ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 287
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Экологиялық-геологиялық мониторингтің тиісті циклдері спираль бойынша белгілі бір уақыт аралықтарында басталады және аяқталады. Уақыт осіне параллель мониторингтің мазмұндық бөлігін бейнелейтін, оның тиісті функционалды тізбектері ажыратылады: бақылаулардың нәтижелері бойынша жүйе жағдайының бірізді экологиялық-геологиялық бағаларының тізбегі (О1, О2, О3 және т.с.с.); уақыт өткен сайын дәлірек және сенімдірек бірізді экологиялық-геологиялық болжамдар мен болжамды ұсыныстардың тізбегі (П1, П2, П3 және т.с.с.); уақыт өткен сайын экологиялық тиімді болатын, осы жүйені басқару бойынша бірізді басқару шешімдері мен ұсыныстарының тізбегі (У1, У2, У3 және т.с.с.).
Осылайша экологиялық-геологиялық мониторинг күрделі құрылған, циклдық қызмет атқаратын және уақыт ішінде спираль бойынша дамитын, тұрақты әрекет ететін жүйе болып табылады.
3 Геоақпараттық жүйелер және олардың құрылымы.
Экологиялық-геологиялық мониторингтің ұйымдастырушылық құрылымының негізін автоматтандырылған ақпараттық жүйе (ААЖ) құрайды, ол ЭЕМ негізінде құрылады. Осыған байланысты экологиялық-геологиялық мониторинг ерекше геоақпараттық жүйе болып табылады.
Геоақпараттық жүйелер – бұл кеңістіктегі объектілер туралы ақпаратты жинаудың, өңдеудің, талдаудың және графикалық бейнелеудің есептеу жүйелері. Жүйе кеңістіктегі қандай да бір объектілер туралы мәліметтердің жиынтығынан (нақты ақпараттан), осы мәліметтерді алу бойынша нұсқаудан, оларды өңдеу мен бейнеге түрлендіруге арналған құралдардан, анықтамалық аппараттан тұрады.
Геоэкологиялық зерттеулер кезінде жүйенің функциялары геологиялық орта компоненттерінің жағдайы туралы мәліметтерді жинауға, мәліметтерді сақтауға, үлгілеуге, талдауға және ұсыныстар жасауға саяды. Карталар, аэро және ғарыштық түсірімдер, мәтіндік материалдар, далалық зерттеулердің нәтижелері мәлімет көздері қызметін атқарады. ГАЖ бастапқы ақпарат графикалық, мәтіндік және кестелік формада болады.
Картаның бейнесін арнайы бағдарламалардың көмегімен сандық түрге келтіреді. Картада бейнеленген объектілер үшін, құрамына картаның қарапайым объектілері (нүктелік, сызықтық және аудандық), олардың координаттары мен сипаттамасы енетін, бірнеше қабаттан тұратын, мәліметтер базасының құрылымын құру қажет.
Бағдарламалар мәліметтерді толықтыруға, өзгертуге, жоюға; координат жүйелерін және проекцияның түрін өзгертуге; қабаттарды немесе карталарды салуға; масштабты өзгертуге; картографиялық белгілерді салуға, объектілерді түспен бейнелеуге; аңызды редакциялауға және өзгертуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде мәліметтер басып шығаруға болатын электронды карталарға түрлендіріледі.
4 Экологиялық-геологиялық үлгілеу.
Үлгілеу – кез келген ғылыми бағыттың зерттеу әдісі. Экологиялық-геологиялық үлгілеудің ерекшелігі оның бағытталуы мен соңғы шешімді алудың мүмкінсіздігі болып табылады.
Экологиялық-геологиялық үлгілеу деп геологиялық компоненттің табиғи да, техногенді де ықпал ету көздерімен өзара әрекеттесуі үрдісінде табиғи ортаның геологиялық компонентінің ақиқат немесе мүмкін өзгерістерінде туындайтын, қандай да бір территория жағдайының үлгісін құруды және экологиялық-геологиялық жағдаятын болжауды түсінеді.
Мұндай үлгілерді құру олардың ойша (ұғымдық) үлгілерден физикалық, белгілік (картографиялық) және математикалық үлгілерге біртіндеп қалыптасуын көздейді.
Экологиялық-геологиялық үлгілеудің үрдісінде міндеттердің келесі топтары шешіледі:
• Қандай да бір территориядағы экологиялық-геологиялық жағдаят жағдайының үлгілерін құру;
• Экологиялық-геологиялық болжаудың үлгілерін құру;
• Территорияның тұрақты дамып келе жатқан экологиялық-геологиялық жүйесінің үлгілерін құрастыру және таңдау;
• Тұрақты дамып келе жатқан экологиялық-геологиялық жүйенің тұрақты әрекеттегі үлгісін (ПДН) түзету.
Тұрақты әрекеттегі үлгі – бұл литосфералық кеңістік бөлігінің экологиялық жағдайын бейнелейтін, экологиялық-геологиялық мониторингінің барысында тұрақты нақтыланатын, бір тәртіпке келтірілген, өзара байланысты факторлар мен шарттардың жүйесі. Бұдан соң алынған ақпаратты болжау және басқару үшін оның логикалық, картографиялық немесе математикалық бейнесіне өзгертеді.
4 Дозиметрлік аспаптардың жіктелуі және құрылғының жалпы прициптері.
Дозиметрлік аспатарды арналуы, датчиктердің түрі, сәулелену түрінің өлшеуі, электрлік дабылдардың сипаты, аспаптың қайта өңделу сызбасы бойынша жіктеуге болады.
• Индикаторлар – радиациялық барлаудың қарапайым аспаптары; олардың көмегімен
сәулеленуді анықтау және басты түрде бета және гамма сәулеленулердің дозасының қуатын бағдарлы анықтау тапсырмалары шешіледі. Бұл аспаптар дыбыстық және жарықтық дабылы бар қарапайым электрлік сызбаға ие. Индикаторлардың көмегімен доза қуатының кемуін немесе өсуін белгілілеуге болады. Датчик қызметін газразрядты есептеуіш орындайды. Аспаптардың бұл тобына ДП-63, ДП-63А, ДП-64 индикаторлары жатады.
• Рентгенометрлер- рентгендік және γ-сәулеленудің дозасының қуатын өлшеуге арналған. Олар сағатына рентгеннің жүзден бір бөлігінен бірнеше жүз рентгенге дейін өлшеу диапозонына ие.
Бұл аспаптарда датчиктер ретінде иондаушы камералар немесе газразрядтыесептеуіштер қолданылады. Мұндай аспаптар жалпы әскери ДП-2 ретгеномері, «Кактус» типті рентгеномері, ДП-3, ДП-3Б, ДП-5А, Б жіне В, т.б.
болып табылады.
• -Радиометрлер- ( радиобелсенділікті өлшеуіштер)-басты түрде α және β бөлшектермен беттердің, құрамдардың, қарудың, киімнің, ауа көлемінің радиобелсенді залалдануын табу және анықтау үшін қолданылады. Радиометрлермен γ-сәулеленудің үлкен емес деңгейлерін де өлшеу мүмкін бола алады.
Радиометрлердің датчиктары болып газразрядты және синтиляционды есептеуіштер табылады. Бұл аспаптар көп тараған және кең қолданысқа ие.Мұндай аспаптар болып базалық-әмбебап ДП-12, «Луч-А» бета-гамма радиометрі, «Тисс» радиометрі, ДП-100М және т.б. табылады.
• -Дозиметрлер- әрекет ету ауданында өту уақытында жеке құраммен қабылданатын жиынтық сәулелену дозасын анықтауға арналған, басты түрде γ-сәулеленуді жеке дозиметр кіші өлшемді ионизациялық камералар не болмаса пленкалы фотокассеталар болып табылады. Камералар және зарядты өлшеуіш құрылғылар комплектіснен тұратын жинақты индивидуалды дозиметрлік бақылау комплектісі деп атайды. Индивидуалды дозиметрлік бақылау комплектісі деп аталады. Индивидуалды дозиметрлер комплектісі болып ДК-02, ДП-22В, ДП-24, ИД-1, ИД-11 және басқалары болып табылады. Датчиктар типі бойынша аспаптарды ионизациялық камераларды, цилиндрлік немесе торцты газразрядты, сцинтилляционды есептеуіштерді және фото қарсыласудағы есептеуіштерді қолданатын деп ажыратуға болады.
Сәулелену түрін өлшеуі бойынша аспаптарды гамма-сәулелерді, бета және альфа бөлшек терді, нейтронды ағымды өлшеуге арналған деп бөлуге болады. Бірінші топқа бақыланатын сәулеленудің бөлшектері немесе фотондары детекторлармен біріңғай қысқа электрлік дабылдарға (импульстерге) айналатын аспаптар жатқызылады. Бұл топта электрлік сызба импульстерді айналдыру және күшейту функциясын орындайды. Екінші топтқа детектор өзіне әсер ететін сәулеленуді үздіксіз тұрақты тоққа айналдыратын дозиметрлік аспаптар жатады. Бұл жағдайда электрлік сызба тұрақты тоқты күшейту және айналдыру қызметін атқарады. Түгел дерлік қазіргізаманға дозиметрлік аспаптар ионизациялық әдіс негізінде жұмыс істейді. Аспаптың негізгі түйіндері болып табылады:
• Сәулелену детекторлары датчиктардың негізгі құрамдас элементтері ретінде, чғни ионизациялық камералар, газразрядты есептеуіштер немесе сцинтилляторлар
;
• Импульстерді айналдырғыш электрлік сызба;
• Өлшеуіш және тіркеуіш аспаптар (аспап арналған физикалық шамалар бірлігінде градуирленген).
Билет №23
1 Атмосфералық ауа сынамасын, өндірістік орындардың ауасының сынамасын, газ сынамасын алуға арналған құралдар.
Электроаспиратордың міндеті. Аспиратор қоспалардың мөлшерін талдау мақсатында ауа сынамаларын іріктеуге арналады. Электроаспиратормен ауадағы шаңды: SO2, CO, CO2, NO және NO2, H2S анықтау мақсатында іріктейді.
2. Электроаспираторда жұмыс жасау тәртібі:
а) 220 V желіге қосу.
б) Босату клапанын тексеріңіз, ол ашық болу керек. в) Штуцерлерге сүзгішті жалғаңыз.
г) Ротаметрдің вентильдерін шегіне жеткенше ашыңыз. д) Тумблердің орнын ауыстырып, аспираторды қосыңыз.
е) Ротаметрлердің саптарымен ауа қозғалысының қажетті жылдамдығын орнатыңыз және уақытты белгілеңіз.
3. Ауадағы шаңның концентрациясын анықтау тәртібі.
а) Сүзгішті аналитикалық таразыда өлшеңіз және оның бастапқы салмағын мг жазып алыңыз.
б) Өлшенген сүзгішті сүзгіұстағышқа орналастырыңыз, оны штуцерлерге жалғаңыз. в) 10-20л/мин шығынмен ауаны сорыңыз, сонымен бірге секундомерді қосыңыз.
Ауаны сүзгіш арқылы 20-30 мин сорыңыз.
г) Сүзгішті сүзгіұстағыштан ажыратыңыз және оны қайта өлшеңіз, соңғы салмағын мг жазып алыңыз.
д) C q2 q1 *100 /Q * t
формуласы бойынша мг/м3 шаңның (С) массалық
концентрациясын есептеңіз.
Q – ауа шығынының орташа мәні, л/мин. t – сорылатын ауаның ұзақтығы, мин.
q2, q1 - сүзгіштің соңғы және бастапқы салмағы, мг.
1000 – метрлерден куб метрлерге ауа көлемін қайта есептеу коэффициенті.
-
Өлшеулерді орындаңыз, есептеулер жүргізіңіз, жұмыс аймағының ауасында шаңның таралуы туралы қорытынды жасаңыз. Ауаның сапасы туралы қорытынды жасаңыз.
УГ-2 құрылғысы.
Ауа жинағыш құрылғының негізгі бөлігі стакан ішіндегі серіппелі сильфон. Серіппе сильфонды созылған күйде ұстайды. Түтіктің бос ұшына талдау барысында индикаторлық түтік жəне қажет жағдайда сүзгіш патрон қосылады. Зеттелетін ауаны индикаторлық түтік арқылы сору сильфонды алдын ала штокка қосқаннан кейін жүргізіледі. Штокта 4 ойықталған арықшалар бар. Олардың əрқайсысы: 2 тереңдетілген ойығы бар, бұл ойықтар сорылған ауаны фиксатормен фиксациялауға қызмет етеді.
2 Ландшафтылы-геохимиялық аудандау әдістемесі.
Жоспар:
1 Ландшафтылы-геохимиялық аудандаудың қалыптасуы мен дамуы.
2 Техногенездің ықпалындағы табиғи ортаның жағдайын болжауға арналған ландшафтылы-геохимиялық аудандау.
3 Геоэкологиялық аудандаудың схемасы.
1 Ландшафтылы-геохимиялық аудандаудың қалыптасуы мен дамуы.
Қазіргі уақытта бірқатар ғылыми мәселелерді шешудің қажеттілігі туындады, олардың ішінде – Жердің құрылысын, құрамын және эволюциясын, қайраңды қосқанда, Дүниежүзілік мұхиттың биосферасын, климатын зерттеу, ауа-райын және табиғаттың өзге құбылыстарын болжау әдістерін жетілдіру, қоршаған ортаны қорғау саласындағы шаралардың тиімділігін арттыру. Ландшафтылы-геохимиялық аудандау – осы мақсаттарға жетуге қажетті жолдардың бірі.
Геосферада атомдардың және олардың қоспаларының тарихы мен осы заманғы көшіп-қонуын зерттейтін, геохимияның саласы – ландшафттар геохимиясының қалыптасуы мен дамуына ландшафтылы-геохимиялық негізде территорияны картографияла умен аудандау әдістерінің дамуы ұласты. Қазіргі уақытта мелиорацияға, пайдалы қазбаларды іздеуге, геохимиялық мониторингке, ортаны ластанудан қорғауға арналған жалпы және арнайы қолданбалы ландшафтылы-геохимиялық аудандау тәжірибесі бар.
Ландшафтылы-геохимиялық негізде территорияны аудандау халық шаруашылығының сұраныстарына: топырақтарды мелиорациялауға, пайдалы қазбаларды геохимиялық іздеуге, жер өңдеуді химизациялауға, ортаны химиялық ластанудан қорғауға байланысты пайда болды және дамыды.
2 Ландшафтылы – геохимиялық аудандау.
Техногенез ықпалындағы табиғи ортаның жағдайын болжау және нақты ландшафтылы-геохимиялық жағдайларға қатысты ластаушы заттардың шекті-мүмкін концентрацияларының нормаларын дифференциациялауды (сәйкесінше табиғатты қорғау шараларының кешендерін дифференциациялауды) негіздеу үшін ландшафтылы- геохимиялық аудандау саласында зор тәжірибе жинақталған.
Бұл типтегі аудандаудың негізіне технобиогеомалар – территориалды ландшафтылы – геохимиялық жүйелер туралы түсінік алынған, олардың геохимиялық тұрақтылығы, яғни геохимиялық үрдістерді өздігінен реттеу және техногенез өнімдерінен
«тазару» белгілі бір деңгейде, (берілген жүйенің төзімділік деңгейінен асатын, техногенездің шамадан артық ықпалы жағдайында) техногенді геохимиялық аномалиялардың белгілі бір типтерімен сипатталады. Соңғылары бірқатар жағдайларда биоценоздардың тіршілік әрекетінің бұзылуынан мен өнімділігінің азаюынан көрінеді.