ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 140
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Дезинтоксикация кезіндеэнтеросорбенттер (карболен, энтеродез, энтерол, смекта), вена ішіліккристаллоидты (трисоль, квартасоль, хлосоль, 5% глюкоза) ертінділердіқолданылады.
Қандағыботулотоксиндінейтрализациялауүшінемдікмоноваленттіботулизмгеқарсысарысуларқолданылады. Сары су құрамында А, В, С, Е және Ғ типтіантитоксиндері бар. Ботулизмгеқарсысарысуемдікжәнепрофилактикалықмақсатпенқолданылады. Қоздырғыштыңанықталмағантүрінде 3 түрлісарысу: А және Е дозасы 10000 ХБ және В-5000 ХБ қолданылады. В.И.Покровскийжәне Ф.А. Туманованыңпікірібойыншасарысудыңбіріншідозасыкөптеу болу керек: А және Е түрінде 15000 ХБ, ал В түрінде 5000 ХБ. Аурудыңауыркезеңіндеботулизмгеқарсысарысудыңбіріншідозасыкөктамырғаенгізіледі. Сарысудыңқалғандозаларыбұлшықетішінеенгізіледі: ауырағымында - әрбір 6-8 сағатсайын, ал орташаағымында - тәулігіне 2 рет. Сарысуменемдеуузақытығы 4 күнненаспау керек.
Қоздырғыштыңвегетативтітүрінеқарсыантибиотиктердітағайындаймыз. Олардыңішіндееңтиімді левомицетин. Жұтуқабілетісақталғанболса 0,5 г. тәулігіне 4 рет таблеткатүріндебереміз. Емдеуұзақтығы 7-10 күн. Жұтуқабілетібұзылғанболсабұлшықетішінеерітілген левомицетин сукцинаты 1 г. тәулігіне 3 ретенгіземіз.
Соңғыжылдарыботулизмніңеміндегипербариялық оксигенация қолданылады. Оттегіқысымы 1,5-2,0 атмжәне экспозиция ұзақтығы 45-60 мин. болғандажақсынәтижебереді. Әріқарайоттегіқысымы мен сеанстіңұзақтығынкөбейткендеоттегілікуланудыңдамуынаәкеліпсоғады.
Ботулизм емініңнегізіндетынысалубұзылыстарыменжәнегипоксияменқарсыкүресжатыр. Науқастардыжасандыөкпевентиляциясынақосады.
Оныңкөрсеткіштерімыналар; тынысбұлшықеттерініңпарезінәтижесінде
өкпеніңтіршіліксыйымдылығының 30% дейінтөмендейді, бульбарлы
бұзылыстардыңөршуі, тахипноэ (минутына 40 реттенжоғарыболса) өкпе
ателектазы жәнеөкпеніңқабынупроцестері. Пневмония дамығанкезде
антибактериальды терапия, ішектіңатониясындапрозеринқолданылады. Науқастарғапревентивтіназотрахеальды интубация жасайды. Осы арқылытрахеобронхиальдыбутасына санация жасауғаболады. Ертерекжасалғанназотрахеальды интубация
апноэныңалдыналады.
Науқастардыреанимациялаудағынегізгіпринциптер:
1. Ертеназотрахеальды интубация. Тынысалуғаәсерететінмеханикалық
әсерлерінжоюүшінжәнежұтынукезеңде, асқазандыжуу – шаюкезінде
болатынаспирацияныңалдыналуүшінқолданады.
2. Трахеобронхиальдыбутасынсанациялаужәнестерильдітынысалуаппаратынқолдану. Бұлпневмониядансақтайды.
3. Вентиляция уақытынқысқартыпертеспонтандывентиляцияғакөшу.
4. Назогастральдызонд енгізу. Асқазандағықалыпқалғанқосындылардышығаруүшінасқазан 5% натрий гидрокарбонат ертіндісімен 3-4 күн 1-2 реттәулігінежуып-шаю.
5. Ертерекқұнарлыэнтеральдытамақтануғакөшу.
Алдыналушаралары. Ботулизмніңдамуыныңеңнегізгісебебіүйдедайындағанконсервілердіпайдалануболыптабылады. Консервілердіүйдіңжағдайындадайындағанкездеұқыпты болу керек. Тамақтарды ботулизм қоздырғышыныңспораларынансақтау керек. Консервіленгентағамдыстерилизациялаудажәнесактаудақатаңбақылаужасау керек. Консервілердістерилизациялауавтоклавта 120°С температурадажүргізіледі.
Көтеріңкікелгенконсервілікбанкілерді «бомбаж» пайдалануғаболмайды. Тұрғынхалықтарғаүйжағдайындаетті, балықты, саңырауқұлақты, жеміс-жидектіконсервілеудіңқауіптігінтүсіндіру керек. Үйдедайындалғанконсервілердіқабылдаудыңалдында 10-15 минут қайнату керек, сонда ботулотоксин тіршілігінжояды.
Бақылау сұрақтары:
6.6. Сабақтың тақырыбы: Менингококкты инфекция
Сабақтың мақсаты: Студенттер «инфекция», «инфекциялық үрдіс» ұғымдарының анықтамасын, инфекциялық аурулардың даму кезеңдерін; іш қуысының зақымдануымен жүретін инфекциялық аурулардың этиологиясын, патогенезін, клиникасын, емдеу және алдын алу шараларын меңгеру.
Сабақтың түрі: практикалық
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастырушылық кезеңі: Аудитория тазалығын тексеру, студенттерді түгелдеу.
ә) Үй тапсырмасын сұрау
б) Жаңа сабақты түсіндіру
Анықтамасы. Менингококты инфекция - менингококктар қоздырып, ауа-тамшылы жолмен жұғатын, мұрын-жұтқыншақтың шырышты қабықтары мен жұмсақ ми қабықшасының зақымдануымен, ерекше септицемиямен (менингококкемиямен) сипатталатын, клиникалық көріністері кең диапазонды – бактериятасымалдаушылықтан назофарингитке, менингококкемияға, менингитке дейін көрінетін антропонозды жедел жұқпалы ауру.
Тақырып өзектілігі. Менингококкты инфекцияның ерекше маңыздылығы барлық жерде таралуына, соңғы жылдары сырқаттанушылықтың өсуіне, ауыр түрлерінің және асқынуларының көбеюіне байланысты. Ауру қарқынды түрде дамығандықтан тез арада өлім-жітімге соқтыруы мүмкін. Осы мәселелер бұл инфекцияның ерте диагностикасының аса маңыздылығын көрсетеді.
Әртүрлі клиникалық көріністері болуына байланысты көптеген аурулармен салыстырмалы диагностика жасау кезінде қиындықтар туады. Бұл аурудың ауыр түріне шалдыққан балалар мен жас адамдарда ұзақ уақытқа қалдық өзгерістер сақталу қаупі жоғары.
Тарихи мәліметтері. Ми менингитінің алғашқы клиникалық көрінісі XVII ғасырда жазылған болатын. Эпидемиялық ми менингитін дербес ауру тәрізді 1887 жылы Weichselbaum анықтап, қоздырғышты сипаттап жазған. 1899 жылы В.Ослер ауру қоздырғышын қанда да тапқандықтан, бұл аурудың патогенезіне қатысты көп сұрақтар айқындалды. Ең маңыздысы – менингококты инфекцияның жалғыз көрінісі менингит қана емес екендігі белгілі болды.
1962 жылдан бастап кейбір елдерде, соның ішінде ССРО-да аурудың едәуір өрістеуі тіркелген. Содан кейін (1975-1979 ж.) бұл аурудың кейбір төмендеуі байқалған, көбінесе бұрынғы одақтық республикаларда (Украина, Белоруссия, Ресей, Молдавия, Прибалтика). 1965 жылы Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау Ассамблеясының 8-ші қайта қарауында аурудың Халықаралық жіктелуіне «менингококкты инфекция» атты жаңа ауру атауы енгізілді.
Менингококкты инфекция әлемнің барлық елдерінде, климаттық зоналарда таралған. Әсіресе, бұл ауру Орталық және Батыс Африка елдерінде аса жоғары деңгейде байқалған. Ал біздің елдің территориясында XX жүзжылдықта бұл аурудың біршама өрістегені байқалды (1905-1906, 1915-1919, 1929-1932, 1940-1942 ж.). Біздің елде аурудың ең жоғарғы өршуі 1973 жылы болғаны белгілі (100 мың тұрғындарға аурушаңдық көрсеткіші -9,6), оның өршу деңгейі қазіргі уақытқа дейін сақталып отыр.
Этиологиясы. Менингококкты инфекцияның қоздырғыштары Neisseria meningitidis Neisseria тегіне, Neisseriacea тұқымдастығына қатысты. Ол - грам теріс диплококк, қозғалыссыз. Адам мен жануарлардың белогы бар қоректік орталарда көбейеді. Агглютинация реакцияларында А, В, С серотиптері ажыратылған, қосымша өзге де серотоптары (X,Y, Z және т.б.) жазылған. Қоздырғыш жойылғанда эндотоксин бөлінеді. Ол сыртқы ортаның әртүрлі факторларына, антибиотиктерге өте сезімтал. Менингококктар қайнатқанда бірден, дезинфекциялаушы ерітінділер әсерінен бірнеше минутта жойылады. Эпидемияның көп сандары А тобындағы менингококқа, сирек - С тобына байланысты. 1983 жылдан бастап В тобының менингококктарының таралуы едәуір өскен (анықталған штаммдардың 20-30%-н құрады)..
Эпидемиологиясы. Менингококкты инфекция - антропонозды ауру. Инфекция көзі – менингококкты инфекцияның әртүрлі түрлерімен ауырған науқас адам немесе бактериятасымалдаушы. Эпидемиологиялық тұрғыдан менингококкты инфекция қоздырғышын жұқтыратын 3 топты ажыратады: 1) жайылмалы түрлерімен ауырған науқастар; 2) менингококкты назофарингитпен ауырған науқастар; 3) бактерия тасымалдаушылар. Сыртқы ортаға ең қауіптісі – үшінші топтағы адамдар, себебі клиникалық белгілері жоқ тасымалдаушылық кең таралған.
Берілу жолы - ауа-тамшы арқылы. Менингококкты инфекциямен көбінесе балалар ауырады. Бұл аурудың 50-90%-ы 5 жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Эпидемиялық аралық кезеңде спорадикалық түрде жасөспірімдер мен ересектер ауырады. Маусымдылығы – қараша-желтоқсаннан бастап наурыз-сәуір айларына дейінгі мерзім. Ауылды жерлерге қарағанда бұл ауру қалада көптеп тіркеледі. Әскери бөлімшелерде, оқу орындарында, жатақханаларда, интернаттар мен қарттар үйлері сияқты жерлерде ауру тез өршиді. Оның себептері – жабық үйдегі адамдардың тығыз байланысы, жоғарғы температура мен дымқыл ауа, көмір қышқыл газы және күкіртті сутегінің жоғары концентрациясы, психикалық және физикалық салмақ түсу, суық тигізу және т.б. Ауру нәтижесінде тұрақты иммунитет қалыптасады. Қабылдамаушылық бактерия тасымалдаушылықтан кейін де дамиды. Түзілген иммунитет - типтік арнамалы.
Патогенезі. Инфекцияның кіру қақпасы – мұрын-жұтқыншақтың шырышты қабықтары. 10-15% жағдайларда менингококктың мұрын мен жұтқыншақтың шырышты қабықтарына түсуі қабынуға алып келген (назофарингит, катаралдық тонзиллит). Шырышты қабықтардың жергілікті қорғаныс барьерінен өткен жағдайда қоздырғыш қанға түседі. Бактериемия транзиторлы немесе ұзақ болуы мүмкін. Қанның бактрицидтік әсерінен менингококтар көптеп жойылады да, эндотоксиндер шығып, эндотоксинемия дамиды. Кейде ішкі ағзалар, қан тамырларының қабырғалары, ми қабықшалары зақымдалып, септикопиемия түрінде өтеді.
Организмде қоздырғыштың негізгі таралу жолы – гематогенді, сирек – торлы сүйек арқылы. Менингококтардың субарахноидальды кеңістікке өтуі мен қоздырғыштардың көбеюі нәтижесінде жұмсақ ми қабықшаларында алғашында серозды-іріңді, сосын іріңді қабыну дамиды.
Қабыну үрдісі көбінесе үлкен жарты шар беткейінде және бас миы негізінде орналасады, кейде жұлынға да таралады. Патологиялық процесс ми қарыншаларының эпендимасына да таралса, іріңді эпендиматит дамиды.
Ауыр жағдайларда қабыну үрдісі ми затын қамтиды, тамырлардың инъекциясы мен кеңеюі, ұсақ қан құйылулар, қабыну фокустары, жұп нервтердің қабынулары байқалады.
Менингококкты инфекцияның аса ауыр түрлерінің патогенезінде токсикалық және аллергиялық компоненттер маңызды болып саналады. Мұндай жағдайларда инфекционды-токсикалық шок дамиды. Науқастарда гемостаздың бұзылыстары, ағзалар мен тіндерде гемодинамикалық және микроциркуляциялық өзгерістер, электролиттік және гормональдық гомеостазда айқын қозғалыстар болады.
Бұл аурудың ауыр, өлімге ұшырататын асқынуы – церебральды гипертензияның негізгі себебі - айқын токсикоз.
Кейде, әсіресе нәрестелерде айқын токсикоз бен су-тұз алмасуының ауыр бұзылыстары қосарласып әсер еткенде церебральды гипотензия дамуы мүмкін.
Менингококкты инфекция кезіндегі патологоанатомиялық өзгерістер аурудың түріне және оның ағымының ұзақтығына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Кеңірдек пен бронхтарда катаралдық қабынудың белгілері білінген. Бүйректің қан тамырлары эндотелиясының сыртқы және ішкі ісінген клеткаларында менингококктың жиналғаны айқындалған. Қан тамырларында стаз, ал тым кеш кезде қанның ұйысуы байқалған.
Клиникасы. Инкубациялық (жасырын) кезеңі 1-10 күнге (жиі 5-7 күнге) созылады. Менингококкты инфекцияның клиникалық жіктелуіне байланысты келесі түрлерін ажыратады:
1. Біріншілік-ошақты түрлері:
а) менингококк тасымалдаушы;
б) жедел назофарингит;
в) пневмония;
2. Гематогенді-жайылмалы түрлері:
а) менингококкемия - типті, «жәй оғындай», созылмалы;
б) менингит;
в) менингоэнцефалит;
г) аралас (менингококкемия+менингит);
д) сирек түрлері: эндокардит, артрит, иридоциклит.
Жас адамдардың арасында аса кең таралғандары – менингит пен аралас (менингококкемия+менингит) түрлері, ал сирек кездесетін түрі - менингитсіз менингококкемия, сондай-ақ менингоэнцефалит.
Жедел назофарингит - іріңді менингиттің басталу кезеңі болуы мүмкін немесе менингококкты инфекцияның дербес клиникалық білінуі болуы ықтимал. Ол дене қызуының орташа көтерілуімен (38°С дейін) және 1-3 күндей сақталуымен, ағзаның әлсіз улануымен (шаршағыштық, бас ауыруы, бас айналу) және назофарингитпен сипатталған.
Менингит жедел басталады. Науқастардың жартысында ғана (45%) 1-5 күндей назофарингит түрінде басталып, менингитке ұласуы мүмкін. Ауру ағзаның улануымен, көз алмаларының ауыруымен, әсіресе қозғалғанда, содан кейін маңдай-самай тұстарындағы, сирек-желке тұсындағы бастың ауыруымен ерекшеленген. Бас ауруы азапты түрде тез үдейді. Науқастың тәбеті жойылып, жүрек айнуы білінеді. Ал ауыр түрлерінде ақыл-ес бұзылады (сомноленция, сопор, кома). Ауру басталғаннан кейінгі 12-14 сағаттан соң ми қабықтарының қозуының объективті симптомдары пайда болады (желке еттерінің сіреспелігі, Керниг, Брудзинский, Гийон, Бехтерев, Мейтус симптомдары). Қанда-жоғары нейтрофильді лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылаған.
Қандағыботулотоксиндінейтрализациялауүшінемдікмоноваленттіботулизмгеқарсысарысуларқолданылады. Сары су құрамында А, В, С, Е және Ғ типтіантитоксиндері бар. Ботулизмгеқарсысарысуемдікжәнепрофилактикалықмақсатпенқолданылады. Қоздырғыштыңанықталмағантүрінде 3 түрлісарысу: А және Е дозасы 10000 ХБ және В-5000 ХБ қолданылады. В.И.Покровскийжәне Ф.А. Туманованыңпікірібойыншасарысудыңбіріншідозасыкөптеу болу керек: А және Е түрінде 15000 ХБ, ал В түрінде 5000 ХБ. Аурудыңауыркезеңіндеботулизмгеқарсысарысудыңбіріншідозасыкөктамырғаенгізіледі. Сарысудыңқалғандозаларыбұлшықетішінеенгізіледі: ауырағымында - әрбір 6-8 сағатсайын, ал орташаағымында - тәулігіне 2 рет. Сарысуменемдеуузақытығы 4 күнненаспау керек.
Қоздырғыштыңвегетативтітүрінеқарсыантибиотиктердітағайындаймыз. Олардыңішіндееңтиімді левомицетин. Жұтуқабілетісақталғанболса 0,5 г. тәулігіне 4 рет таблеткатүріндебереміз. Емдеуұзақтығы 7-10 күн. Жұтуқабілетібұзылғанболсабұлшықетішінеерітілген левомицетин сукцинаты 1 г. тәулігіне 3 ретенгіземіз.
Соңғыжылдарыботулизмніңеміндегипербариялық оксигенация қолданылады. Оттегіқысымы 1,5-2,0 атмжәне экспозиция ұзақтығы 45-60 мин. болғандажақсынәтижебереді. Әріқарайоттегіқысымы мен сеанстіңұзақтығынкөбейткендеоттегілікуланудыңдамуынаәкеліпсоғады.
Ботулизм емініңнегізіндетынысалубұзылыстарыменжәнегипоксияменқарсыкүресжатыр. Науқастардыжасандыөкпевентиляциясынақосады.
Оныңкөрсеткіштерімыналар; тынысбұлшықеттерініңпарезінәтижесінде
өкпеніңтіршіліксыйымдылығының 30% дейінтөмендейді, бульбарлы
бұзылыстардыңөршуі, тахипноэ (минутына 40 реттенжоғарыболса) өкпе
ателектазы жәнеөкпеніңқабынупроцестері. Пневмония дамығанкезде
антибактериальды терапия, ішектіңатониясындапрозеринқолданылады. Науқастарғапревентивтіназотрахеальды интубация жасайды. Осы арқылытрахеобронхиальдыбутасына санация жасауғаболады. Ертерекжасалғанназотрахеальды интубация
апноэныңалдыналады.
Науқастардыреанимациялаудағынегізгіпринциптер:
1. Ертеназотрахеальды интубация. Тынысалуғаәсерететінмеханикалық
әсерлерінжоюүшінжәнежұтынукезеңде, асқазандыжуу – шаюкезінде
болатынаспирацияныңалдыналуүшінқолданады.
2. Трахеобронхиальдыбутасынсанациялаужәнестерильдітынысалуаппаратынқолдану. Бұлпневмониядансақтайды.
3. Вентиляция уақытынқысқартыпертеспонтандывентиляцияғакөшу.
4. Назогастральдызонд енгізу. Асқазандағықалыпқалғанқосындылардышығаруүшінасқазан 5% натрий гидрокарбонат ертіндісімен 3-4 күн 1-2 реттәулігінежуып-шаю.
5. Ертерекқұнарлыэнтеральдытамақтануғакөшу.
Алдыналушаралары. Ботулизмніңдамуыныңеңнегізгісебебіүйдедайындағанконсервілердіпайдалануболыптабылады. Консервілердіүйдіңжағдайындадайындағанкездеұқыпты болу керек. Тамақтарды ботулизм қоздырғышыныңспораларынансақтау керек. Консервіленгентағамдыстерилизациялаудажәнесактаудақатаңбақылаужасау керек. Консервілердістерилизациялауавтоклавта 120°С температурадажүргізіледі.
Көтеріңкікелгенконсервілікбанкілерді «бомбаж» пайдалануғаболмайды. Тұрғынхалықтарғаүйжағдайындаетті, балықты, саңырауқұлақты, жеміс-жидектіконсервілеудіңқауіптігінтүсіндіру керек. Үйдедайындалғанконсервілердіқабылдаудыңалдында 10-15 минут қайнату керек, сонда ботулотоксин тіршілігінжояды.
Бақылау сұрақтары:
-
Ботулизмнің қоздырғышы? -
Ботулизмнің клиникалық көріністері? -
Ботулизм қалай емделеді? -
Ботулизмнің асқынулары?
6.6. Сабақтың тақырыбы: Менингококкты инфекция
Сабақтың мақсаты: Студенттер «инфекция», «инфекциялық үрдіс» ұғымдарының анықтамасын, инфекциялық аурулардың даму кезеңдерін; іш қуысының зақымдануымен жүретін инфекциялық аурулардың этиологиясын, патогенезін, клиникасын, емдеу және алдын алу шараларын меңгеру.
Сабақтың түрі: практикалық
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастырушылық кезеңі: Аудитория тазалығын тексеру, студенттерді түгелдеу.
ә) Үй тапсырмасын сұрау
б) Жаңа сабақты түсіндіру
Анықтамасы. Менингококты инфекция - менингококктар қоздырып, ауа-тамшылы жолмен жұғатын, мұрын-жұтқыншақтың шырышты қабықтары мен жұмсақ ми қабықшасының зақымдануымен, ерекше септицемиямен (менингококкемиямен) сипатталатын, клиникалық көріністері кең диапазонды – бактериятасымалдаушылықтан назофарингитке, менингококкемияға, менингитке дейін көрінетін антропонозды жедел жұқпалы ауру.
Тақырып өзектілігі. Менингококкты инфекцияның ерекше маңыздылығы барлық жерде таралуына, соңғы жылдары сырқаттанушылықтың өсуіне, ауыр түрлерінің және асқынуларының көбеюіне байланысты. Ауру қарқынды түрде дамығандықтан тез арада өлім-жітімге соқтыруы мүмкін. Осы мәселелер бұл инфекцияның ерте диагностикасының аса маңыздылығын көрсетеді.
Әртүрлі клиникалық көріністері болуына байланысты көптеген аурулармен салыстырмалы диагностика жасау кезінде қиындықтар туады. Бұл аурудың ауыр түріне шалдыққан балалар мен жас адамдарда ұзақ уақытқа қалдық өзгерістер сақталу қаупі жоғары.
Тарихи мәліметтері. Ми менингитінің алғашқы клиникалық көрінісі XVII ғасырда жазылған болатын. Эпидемиялық ми менингитін дербес ауру тәрізді 1887 жылы Weichselbaum анықтап, қоздырғышты сипаттап жазған. 1899 жылы В.Ослер ауру қоздырғышын қанда да тапқандықтан, бұл аурудың патогенезіне қатысты көп сұрақтар айқындалды. Ең маңыздысы – менингококты инфекцияның жалғыз көрінісі менингит қана емес екендігі белгілі болды.
1962 жылдан бастап кейбір елдерде, соның ішінде ССРО-да аурудың едәуір өрістеуі тіркелген. Содан кейін (1975-1979 ж.) бұл аурудың кейбір төмендеуі байқалған, көбінесе бұрынғы одақтық республикаларда (Украина, Белоруссия, Ресей, Молдавия, Прибалтика). 1965 жылы Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау Ассамблеясының 8-ші қайта қарауында аурудың Халықаралық жіктелуіне «менингококкты инфекция» атты жаңа ауру атауы енгізілді.
Менингококкты инфекция әлемнің барлық елдерінде, климаттық зоналарда таралған. Әсіресе, бұл ауру Орталық және Батыс Африка елдерінде аса жоғары деңгейде байқалған. Ал біздің елдің территориясында XX жүзжылдықта бұл аурудың біршама өрістегені байқалды (1905-1906, 1915-1919, 1929-1932, 1940-1942 ж.). Біздің елде аурудың ең жоғарғы өршуі 1973 жылы болғаны белгілі (100 мың тұрғындарға аурушаңдық көрсеткіші -9,6), оның өршу деңгейі қазіргі уақытқа дейін сақталып отыр.
Этиологиясы. Менингококкты инфекцияның қоздырғыштары Neisseria meningitidis Neisseria тегіне, Neisseriacea тұқымдастығына қатысты. Ол - грам теріс диплококк, қозғалыссыз. Адам мен жануарлардың белогы бар қоректік орталарда көбейеді. Агглютинация реакцияларында А, В, С серотиптері ажыратылған, қосымша өзге де серотоптары (X,Y, Z және т.б.) жазылған. Қоздырғыш жойылғанда эндотоксин бөлінеді. Ол сыртқы ортаның әртүрлі факторларына, антибиотиктерге өте сезімтал. Менингококктар қайнатқанда бірден, дезинфекциялаушы ерітінділер әсерінен бірнеше минутта жойылады. Эпидемияның көп сандары А тобындағы менингококқа, сирек - С тобына байланысты. 1983 жылдан бастап В тобының менингококктарының таралуы едәуір өскен (анықталған штаммдардың 20-30%-н құрады)..
Эпидемиологиясы. Менингококкты инфекция - антропонозды ауру. Инфекция көзі – менингококкты инфекцияның әртүрлі түрлерімен ауырған науқас адам немесе бактериятасымалдаушы. Эпидемиологиялық тұрғыдан менингококкты инфекция қоздырғышын жұқтыратын 3 топты ажыратады: 1) жайылмалы түрлерімен ауырған науқастар; 2) менингококкты назофарингитпен ауырған науқастар; 3) бактерия тасымалдаушылар. Сыртқы ортаға ең қауіптісі – үшінші топтағы адамдар, себебі клиникалық белгілері жоқ тасымалдаушылық кең таралған.
Берілу жолы - ауа-тамшы арқылы. Менингококкты инфекциямен көбінесе балалар ауырады. Бұл аурудың 50-90%-ы 5 жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Эпидемиялық аралық кезеңде спорадикалық түрде жасөспірімдер мен ересектер ауырады. Маусымдылығы – қараша-желтоқсаннан бастап наурыз-сәуір айларына дейінгі мерзім. Ауылды жерлерге қарағанда бұл ауру қалада көптеп тіркеледі. Әскери бөлімшелерде, оқу орындарында, жатақханаларда, интернаттар мен қарттар үйлері сияқты жерлерде ауру тез өршиді. Оның себептері – жабық үйдегі адамдардың тығыз байланысы, жоғарғы температура мен дымқыл ауа, көмір қышқыл газы және күкіртті сутегінің жоғары концентрациясы, психикалық және физикалық салмақ түсу, суық тигізу және т.б. Ауру нәтижесінде тұрақты иммунитет қалыптасады. Қабылдамаушылық бактерия тасымалдаушылықтан кейін де дамиды. Түзілген иммунитет - типтік арнамалы.
Патогенезі. Инфекцияның кіру қақпасы – мұрын-жұтқыншақтың шырышты қабықтары. 10-15% жағдайларда менингококктың мұрын мен жұтқыншақтың шырышты қабықтарына түсуі қабынуға алып келген (назофарингит, катаралдық тонзиллит). Шырышты қабықтардың жергілікті қорғаныс барьерінен өткен жағдайда қоздырғыш қанға түседі. Бактериемия транзиторлы немесе ұзақ болуы мүмкін. Қанның бактрицидтік әсерінен менингококтар көптеп жойылады да, эндотоксиндер шығып, эндотоксинемия дамиды. Кейде ішкі ағзалар, қан тамырларының қабырғалары, ми қабықшалары зақымдалып, септикопиемия түрінде өтеді.
Организмде қоздырғыштың негізгі таралу жолы – гематогенді, сирек – торлы сүйек арқылы. Менингококтардың субарахноидальды кеңістікке өтуі мен қоздырғыштардың көбеюі нәтижесінде жұмсақ ми қабықшаларында алғашында серозды-іріңді, сосын іріңді қабыну дамиды.
Қабыну үрдісі көбінесе үлкен жарты шар беткейінде және бас миы негізінде орналасады, кейде жұлынға да таралады. Патологиялық процесс ми қарыншаларының эпендимасына да таралса, іріңді эпендиматит дамиды.
Ауыр жағдайларда қабыну үрдісі ми затын қамтиды, тамырлардың инъекциясы мен кеңеюі, ұсақ қан құйылулар, қабыну фокустары, жұп нервтердің қабынулары байқалады.
Менингококкты инфекцияның аса ауыр түрлерінің патогенезінде токсикалық және аллергиялық компоненттер маңызды болып саналады. Мұндай жағдайларда инфекционды-токсикалық шок дамиды. Науқастарда гемостаздың бұзылыстары, ағзалар мен тіндерде гемодинамикалық және микроциркуляциялық өзгерістер, электролиттік және гормональдық гомеостазда айқын қозғалыстар болады.
Бұл аурудың ауыр, өлімге ұшырататын асқынуы – церебральды гипертензияның негізгі себебі - айқын токсикоз.
Кейде, әсіресе нәрестелерде айқын токсикоз бен су-тұз алмасуының ауыр бұзылыстары қосарласып әсер еткенде церебральды гипотензия дамуы мүмкін.
Менингококкты инфекция кезіндегі патологоанатомиялық өзгерістер аурудың түріне және оның ағымының ұзақтығына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Кеңірдек пен бронхтарда катаралдық қабынудың белгілері білінген. Бүйректің қан тамырлары эндотелиясының сыртқы және ішкі ісінген клеткаларында менингококктың жиналғаны айқындалған. Қан тамырларында стаз, ал тым кеш кезде қанның ұйысуы байқалған.
Клиникасы. Инкубациялық (жасырын) кезеңі 1-10 күнге (жиі 5-7 күнге) созылады. Менингококкты инфекцияның клиникалық жіктелуіне байланысты келесі түрлерін ажыратады:
1. Біріншілік-ошақты түрлері:
а) менингококк тасымалдаушы;
б) жедел назофарингит;
в) пневмония;
2. Гематогенді-жайылмалы түрлері:
а) менингококкемия - типті, «жәй оғындай», созылмалы;
б) менингит;
в) менингоэнцефалит;
г) аралас (менингококкемия+менингит);
д) сирек түрлері: эндокардит, артрит, иридоциклит.
Жас адамдардың арасында аса кең таралғандары – менингит пен аралас (менингококкемия+менингит) түрлері, ал сирек кездесетін түрі - менингитсіз менингококкемия, сондай-ақ менингоэнцефалит.
Жедел назофарингит - іріңді менингиттің басталу кезеңі болуы мүмкін немесе менингококкты инфекцияның дербес клиникалық білінуі болуы ықтимал. Ол дене қызуының орташа көтерілуімен (38°С дейін) және 1-3 күндей сақталуымен, ағзаның әлсіз улануымен (шаршағыштық, бас ауыруы, бас айналу) және назофарингитпен сипатталған.
Менингит жедел басталады. Науқастардың жартысында ғана (45%) 1-5 күндей назофарингит түрінде басталып, менингитке ұласуы мүмкін. Ауру ағзаның улануымен, көз алмаларының ауыруымен, әсіресе қозғалғанда, содан кейін маңдай-самай тұстарындағы, сирек-желке тұсындағы бастың ауыруымен ерекшеленген. Бас ауруы азапты түрде тез үдейді. Науқастың тәбеті жойылып, жүрек айнуы білінеді. Ал ауыр түрлерінде ақыл-ес бұзылады (сомноленция, сопор, кома). Ауру басталғаннан кейінгі 12-14 сағаттан соң ми қабықтарының қозуының объективті симптомдары пайда болады (желке еттерінің сіреспелігі, Керниг, Брудзинский, Гийон, Бехтерев, Мейтус симптомдары). Қанда-жоғары нейтрофильді лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылаған.