Файл: Бидайбеков Е. Ы., Лапчик М. П., Нрбекова Ж. К., Саымбаева А. Е. Жарасова Г. С., Оспанова Н. Н., Исабаева Д. Н.doc

5. 
   Мәтіндік редакторлар.
   

Мәтіндік редактордың сипаттамалары мен қызметі. Мәтінді өңдеуді автоматтандырудың жетістіктері. Редактормен жұмыс істеу ережелері. Мәтінді дискіде сақтау және дискіден жүктеу. Мәтінді баспаға шығару. Мәтінді теру және өңдеу тәсілдері. Мәтіндік жолдарды өңдеу: қателерін жөндеу, қою, өшіру, қиып алу, жапсыру. Символдарды, сөздерді, жолдарды, блоктарды көшіру. Тасымалдау. өшіру. Қаріптер және олардың түрлері. Қаріптерді ауыстыру. Латын, орыс және қазақ тілдерінің қаріптері. Қаріптерді ауыстыру. Индекстер. Туралау және тасымалдау. Ортаға туралау. Мәтіндерді, абзацтарды, блоктарды форматтау тәсілдері. Жоларалық интервал және мәтіннің шекаралары. Символдың және фонның түсі. Кестені өңдеу. Құжаттар мен хаттарды безендіру мен өңдеудің негізгі тәсілдері. Бірмезгілде бірнеше құжаттармен жұмыс істеу. Терезе. Колонкаларға бөлінген мәтіндер. Терілген мақалалардан компьютерлік газет құру. Қазақ тілінде мақалалар жазу. Мәтіндерге графикалық объектілерді кірістіру. Фирмалық бланкалар мен визит карточкалары. Автоматтандырылған орфографиялық тексеру және мәтіндерді аудару. Компьютерлік диктант.

6. ЭЕМ-дағы дыбыс

Дербес компьютердегі дыбыстың генерациясы және оны сақтаудың негізгі принциптері. Ақпарат ретіндегі әуен ұғымы. Әуендік ақпараттың элементтері: жоғарылығы және ұзақтығы. Ноталар. Мультимедиа құралы. Музыкалық редактор. Музыкалық редакторда ноталарды жазу ережесі. Әуендерді өңдеу. Әуендерді дискіде сақтау.

7. 
   Операциялық жүйелер және қабықшалар.
   

Операциялық жүйе. Операциялық жүйенің командалары. Магниттік тасымалдаушыларының түрлері, сақталатын ақпараттың көлемі, форматтау. Операциялық жүйелердің дискілері. Дискіден дискіге көшу. Файлдар. Операциялық жүйеде файлдарды құру, көшіру және өшіру. Консоль. Каталогтар. Каталогтар құру және өшіру. Файлдық жүйемен саяхат. Файл аттарының шаблоны. Командаларды жазуда шаблондарды қолдану. Файлдарды принтерде басып шығару. Командалық файлдар. Арнайы командалар. Драйвер – программалар. Тышқанмен сүйемелдеу. Қазақ және орыс алфавиттерінің драйверлері. Операциялық жүйелерді баптау.

Norton Commander интегрленген қабықшасы. Файдармен және каталогтармен жүргізілетін негізгі операциялар. Баптау. Windows операциялық жүйесі. Windows операциялық жүйесін баптау. Program Manager көмегімен программаларды жүктеу. Мониторды, жұмыс аумағын, экранды баптау.

2-бөлім. Ақпаратты өңдеу.

1. 
   Электрондық кестелер.
   

Электрондық кестелер ұғымы. Электрондық кестелердегі ұяшықтардың типтері, электрондық кестелерді мәліметтермен және формулалармен толтыру; электрондық кестелерді мүмкін болатын негізгі операциялар. Электрондық кестеде математикалық және экономикалық есептеулер жүргізу. Экологияның өзекті мәселелерін шешу. Салалық ерекшіліктерін ескере отырып есептерді шешу. Математикалық функциялар. Шарт. Диаграммалар мен гистограммалардың түрлері. Графиктер мен диаграммалар құру. Жұмыс кітаптарын құру және безендіру. Сілтемелік кестелер. Электрондық кестені баптау. Макрокомандалар.

---

2. 
   Мәліметтер қоры.
   

ЭЕМ-да ақпаратты сақтаудың негізгі тәсілдері. Мәліметтер қоры ұғымы және оның қызметі. Мәліметтер қорын құру, сақтау, өңдеу және баспаға шығару; мәліметтерді іздеуді автоматтандыру; ақпараттық-іздестіру есептерін шешу. Офистің, қойманың, кітапхананың және т.б. негізгі қызметтерін модельдеу. Салалық шаруашылық қызметтерді модельдеу.

3. Компьютер коммуникация құралы ретінде.

Ақпарат және оны байланыс арналарымен тарату; сыныптың жергілікті есептеуіш желісі; желілік программалық жабдықтау; файлдарды, хабарламаларды жіберу; ауқымды есептеуіш желілері және мәліметтерді тарату жүйесі; модем және факспен жұмыс істеудің негізгі тәсілдері. Жергілікті желіні ұйымдастыру және баптау. Ауқымды ақпараттық желілер. Интернет дүниежүзілік желі. Желіге қосылу ережелері. Web-беттері. Қазақстан Республикасындағы Интернет желісі. Internet Explorer және Netscape Navigator программалары. Желіде қажетті ақпаратты іздеу. Ақпаратты дискіде файл түрінде сақтау. Web-бетін баспаға шығару. Электрондық пошта. Хабарды алу және жөнелту. On-line режимінде ақпарат алмасу.

3-бөлім. Программалау бастамалары

1. 
   Негізгі ұғымдар.
   

Алгоритм ұғымы. Нақты есептер шығару алгоритмдерінің мысалдары. Программалау тілі ЭЕМ-мен «сұхбаттасудың» бір құралы ретінде. Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілдері. Тілдің алфавиті, атаулар және идентификаторлар, операторлар, айнымалылар, сипаттамалар. Программаны жазу ережелері.

2. Шартты операторлар және циклдар.

Шартты оператор ұғымы; логикалық операциялар және өрнектер; программада тармақты ұйымдастыру үшін шартты операторды қолдану; таңдау операторы; «дейін» циклдық операторының көмегімен циклдық алгоритмдерді құру; «әзір» циклдық операторының көмегімен циклдық алгоритмдерді құру; параметрлі циклдар; циклдық операторлардың айырмашылықтары.

3. 
   Машиналық графика құралдары.
   

Графикалық режимге өту; графикалық примитивтер және олармен жұмыс істеу құралдары; графикалық объектілерді шығаруда координатаны есептеу. Геометриялық есептерді шешу. Қарапайым математикалық функциялардың графиктерін құру.

4. Программалау тілдеріндегі берілгендердің типтері.

Берілгендердің типтері; типтердің түрлері. Массивтер;

---

индекстер және оларды өзгерту шектері; бір және екі өлшемді массивтер. Құрылым және жазу. Жазу алаңы. Әртүрлі типті айнымалы операторлар; мәліметтердің жаңа типтерін жариялау; программада мәліметтерді ұйымдастыру.

5. Ішкі программалар.

Программалау тілдеріндегі функциялар мен процедуралар. Ішкі программаны сипаттау және шақыру; аргументтер және нәтижелер; процедуралар мен функциялардың ішкі және сыртқы айнымалалары; Рекурсия.

6. 
   ЭЕМ-да практикалық есептерді шешу.
   

Компьютерлік модель ұғымы және олардың түрлері; есептің қойылымы және модельді таңдау; шығару әдістерін таңдау және негіздеу; ЭЕМ-да есепті шығарудың қойылымы; есептеу эксперименті ұғымы және оны өткізу мысалдары; ЭЕМ-ді экономикада, өндірісте, ғылымда және күнделікті өмірде қолдану.

Сонымен қатар, қазіргі заманғы ақпараттық-есептеуіш техниканың ерекшеліктерін тану үдерісі және оқушыларда техникалық ойлауды туғызу үшін техникалық қосымшаға бағытталған информатика курсының вариативті бағдарламасын қарастырайық.
Саралап оқытуда техникалық қосымшаға бағытталған информатика курсының бағдарламасы

1-бөлім. ЭЕМ құрылысы және жұмыс істеу принциптері.

Қазіргі заман дербес компьютерлерінің құрылысы және қызметі.

ЭЕМ жұмыс принциптері. ЭЕМ–ның құрылысы және негізгі сипаттамалары. Қазіргі заманғы ЭЕМ құрастыру принциптері.

2. 
   ЭЕМ-ның ақпараттық-логикалық негіздері.
   

Ақпаратты сақтау. Ақпараттың өлшемі. Ақпараттың өлшем бірлігі. Негізгі санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық және он алтылық). Сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауыстыру. Екілік арифметика. Кодтау. Декодтау. ЭЕМ-нің логикалық негіздері.

3. 
   ЭЕМ-ның элементтері және түйіндері.
   

ЭЕМ-ның элементтері және түйіндерінің сипаттамасы. Логикалық (цифрлық) құрылғы ұғымы. Дешрифаторларды, шифраторларды, кодты түрлендірушілерді, мультиплексорларды және демультиплексорларды зерттеу. Цифрлық құрылғыларды зерттеу.

2-бөлім. ЭЕМ-на техникалық қызмет көрсету.

Негізгі ұғымдар. Техникалық қызмет көрсету объектісі ретінде ЭЕМ-ның ерекшеліктері. Техникалық қызмет көрсетудің түрлері. ЭЕМ-нің техникалық қалпын бақылау. Корректрлеуші кодтар.

3-бөлім. Ақпараттық технологияның даму болашағы.

ЭЕМ құру және даму тарихы, программалық жабдықтау. Ақпараттық технологияны жетілдіру заңдылықтары. Қазіргі заманғы ЭЕМ және оларды жетілдіру жолдары. Болашақ ЭЕМ болжау.

---

9.3 Жоғары оқу орындарында информатика курсын оқыту жайлы

Жоғары білімді маманның ақпараттық мәдениетті игермей, ақпараттық ортада жұмыс істеу біліктілігі мен дағдысын меңгермей, бағалы кәсіби қызметкер болуы мүмкін емес. Осыған орай, Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында студенттердің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесін қарастырайық.

Қазіргі кезеңде жоғары кәсіптік білім берудің мемлекеттік стандартына сәйкес барлық жаратылыстану және гуманитарлық мамандықтарының болашақ мамандарының ақпараттық мәдениеті информатика курсын оқыту нәтижесінде қалыптасады. Типтік оқу жоспарына [31-39] сәйкес курстың негізгі тараулары, яғни қазіргі заман компьютерінің аппараттық құралдары, компьютерлердің программалық құралдары, компьютерлік желі және желілік технологиялар, ақпаратты қорғау негіздері және т.б. болып табылады.

Алгоритмдер мен программалау тілдері жеке тарау ретінде немесе «Программалау технологиясының құралы» тарауының бөлігі ретінде барлық мамандықтардың оқу жоспарына кіреді. «Информатика» пәнінің негізгі міндеттерінің бірі студенттерге кәсіби есептерді алгоритмдеуді және ақпараттық жүйеде программалау негіздерін оқыту болып табылады.

Осылайша, болашақ мамандарды дайындау үшін ғылыми пән ретінде информатика ұғымының мәніне сәйкес келетін курстар жүйесі қажет.

Информатика курстары жүйесіндегі программалау курсының орыны Э.И. Кузнецовтың [40] еңбегінде қарастырылған. Ол жолдары төмендегідей тараулар болып табылатын матрица түрінде беріледі:

Алгоритмдер және мәліметтер құрылымы;

Программалау тілдері;

Архитектура;

Сандық және символдық есептеулер;

Операциялық жүйелер;

Программалық жабдықтау әдіснамасы мен инженериясы;

Мәліметтер қоры және ақпараттық іздеу;

«Адам-компьютер» өзара әрекеті.
Информатиканың оқу жоспарында информатиканың, компьютерлік жүйенің және ақпараттық технологияның іргелі мәселелері толық қамтылуы қажет. Оларға мыналар жатады: «Ақпарат, сигнал, шама және алгоритм ұғымдары; шама мәнінің типі, мәліметтер құрылымы және формальді алгоритмдік тілдер ұғымдары. Алгоритм мен оның ролі ұғымын анықтау әдістері. Алгоритмдік шешілмегендік жайлы және алгоритмнің қиындығы ұғымы. Программалау тілдері мен есептеу моделі ұғымдары. Программаны жөндеу, ақпараттық технология және инструменттік программалық құралдар жайлы ұғымдар. Мәліметтер қоры және олардың моделі ұғымдары. Мәліметтер қорын басқару жүйесі жайлы ұғым. Компьютерлердің өзара желілік қажеттілігі және хаттамалардың түрлері. Ақпаратты қабылдау мен таратудың коммутацияланатын және коммутацияланбайтын әдістері. Желідегі пакеттік және интерактивтік режим. Желіде маршруттау және адрестеу. INTERNET желісі. Ақпараттар жүйесі ұғымы. Қолданбалы программалар пакеті. Қолданбалы программалар пакетін жүйелі, функционалды және ақпараттық толтыру және т.б. Осындай мәселелерді оқыту, барлық мамандық студенттері үшін информатика бойынша сөзсіз қажетті білімінің негізін құрайды» [41].

---

Бұрын айтылып өткендей, жоғары кәсіптік білім берудің мемлекеттік стандартына сәйкес программалау информатика курсының құрамына кіретін жалпы пәндік блок болып табылады. Бұл пән жоғары білім беру құрылымындағы барлық мамандықтардың студенттеріне бірінші семестрде оқытылады. Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында информатика курсы жүйесін оқытуға салыстырмалы сипаттама берілген. Типтік оқу жоспарында программалаудың алатын орнын қарастырайық.

Ғылыми-жаратылыс мамандық студенттері (010700-011500, 510730-511030, 511230, 511430), гуманитарлық және өнер мен мәдениет мамандықтары студенттері (020000, 060000, 090100, 090200, 090800, 090000-091200, 091500, 520130-520430, 520730, 520930-521830, 522030, 5222130, 540230), жаратылыс білім беруді дайындау бағыты мен мамандықтары студенттері үшін (0301000-030300, 521930) информатика курсында және гуманитарлық білім беру бағыты мамандығы студенттері үшін (030500-030900, 031100-032200, 540330), «Математика және информатика» курсында «Программалау технологиясының құралы» тарауы түрінде беріледі. Ол тарау программалық өнім құру, программалау тілдері, программалау негіздері мәселелерін қамтиды.

Экономикалық бағыттағы студенттер (062000, 080000, 090300, 090400, 090700, 090300, 090900, 091341, 091400, 091600, 460100, 460200, 520530, 520830, 522230, 52330, 540430, 541530, 070000) «Алгоритмдеу және программалау негіздері» тарауында программалауды оқиды. Басқа тарауларды, яғни кестелік процессорды, графикалық редакторды, мәліметтер қорын және т.б. оқытқанда программалау элементтерін қоса оқытуға болады (мысалы, VBA-құрамдас тілінде және т.б.).

Ауылшаруашылық мамандығы студенттері үшін (450100-451000, 451500, 451700) информатика курсында «Есепті шығару кезеңдері. Алгоритмдер және программалау тілдері» тарауын оқыту қарастырылады.

Жаратылыстану мамандықтары мен дайындау бағытында (010100-010600, 510130-510430) программалау бірнеше кезеңде оқытылады. Информатика курсында программалау мәселесіне өту келесі, яғни программалауға кіріспе, есептерді алгоримтдеу негіздері. Алгоритмдік тілде программалау тарауларын оқыту барысында іске асырылады.

Келесі бастапқы курстарда мемлекеттік білім берудің компоненті болып табылатын төрт семестрде «Программалау тілдері» оқытылады. Содан кейін, «ЭЕМ-дегі практикум», «Интернетте программалау», «Программалау тілдері теориясы мен аудару әдістері», «Мәліметтер қоры және ақпараттық жүйелер (қазіргі кездегі МҚБЖ-нің тілдік құралдары)» курстары оқытылады.

Қоғамды ақпараттандырудың тез қарқындап өсуі барлық мамандықтар мамандарының ақпараттық және технологиялық дайындықтарын қайта қарауды талап етеді. Білім беруді ақпараттандыру саясатын іске асырып және оны түзету үшін елдің барлық жоғары оқу орындарында информатика және ақпараттық технология кафедралары құрыла бастады. Қазақстан Республикасының алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарында, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Қ.Сатпаев атындағы ҚазМТУ, Абай атындағы ҚазҰПУ, Бөкетов атындағы ҚарМУ және т.б. жоғарыда берілген информатика курсының құрылымы жасалып, енгізілді және Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігімен бекітілді [31-39].

---