ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1763
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
; мен іс-әрекеттің жиынтығы және педагогикалық процесс жағдайы себеп—салдарын анықтау, мақсаттар арасындағы қарама-қайшылықты және «педагог-оқушы» жүйесі мүмкіңдіктерін айқындау» /В.К. Омарова/.
Педагогикалық ақпараттар. Басқару нысаны туралы мәлімет -мектептің /сыныптың/ педагогикалық процесінде, отбасында қашанда әрқилы. Сол себепті ақпараттың педагогикалық мәнін екінші кезекті не оған қатысты жақтардан бөле білу қажет. Педагогикалық ақпараттар-басқару нысаны туралы әрқилы мәліметтер шектеу. Бұл шектеулердің өз шекаралары бар, олар мына төмендегілер:
- ақпарат ұзақ мерзімді /жылдық, жарты жылдық, тоқсандық/ перспективті
жоспарлардың негізін құруы тиіс;
- ақпарат мұғалімге жекелеген оқушылармен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізудің міндеттерін ретгеуге мүмкіңдік тудыруы қажет;
403
- ақпарат оқушылармен жүргізілетін жұмыс мазмұнын сұрыптаудың
негізін салуға лайық болуы шарт;
- ақпарат мұғалімді іс-әрекеттің қандай түрін оқушылармен ұйымдастыру
керектігіне және ол іс - әрекет оқушыларды неге үйрететінін түсінуге
жеткізуі тиіс;
- ақарат әр бір мектеп оқушысын нақты іс-әрекетке үйретуге, нақтылауға
қызмет ету керек.
Бұл жағдайлар сақталса ғана, ақпарат басқару нысаны мен құршаған әлем туралы дұрыс мағлұмат береді, соның негізінде оңтайлы басқару шешімдерін өңдеуге мүмкіндік тады. Мұғалімге ақпараттың үш түрі аса қажет:
1. Бастапқы ақпарат, ол окушылар туралы алғашқы мәліметті алуға көмектеседі. Бастапқы ақпарат жеткілікті ұзақ мерзім бөлігінде /1-3 жыл және одан да көп/ қалыптасады және жеткілікті ұзақ мерзімді әрекеттегі /сынып оқушының мәртебелік ережесі, оқушылардың білім, білік, дағды сапалары/ педагогикалық процестің тенденциясын көрсетеді.
2. Тактикалық ақпарат, ол оқушылармен жүргізілетін жұмыс формаларын /жекелеген шаралар өткізу/ дұрыс құрастыруға жәрдемдеседі. Тактикалық ақпарат мұғалімнің нақты бір кезенді өткізу /сабақта жұп және топ құрамы, мектеп спектаклін әзірлеуде рөлдерді бөлу т.б./ педагогикалық процестің кейбір мәселелерін оңтайлы шешу мүмкіңдіктерін көрсетеді.
3. Жедел /ағымдағы/ акпарат, ол алдыңғы екі түрлі толықтыруға, педагогикалық процесс жағдайы туралы нақтылы мәлімет алуға жол ашады. Ақпараттың бұл түрі қысқы мерзім бөлігінде /күн, апта/ толығып отырады. Дегенмен оның мәні тез жойылады /оқушының сабақтан қалу себебін жою, материалды түсінбей қалған жағдаяда көмек көрсету, т.б./.
Мынаны түсінген абзал: ақпараттар сипаттамасы көбеңген сайын педагогикалық процестің жағдайы нақтылана түседі. Сондықтан ақпаратты сұрыптауға іс-әрекеттердің барлық түрлері мен оның көрсеткіштерін талдау негізіне алынады. Сонымен педагогикалық ақпарат дегеніміз-тануға керекті нысан туралы барлық мәліметтер емес, керісінше оның мәнді әрі керекті педагогикалық процесті көрсететін негізгі сипаттамалары.
Негізгі сипаттамалар (ауыспалы) және педагогикалық процестіңкөрсеткіштері. Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын (ауыспалы) талдау материалдары мен олардың көрсеткіштері: оқушылардың үлгерімі, оқушылар ұжымының қалыптасқандығы, окушылардын қоғамдық (әлеуметтік)
404
белсенділігі, оқушылар отбасының әлеуметтік психологиялық портреті, психологиялық ұжымның жәй-күйі (Хмель Н.Д.).
Педагогикалық процестің аталған бес сипаттамасының (ауыспалы) әрқайсысының бірқатар көрсеткіштері бар, олардын негізгілері төмендегідей:
1. «Оқушылардың үлгерімі» сипаттамасының көрсеткіштері: оқушылар үлгірімінің жалпы пайызы; үлгерім сапасының пайызы; орта тоқсандық балл; оқушылардың оқу-танымдық біліктерді меңгеру сапасының пайызы (оқу бағдарламасының бөлімі, тақырыбы бойынша); оқушының сынып ұжымындағы мәртебесі.
2. «Оқушылар ұжымының қалыптасқандығы» сипаттамасының көрсеткіштеріне мыналар жатады: сыныптағы сайланған және шынайы белсенділердің сәйкес келу пайызы; «оңашаланған» балалар пайызы, теріс тәрбие алған балалар пайызы; қоғамдық міндеттерін орындайтын оқушылар пайызы.
Бұл сипаттама бойынша материалдарды талдау сынып ұжымы ішіңдегі тұлға аралық қатынастар, белсенділердің мәртебесі туралы мағлұмат алуға жол алады. Тәжірибе көрсеткендей, ұжым неғұрлым ұйымшыл болса, солғұрлым ондағы формальді емес көшбашылардың сәйкестік пайызы жоғары, «ешкіммен араласпайтын» балалар аз болады, демек, «қиын балалар» да аз.
3. «Оқушылардың қоғамдық (әлеуметтік) белсенділігі» сипаттамасының көрсеткіштері: қоғамдық міндеті бар сынып оқушыларының пайызы, өз бастамасы бойынша қоғамдық міндеті бар сынып оқушыларының пайызы; міндетті орындауда есеп беретін оқушылар пайызы; міндеттердің сйпаты (оқу, оқудан тыс, сыныптық, мектептік,, тағы басқа); есеп беру түрі және қоғамдық міңдеттің орындалуы туралы есеп беруді кім қабылдайтыны (мұғалім, сынып жетекшісі, сынып, сынып белсенділері).
Бұл сипаттама көрсеткіштерін «оқушылардың үлгерімі», «оқушылар ұжымының қалыптасқандығы» сипаттамаларымен өзара байланыста зерттегенде анықталады: қоғамдық белсенділік жоғары болған сайьш, оқушылар ұжымының қалыптасу деңгейі де, «үлгерім» сипаттамасының барлық көрсеткіштері де жоғары болады.
4. «Оқушылар отбасының әлеуметтік-психологиялық портреті» сипаттамасының көрсеткіштері: отбасы құрамы (толық, толық емес); ата-аналардың мамандығы, қоғамдық жағдайы, қызығуы (кітап оқуы, көңіл көтеруі, бос уақытын өткізу түрі); толық емес отбасынан шыққан окушылар пайызы; сыныптың, мектептің қоғамдық өміріне қатысатын ата-аналар пайызы; өз бастамасымен мектепке келіп тұратын ата-аналар пайызы
405
Мұғалім осы мағлұматтың бәрін білуі тиіс, өйткені, мектептің педагогикалық ұжымы отбасының педагогикалық процесімен өзара тығыз байланысты. Мектеп пен отбасының тәрбиелік мақсаттары сәйкес келеді, себебі, отбасы - қоғамның кішкентәй «ұясы», бірақ отбасы мен мектептің міндеттері үнемі үйлесе бермейді, оның үстіне, ата-аналардың бәрінің мамандығы педагог болмауы мүмкін. Сондықтан, мектептің педагогикалық процесі отбасының педагогикалық процесіне оң ықпал етуі қажет. Аталған сипаттаманың жоғарыдағы барлық көрсеткіштері бойынша жағымды нәтиже алынған болса, сол отбасының жағдайын да жағымды деп есептеу керек.
5. «Педагогикалық ұжымның жағдайы» сипаттамасының көрсеткіштері: мұғалімнің өз әрекетінің және басқару ісінің объектісін осы заманға лайық ұға білуі; педагогикалық процесті басқаруға мұғалімнің теориялық және әдістемелік даярлық деңгейі; оқушылар ұжымын қалыптастыру әдістемесін білу; педагогикалық процесті диагностикалауға дайындық; оқушының отбасымен жұмыс істеуге дайындық; дарындылармен және тәрбиесі нашар балалармен жұмыс істеуге дайындық, мұғалімнің өздігінен білім алу жұмысы.
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) , бойынша шынайы диагностикалық мәліметтер алу үшін ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерін, оқушы әрекетінің өнімін зерттеуді, сауалдаманы, сабақты, оқу мен оқудан тыс әрекеттің басқа да түрлерін талдау мен өз бетінше талдауды, бақылауды, әңгімелесуді, социометрлік талдауды, әр түрлі диагностикалық карталар толтьфуды, тестілерді, т.с.с. кешенді түрде пайдалану қажет. Педагогикалық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы түрде талдануы маңызды, яғни, уақыт жағынан бөлек нәтижелерді (үлгерімнің диагностикалық «кесінділер», сыныпттағы жылына екі реттік социометриялық зерттеулер, т.б.) салыстыру керек. Бұл шартты орындауда диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті әр түрлі кезендерінде жөнге келтіруге, сондай-ақ, мектеп әкімшілігінің, сынып жетекшісінің, мұғалімнің жұмыс жоспарының барлық түрлерін түзетуге негіз болып табылады. Педагогикалық процестің сипаттамаларын зерттеп, мектеп әкімшілігі мен педагогтер ұжымы оқу-тәрбие процесінің қызметі мен жай-күйін өзгертуге бағытталған тиісті басқару шешімдерін әзірлеу үшін ақпаратты іріктейді (1 суретті қараңыз).
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен практикасында педагогикалық процесті басқарудың қәзіргі деңгейінің негізі ретінде қарастырылады. Сондықган, казіргі мұғалімнің жетекші
406
Сурет 1. Басқару іс-әрекетін жасау үшін педагогикалық процестің
жүйелілігін талдау жағдайы
407
мұғалімнің жетекші міндеттерінің бірі педагогикалық процесті диагностикалау болып табылады, ол үшін ақпараттың негізгі түрлерін (бастапқы, тактикалық, жедел) білу қажет. Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы жеткілікті ақпарат жинау үшін негізгі сипаттамаларды (ауыспалы) және олардың көрсеткіштерін білу керек. Педагогикалық зерттеу әдістерін кешенді қолдану диагностикалық мәліметтердің толықтығын және дәлелдігін қамтамасыз етеді. Диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті басқаруға мезгілінде түзету енгізуге, педагогикалық процесті басқарудың алдағы жоспарын сапалы етуге жол ашады.
Өзін-өзі тексеруте арналған сұрақтар
1. «Педагогикалық диагаостика» термині қалай анықталады?
2. Мұғалімнің педагогикалық процесті басқару әрекетінде педагогикалық акпараттың ролі қандай?
3. Мұғалімнің басқару объектісі (нысанасы) туралы ақпарат жинауын шектеудің негізгі шарттары қандай?
4. Бастапқы ақпарат деген не? .
5. Ағымдағы ақпарат деген не?
6. Жедел ақпарат деген не?
7. Педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары (ауыспалы) қандай?
8. Педагогикалық процестің әрбір сипаттамасының көрсеткіштері қандай?
Әдебиеттер
1. Зверева В.И. Диагностика и экспертиза педагогической деятельности учителей. Москва, 1998.
2. Битинас Б.П., Катаева Л.И. Педагогическая диагностика. Сущность, функции, перспективы. // «Педагогика», 1993, № 2
3. Кобзарь Б.С., Макарова Л.М. Обучение студентов диагностике воспитательной работы. // «Педагогика», 1993, № 1
4. Кочетов А.Н., Коломинский Я.Л. и др. Педагогическая диагностика в школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.
5. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.
6. Хмель Н.Д., Тригубова Н.Н., Бозжанова К.Б., Хан Н.Н. и др. Диагностика педагогического процесса как условие развития творчества учителя. Алматы, 1996.
408
7. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. Алматы, 1998.
Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар
1. Педагогикалық процестің барлық сипаттамапары арасындағы өзара байланысты сызбада көрсетіңіздер.
2. Педагогикатық процестін әрбір сипаттамасы бойынша ақпарат ату үшін педагогакалық зертгеу әдістерін кешенді түрде пайдалану мүмкіншілігін нақты сыныптағы мысалға алып көрсетіңдер.
3. Педагогикалық процестің бірнеше сипаттамасы бойынша ақпаратты талдау негізінде сыныптың мөлшерімен алғаңдағы сипаттамасын құрастырыңдар.
4. Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйі туралы алынған ақпарат негізінде сынып жетекшісі жұмысының үлгі жоспарын құрыңдар.
Рефераттардың тақырыптары
І.Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйін диагностикалау негізінде сыныптағы педагогакалық процесті басқару сапасын көтеру.
2. Педагогикалық процестің барысымен нәтижелерін зерттеу қазіргі мұғалім әрекетінің жетекші міндеті ретіңде.
3. Педагогакалық процестің негізгі сипаттамаларын және олардың ауыспаларын зерттеп білу.
4.Педагогикалық зерттеу нәтижелерін мұғалімнің жұмыс тәжірибесіне енгізу.
409
3.4. Мектеп жұмысын жоспарлау жүйесі
Мақсаты: жалпы білім беретін мектептің жұмыс жоспарын құрастыруға қойылатын маңызды талаптардың, мектептің жылдық жұмыс жоспарының негізгі мазмұнын ашу, мектеп ішіндегі құжаттамалар түрлерімен танысу.
Міндеттері:
а) тиімді басқару іс-әрекетінің негізі ретінде жоспарлаудың мәнін ашу.
ә) мектептің жылдық жұмыс жоспарының негізгі тарауларын сипаттау.
б) жылдық жоспардың сыртқы көрінісінің ерекшеліктерін ашу.
в) мектепті басқаруды ақпаратпен қамтамасыз етудің мәнін ашу.
г) мектеп ішіндегі құжаттардың негізгі түрлерімен таныстыру.
Жоспар
1. Жоспарлау басқару қызметінің бірі ретінде.
2. Жоспардың талданған бөлімін дайындау.
3. Мектептің жылдық жұмыс жоспарының мазмұны.
4. Мектептің жылдық жұмыс жоспарын дайындау.
5. Мектеп құжаттамасының басқа түрлері.
Педагогикалық ақпараттар. Басқару нысаны туралы мәлімет -мектептің /сыныптың/ педагогикалық процесінде, отбасында қашанда әрқилы. Сол себепті ақпараттың педагогикалық мәнін екінші кезекті не оған қатысты жақтардан бөле білу қажет. Педагогикалық ақпараттар-басқару нысаны туралы әрқилы мәліметтер шектеу. Бұл шектеулердің өз шекаралары бар, олар мына төмендегілер:
- ақпарат ұзақ мерзімді /жылдық, жарты жылдық, тоқсандық/ перспективті
жоспарлардың негізін құруы тиіс;
- ақпарат мұғалімге жекелеген оқушылармен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізудің міндеттерін ретгеуге мүмкіңдік тудыруы қажет;
403
- ақпарат оқушылармен жүргізілетін жұмыс мазмұнын сұрыптаудың
негізін салуға лайық болуы шарт;
- ақпарат мұғалімді іс-әрекеттің қандай түрін оқушылармен ұйымдастыру
керектігіне және ол іс - әрекет оқушыларды неге үйрететінін түсінуге
жеткізуі тиіс;
- ақарат әр бір мектеп оқушысын нақты іс-әрекетке үйретуге, нақтылауға
қызмет ету керек.
Бұл жағдайлар сақталса ғана, ақпарат басқару нысаны мен құршаған әлем туралы дұрыс мағлұмат береді, соның негізінде оңтайлы басқару шешімдерін өңдеуге мүмкіндік тады. Мұғалімге ақпараттың үш түрі аса қажет:
1. Бастапқы ақпарат, ол окушылар туралы алғашқы мәліметті алуға көмектеседі. Бастапқы ақпарат жеткілікті ұзақ мерзім бөлігінде /1-3 жыл және одан да көп/ қалыптасады және жеткілікті ұзақ мерзімді әрекеттегі /сынып оқушының мәртебелік ережесі, оқушылардың білім, білік, дағды сапалары/ педагогикалық процестің тенденциясын көрсетеді.
2. Тактикалық ақпарат, ол оқушылармен жүргізілетін жұмыс формаларын /жекелеген шаралар өткізу/ дұрыс құрастыруға жәрдемдеседі. Тактикалық ақпарат мұғалімнің нақты бір кезенді өткізу /сабақта жұп және топ құрамы, мектеп спектаклін әзірлеуде рөлдерді бөлу т.б./ педагогикалық процестің кейбір мәселелерін оңтайлы шешу мүмкіңдіктерін көрсетеді.
3. Жедел /ағымдағы/ акпарат, ол алдыңғы екі түрлі толықтыруға, педагогикалық процесс жағдайы туралы нақтылы мәлімет алуға жол ашады. Ақпараттың бұл түрі қысқы мерзім бөлігінде /күн, апта/ толығып отырады. Дегенмен оның мәні тез жойылады /оқушының сабақтан қалу себебін жою, материалды түсінбей қалған жағдаяда көмек көрсету, т.б./.
Мынаны түсінген абзал: ақпараттар сипаттамасы көбеңген сайын педагогикалық процестің жағдайы нақтылана түседі. Сондықтан ақпаратты сұрыптауға іс-әрекеттердің барлық түрлері мен оның көрсеткіштерін талдау негізіне алынады. Сонымен педагогикалық ақпарат дегеніміз-тануға керекті нысан туралы барлық мәліметтер емес, керісінше оның мәнді әрі керекті педагогикалық процесті көрсететін негізгі сипаттамалары.
Негізгі сипаттамалар (ауыспалы) және педагогикалық процестіңкөрсеткіштері. Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын (ауыспалы) талдау материалдары мен олардың көрсеткіштері: оқушылардың үлгерімі, оқушылар ұжымының қалыптасқандығы, окушылардын қоғамдық (әлеуметтік)
404
белсенділігі, оқушылар отбасының әлеуметтік психологиялық портреті, психологиялық ұжымның жәй-күйі (Хмель Н.Д.).
Педагогикалық процестің аталған бес сипаттамасының (ауыспалы) әрқайсысының бірқатар көрсеткіштері бар, олардын негізгілері төмендегідей:
1. «Оқушылардың үлгерімі» сипаттамасының көрсеткіштері: оқушылар үлгірімінің жалпы пайызы; үлгерім сапасының пайызы; орта тоқсандық балл; оқушылардың оқу-танымдық біліктерді меңгеру сапасының пайызы (оқу бағдарламасының бөлімі, тақырыбы бойынша); оқушының сынып ұжымындағы мәртебесі.
2. «Оқушылар ұжымының қалыптасқандығы» сипаттамасының көрсеткіштеріне мыналар жатады: сыныптағы сайланған және шынайы белсенділердің сәйкес келу пайызы; «оңашаланған» балалар пайызы, теріс тәрбие алған балалар пайызы; қоғамдық міндеттерін орындайтын оқушылар пайызы.
Бұл сипаттама бойынша материалдарды талдау сынып ұжымы ішіңдегі тұлға аралық қатынастар, белсенділердің мәртебесі туралы мағлұмат алуға жол алады. Тәжірибе көрсеткендей, ұжым неғұрлым ұйымшыл болса, солғұрлым ондағы формальді емес көшбашылардың сәйкестік пайызы жоғары, «ешкіммен араласпайтын» балалар аз болады, демек, «қиын балалар» да аз.
3. «Оқушылардың қоғамдық (әлеуметтік) белсенділігі» сипаттамасының көрсеткіштері: қоғамдық міндеті бар сынып оқушыларының пайызы, өз бастамасы бойынша қоғамдық міндеті бар сынып оқушыларының пайызы; міндетті орындауда есеп беретін оқушылар пайызы; міндеттердің сйпаты (оқу, оқудан тыс, сыныптық, мектептік,, тағы басқа); есеп беру түрі және қоғамдық міңдеттің орындалуы туралы есеп беруді кім қабылдайтыны (мұғалім, сынып жетекшісі, сынып, сынып белсенділері).
Бұл сипаттама көрсеткіштерін «оқушылардың үлгерімі», «оқушылар ұжымының қалыптасқандығы» сипаттамаларымен өзара байланыста зерттегенде анықталады: қоғамдық белсенділік жоғары болған сайьш, оқушылар ұжымының қалыптасу деңгейі де, «үлгерім» сипаттамасының барлық көрсеткіштері де жоғары болады.
4. «Оқушылар отбасының әлеуметтік-психологиялық портреті» сипаттамасының көрсеткіштері: отбасы құрамы (толық, толық емес); ата-аналардың мамандығы, қоғамдық жағдайы, қызығуы (кітап оқуы, көңіл көтеруі, бос уақытын өткізу түрі); толық емес отбасынан шыққан окушылар пайызы; сыныптың, мектептің қоғамдық өміріне қатысатын ата-аналар пайызы; өз бастамасымен мектепке келіп тұратын ата-аналар пайызы
405
Мұғалім осы мағлұматтың бәрін білуі тиіс, өйткені, мектептің педагогикалық ұжымы отбасының педагогикалық процесімен өзара тығыз байланысты. Мектеп пен отбасының тәрбиелік мақсаттары сәйкес келеді, себебі, отбасы - қоғамның кішкентәй «ұясы», бірақ отбасы мен мектептің міндеттері үнемі үйлесе бермейді, оның үстіне, ата-аналардың бәрінің мамандығы педагог болмауы мүмкін. Сондықтан, мектептің педагогикалық процесі отбасының педагогикалық процесіне оң ықпал етуі қажет. Аталған сипаттаманың жоғарыдағы барлық көрсеткіштері бойынша жағымды нәтиже алынған болса, сол отбасының жағдайын да жағымды деп есептеу керек.
5. «Педагогикалық ұжымның жағдайы» сипаттамасының көрсеткіштері: мұғалімнің өз әрекетінің және басқару ісінің объектісін осы заманға лайық ұға білуі; педагогикалық процесті басқаруға мұғалімнің теориялық және әдістемелік даярлық деңгейі; оқушылар ұжымын қалыптастыру әдістемесін білу; педагогикалық процесті диагностикалауға дайындық; оқушының отбасымен жұмыс істеуге дайындық; дарындылармен және тәрбиесі нашар балалармен жұмыс істеуге дайындық, мұғалімнің өздігінен білім алу жұмысы.
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) , бойынша шынайы диагностикалық мәліметтер алу үшін ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерін, оқушы әрекетінің өнімін зерттеуді, сауалдаманы, сабақты, оқу мен оқудан тыс әрекеттің басқа да түрлерін талдау мен өз бетінше талдауды, бақылауды, әңгімелесуді, социометрлік талдауды, әр түрлі диагностикалық карталар толтьфуды, тестілерді, т.с.с. кешенді түрде пайдалану қажет. Педагогикалық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы түрде талдануы маңызды, яғни, уақыт жағынан бөлек нәтижелерді (үлгерімнің диагностикалық «кесінділер», сыныпттағы жылына екі реттік социометриялық зерттеулер, т.б.) салыстыру керек. Бұл шартты орындауда диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті әр түрлі кезендерінде жөнге келтіруге, сондай-ақ, мектеп әкімшілігінің, сынып жетекшісінің, мұғалімнің жұмыс жоспарының барлық түрлерін түзетуге негіз болып табылады. Педагогикалық процестің сипаттамаларын зерттеп, мектеп әкімшілігі мен педагогтер ұжымы оқу-тәрбие процесінің қызметі мен жай-күйін өзгертуге бағытталған тиісті басқару шешімдерін әзірлеу үшін ақпаратты іріктейді (1 суретті қараңыз).
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен практикасында педагогикалық процесті басқарудың қәзіргі деңгейінің негізі ретінде қарастырылады. Сондықган, казіргі мұғалімнің жетекші
406
Сурет 1. Басқару іс-әрекетін жасау үшін педагогикалық процестің
жүйелілігін талдау жағдайы
407
мұғалімнің жетекші міндеттерінің бірі педагогикалық процесті диагностикалау болып табылады, ол үшін ақпараттың негізгі түрлерін (бастапқы, тактикалық, жедел) білу қажет. Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы жеткілікті ақпарат жинау үшін негізгі сипаттамаларды (ауыспалы) және олардың көрсеткіштерін білу керек. Педагогикалық зерттеу әдістерін кешенді қолдану диагностикалық мәліметтердің толықтығын және дәлелдігін қамтамасыз етеді. Диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті басқаруға мезгілінде түзету енгізуге, педагогикалық процесті басқарудың алдағы жоспарын сапалы етуге жол ашады.
Өзін-өзі тексеруте арналған сұрақтар
1. «Педагогикалық диагаостика» термині қалай анықталады?
2. Мұғалімнің педагогикалық процесті басқару әрекетінде педагогикалық акпараттың ролі қандай?
3. Мұғалімнің басқару объектісі (нысанасы) туралы ақпарат жинауын шектеудің негізгі шарттары қандай?
4. Бастапқы ақпарат деген не? .
5. Ағымдағы ақпарат деген не?
6. Жедел ақпарат деген не?
7. Педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары (ауыспалы) қандай?
8. Педагогикалық процестің әрбір сипаттамасының көрсеткіштері қандай?
Әдебиеттер
1. Зверева В.И. Диагностика и экспертиза педагогической деятельности учителей. Москва, 1998.
2. Битинас Б.П., Катаева Л.И. Педагогическая диагностика. Сущность, функции, перспективы. // «Педагогика», 1993, № 2
3. Кобзарь Б.С., Макарова Л.М. Обучение студентов диагностике воспитательной работы. // «Педагогика», 1993, № 1
4. Кочетов А.Н., Коломинский Я.Л. и др. Педагогическая диагностика в школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.
5. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.
6. Хмель Н.Д., Тригубова Н.Н., Бозжанова К.Б., Хан Н.Н. и др. Диагностика педагогического процесса как условие развития творчества учителя. Алматы, 1996.
408
7. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. Алматы, 1998.
Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар
1. Педагогикалық процестің барлық сипаттамапары арасындағы өзара байланысты сызбада көрсетіңіздер.
2. Педагогикатық процестін әрбір сипаттамасы бойынша ақпарат ату үшін педагогакалық зертгеу әдістерін кешенді түрде пайдалану мүмкіншілігін нақты сыныптағы мысалға алып көрсетіңдер.
3. Педагогикалық процестің бірнеше сипаттамасы бойынша ақпаратты талдау негізінде сыныптың мөлшерімен алғаңдағы сипаттамасын құрастырыңдар.
4. Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйі туралы алынған ақпарат негізінде сынып жетекшісі жұмысының үлгі жоспарын құрыңдар.
Рефераттардың тақырыптары
І.Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйін диагностикалау негізінде сыныптағы педагогакалық процесті басқару сапасын көтеру.
2. Педагогикалық процестің барысымен нәтижелерін зерттеу қазіргі мұғалім әрекетінің жетекші міндеті ретіңде.
3. Педагогакалық процестің негізгі сипаттамаларын және олардың ауыспаларын зерттеп білу.
4.Педагогикалық зерттеу нәтижелерін мұғалімнің жұмыс тәжірибесіне енгізу.
409
3.4. Мектеп жұмысын жоспарлау жүйесі
Мақсаты: жалпы білім беретін мектептің жұмыс жоспарын құрастыруға қойылатын маңызды талаптардың, мектептің жылдық жұмыс жоспарының негізгі мазмұнын ашу, мектеп ішіндегі құжаттамалар түрлерімен танысу.
Міндеттері:
а) тиімді басқару іс-әрекетінің негізі ретінде жоспарлаудың мәнін ашу.
ә) мектептің жылдық жұмыс жоспарының негізгі тарауларын сипаттау.
б) жылдық жоспардың сыртқы көрінісінің ерекшеліктерін ашу.
в) мектепті басқаруды ақпаратпен қамтамасыз етудің мәнін ашу.
г) мектеп ішіндегі құжаттардың негізгі түрлерімен таныстыру.
Жоспар
1. Жоспарлау басқару қызметінің бірі ретінде.
2. Жоспардың талданған бөлімін дайындау.
3. Мектептің жылдық жұмыс жоспарының мазмұны.
4. Мектептің жылдық жұмыс жоспарын дайындау.
5. Мектеп құжаттамасының басқа түрлері.