Файл: Курсты Жмыс таырыбы Тлдер асфиксиясы Орындаан вт35 топ студенті Саынтай А. Б. абылдаан аа оытушы, магистр Ертлеуова Б. О. Орал, 2022 мазмНЫ.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.11.2023
Просмотров: 75
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сонымен, ми қыртысының моторлы аймақтары бұзылған жануарларда, сондай-ақ психомоторлық орталықтарды тежейтін анестезия кезінде асфиксия ұстамасыз жүреді. Асфиксияның ұзақтығы әдетте аз, бірақ жануардың жеке ерекшеліктеріне байланысты үлкен ауытқулар байқалады; асфиксиямен жас және сау адамдар ұзақ өмір сүреді, ескі және әлсіреген адамдарда өлім тезірек болады.
Асфиксия кезінде өлім процесінде ми қыртысының қызметі ең алдымен өшірілетіні эксперименталды түрде анықталды. Бұл жағдайда төгілген тежеу байқалады, бұл алдымен ұйқының күйін, содан кейін коматозды бейнелейді. Болашақта кортекс жасушаларында қайтымсыз дегенеративті өзгерістер, содан кейін олардың өлімі дамиды. Ми қыртысының жасушалары оттегісіз (гликолизге байланысты) 5-7 минут ішінде өмір сүре алады. Бульбар орталықтарының жасушалық элементтері біршама ұзақ өмір сүреді. Жүрек қызметі мен тыныс алуды жүзеге асыратын медулла облонгатасының орталықтары өшірілгеннен кейін, бұл органдардың жұмысы тоқтайды, дегенмен жүрек пен өкпенің өзі ұзақ уақыт "тірі" болып қалады. Тыныс алу мен жүрек қызметі тоқтатылғаннан кейін органдар мен тіндердің біртіндеп өлуі басталады.
1.2 Асфиксияның негізгі клиникалық белгілері.
Олар: тыныс алудың бұзылуы және тоқтауы, жүрек-тамыр жүйесінің бұзылуы, бұлшықет жұмысының әлсіреуі, жүйке жүйесінің бұзылуы. Тыныс алуды тоқтатудың алғашқы сәттерінде асфиксия белгілері пайда болмайды және денеде тек көмірқышқыл газының жиналуы жүреді - алдын-ала бекіту кезеңі. Қысқа мерзімді тыныс алу кезеңі 30-50 с - қа созылады, жинақталған көмірқышқыл газы медулла облонгатасының және жұлынның тыныс алу орталығын тітіркендіреді. Көмірқышқыл газының жиналуына және жұлынның шамадан тыс қозуына байланысты тыныс алу жиілейді, күшейеді және тереңдей түседі, дем шығарудан гөрі тыныс алу күшейеді, бұл тыныс алудың қысылуына тән.
Арқылы минутына выдохи айналады күштірек вдохи туындайды экспираторная ентігу. Бұл фаза бірнеше секунд ішінде конвульсиялық тыныс алу қозғалыстарымен ауыстырылады. Тыныс алудың соңғы (соңғы) сатысы қысқа терең тыныс алу және үзілістермен сипатталады; қан қысымы мүмкіндігінше төмендейді. Терминальды тыныс алу кезеңі 1-ден 5-7 минутқа дейін созылуы мүмкін. Тыныс алу тоқтайды, бірақ жүректің әлсіз жиі жиырылуы бірнеше минутқа созылуы мүмкін. Алайда, егер тыныс алу қалпына келмесе, онда жүректің жұмысы көп ұзамай толығымен тоқтайды, клиникалық, содан кейін 5-6 минуттан кейін (сирек көп) және орталық жүйке жүйесінің шамадан тыс сарқылуы (паралич) салдарынан биологиялық өлім пайда болады.
Асфиксияның жүрек пен қан тамырларына әсері өте айқын және асфиксияның басынан бастап байқалады. Қан көкшіл реңкпен, асфиксиямен қара қызылға айналады, бұл жануарларда шырышты қабаттар мен тілдің күйіне байланысты айқын көрінеді, асфиксияның ең айқын белгілерінің бірі-цианоз (цианоз) дамиды.
Бастапқыда жүрек соғысы баяулайды, соған байланысты артериялардағы қан қысымы төмендейді, бірақ экспираторлық тыныс алу кезінде ол қайтадан жоғарылайды, барлық капиллярлар мен тамырлар қанға толады; жүректің оң жартысы өкпеден итере алмайтын қанмен толып кетеді. Жүрек жиі жиырыла бастайды, қан қысымы төмендейді. Асфиксикалық қанмен қамтамасыз етілген алдыңғы жұмыстан шаршаған жүрек одан да әлсіз жұмысын жалғастыруда және бұл тыныс алу кідірісінің фазасына сәйкес келеді. Дұрыс емес (ретсіз) тыныс алу кезеңінде, қан ішінара өкпе арқылы өтетін кезде, жүректің жоғарылауы және жаңа баяулауы байқалады. Тыныс алуды толық тоқтатқаннан кейін жүректің қызметі біртіндеп әлсіреп, ақыры тоқтайды. Кейбір жағдайларда жүрек қызметі тыныс алуды тоқтатқаннан кейін 30 минут бойы жалғасқанын көрсететін бақылаулар бар.
Асфиксияның жалпы ұзақтығы (оның басынан өлімге дейін) өте кең ауқымда өзгеруі мүмкін. Өкпе желдеткіші кенеттен толық тоқтаған кезде асфиксия ұзақтығы 5-7 минуттан аспайды. Біртіндеп дамып келе жатқан асфиксия жағдайында (мысалы, жабық кеңістіктегі тыныс алу немесе неврологиялық аурулар) асфиксияның ұзақтығы едәуір ұзақ болуы мүмкін.
Асфиксияға сезімталдықта жасқа байланысты айтарлықтай айырмашылықтар бар. Жануар неғұрлым жас болса, асфиксияға оңай төзеді. Сонымен, 12-15 сағаттық егеуқұйрық 30 минутқа дейін ауаға қол жеткізбестен өмір сүреді, алты күн — шамамен 15 минут, жиырма күн — шамамен 2 минут; ересек адам — 3 минут, ал жаңа туған нәресте—10-15 минут.
Жұт жылдары жем-шөп жетімсіздігінен жиі өршитін түйнек, талақ, шеміршек, тышқаншық, қата (төлде – қоя) қатарлы ауруларды емдеудің жолдары ұқсас: малдың құлақ пен құйрық ұшын түйреп, қан ағызған соң атты сауырына дейін келетін суға тұрғызады. Одан соң желе жортып босандырады да, тік ішегінен май немесе сабынды су құяды, екі бүйіріне шым қыздырып басып, «бұлау» жасайды. Малда қара өпке, ала өкпе, боз өкпе, тас өкпе, қызақ, өкпеқұрт т.б. ауру түрлері жиі кездеседі. Мұндай ауру малға алтын мен мүсәтірді суға езіп, оған жаңғақтай бұқар апиынын араластырып ішкізген. Қараандыз тамырының 1\8 сиыр сүтімен немесе тоң май, сары майға араластырып 2-3 күн қатарынан береді, бірнеше тамырдан қан алады.
Қазақ емшілігінде қолданылатын дәрі-дәрмектердің дайындалу жолы әртүрлі. Өсімдіктің гүлдеу, ұрық шашу, өсіп-өну,қурау мерзімін жіті қадағалап, кәдеге жарайтын кезінде жинап, кептіріп, өндеп,дәрі дайындайды. Ішек құрттары мен жұқпасыз сырқаттарына қарсы қолданатын «оқ» дәріні кебекке илесе, қотыр мен тері ауруларына қарсы қолданылатын өсімдектерді суалғанша қайнатып, майға араластырып шылама дәрі жасайды немесе тұнба қайнатынды жасайды. Малдың бит,бүрге кенелеріне қарсы қолданылатын күшті, улы өсімдіктерді келіге түйіп талқандап, ұнтақ шығарады.
ауғаш үгіндісін, мия тамырын сулы жараға себеді, шегіршінді жылан шаққанға, андыз тамырын жылқыға «өлі» тигенде шырғанақты жылқының маңқа, сақауына қарсы қолданады. Мал емдеуде қазақтар хайуанаттар мен жәндіктерден алынатын өнімдерді кең пайдаланады: алакүліктітүйені семіртуге, шылаушын құртын жылқыны жаратуға, шегірткені үсік жарасына пайдаланған, көз ауруларын емдеуге бөдене жұмыртқасын, тышқанқорыққа қарсы үкі етін қолданады. Желінсау болған саулықтың желініне тірі сарышұнақты тартады, жылқы майын бүйі шаққанға, терісін сыздауыққа, құйрығын күйдіріп пішпе жарасының қанын тоқтатуға қолданған. Уланған, өкпесі ауырған малға қанды жылыдай ішкізеді.
Малды емдеумен шұғылданатын мамандарды оташы, сынықшы, дәрігер, тартқыш, емсек, (арнайы кәсіп етпеген, бірақ мал емдеуде машығы бар) деп жіктеген.
Ал оташыларды машығына қарай тартқыш, кесікші, піспеші,оташы, қаншы,тамыршы, сынықшы деген дәрежелерге бөледі. Олар оташылықтың жару, ақсита тілу,тесу, (тесудің бұрғылау,жонып тесу, пышақ ұшымен бұрап тесу т.б. түрін ажыратады) және басқадай түрін жасайды. Күрделі операциялар қатарына құйқа теріні сыдырып алу, терісін жапсырудан бастап кеңірдекті тесу сияқты ауыр түрлерін атқара беретін кәсіби оташылар болған. Оташы аспаптары – қандауыр, үскібіз, кездік, пышақ, жыланбауыр кездік, қуысқұлақ және мал пішуде кең қолданатын аспаптар – сорғыш, мүйізтүтік, қуыс жез түтік, орауыш, жанама ағаш таяқ, т.б. Бұған қоса көрікті ішектегі буынтықтанған түйіндерді шешуге, өкпеге күшала түтінін үрлеуге қолданады.
Сот ветеринарлық медицинасы үшін жұмыс істейтін жануарларда, әсіресе жылқыларда, бұқаларда, қызметтік иттерде толық емес асфиксия жағдайлары маңызды. Физикалық жұмыс және бұлшықеттердің белсенділігі оларды жеткілікті оттегімен қамтамасыз ету қажеттілігін анықтайды. Қарай арттыру, физикалық жүктемеден қажеттілігі әдемілейді артады. Жануарлардың, атап айтқанда, кейбір жылқылардың көбеюі кезінде дамып келе жатқан өкпенің альвеолярлы эмфиземасы жұмыс кезінде оттегінің ашығуына жағдай жасайды және оларды істен шығарады. Сол сияқты, басқа да жағымсыз әсерлерден басқа, дұрыс жұмыс істемеу жұмыс кезеңінде ішінара оттегі ашығуына және асфиксияның ішінара көрінісіне әкеледі, демек, бұлшықет белсенділігінің әлсіреуі жануардың, әсіресе жеткілікті жаттығуларсыз, есінен танып қалуы және біраз уақыт толық сәжде болған жағдайлар жиі кездеседі.
Аурудың таралу жолдары. 1976-1987 жылдары «Жетіген» ірі қара бордақылау комплексінде Қазақ мал дәрігерлігі ғылыми-зерттеу институтының төл ауруларын зерттеу, вирусология лабораториялары мен комплекстің мал дәрігерлігі қызметкерлері бірлесіп жүргізген иммунологиялық, бактериологиялық зерттеулер нәтижесінде тыныс алу органдары ауруларының таралуына себепкер парагрипп-3, диарея, риновирустар мен әр түрлі микробтар екені анықталды. Ауырған және шығынға ұшыраған төл организмінен әркез уытты ішек, кек ірің таяқшалары, протей, клебсиелла, цитробактер, стрептококк микробтары кездесті. «Жетіген» комплексінің бірінші мерзімінде (115 күн) өсірілетін бұзауларға жүргізілген эпизоотологиялық, зоогигиеналық зерттеулер тыныс органдары ауруларына шалдыққан бұзаулар саны көктем айларында 9-17,2 процент, жаз айларында 6,1-35,3 процент, күз айларында 20,8-29,1 процент, қыста 13,1-24,4 процент болатынын көрсетті.
Аурудың өршуі секция ауасының температурасына тікелей байланысты. Жаз айларында кейбір күндері секциядағы ауаның температурасы -40 градусқа дейін жетуі бұзаулар арасында тыныс органдары ауруларының көп таралуына себеп болады.
Аурудың клиникалық белгілері. Тыныс алу органдары ауруының клиникалық белгілері бұзаулар арасында комплекске келіп түскеннен соң алғашқы 5-10 күннен кейін біліне бастайды.
Ауру бұзаулар жемшөп жемей, көп жата береді. Дене қызуы 40-41,5 градусқа дейін көтеріліп, танауларынан кілегейлі не іріңді сұйық, көздерінен жас ағуы жиілей түседі де, құрғақ жөтел пайда болады. Бұл белгілер ертеңгісін өте айқын байқалады. Жөтел көбінесе секцияның есігі ашылып, ішіне салқын ауа кіргенде күшейе түседі. Ауру асқынған кезде құрғақ жөтел жұмсарып, қақырық түседі, тыныс алуы жиілеп, ентікпе пайда болады да, қос бүйірін соғып жиі дем алады, кейде тынысы тарылған кезде аузын ашып, ьщқылдап, басын салбыратып, алдыңғы аяқтарын алшақ қойып тұрып алады. Клиникалық белгілер 7-15 күнге созылады. Егер бұзауларды дер кезінде емдемесе өлім-жітімге ұшырайды.
ыныс алу органдары ауруларының алдын алу үшін зоогигиеналық-санитарлық шараларды кеңінен жүргізу қажет. Аурулардың негізгі себептері комплекстерде өндірістік тәжірибеде зерттелді. Әзірге тыныс алу органдары ауруларына қарсы аралас вакциналар жоқтығынан, ауруларға қарсы күресте антибиотиктер мен химиялық дәрілер қолданылады. Емдік алдын-алу шараларын дұрыс жүргізу үшін аурудың негізгі және қосалқы қоздырғыштарын анықтау, олардың дәрілерге төзімділігін зерттеу өте маңызды іс.
Ауруды анықтағанда клиникалық байқаулардың, эпизоотологиялық зерттеу деректері мен елекседегі өзгерістер ескеріледі.
Ауруды уақтылы анықтау үшін бұзауларды күнделікті қарап тексеріп, клиникалық белгісі біліне бастағандарын 10-20 бастан топтап (қажет болған жағдайда барлық бұзаулардың), ертеңгісін және кешкілік дене қызуын өлшеп, аурудың өршу деңгейін білу қажет.
Тыныс алу органдары аурулары пастереллез немесе паратиф қоздырғыштары қанға тараған кезінде анықтау үшін ауру бұзаулардың (денесінің қызуы өте жоғары, яғни 41-41,5°) қанын бактериологиялық әдіспен зерттеу керек. Ал жаңа өлген не амалсыз сойылған бұзаулардың ішкі орган кесінділері бактериологиялық зерттеледі.
Мад дәрігерлігі лабораториясына ауруды анықтау үшін мал мүшелері арнайы зарарсыздандырылған ыдыспен (банка) бактериологиялық не вирусологиялық зерттеулерге жіберіледі. Егер 24 сағат ішінде жеткізу мүмкіндігі болмаған жағдайда материалдарды 4-5 есе көбейтіп, 30 проценттік глицериннің физиологиялық ерітіндісімен зарарсыздандырылған күйінде жіберу қажет.
Қан, ірің, жалқаяқ, өт, несеп зарарсыздандырылған пробирка не флаконға кұйып алынып, аузы тығыз тығынмен жабылып, парафинмен сылап жіберілуі керек.
Түтік тәрізді сүйекті (ұршық, асық не тоқпан жілік) етінен арылтып, 5 проценттік карбол қышқылы ерітіндісімен дымқылданған дәкеге орап жіберген жөн.
Ірі комплекстер мен фермаларда шағын мал дәрігерлік бақылау лабораториясы ұйымдастырылады.
Аурудан сақтандыру шаралары. Ет өндіретін өнеркәсіптік комплексте де бұзаулар арасында өте жиі кездесетін тыныс алу органдары ауруларыньщ алдын алу үшін төл өткізетін шаруашылықтардан дені сау, организмі мықты, 40-50 килограмм тартатын 10-15 күндік бұзаулар ғана әкелінуге тиісті.
Комплекстегі секциялардың ішкі микроклиматы зоогигиеналық талаптарға сай болуы керек. Санитарлық жұмыстар сапалы жүргізіліп, технологиялық дезинфекция шараларын мұқият орындау, төлді талапқа сай жемшөппен азықтандыру, уақтылы індетті ауруларға қарсы егу - бұзаулардың жақсы өсіп, олардан ет өнімін мол өндіруге мүмкіндік жасайды.
Ет өндіретін мал комплекстері микроклиматының автоматты режиммен төмендегі көрсеткіштерге сәйкес ұсталуы керек: ауа температурасы 15-18°, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60-70%, жел жылдамдығы 0,1-0,3 м/сек, аммиак мөлшері 1 м2 ауада 0,02 г аспауы қажет, ал күкіртті сутегі - 0,01 г, көмір қышқыл газы 0,3%.
1.3 Асфиксияның негізгі патоморфологиялық белгілері.
Өліктегі асфиксия белгілерінің көрінісі ең алдымен асфиксия процесінің ағымына байланысты. Асфиксия өмір бойы неғұрлым тән болса, оның белгілері мәйітте айқын болады. Ең алдымен, бастың табиғи саңылауларының - ауыз қуысы мен мұрынның, тілдің, еріннің, конъюнктиваның шырышты қабаттарының цианозы назар аударады. Оқушылар кеңейтілді. Кадаверальды дақтар айқынырақ, мол, қара-қызыл, көкшіл реңді, әсіресе дененің алдыңғы бөлігінде. Атап айтқанда, яремные вены өте қатты жасалынады қанмен. Асфиксия кезінде конъюнктивада, өкпе плеврасында қан кетулер жиі кездеседі.