар мен шәкірттер мәртебесі мен рөлдерін талдауға салсақ. Әлеуметтік мәртебе мен рольдердің тұрақтылығы мен өзгергіштігі. Сценалар қою. Сауалнамала жүргізу, университеттің телевидениесінен көрсету.

6 тақырып.

Тұлғаның әлеуметтенуі.

Семинардың мақсаты – тұлғаға социологиялық көзқарасты анықтау, тұлғаның кұрылымын ұғыну, әлеуметтенудің түрлі концепцияларымен танысу, әлеуметтенудің кезеңдері мен агенттерін қарастыру.

Семинар жоспары.

1. Тұлға ұғымы, оның негізгі көрсеткіштері.

2. Тұлға туралы концепцияларды талдау.

3. Тұлғаның әлеуметтенуі. Алғашқы әлеуметтену, екіншілей әлеуметтену. Десоциализация, ресоциализация.

4. Қазақстан қоғамындағы қазіргі кездегі әлеуметтену мәселелері.

Әдістемелік ұсыныстар.

Адам, индивид, тұлға ұғымдарын ажырату және осыған байланысты өзін анықтау. Тұлға туралы концепцияларды талдау, оларға баға беру. Тұлғаның өзіндік және әлеуметтік идентификациясын ажырату және осы тұрғыдан мысалдар келтіру. Тұлғаның әлеуметтенуі, олардың түрлері. Тұлғаның әлеуметтенуі туралы концепциялары, оларға талдау жасау, өзінің таңдаған концепцияңа баға беріп дәлелдеу. Өзінің әлеуметтену процесін эссе түрінде жазу, дискусия, Дөңгелек стөл өткізуге қатысу. Отбасындағы, мектептегі, университеттегі әлеуметтену процесін талдаудан өткізу: кемшіліктері, жетістіктері, тәжірибе, ұсыныстар. Алғашқы әлеуметтену, екіншілей әлеуметтену. Десоциализация. Бұл процестің біздің өміріміздегі көрінісі. Сухбаттар, құжаттар яғни пресаға талдау жасау арқылы десоциализацияға ұшыраған адамдардың тағдырын қарастыру, ұсыныстар жасау. Ауылдан қалаға келген жастар, қария осы десоциализация процесіне ұрына ма? Пікіріңіз, дәлел, ұсыныс. Екіншілей социализацияның өтуі. Мысал арқылы қарастыру. Алғашқы әлеуметтенумен екіншілей әлеуметтену арақатынасы қандай? Қазақтардың өміріндегі осы екі процесті талдау. Ресоциализация және оның нақты факт арқылы қарастыру. Ол әдеби шығарма, пресадағы материал, өз өмір тәжірибең.

---

Қазіргі жастардың әлеуметтенуі, әсіресе қазақ студент жастарының әлеуметтенуі мәселелері, жағымсыз жақтары, олардың шешу жолдары, өкімет деңгейінен, өз мүмкіндіктерін іске қосу арқылы.

Өз ауылдарыңда, қалаларыңда, қалашықтардағы әлеуметтену мәселелерін қарастыру.

7 тақырып.

Әлеуметтік стратификация.

Семинардың мақсаты – теңсіздіктердің шығуы туралы теориялармен танысу, түрлі стратификалық жүйелерді талдау, қазіргі индустриалды қоғамның стратификациялық жүйесімен танысу, мобилділіктің түрлері, Казақстан қоғамының стратификациалық жүйесі.

Семинар жоспары.

1. Әлеуметтік стратификация дегеніміз не? Оның негізгі көрсеткіштері, тарихи түрлері.

2. Әлеуметтік стратификация теориялары

3. Маркстік концепция және социализм: тарихи сабақ.

4. Мобилділік, түрлері, каналдары. Қазақстандағы мобилділік мәселелері.

5. Жоғарғы таптың көрсеткіштері. Қазақстандағы жоғарғы таптың әлеуметтік сипаттары, мәселелері.

6. Орта таптың көрсеткіштері. Қазақстандағы орта таптың әлеуметтік сипаттары, мәселелері

7. Төменгі таптың көрсеткіштері. Қазақстандағы төменгі таптың әлеуметтік сипаттары, мәселелері.

8. Қазақстандағы әлеуметтік стратификация мәселелері, шешу жолдары (өзімдік тұрғыдан қарастыру).

Әдістемелін ұсыныстар.

Қоғамды әлеуметтік теңсіздік тұрғысынан қарастыру. Қалыптасқан теорияларға сипаттама беру. Әділеттілік, тендік деп ұранды ұстанған маркстік теорияның жеңіліске ұшырау себебі неде? Ленинизмнің әлеуметтік әділетті, тапсыз қоғам құрамыз деген талыпнысының теориялық және нақты тәжірибелік сипаты. Стратификацияның негізгі көрсеткіштері. Стратификацияның тарихи типтері, қазіргі көрінісі, болашағы. Посткеңестік елдердегі стратификация процесінің өтүі. Ресей, Қазақстан, Қырғыстан тәжірибесі. Жоғары таптың әлеуметтік портреті. Орта таптың әлеуметтік портреті. Төменгі таптың әлеуметтік портреті. Қазақстандағы стратификация топтарының сипаттары. Қазақтардың стратификациялануы. Мәселелер, шешу жолдары. Өз ауылдарындағы, қалаларыңдағы, жалпы Қазақстандағы стратификациялану процесін талдау, мәселелерін көрсету, шешу жолдарын ұсыну.

Страталардың бірінен екіншісіне өту яғни мобилділік. Мобилділіктің түрлері: тікелей және бір деңгейді. Мобильділіктің лифтері: отбасы, мектеп, қызмет, әскер, дін, білім. Осы лифтердің Қазақстан қоғамындағы реттелүі. Төменнен жоғары жылжу лифтері. Жоғарыдан төменге құлдырау. Қазақтардың мобилділігін сипаттау және талдау. Статистикалық мәліметтер, өз ақпараттарың, өз тәжірибелеріңнен.

Әлеуметтік стратификацияның рухани жағы. Дәстүрді, дін, діл, мәдениеттің стратификация процесіне әсері. Қазақтардың жоғарғы, орта, төменгі страталарына әлеуметтік сипаттама беру. Білім саласын мобильділіктің лифті ретінде қарастыру. Студенттердің арасында әлеуметтік стратификация және мобильділік тақырыбына арналған кішігірім социологиялық зерттеулер өткізу. Оның нәтижелерін БАҚ арқылы жария ету, талқылау.

---

8 тақырып.

Қала социологиясы.

Семинардың мақсаты – қалалық өмір сүрудің ерекшеліктерін анықтау; қалалардың пайда болуының тарихи, экономикалық, әлеуметтік жағдайларын, тарихи типтерін қарастыру; урбанизация процесінің негізгі кезеңдерін және кеңестік-қазақстандық урбанизацияның ерекшіліктерінде ашып көрсету.

Семинар жоспары.

1. Қаланың ерекшеліктері, тарихи типтері.

2. Урбанизация процесі және қазіргі қалалардың көрсеткіштері, мәселелері.

3. Қазақстан қалаларының әлеуметтік сипаттары.

4. Қазақтардың қалалық болу, урбанизация процесіне араласу жағдайында туындаған мәселелерінің шешу жолдары.

Әдістемелік ұсыныстар.

Қаланы социологиялық тұрғыдан қарастыру, оның негізгі ерекшіліктері. Мысалы, архитектура қаланың үйлерін, мекелелерін, зәүлім сарайларын және т.б. инфрақұрылымын үйлестіріп салуға тырысады. Ал социология болса қаланың қандай мәселелерімен айналыспақ. Бұған жауапты сол ең бірінші тақырыптан әлеуметтік қатынастар, әлеуметтік, социологиялық деген ұғымдар және социологиялық теориялар тұрғысынан аламыз. Қаладағы заттық, технологиялық, экономикалық қатынастарға осы социологиялық тұрғыдан қарастыру қажет.

Адамзаттың тарихи даму кезеңдеріне сай қалалар болды, міне оларға әлеуметтік талдау жасау, сол арқылы қазіргі қалалардың ішкі және сыртқы мәнін ашу. Қазақстан жеріндегі қалаларды топтастырын, кезеңдерге сай талдау. Қазіргі Қазақстан қалалары, оның әлеуметтік бет пішіні, ішкі рухани дүниесі, мәселелері. Қазақстан қалаларының ұлттық сипаты, дәстүрі. Батыс және Шығыс дамыған елдердің қалаларыменен салыстару. Қалаларды типтау. Қалалық болу деген не? Ол үшін не қажет, және қандай көрсеткіштер арқылы біз оны анықтай аламыз.

Урбанизация процесі. Урбанизацияның әлемдік жалпы сипаты мен Қазақстандағы көрінісі, мәселелері, оларды шешү жолдары. Қазақтардың урбанизация процесіне араласуы: жетістіктері, мәселлері, ұғылыстары, шығу жолдары. Қазақстан қалаларына ұлттық бейне, мән, калорит беру мәселесі. Ауылдан қалаға келген жастар, соның ішінде студент жастардың қаланы игерүі, қалалық болуы. Қалалық болу міндетті түрде ауылдық қасиеттерден айырылу ма? Ауылдың қандай қасиеті қалалықтарға тиімді? Қалалық өмірді бұрынғы ауылдық көзқараспен қарастыру дұрыс па?

Қазіргі ХХІ ғасырдың үздік тәжірибесіне, талабына сай қалалардың әлеуметтік портрет қандай? Ескі қалалар мен жаңа қалалар: қауышуы, қайшылықтары, болашақтары. Мегаполистер, орта қалалар, кішігірім қалалар. Қала мен ауыл арақатынасы: мәселелері, болашағы. Алматы, Астана қалаларына социологиялық тұрғыдан көзқарас Эссе жазу. «менің қалалық болуым», «Қала мен ауыл. Социологиялық сүреттеме». «Қала жастары мен ауыл жастары».

9 тақырып.

Отбасы социологиясы.

Семинардың мақсаты – отбасын социологиялық тұрғыдан қарастыру, оның тарихи даму кезеңдерін, типтерін, атқаратын функцияларын, қазіргі кезеңге сай түрін және Қазақстандағы отбасының мәселеріне көңіл аудару.

---

Смотрите также файлы

• ИТЗ 1-1.doc

• методичка СиТ.doc

• Предпринимат-е.doc

• О_5 (Осень 2010) Учебно-практ. пособие.doc

• история на 09,11,11.doc