ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 25.10.2023
Просмотров: 66
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
| Курстық жұмыс | Н 3-1.1.34-2023 1 баспа .10.04.2023 |  |
«М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті» КЕ АҚ
Өнер және Спорт факультеті
НВП ФКС кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Атыс дайындығы пәні бойынша
Тақырыбы: Дәстүрлі қару жарақтар (түрлері, кұрылысы, пайдалану тәсілдері)
Білімгер ___________________________ Тобы____________ ___________________
/аты-жөні/ /қолы/
Жетекші______________________________________ __________________________
/қызметі/ /аты-жөні/
Қорғауға жіберілді «_____»_______________20____ж. _______________________
/қолы/
Жұмыс қорғалды «_______»___________20__ж. бағасы ____________________
/жазбаша/
Комиссия мүшелері: ______________________________ ______________________
/аты-жөні/ /қолы/
______________________________ ______________________
/аты-жөні/ /қолы/
______________________________ ______________________
/аты-жөні/ /қолы/
Тараз 20___
«М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті» КЕ АҚ
НВП ФКС кафедрасы
21-3тобының білімгеріне _ Болатхан Ә.___курстық жоба(жұмыс)
/аты-жөні/
«Атыс дайындығы» пәні бойынша
-
ТАПСЫРМА
1.Тақырыбы____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Тапсырманың арнайы нұсқауы _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
| 3. Есепке-түсініктеме жазбаларының негізгі тараулары (жұмыстары) | Орындау кестесі | |
| Көлемі, % | Орындау уақыты | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| 5. Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі | | |
| 6. Қорғау | | |
Кафедра мәжілісінде бекітілген «______»_____________20___ ж. хаттама № ______
Жетекшісі:
_____________________ _____________________ ___________________________
/қызметі/ /қолы/ /аты-жөні/
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................4
-
Бөлім. ҚАЗАҚТАРДЫҢ ҚАРУ-ЖАРАҒЫН ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ МЕН ТЕХНИКАСЫ.............................................6
1.1 Қару-жарақ шеберлігінің негізгі материалдары мен техникасы................6
1.2 Қару-жарақ заттарын өндіру технологиясы..................................................8
1.3 Қару-жарақ шеберлері....................................................................................10
II. Бөлім.ҚАЗАҚТАРДЫ ҚАРУЛАНДЫРУДЫҢ ДӘСТҮРЛІ ТҮРЛЕРІ МЕН ТҮРЛЕРІ.....................................................................................................12
2.1 Сипаттамасы және жіктелуі.........................................................................12
2.2 . Шабуыл қаруының түрлері мен түрлері................................................13
2.3 Қорғаныс қаруының түрлері мен түрлері..................................................16
Қорытынды............................................................................................................20
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................21
Кіріспе
Қазақ халқының тарихи және мәдени мұраларының ішінде ерекше рөл ежелгі қолөнерге тиесілі, олардың арасында лайықты орын бар қару-жарақты алады. Қару-жарақ артефактілері-ел тарихын білудің маңызды көзі, оның батырлық өткен және қазіргі, мәдениеттің ажырамас бөлігі мұра. Қару-жарақ шеберліктің жұмбақ құпияларын сақтайды ұрпақтар сабақтастығы, сақтау және даму негізінде дамыды ең жақсы дәстүрлі және көркемдік формалар. Ол ауырсынуды көрсетеді және оны жасаушылардың қуанышы, трагедиялары, өз халқының батылдығы мен батырлығы, көптеген ғасырлар бойы қару-жарақпен қолдауға мәжбүр болды өз Отанының бостандығы, абыройы мен тәуелсіздігі. Қазақ жері шын мәнінде оны жанқиярлықпен қорғаған батырларға бай. Біздің жұмысымыз қазақ қаруының даму тарихына, мәселесіне арналған көркемдік шеберлік ретінде қару-жарақ шеберлігін жандандыру және сақтау қазақ халқының мұрасы, бұл оның өзектілігіне күмән тудырмайды және ғылыми-практикалық маңыздылығы.
Зерттеудің мақсаты: шығу тегі мен тарихын көрсету қазақ қаруын дамыту, Қайта өрлеу проблемасына назар аудару және қазақ халқының қару-жарақ шеберлігін сақтау.
Зерттеу міндеттері: даму туралы әдебиеттерді зерттеу және жалпылау қазақ қаруының жіктелуін беру; динамикасын қадағалау тарихи даму; әлемдегі қарудың рөлі мен маңыздылығын көрсету көшпенділер; қару-жарақ шеберлігін этномәдени шеберлік ретінде қарастыру қазақ халқының мұрасы; тарих пен сабақтастықтың байланысын көрсету қазақстандық патриотизмді тәрбиелеуге ықпал ету және Отанды қорғау қажеттілігіне сенімділік. Біздің зерттеуіміздің жаңалығы-біз не істедік қазақ қаруын түйіскен жерде жүйелі және кешенді
зерделеуге тырысу тарих, қару-жарақ сияқты бірнеше ғылыми пәндер, этнолингвистика және өнертану. Дәл осы тәсіл береді мәселені толығымен ашу, көрсету мүмкіндігі қазақтардың дәстүрлі қару-жарақ мәдениетінің байлығы мен алуан түрлілігі. Біз сондай-ақ қазақ қаруының семантикасын ашуға, оны анықтауға тырысты қасиетті мағына.
Зерттеудің хронологиялық шеңбері (XVI-XIX ғасырларды қамтиды.) Біздің зерттеу пәніміз қазақтардың қаруы болды. Зерттеудің әдіснамалық негізі принциптер болды историзм және салыстырмалы әдістер.
Зерттеу әдістері: іздеу-аналитикалық.
Зерттеу кезеңдері мен процедурасы:
I кезең: ғылыми әдебиеттерді жинау, зерттеу және жалпылау;
II кезең: қолданбалы өнер мұражайлары мен көрмелеріне бару;
III кезең: қару-жарақ шеберханаларына бару, қамқоршылармен кездесу
ежелгі кәсіптің құпиялары-қару-жарақ шеберлері;
IV кезең: оқушыларға сауалнама жүргізу, мониторинг жасау;
V кезең: қазақ халқының мәдени дәстүрлерін зерттеуді жалғастыру.
Біздің зерттеуіміздің дереккөздік базасын еңбектер құрады
ортағасырлық тарихшылар: Ибн Рузбиха-на, Рашид-ад-дина, М. Х. Дулати, Махмуд Қашқари, Юсуф Баласағұн және т. б., саяхатшылар: жоспар Карпини, Вильгельм де Рубрука, Марко Поло. Қазақ туралы мәліметтер қарулар батырлық эпостарда ("Қамбар-батыр", "Алпамыс") қамтылған, "Қобыланды батыр" және т.б., сондай-ақ фольклорлық-эпикалық шығармаларда). Қазақ тілін алғаш зерттеген зерттеушілердің бірі кешенді көзқарас ұстанымы бар қару-жарақ, Ш. Уәлиханов болды. Оның ішінде ғылыми еңбектерде суық және атыс қаруының әртүрлі түрлері сипатталған XVIII-XIX ғасырлардағы қазақтардың қаруы, олардың түрлері, дайындау технологиясы, қолдану әдістері. Оның мәтіндеріне әр түрлі суреттер қоса беріледі шынайы үлгілерден жасалған қару түрлері. Қазақстандық тарихшыларды А. Х. Марғұлан, А. К. Ақышевтің еңбектерімен атап өтуге болады, У. Жәнібекова, А. К. Қашқамбаева, А. Тасболатова, К. Аманжолова және т. б. Біз үшін негізгі дереккөз Қалиолла Ахметжанның "Этнография" еңбегі болды
қазақтардың дәстүрлі қарулануы", онда қазақтардың қарулануы қазақ халқы мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде ұсынылған әр түрлі сипаттағы әлеуметтік-мәдени функциялар (әлеуметтік, салттық, сиқырлы). Қазіргі тарихнамада XVII XIX ғасырлардағы қазақ қару-жарағының мәселелері алғаш рет Г. и. Семенюктің жұмысында қарастырылды қазақ қаруының жекелеген түрлері қысқаша сипатталған. Байланысты көптеген нақты көздер қазақтардың қарулануымен бүгінгі күні коллекцияд Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік музейінде және жеке жинақтар. Қазақ халқының қолданбалы шығармашылығы бірегей, ерекше және көп қырлы. Ол біржола жоғалмауы керек.
Оң иықпен бұрылу,
Сол жақ иық,
Ол алмаз қылышын бұлғайды,
Бастар жауларға сәйкес келеді...
Көрдіңіз бе, алпауыт қандай,
Мыңдаған адаммен жалғыз ұрады!
Мыңдаған адамдар одан қорықпайды,
Мыңдаған адамдар олардан қорқады,
Жылқы қатарларын кесіп тастайды,
Қиындықтың керемет көрінісі.
Ол өзінің жауларына ұқсайды.
I. ҚАЗАҚТАРДЫҢ ҚАРУ-ЖАРАҒЫН ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ МЕН ТЕХНИКАСЫ
1.1 Қару-жарақ шеберлігінің негізгі материалдары мен техникасы
Қазақ халқының қару-жарақ шеберлігінің даму тарихы-Ұлы даланың көшпелі өркениетінің, оның мәдениеті мен қайталанбас бірегейлігінің даму тарихы. Қару-жарақ қолөнері адаммен қатар жүрді, бұл оның көкжиегін кеңейтуге мүмкіндік берді.Дала халықтары арасында Мәдениеттің, Өнердің және көркем шығармашылықтың дамуының негізгі белгілері ежелден көшпелі өмірдің қажеттіліктерімен анықталған.Ғасырлар бойы олардың бостандығын, тәуелсіздігін, байлығы мен үйін олар үшін күресу арқылы ғана қорғауға болады. Адамдар өздерінің дауларын шешіп, абырой үшін күресіп, қару-жарақпен тағдырлары мен даңқтарын іздеді. Қару-жарақ тарихтың тірі ескерткіші ретінде адам ойының даму және жетілу кезеңдерін оның пайда болған мәселелерді тиімді шешуге ұмтылуында сақтайды. Қару қоғамның білім деңгейін және өз заманының технологиясын дамытуды көрсетеді [2, с. З.].Жақын арада қару-жарақ казах қазақтардың қолданбалы өнерінің маңызды саласы болды. Шабуыл қаруының әртүрлі түрлерін жасау әдістері туралы көптеген нақты мәліметтер бар және қорғаныс қаруын әскери өмірге, әскери ортаға байланысты қазақ ауызша әдебиетінің үлгілерінен (батырлық эпос, батырлық ертегілер, жырау поэзиясы) және басқа да фольклорлық материалдардан табуға болады. Бұл мәліметтерді жазбаша дереккөздердің деректерімен және мұражай коллекцияларынан алынған қазақ қаруының үлгілерін зерттеу нәтижелерімен салыстыра отырып, қару-жарақ заттарын жасау материалдары мен технологиясын, оларды жасау тәсілдері мен техникасын зерделеуге болады [4, 159-бет].
Әскери қару жасау үшін Қазақ қару жасаушылары өз мал шаруашылығынан алынатын өнімдерді, сондай-ақ Қазақстан аумағында өндірілетін шикізат пен табиғи материалдарды пайдаланды. Бұл қара және түсті металдар, асыл тастар мен ағаш, сүйек пен мүйіз, тері, сіңірлер және жылқы шаштары. Бұл материалдар физикалық қасиеттері мен өңдеу технологиясына сәйкес әскери қарудың әртүрлі функционалды және құрылымдық бөліктері мен элементтерін жасау үшін қолданылған.Темір мен болат қару-жарақ жасау үшін қолданылатын негізгі материалдар болды.Болат Болат қазақ тілінде "алмас"деп аталды. Жоғарыда айтылғандай, қазақтар алмастың екі түрін — қызыл ("қызыл алмас") және ақ ("ақ алмас") деп бөлді. Фольклорлық мәліметтерге сәйкес, қылыштардың жүздері, қылыштар, найза ұштары, шыңдар, сауыт-саймандар, дулығалар, қалқандар алмастан соғылған.
Мыс пен Жезді қазақ шеберлері қынаптың, сауыттың, дулығаның бөлшектерін жасау үшін қолданған, содан кейін өрнектелген гравюрамен, оюмен жабылған, күміспен және жалтыратумен безендірілген. Қорғасын мен қалайы пышақтың тұтқаларын, қылыштарды пышақтың кесіндісіне бекіту үшін, металл элементтерді дәнекерлеу үшін қолданылған. Алтын металл ретінде өңдеуге оңай және коррозияға ұшырамайтын, өзінің түрі мен қасиеттерін үнемі сақтайтын, қазақ қару-жарағында негізінен қару-жарақтың сәндік элементтерін жасау үшін және сәндік жабын үшін қолданылған. Күміс-кеңінен қолданылатын ең көп таралған материал қазақ зергерлік өнерінде. Күмістің физикалық қасиеттері әртүрлі заттарды жасауға және құю, штамптау, соғу техникасын қолдануға үлкен мүмкіндіктер берді. Күміс қару-жарақ заттарын көркемдік безендіру үшін өте жиі қолданылған [5, 160-бет]. Күміс салыстырмалы түрде қымбат болғанына қарамастан, одан жасалған бұйымдар жиі кездесетін. Кейде олар алтынмен тозаңданатын. Металдың тектілігі асыл және жартылай асыл тастармен ерекшеленді: лағыл, сапфир, Изумруд, Гауһар, бирза, агат, хризопраз, карнель, Інжу, маржан, інжу. Барлық қару-жарақ асыл тастармен безендірілмеген, тек ерекше жағдайларға арналған салтанатты және салтанатты. Қару-жарақ декоры осы қаруды қолданатын жауынгердің әлеуметтік мәртебесінің белгісі болды, жалпы этномаркинг белгісі. Жауынгер мәртебесі неғұрлым жоғары болса, оның қару-жарағындағы әшекейлер соғұрлым күрделі және керемет болды. Рәсімнің атрибуты ретінде қолданылатын салтанатты, салтанатты және салттық қару-жарақ ерекше әсем безендірілген.
Қазақтың дәстүрлі қару-жарағы көгілдір, карнельді жиі қолданумен сипатталады. Кейде бұл тастар болмаған кезде, шеберлер оларды түрлі-түсті әйнектерге еліктеумен алмастырды. Маржандардың әсемдігі мен киелі қасиеттері оларды қазақ шеберлерінің қаруды безендіру кезінде қолдануына ықпал етті. Мұражай коллекцияларында маржаннан жасалған кірістірулермен қазақтың налучалары мен колчандарының кейбір сәндік металл жапсырмалары безендірілген [4, 162-бет].Шикі және ерекше былғары, сондай-ақ, қылыш, дойбы, пышақ, қанжар, балта тұтқасы мен сойылдың қынаптары былғарыдан жасалған қылыш, сауыт, Сауыт, қалқан жасау үшін пайдаланылды.Сіңір кибити садақ пен сіңір жіптерін жасауда қолданылған, өйткені ол басқа материалдардан жасалған жіптермен салыстырғанда берік болды.Сүйек өндірісте кеңінен қолданылатын шикізат болды қару. Қазақтар қолөнер ісінде негізінен жануарлардың иық сүйектерін, қабырғаларын, жамбас сүйектерін пайдаланды. Қазақ шеберлері сүйектен қылыш, дойбы, пышақ, қанжар, жебе ұштары, садақтың ортаңғы жапсырмаларын жасады [6, 161-бет].Оқшаулағыш қасиеттеріне байланысты қайың қабығы, ылғалдың, судың өтуіне жол бермейтіндіктен, қорғаныс жабыны үшін қолданылған. Қазақтар қайың қабығының жұқа қабатын "тоз"деп атаған. Олар жебе біліктерін, садақ кибитін, пышақ қаруының қабығын желімдеді.