ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 25.10.2023
Просмотров: 69
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қалқандар ("қалқан") Қазақ қару-жарағында қандай да бір елеулі таралу мен дамуды алған жоқ.Жауынгерлік қорғаныс және көмекші (қосымша)санатынажабдықтарды қазақтың былғары ерлер белдіктері [5, 80-бет] жатқызу керек.Қорытындылай келе, XVII - XIX ғасырлардағы қазақтардың қарулануы түрлік және типтік әртүрлілікпен сипатталады деген қорытынды жасауға болады. Қазақ шабуыл және қорғаныс қару-жарағында көшпенділерді қаруландыруға тән көптеген ерекшеліктер сақталған. Мұражай және иконографиялық деректер көрсеткендей, XVIII ғасырға дейін қазақтарда көшпелі қару-жарақтың жекелеген түрлерінің кейбір ежелгі және ортағасырлық түрлері де сақталып келген. Мысалы, сақиналы қанжар, қысқа лақтыратын найза-Дарт, түзу сабы жоқ қылыш, садақ-жанып жатыр, ашық "қалтасы" бар діріл, қабыршақты дулыға, дөңгелек қалқандардың айнасы және т.б. көріп отырғанымыздай, ежелгі формалар барлық жауынгерлік қару-жарақ пен қорғаныс қаруында кездеседі. Мұның бәрі мұндай мысалдардың кездейсоқ фактілер емес, дәстүрлі қазақ қару-жарағына тән табиғи құбылыс екенін көрсетеді және қазақ қаруының Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық көшпенділерінің қару-жарақпен терең генетикалық байланысы туралы айтады.
Қорытынды
Қазақтардың дәстүрлі жауынгерлік қару-жарағы қазақ этносын қалыптастырған түрлі тайпалар мен халықтардың қару-жарағы негізінде дамып, даму процесінде көрші халықтардың әскери ісінің ықпалын алып, қабылдай отырып, Қазақ хандығының құрылуымен өзінің қайталанбас этникалық келбетіне ие болды. Көшпелі халықтарға тән жауынгерлік қару - жарақ пен қорғаныс қаруларының көпшілігін қазақтар XVII-XVIII ғасырларға дейін қолданған, ал кейбір түрлері XIX ғасырға дейін сақталған.
Этникалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде, оның Ерекше құрамдас бөлігі ретінде, дәстүрлі мәдениеттегі жауынгерлік қару-жарақ, оның негізгі маңыздылығынан басқа, соғыс құралы ретінде көптеген басқа әлеуметтік-мәдени функцияларды атқарды. Сонымен қатар, дәстүрлі қару-жарақта қазақ этносының мифологиялық дүниетанымы, діни сенімі көрініс тапты.
Қарудың символдық қызметі де әмбебап сипатта болды: қару-жарақ әртүрлі әлеуметтік қатынастарды белгіледі, ол жеке топтардың әлеуметтік мәртебесінің белгісі ретінде қолданылды. Осы тұрғыдан алғанда, дәстүрлі мәдениетте қарудың символдық тілі, сондай-ақ басында қалыптасқан қарудың өзіндік идеологиясы болған деп айтуға болады кәсіби әскери ортада, содан кейін қоғамның барлық салаларына қару тілі арқылы таралды. Қару-жарақта этникалық даму процесінің ерекшеліктері, қазақ этносының әртүрлі тарихи және мәдени байланыстары көрініс тапты. Осы байланыстардың нәтижесі ретінде қазақ қаруының кейбір түрлерінің эволюциясында, оның кейбір түрлері мен түрлерінің пайда болуында, оны жасау технологиясының дамуында көрші халықтардың әскери дела мен қару-жарақ өнерінің әсерін көруге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев.А. Қазақстан — 2050 www.akorda.kz
2. Попенко в. а. Шығыс пен Батыстың суық қаруы. Мәскеу, 1992.
3. Ақышев Қ. А. Есік Қорғаны. Мәскеу: Өнер, 1978.
4. Ахметжан қ. қазақтардың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы. Алматы. Алматы кітап, 2007.
5. Көшкімбаев а. к. xvi1-XVIII ғасырлардағы қазақтардың әскери дело. Алматы: Дайк-пресс, 2001.
6. Худяков Ю. с. ерте және дамыған орта ғасырлардағы Орталық Азия көшпенділерінің қарулануы. Новосибирск: Ғылым, 1991.
7. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. Алматы: Қазақстан. 1995.
8. Левгиин А.и. Қырғыз - казак немесе қырғыз-қайсак ордасы мен даласының сипаттамасы. Алматы: Санат. 1996.
9. Алтын кітап. Аңыздар мен мифтер. Мәскеу: Астрель, 2003. 10.Уәлиханов Ч. ч. XVIII ғасырдағы батырлар туралы тарихи аңыздар.
(Уәлиханов Ч. ч. "5 томдық шығармалар жинағы" 1 том). Алматы: ҚазКСР Ғылым академиясының баспасы, 1961.
11. Марғұлан а. х. 3 томдық Қазақ халық қолданбалы өнері. Алматы:внер, 1987.
12. Шығыстың тірі тарихы. Мәскеу: Білім, 1998, / / Өмір. 2003.-№4.
13. Ежелгі Қазақстан. Алматы: Аруна, 2002.
14. Тасболатов А., Аманжолов к. Қазақстанның әскери тарихы. Алматы: Рауан, 1998.
15. Романов Ю. И., Қозыбаев М. К. Қазақстан тарихы Т. 2 Алматы: Рауан,1998.
16. Темірші ұсталар. Алматы: өнер, 2006.
17. Уәлиханов Ш. Ш. қару-жарақ қырғыз ежелгі дәуірлер және олардың әскери сауыттары.Алматы: Қаз КСР Ғылым Академиясының баспасы, 1961.