Астық бағытындағы тары сорттары:

Саратовское 6. Сорт Оңтүстік –Шығыс АШҒЗИ-да шығарылған. Сангвинеум түршесі. Сіпсебасы қысылған, антоциансыз. Дәні шар тәрізді, қызыл түсті. Мың тұқымның массасы 6,8-8,9г. Қауыздылығы 16,5%. Орташа мерзімде пісетін сорт, вегетациялық кезең ұзақтылығы 61-82 тәулік. Сорттың қара күйе ауруына төзімділігі жоғары. Жарма шығымдылығы 78%, дән толықтылығы 83%. Ақуыз мөлшері 14%. Сорт жапырылуға берік және шашылуға орташа төзімді. Сорттың ең жоғары өнімділігі 29,1 ц/ га.

Саратовское 3. Сорт Оңтүстік –Шығыс ҒЗИ-да шығарылған. Сангвинеум түршесі. Орташа мерзімде пісетін сорт, 70-80 тәулікте пісіп жетіледі. Дәні шар тәрізді, ірілігі орташа, қызыл түсті. Мың тұқымның массасы 6,8-7,2 г. Қауыздылығы 17-18%, дән толықтылығы 88%, дән шығымы 31,6г, жарма шығымы 76%. Сорттың артықшылығы- тозаңды қара күйе ауруына төзімді. Сонымен қатар жоғары өнімділігімен, өміршендігімен, жаппай біркелкі шашақтануымен және пісуімен ерекшелінеді. Ең жоғары өнімділігі 40,6 ц/ га.

Шортандинское 7. А.И.Бараев атындағы АШҒЗИ-да шығарылған. Сангвинеум түршесі. Сіпсебасы қысылған, борпылдақ, сіпсебасы піскенде Саратовское 3 сортына қарағанда аз иіледі. Жастықшасы әлсіз байқалады. Дән ірілігі орташа,қызыл түсті. Мың тұқымның массасы 5,0-7,3 г. Қауыздылығы 15-19%.Орташа мерзімде пісетін сорт, вегетациялық кезеңі 77-83 тәулік, Саратовское 3 сортына қарағанда орташа 2-3 күнге бұрын піседі.Өсімдік биіктігі 83-112 см стандартқа сай. Жатып қалуға төзімді және шашылып қалуға төзімділігі 4 балл. Құрғақшылыққа төзімді. Сорт ерекшелігі - қара күйе ауруына төзімді.
Тарының жемшөптік бағытында қолданылатын сорттары:

Кормовая 89. Қазақ астық шаруашылығы ҒЗИ-да шығарылған. Ауреум түршесі. 1993 жылдан бері Ақмола, Павлодар, Қарағанды облыстарында аудандастырылған. Сабағы нәзік, жақсы жапырақтанған, түктелген, ұзындығы 53 см-ге жетеді. Жапырағы ланцетті, кең ( 1,6-1,8 см ), жалаңаш, балауыз дағы жоқ, жасыл түсті. Жапырақ қынабы түкті. Тілшесі қысқа, кірпіктелген. Сіпсебасы борпылдақ, иілген, ұзындығы 24 см жетеді.Масақшасы -эллипс тәрізді, масақша қабығы үшкірленген жұмыртқа тәрізді. Дәні сопақша, сары түсті. Вегетация кезеңі орташа шаруашылықтық пісу-89 тәулік, жасыл балаусаға шабу мерзімі- 44 тәулік. Сорт өнімді.

Омская 11. Сібір АШҒЗИ-да шығарылған. Флявум түршесі. Солтүсті Қазақстанда 1994 жылдан бері аудандастырылған. Сіпсебасы шашыраңқы, иілген. Дәні сары, шар тәрізді ұзынша. Мың тұқымның массасы 6,8-7,6 г, қауыздылығы 17-18%. Вегетация кезеңі 87-105 күн. Құрғақшылыққа төзімділігі орташа, жатып қалуға, қара күйе ауруына төзімді. Техникалық жіне жармалық сапасы жақсы. Толықтылығы 73%, жарма шығымы 76-78%. Ботқа түрі мен түсі- 4-4,5балл. Ақуыз құрамы 13-14%.

---

Қарақұмық сорттары:

Богатырь. Сорт Орлов мемлекеттік АШ тәжірбие станциясында шығарылған. Алята түршесі. Жемісі қанатты, қоңыр түсті, ірі. Мың тұқымның массасы 25,3-26,4 г. Тұқым натурасы жоғары 540-682 г/л. Қауыздылығы 18,4-19,8%. Орташа мерзімде пісетін сорт, 74-84 тәулікте пісіп жетіледі.Шашылып қалуға және құрғақшылыққа төзімді, ауруға шалдығу дәрежесі орташа. Сорт топырақ ылғалдылығына, жылуға талап қояды және бозқырауға сезімтал. Бағалы сорттар қатарына жатады, ең жоғары өнімділігі 24,2 ц/га.

Шортандинская крупнозерная. Сорт А.И.Бараев атындағы Қазақ АШҒЗИ-да шығарылған. Алята түршесі. Орташа мерзімде пісетін сорт, вегетациялық кезең ұзақтығы 80-83 тәулік. Жатып қалуға және шашылуға төзімділігі орташадан жоғары. Жармалық сапасы жоғары. Дәні жоғары толықты 78,7-80,8%, жеңіл талқан-

далынады. Жармалық шығымы 68,3-69,8%. Сорт жаздық кеш түсетін ылғалды жылдары, жақсы жағымен көрінеді. Ең жоғары өнімділігі 19,4 ц/га.

Сумчанка. Сорт Сумск мемлекеттік облыстық АШ станциясы мен астықбұршақ және жармалық дақылдардың БОҒЗИ-да шығарылған. Алята түршесіне жатады. Ер-

те мерзімде пісетін сорт, 69-83 тәулікте пісіп жетіледі. Технологиялық және жарма-

лық сапасы жоғары. Жармалық шығымы 74-78%. 1000 дәннің массасы 27,5-31,4г, қабықтылығы 19-22%. Сорт жаздық кеш түсетін ылғалды жылдары, жақсы жағымен көрінеді, дәнді қарқынды түрде құрастырады. Сорт шашылып және жығылып қалуға

төзімді. Ең жоғары өнімділігі 24,7 ц/га.

Тары егістерін 2-3 жапырақшалар кезеңінде және түптену мезгілінде гербицид 2,4Д амин тұзымен өңдеуге болады.

Тары егістіктерін өскін шықпай тұрып жеңіл және орташа тырмалармен тырма-

лау керек. Кең қатарлы себілген егістерде, қатар аралығын қопсыту қажет, бірінші

өңдеуді отауыштық жұмыс құралдарымен, екіншісін – шошақты құралдармен атқа-

рамыз. Тары мен қарақұмықты бөлектеп жинау әдісімен бастырады. Тарыны дестеге

шабуды сіпсебастар дәндерінің 80-85% піскенде, қарақұмықты дәндердің 70-75% бурылданғанда бастайды. Бастыру уақытында барабанның 1 минута айналыу санын

500-700-ге дейін реттеген жөн.

Тары өсірудің технологиялық схемесы

№	Технологиялық іс шаралар	А/ш машиналар және құралдар	Жүргізу мерзімі	Сапалық көрсеткіштер шарқы
1	2	3	4	5
1	Күздік топырақ- ты өңдеу
	а)астық,астықбұр- шақтық дақыл.кейін	«Lemken- cмapard»	Егінді жинаған- нан кейін	Тереңдігі 12-14 см
	б)көпжылдық шөп- тер қыртысын өңде- генен кейінгі бірін- ші жырғалау	«Lemken- cмapard»	Шөпті шауып ал- ғаннан кейін, маусымның 2 де- кадасы	Тереңдігі 7-9 см
	Ылғалды жылдары қосымша қыртысты жырғалау	«Morris-рубин»	шөптер қырты- сын бірінші өң- дегенен кейін, 5-7 күнде	Тереңдігі 3-5 см
1	2	3	4	5
	Ықтырмалық қыша себе отырып, екінші жырғалау	«Lemken- cмapard» СКН-3	Шілденің ортасы	Тереңдігі 8-10 см. Ықтырма арасы 10-12м,тереңдігі 4-5см.
	Үшінші өңдеу	ПГ-3,5»Лидер»	Қыркүйек	Тереңдігі 20-22см
2	Қар тоқтату	СВШ-10,СВУ-2,6, СВШ-7.	Желтоқсан- ақпан	Қар үйінділерінің орталығының арақашықтығы 4-5м, биіктігі12-15см. Негізгі желдің ба- ғытына көлденең.
Көктем-жаз мезгілі
3	Ерте көктемдік тырмалау	«Morris Field PRO»	Топырақтың фи- зикалық пісу кезінде 2 рет	Тереңдігі 3-5см
4	Жырғалау, тырма- лаумен қоса.(аңыз)	«Lemken- cмapard»	Себуге дейін	1 өңдеу-терең. 8-10см, 2 өңдеу- терең. 6-8см
5	Тұқымты дайындау (дәрілеу)	ПС-10, ПСУ-10,СТ	Себуге дейін	Витовакс 200-1,75- 2,0 кг/т.
6	Тұқымды себумен бірге, жүйекке тыңайтқыш енгізу (Р2О5-3ц/га, N-1,3ц/га)	Себу кешендері: «John Deer-730», «Horsch- Агро-Союз», «Morris concept 2000».	Мамырдың 2-3 онкүндігі	Тұқым себу тереңдігі 5-6см. Себу мөлшері тарқатарлы-3,0-3,5 млн,суыртпақтап себу (2 жолды) 2,0-2,5 млн.өңгіштік тұқым
Егісті күтіп баптау
7	Бірінші химиялық өңдеу	«John Deer-800», «FIexicoi»67, «John Deer- 4720»	Тарының 2-3 жапырақша- лар кезеңінде	2,4Д амин тұзымен- 0,3-0,4 кг/га
8	Екінші химиялық өңдеу	«John Deer-800», «FIexicoil»67, «John Deer- 4720»	Түптену кезеңінде	2,4Д амин тұзымен- 0,69-0,8 кг/га
9	Зиянкестермен күресу	«John Deer-800», «FIexicoil»67, «John Deer- 4720»	Шашақтану кезеңінде	Тарының масасы, ци- кадкасына қарсы. Каратэ -0,4-0,5л/га
Егінді жинау
10	Дестеге жығу	ЖВН -9, МасДон 3020	Шашақтың тө- менгілерінің дә- ні балауызданып піскенде	Дәннің пісуі 80-85%, шабу биіктігі 12-15см
1	2	3	4	5
11	Дестелерді жинап, бастыру	Мега 350/360, «Вектор» «John Deer» «Медион-310- 330»	Барабанның айналысы 450-500 ай/мин дейін.

---

Қарақұмық өсірудің технологиялық схемесы

№	Технологиялық іс шаралар	А/ш машиналар және құралдар	Жүргізу мерзімі	Сапалық көрсеткіштер шарқы
1	2	3	4	5
Сүрі жерден кейінгі бірінші дақыл
1	Топырақты күзде өңдеу(сүрі жерден кейінгі дақылға)	«Lemken- cмapard»	Егінді жинаған- нан кейін	Тереңдігі 14-16 см
2	Қар тоқтату	СВШ-10,СВУ-2,6, СВШ-7.	Желтоқсан- ақпан	Қар үйінділерінің орталығының арақашықтығы 4-5м, биіктігі12-15см. Негізгі желдің ба- ғытына көлденең.
3	Ерте көктемдік тырмалау	«Morris Field PRO»	Топырақтың фи- зикалық пісу кезінде 2 рет	Тереңдігі 3-5см
4	Жырғалау, тырма- лау және тығыздау	«Lemken- cмapard» «John Deer-726»	Себуге дейін	Тереңдігі 3-5см. Тереңдігі 8-10см, қуаң кезде 8см.
5	Тұқымты дайындау (дәрілеу)	ПС-10, ПСУ-10,СТ	Себуге дейін	ТМТД 80% с.п. - 3-4кг/т.
6	Себу	Себу кешендері: «Morris Concept-2000» «FIexicoil»	Аймақтың себу кезеңі	Тұқымды себу терең- дігі 5-6см. Кең қатар- лы себу 2,5-2,7млн., тар қатарлы -3млн. өнгіш тұқым 1 га.
Егісті күтіп баптау
7	Бірінші қатараралық өңдеу, кең қатарлы себуде	КРН-4,2	Бірінші нақты жапырақ шыққанда	Тереңдігі 5-6см, қорғайтан аймақ 8-10см.
8	Екінші қатараралық өңдеу, кең қатарлы себуде	КРН-4,2	Бүрлену-бұтақтану кезең- інде	Тереңдігі 6-8см., және түптеу.

---

1	2	3	4	5
9	Балара омыртасын тасымалдау және орналастыру	ГАЗ 53	Гүлдеу және же- містер пайда болған кезеңде	1 га-ға 2-3 балара ом- ыртасы, әрбір 500-700 м, қашықтық сайын.
Егінді жинау
10	Дестеге жығу	ЖВН-6А, ЖВН -9, МасДон 3020	70-75% жемістер бурылданғанда	Себу бағытына көлденең, шабу биіктігі 15-20см
11	Дестелерді жинап, бастыру	Мега 350/360, «Вектор» «John Deer» «Медион-310- 330»	Дәннің ылғалды- лығы 15-17% болғанда	Барабанның айналысы 500-600 ай/мин.

---

Бақылау сұрақтары
Тары

1. Республикада, аймақта тары өнімінің төмен болу себептері?

2. Тары мұршасының жетістік шегі?

3. Тары дәнінің химиялық құрамы.

4. Тарының ақталған жармасының құндылығы.

5. Жарманың жемшөптік құндылығы. Көк балаусаның жемшөптік маңызы.

6. Сабанының маңызы.

7. Тарының агротехникалық бағасы.

8. Тарының түршелері.

9. Тарының жарыққа талабы.

10. Тарының ылғалға және жылуға талабы.

11. Тарының тамыр жүйесінің құрылысы.

12. Тарының ыстыққа төзімдігі неден.

13. Тарының қуаңшылық төзімдігі.

14. Тары өсуінің қай кезеңінде ылдалдың көп мөлшеріне сұранысты?

15. Тары тұқымының бөртуіне оның салмағына қатынасты,ылғалдың қандай мөлше-

рі керек?

16. Тарының транспирация коэффициенті.

17. Қарқынды технологиямен өсіргенде, тары өнімділігінің қандай мөлшерін жос-

парлауға болады.

18. Ауыспалы егістікте тарыны орналастыру. Жақсы алғы егістер.

19. Солтүстік Қазақстанда өсірілетін тары сорттарын сипаттаңыз.

20. Тары үшін күзде топырақты өңдеу.

21. Себу алдындағы топырақты өңдеу не үшін керек?

22. Көпжылдық шөптер қыртыстарын өңдеп, тары себу үшін жасалатын жүйелер.

23. Көктемде жаздық бидайдан кейін тары себу үшін топырақты өңдеу.

24. Тарының тыңайтқыш жүйесі.

25. Тары үшін көң шығарылама?

26. Тары тұқымдарын себуге дайындау.

27. Тарыны себу мерзімі.

28. Себу мөлшері. Тұқымды сіңіру тереңдігі, ол нендей жағдайға тәләмді.

29. Тары егістіктерінде арамшөптермен күресу.

30. Тары егістіктерінде зиянкестермен күресу. Тарының ең көп тараған зиянкес-

тері.

31. Тарыны неге бөлектеп орады?

32. Тарыны дестеге түсіру мезгілін қалай анықтайды?

33. Шабу биіктігі қандай? Шабудың бағыты.

34. Неше күннен кейін, бастыру басталады? Бастыру режімі.

Қарақұмық

1. Қарақұмық жармасының құндылығы.

2. Солтүстік Қазақстанда қарақұмық өнімінің төмен болу себептері?

3. Қарақұмықтың агротехникалық бағасы.

4. Қарақұмық сақтандандырушы дақыл есебінде.

5. Қарақұмықтың жарыққа талабы.

6. Қарақұмықтың топыраққа талабы.

7. Қарақұмық гүлдерінің өзгеруі.

8. Гүлдену және тозаңдану ерекшеліктері.

9. Қарақұмықтың ылғалға талабы.

10. Ақмола облысы үшін қарақұмық сорттары.

11. Қарақұмықтың өсіу және даму ерекшеліктері.

12. Ауыспалы егістікте қарақұмықты орналастыру. Жақсы алғы егістер.

---

Смотрите также файлы

• Требует срочного перевода в отделениепалату интенсивной терапии.ppt

• Тема практическое программирование.doc

• атысандар атыспаандар Сабаты таырыбы аламшар сипаты.docx

• Коренные народы.rtf

• Умножение рациональных чисел.docx