Файл: Дріс Психикалы дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балаларды трбиелеу жне оыту.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.12.2023
Просмотров: 124
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
9. Мектепке дейінгі жастағы ЗПР бар балалардың көпшілігі әр түрлі дәрежеде бейнелеу іс-әрекетіне ие. Арнайы дайындықсыз ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балаларда визуалды белсенділік пайда болмайды. Мұндай бала тақырыптық суреттердің алғышарттары деңгейінде тоқтайды, яғни. Жақсы жағдайда, кейбір балаларда графикалық маркалар бар-үйлердің сызбалық суреттері, адамның "цефалоподтары", әріптер, сандар қағаз парағының жазықтығына кездейсоқ шашыраңқы.
10. ЗПР бар балалардың соматикалық көрінісінде негізінен диспластика жоқ. Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балаларда бұл жиі байқалады.
11. ЗПР бар балалардың неврологиялық мәртебесінде, әдетте, ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балаларға тән өрескел органикалық көріністер байқалмайды. Алайда, кідірісі бар балаларда неврологиялық микросимптоматиканы көруге болады: храмдар мен мұрын көпірінде веноздық тор, бет иннервациясының жеңіл асимметриясы, тілдің жекелеген бөліктерінің гипотрофиясы, оның оңға немесе солға ауытқуы, сіңір мен периостальды рефлекстердің жандануы.
12. Патологиялық тұқым қуалайтын ауыртпалық ақыл-есі кем балалардың тарихына тән және психикалық дамуы тежелген балаларда іс жүзінде байқалмайды.
Әрине, бұл ZPR мен ақыл-ой кемістігін ажырату кезінде ескерілетін барлық ерекшеліктер емес. Олардың барлығы бірдей маңызды емес. Алайда, жоғарыда аталған белгілерді білу екі жағдайды да нақты ажыратуға мүмкіндік береді.
Кейде психикалық дамудың кідірісі мен органикалық деменцияның жұмсақ дәрежесін ажыратуға тура келеді. ZPR - де дифференциалды белгі болып табылатын органикалық деменциясы бар балаларда байқалатын белсенділіктің, жеке ыдыраудың, өрескел некритизмнің және функциялардың толық жоғалуының айырмашылығы жоқ.
Ерекше қиындықтар психикалық дамудың тежелуі мен кортикальды генездің ауыр сөйлеу бұзылыстарын (мотор және сенсорлық алалия, ерте балалық Афазия) ажырату болып табылады. Бұл қиындықтар екі жағдайда да ұқсас сыртқы белгілердің болуына байланысты және бастапқы ақауды — сөйлеу бұзылысы немесе интеллектуалды жеткіліксіздікті атап өту керек. Бұл қиын, өйткені сөйлеу де, Ақыл да адам қызметінің танымдық саласына жатады. Сонымен қатар, олар өз дамуында бір-бірімен тығыз байланысты. Л. с. жазбаларында да Выготский 2,5 — 3 жасты көрсете отырып, дәл осы кезеңде "сөйлеу мағыналы болады, ал ойлау — сөйлеу"деп айтылады. Сондықтан, егер патогендік фактор осы уақыт аралығында әрекет етсе, ол әрқашан баланың танымдық іс-әрекетінің аталған екі саласына да әсер етеді. Бірақ баланың дамуының алғашқы кезеңдерінде де алғашқы жеңіліс танымдық іс-әрекеттің дамуын кешіктіруі немесе бұзуы мүмкін.
Дифференциалды диагноз қою үшін мотор алалиясы бар 1 бала, ZPR бар баладан айырмашылығы, сөйлеу белсенділігі өте төмен екенін білу керек. Онымен байланыс орнатуға тырысқанда, ол көбінесе негативизмді көрсетеді. Сонымен қатар, мотор алалиясымен дыбысты айту және фразалық сөйлеу ең көп зардап шегетінін және ана тілінің нормаларын игеру мүмкіндіктері үнемі бұзылатынын есте ұстаған жөн. Баланың коммуникативті қиындықтары сөйлеу белсенділігі жасына қарай сөйлеу процесін автоматтандыруды қажет ететіндіктен артып келеді | (Е.М. Мастюкова, 1997).
Диагностика үшін қиындықтар-бұл ZPR| және аутизмді ажырату. Ерте балалық аутизмі бар балада (RDA), әдетте, превербальды, вербальды емес және Верб-тің барлық түрлері бұзылады! балдық қарым-қатынас. Мұндай нәресте ЗПР-мен ауыратын баладан төмен әсерлі мимикамен, сұхбаттасушымен| ("көзге") көздің болмауымен, шамадан тыс ұялшақтықпен және жаңалықтан қорқумен ерекшеленеді. Сонымен қатар, балалардың іс-әрекеттерінде РДА байқалады! стереотиптік қозғалыстарға патологиялық кептеліп қалу, ойыншықтардан бас тарту| әрекет ету, ересектермен және балалармен ынтымақтастыққа дайын болмау.
6. ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН ЕРТЕ ЖӘНЕ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ БІЛІМ АЛУ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
Балалардағы психикалық дамудың тежелуінің күрделілігі мен полиморфизмі осы санаттағы балалардың білім алу қажеттіліктерінің әртүрлілігі мен әмбебаптығын анықтайды.
Әрине, олардың білім беру қажеттіліктері танымдық іс-әрекеттің дамымау деңгейімен, баланың жасымен, бұзушылықтың тереңдігімен, баланың әл-ауқатын ауырлататын жағдайлардың болуымен, оның өмірі мен тәрбиесінің әлеуметтік жағдайымен анықталады.
Нәрестелік, ерте, кіші мектепке дейінгі және үлкен мектеп жасына дейінгі балаларда қандай білім беру және білім беру қажеттіліктерін қалыптастыру керектігін қарастырыңыз. Олардың барлығы баланың дамуының негізгі сызықтарымен байланысты болады.
Баланың гетерохромды дамитыны белгілі: әртүрлі морфологиялық құрылымдардың, функционалды жүйелердің жетілуі біркелкі емес. Гетерохронизм баланың онтогенездегі дамуын анықтайды. Л. с. Выготский ашқан бұл үлгіні білу оның өмірінің сезімтал кезеңдерінде балаға әсерін күшейту арқылы баланың нейропсихикалық дамуын басқаруға, белгілі бір функцияның дамуын немесе түзетілуін ынталандыруға жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Баланың дамуы өздігінен жүрмейді. Бұл оның өмірлік белсенділігі өтетін жағдайларға байланысты. Бастапқыда баланың мінез-құлық реакцияларының өте аз қоры бар. Алайда, оның белсенді әрекеттері, жақын адамдарымен қарым-қатынас арқылы, (адам еңбегінің өнімі
болып табылатын, ол {"әлеуметтік мұра, адами қабілеттер мен жетістіктер" |(л.с. Выготский) игере бастайды.
Бала өмірінің алғашқы кезеңіндегі қозғаушы күш-бұл жаңа туған нәрестеде өмірлік, өмірлік қажеттіліктердің болуы мен оларды қанағаттандыру тәсілдерінің болмауы арасындағы қайшылықты жеңу қажеттілігі. Ұйқы-| бала туа біткен, содан кейін пайда болған қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін бала үнемі жаңа және жаңа әрекеттерді игеруге мәжбүр болады. Бұл баланың бүкіл психикалық дамуы үшін негіз болып табылады.
Нейропсихикалық даму қарқыны бұзылған балада біз не көреміз? Оның ішкі даму детерминанттары, ең алдымен мұрагерлік морфологиялық және физиологиялық мәліметтер, әсіресе орталық жүйке жүйесінің функционалды жағдайы оны өмірлік қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті тәсілдермен қамтамасыз етпейді. Нәтижесінде реакциялардың қалыптасуы кешіктіріледі, ең алдымен визуалды-есту және визуалды-тактильді.
Қазіргі уақытта дамуында ауытқулары бар жас балаларға және проблемалы баланы тәрбиелеп отырған отбасына түзету көмегін ұйымдастыру тек қалыптасу кезеңінде.
Мектеп жасына дейінгі балалардағы дамудың негізгі бағыттарын қарастырыңыз.
Әрине, балалардың жасына қарай даму сызықтарының саны да артады; олардың барлығы психикалық ісіктермен тығыз байланысты және әртүрлі дәрежеде жеке функциялардың қалыптасу процесіне де, олардың өзара әрекеттесуінің қалыптасуына да әсер етеді.
Балалар психологиясында әдетте мектепке дейінгі жас кіші, орта және үлкен болып бөлінеді. Алайда, психикалық даму қарқыны бұзылған балада жастың барлық негізгі психикалық ісіктері кешіктіріліп қалыптасады және сапалы өзіндік ерекшелігі бар. Нәтижесінде психикалық дамуы тежелген бала үшін маңызды дамудың негізгі бағыттары екі жас кезеңінде қарастырылады: кіші мектепке дейінгі жас — 3 — тен 5 жасқа дейін және үлкен мектепке дейінгі жас-5-тен 7 жасқа дейін.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балада дамудың мынадай жолдары анықталады: жалпы қозғалыстардың дамуы; заттардың қасиеттері мен сапасын зерттеуге бағытталған бағдарлы іс-әрекет ретінде қабылдауды дамыту; сенсорлық эталондарды қалыптастыру; эмоционалды бейнелерді жинақтау; көрнекі-әрекетті жетілдіру және көрнекі-бейнелі ойлауды дамыту; еркін есте сақтауды дамыту; қоршаған орта туралы түсініктерді қалыптастыру; оған бағытталған сөйлеудің мағынасын түсінуді кеңейту; сөйлеудің фонетикалық, лексикалық және грамматикалық жақтарын, сөйлеудің коммуникациялық функциясын меңгеру.; сюжеттік-рөлдік ойынды, құрдастарымен қарым-қатынасты, құрылысты,
сурет салуды дамыту; өзін-өзі тануды дамыту.
Ересек мектеп жасына дейінгі баланың дамуының негізгі бағыттары: жалпы моториканы жетілдіру; ұсақ қол моторикасын және визуалды-моторлық үйлестіруді дамыту; ерікті назар; сенсорлық стандарттар жүйесін қалыптастыру; бейнелер сферасы; жанама есте сақтау; кеңістіктегі визуалды бағдарлау; қиял; эмоционалды! жетілдіру; көрнекі-бейнелі ойлауды жетілдіру; ауызша-логикалық деңгейдегі ойлау операциялары; ішкі сөйлеу; үйлесімді сөйлеуді дамыту; тілдік қарым-қатынас; өнімді қызмет; еңбек қызметінің элементтері; мінез-құлық нормалары; мотивтерге бағыну; ерік; Тәуелсіздік; дос болу қабілеті; танымдық белсенділік; оқу іс-әрекетіне дайындық.
Әрине, жоғарыда аталған Даму бағыттары табиғатта да, баланың психофизикалық және әлеуметтік дамуындағы рөлінде де бірдей емес. Олардың әрқайсысы баланың дамуының әртүрлі кезеңдеріне қосылады және олардың әрқайсысының өзіндік психологиялық мәні бар. Осы сызықтардың кейбіреулері баланың одан әрі дамуына тән неғұрлым күрделі іс-шараларға біріктіріледі, кейбіреулері әртүрлі күрделі интеранализаторлық процестердің негізін құрайтын байланыстарға айналады. Алайда, олардың барлығы мектеп жасына дейінгі баланың психофизикалық, жеке және әлеуметтік дамуын белгілейді. Оларды есепке алу мектеп жасына дейінгі балалармен, қалыпты дамып келе жатқан балалармен және психикалық дамуы тежелген балалармен тәрбие-білім беру және түзету-дамыту жұмыстарын ұйымдастыруда маңызды.
Дамудың осы бағыттарын білу мектепке дейінгі тәрбие кезеңінде психикалық дамуы тежелген баланың білім беру қажеттіліктерін неғұрлым нақты анықтауға мүмкіндік береді.
ЗПР әр түрлі дәрежеге ие болғандықтан, бұл бұзушылыққа ие балалардың барлығы бірдей тәрбие мен оқытудың арнайы ұйымдастырылған жағдайларын қажет етпейді.
Жеңіл жағдайларда,.ата-аналарды сауатты оқыту уақтылы жүргізілгенде, баланы амбулаториялық және психологиялық-педагогикалық қолдау, мектепке дейінгі мекемемен байланыс орнатылса, баланы жалпы білім беретін мектепке дейінгі мекеме жағдайында тәрбиелеуге болады. Алайда, бұл жағдайда баланың нақты білім беру қажеттіліктеріне назар аудару керек.
Біріншіден, дамуында ауытқулары бар бала арнайы құрылған және үнемі ересектерге арналған сәттілік жағдайынсыз нәтижелі дами алмайтындығын ескеруіміз керек. ЗПР бар бала үшін бұл жағдай өте маңызды. Ересек адам үнемі педагогикалық жағдай жасауы керек, онда бала үйренген әдістер мен дағдыларды жаңа немесе жаңа мағыналы жағдайға ауыстыра алады. Бұл ескерту баланың пәндік-практикалық әлеміне ғана емес, сонымен бірге тұлғааралық қарым-қатынас дағдыларына да қатысты.
Екіншіден, мектепке дейінгі жастағы баланың құрдастарымен қарым-қатынас жасау қажеттіліктерін ескеру қажет. Бұл психологиялық қажеттіліктер құрдастар тобында жүзеге асырылуы мүмкін. Сондықтан, осы санаттағы балалармен жұмыс кезінде жеке жұмыс ұжымдық қызмет түрлерімен қатар жүргізілуі керек.
Мектепке дейінгі жастағы баланың эмоционалды саласының ZPR-мен жетілмегендігі осы санаттағы баланың эмоционалды-адамгершілік тәрбиесіне ерекше қажеттілігі туралы айтуға мүмкіндік береді, ол үшін арнайы бағдарламалар жасалуы керек. Қазіргі уақытта дамудың ауытқулары бар мектеп жасына дейінгі баланың танымдық саласын түзетуге баса назар аударылатыны белгілі. Алайда, CRA бар балалар үшін эмоционалды бейнелердің жинақталуы, ал үлкен мектепке дейінгі жаста — эмоционалды бақылаудың дамуы олардың ауытқуларын өтеудің маңызды шарты болып табылады. Тағы л. с. Выготский, а. зерттеулеріне сілтеме жасай отырып. Адлер эмоция мінезді қалыптастыратын сәттердің бірі екенін, "адамның өмірге деген жалпы көзқарастары, оның мінезінің құрылымы, бір жағынан, эмоционалды өмірдің белгілі бір шеңберінен көрінеді, ал екінші жағынан, осы эмоционалды тәжірибелермен анықталады" деп атап өтті [2; 92 — бет]. Сондықтан, CRA бар балалардың эмоционалды дамуы мен тәрбиесі мамандандырылған және жалпы білім беретін мектепке дейінгі мекемеде психологтың негізгі мақсаты болуы керек.
Церебральды-органикалық ZPR айқын формалары бар балалардың білім беру қажеттіліктері өтемақы немесе аралас түрдегі мамандандырылған мектепке дейінгі мекемеге сәйкес келеді. Онда жан-жақты психологиялық, педагогикалық және медициналық-әлеуметтік көмек жүзеге асырылуы мүмкін, сонымен қатар жеке бағытталған бағдарламалар бойынша мамандар жүргізетін мақсатты түзету және тәрбие жұмыстары жүзеге асырылады.
Осылайша, мазмұнды жетілдіруге және білім беру процесін ұйымдастырудың өзгермелі формаларын дамытуға үнемі қамқорлық жасау өте маңызды. Ол балалардың шұғыл қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған және балалардың қоғамдағы үйлесімді әлеуметтенуіне негіз бола отырып, олардың ауытқуларын түзетуге қызмет етеді.
7. ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА КӨМЕК КӨРСЕТУДІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ФОРМАЛАРЫ
Қазіргі уақытта білім алудың белгілі бір түрін таңдауға мүмкіндік беретін мемлекеттік және муниципалды білім беру мекемелерінің түрлері мен түрлерінің жүйесі бар.
"Білім туралы" Заңға сәйкес білім беру мекемелерінің түрлері мен түрлерінің тізбесі бекітілді, олардың арасында Мектепке дейінгі білім беру мекемесі (БҚҚ) және түзеу — педагогикалық тәрбие жүзеге асырылатын БҚҚ-ның әртүрлі түрлері бар: