Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 289
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
1 лекция
Жеңіл деңгей (20 ұпай)
-
Ғылымның қазіргі қоғамдағы ролі мен маңызын көрсетіңіз.
Ғылым – бұл табиғат, қоғам және ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы. Қазіргі таңда, ғылымның дамуы ғылыми еңбек бөлінуі және бірігуімен, ғылыми мекемелердің пайда болуымен, экспериментті және зертханалық құралдармен тығыз байланысты. Еңбектің қоғамдық бөлінуі әсерінен ой және дене еңбегінің арақатынасы анықталғаннан бері ғылым пайда болды. Кәсіпорындарда ірі машиналар пайда болғалы ғылым кәсіпорынның белсенді факторы бола бастады. Ғылыми-техникалық революция тұрғысында ғылым түсінігі өзгерді, яғни ғылым техника дамуынан кейін емес, керісінше материалдық өндірістің негізгі күші болып табылады. Ғылым – әлеуметтік құбылыс. Оның негізгі мақсаты - жаңа білім алу, олардың дамуы және жаңа әдістері мен осы мәселені шешу үшін қаражат құру болып табылады. Әлемде және адамзаттың қоғам туралы өз білімдерін арттыруға бағытталған адамдардың психикалық қызметі ретінде бірқатар жұмыстарды қарастыратын ғылым. Ғылым, сондай-ақ жаңа шындықтар туралы ақпаратты жинау, талдау және өңдеу үшін кешенді ақпараттық жүйе болып саналады. Қоғамдық өндіріске белсенді әрекет ете отырып, ғылым қоғамдық өмірдің барлық саласын сипаттайды. Материалдық өндіріс, экономика, саясатта, мәдениеттте, жаратылыстану ғылымдарында, басқару ғылымы мен білім алуда ғылым қарқынды түрде дамуы керек. Бүгінгі қоғамда барлық элементі мен салаларында ғылым мен техниканың маңызы зор. Қазіргі таңда ғылым қоғамның дамушы күші болып табылады. Дене және ой еңбегінің түрлері: медицина, транспорт, байланыс, адамның күнделікті өмірінде ғылыми-техникалық прогресс ерекше орын алады.
Ғылымның екі негізгі функциялары бар: ақпараттық және практикалық. Бұрын жинақталған білім және жүйе ретінде бұл мүмкіндіктер ғылымға сәйкес, ақпараттық жүйенің объективті шындығы одан әрі білім үшін негіз ретінде қызмет етеді және практикада себепті өтінім ретінде қолданылады. Ғылым үш ажырағысыз элементтерден тұрады: жинақталған білім, адам іс-шаралары мен мекемелер. Ғылыми білімдер жүйесі кітаптар, журналдар мен басылымдар басқа түрлері жазылған оқиғаларды, болжап, ғылыми ұғымдар, гипотезаны, заңдар, эмпирикалық ғылыми фактілер, теориялар мен идеяларды анықтайды. Бұл жүйелі тәжірибе мен ғылыми білім ұрпақ үшін ең маңызды, оның маңызды белгілері мен топтары бар. Олар : Әмбебаптығы, яғни ғылыми нәтижелері, осы қызметтің елге, бүкіл қоғамға ғылыми білімді жиыны аталады. Қоғамдық меншік - жүйе ретінде әр адамға қажетті, пайдалы болуы мүмкін. Сенімділік ғылымның фактісі. Білім жүйесі тек әрбір факт, білім мен белгілі заңдар немесе теорияларды тергеу кезінде сенімді шындықты анықтау үшін тексеретін ғылым. Қайталануы құбылыстың, тығыз, сенімділігімен байланысты. Зерттеуші, яғни, басқа ғалымдар құбылыс үшін ашық кез келген құралдарын қайталауға болады. Онда сипаттағы белгілі бір заңдар болып табылады және ашық ісшара ғылыми білім жүйесінде енгізілген. Білім жүйесінің тұрақтылығы. Білімнің ескіруі гипотезаны қабылданған жинақталған материалдан немесе дәлсіздіктер жеткіліксіз тереңдегі зерттеу көрсетеді
-
Ғылымның тану процесі ретінде ерекшеліктерін көрсетіңіз
Ғылым – адамдардың табиғат, қоғам, ойлау туралы білімдерінің жүйесі. Осы үш саланың әрқайсысына қатысты ғылымдардың жеке салалары және олардың даму заңдылықтары бар. Қазіргі заманғы ғылым – жаңа білім өндіру және мақсатқа сай оны беріп отыру жөніндегі әлеуметтік бағдарлы қызмет, қоғамдық өндірістің өзіндік түрі, жиынтығында дүниенің ғылыми бейнесін құрайтын білімдер жүйесі, аса маңызды әлеуметтік қару. Қоғамдық сананың түрлерінің бірі әрі ерекше қызмет бола отырып, ғылым, К.Маркс айтқандай, қоғамның идеалдық және практикалық байлығын білдіреді. Қазіргі жағдайларда ғылым ұжымы жетекшісінің рөлі артып отыр. Социологиялық зерттеулер ғылыми – зерттеу жұмыстардың төмен нәтижелілігі ғылыми кадрларды орналастыру мен пайдаланудың дұрыс еместігінен, жеке салалар мен қызметкерлердің, ең алдымен жастардың жұмысына ғылыми жетекшіліктің нашарлығынан екендігін дәлелдейді. Маманданған ғылыми жетекшіліктің маңызы әсіресе қысқа мерзімді зерттеулер бағдарламаларында арта түседі. Ғылыми еңбектің тиімділігін арттырудың және ғылыми қызметті интенсивтендірудің басты жағдайларының бірі зерттеулерді ақпараттық қамтуды жақсарту, ғылыми коммуникация жүйелерін, ғылыми ұжымдар арасындағы байланыстарды одан әрі дамыту болып табылады. Ғылымтану мәселесі төңірегінде қазіргі заманғы ғылымның логикалық – гносеологиялық, әлеуметтік, экономикалық, құқықтық және басқа көптеген зерттеулер топтасуда. Ғылыми білім мен ғылыми қызмет дамуының нақтылы процестері мен бағыттары туралы маңызды эмперикалық (тәжірибелік) мәліметтер қорланды және қорлануда. Қазіргі ғылымтануда социологиялық проблематика неғұрлым үлкен орын алып келеді. Ғылымтану алдымен ғылымды зерттеудің алуан түрлі бағыттарының, типтерінің жалпы атауы, олардың ішінен негізгі бесеуін бөліп көрсетуге болады. Біріншіден, ғылымды логикалық – гносеологиялық зерттеу, оның пәні ғылыми білімнің өзі, оның құрылымы, оның дамуының логикасы мен диалектикасы болып алады. Екіншіден, тұтасынан алғанда ғылым дамуының нақтылы тарихи процесіне және оның жеке көріністеріне көңіл бөлетін тарихи – ғылыми зерттеулер. Үшіншіден, ғылым дамуының экономикалық проблемаларын зерттеулер. Төртіншіден, ғылым творчествосының психологиясын зерттеулер. Бесіншіден, ғылымды сан тұрғысынан түсіндіру әдісі ретінде ғылым өлшеу зерттеулері. Сонымен, ғылым – күрделі кӛп ӛлшемді әлеуметтік құбылыс әрі білімнің түрлі салалары, алуан түрлі нақтылы тарихи жағдайларда оны алуан түрлі жақтарынан зерттейді. Ғылым қоғамдық өмірге, әсіресе техникалық – экономикалық дамуға, әлеуметтік басқаруға, білім жүйесін және адамның дүниеге көзқарасын қалыптастыруға белсене қатысатын әлеуметтік институттардың біріне айналды.
Орта деңгей (30 ұпай)
3.Ғылыми шығармашылық және оны жетілдірудің жолдарын талдаңыз.
«Шығармашылық» сөзі жалпыға мәлім іздеу, табу, бұрынғы жеке және қоғамдық тәжірибеде болмағанды жасау деген ұғымды білдіреді. Осыған сәйкес білім алушылардың танымдық шығармашылық іс - әрекеті де дербес ізденіс және жаңаны жасау немесе құрастыру (білім алушылардың жеке тәжірибесі негізінде оған жаңа белгісіз білім немесе әдіс, бірақ қоғамдық тәжірибеде ол бұрыннан белгілі). Яғни білім алушының танымдық іс - әрекетіндегі шығармашылықтың негізгі критерийлері: дербестік, ізденіс және мақсатқа жетуде мүмкін варианттарды таңдау, мақсатқа жету үрдісінде жаңа өнімді жасау. Дербестіктің, ізденістің, жаңаны жасаудың дәрежесін шығармашылықтың деңгейі анықтайды: төмен, орташа, жоғары. Шығармашылық іс - әрекет іздеу мақсатын түсінбесе, бұрын меңгерілген білімді белсенді түрде жаңғыртпаса, дайын білім көздерінен өзіне қажеттісін ала алмаса, дербес ізденбесе мүмкін емес. Кез – келген шығармашылық іс - әрекеттің негізінде болжам, мүмкін нәтижені алдын – ала көруде жатыр. Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте маңызды орын алады. Себебі, шығармашылық бар жерде қиял бар. Қиял шығармашылықтың негізгі бір психологиялық құрамы болып табылады. Шығармашылық күнделікті оқу процесі негізінде жүзеге асырылады. Келесі саналы іс - әрекеттің бір түрі оның белсенділігі. Сонымен, әрекет дегеніміз – түрлі қажеттіліктерді өтеуге байланысты белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған процесс. Шығармашылықтың көлемі әр білім алушыда әр түрлі, сондықтан шығармашылық дәрежесін тұрақтандыру оқытушының алдында тұрған міндет. Себебі, ол білім алушыда бастапқы деңгейін, түсініктерін, соңғы нәтижелерімен салыстырады, ал оның өзі диагностика жүргізуге мүмкіндік туғызады.
3.Ғылыми зерттеу құралдарын анықтаңыз және оларды жеке жеке талдаңыз.
Ғылыми-зерттеу немесе ғылыми-зерттеу жұмысы үш негізгі құрамдас бөліктерді қамтиды. Олар:
мақсатты адам қызметі;
өзекті ғылыми жұмыс немесе мәселе ;
ғылыми жұмыс құралдары болып табылады.
Зерттеу құралдарына түрлі процедуралар, әдістер, тәсілдер, методикалар, жүйелер мен методологиялар кіреді. Бұл түсініктер төмендегі логикалық қатарды құрайды. Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. Процедура – белгілі бір операциялар жиынтығының орындалуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы. Тәсіл – күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің жиынтығы. Методика – бір немесе бірнеше әдістер жиынтығына негізделген зерттеу жолдары, немесе олардың жиынтығына негізделген әдістер. Методология - зерттеу әдістері, жүйелері мен методтары жөніндегі білімнің жиынтығы. Жүйе – күрделі құбылыстар мен процестерді зерттеу үшін қажетті техникалық құралдар мен методикалардың жиынтығы. Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз
байланысты аксиомалар, теоремалар мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл түсініктің кеңейтілген түрі. Кез келген ғылыми теория Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы, кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады. Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді. Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бӛлуге болады: - қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған; - экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі. Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі даму кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан ғылымның дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді қарама - қарсы қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың тарапынан қарсылыққа кездесті. Тиісті ғылыми жабдықтарды (өлшеу, есептеу, т.б.) пайдаланып, ғылымизерттеу нысанының жаңа немесе тазартылған, білім алу үшін қажетті нақты әдістері мен білім жиынтығы негізінде жұмыс жабдықтары қолданылады. Ғылыми жұмыстың тақырыбы – ол ғалым қызметінің білімге бағытталған зерттеу объектісі болып табылады. Зерттеу нысаны материалдық әлемнің (мысалы процессорлық кулер) кез келген объект, құбылыс (мысалы, салқын соққанын), (салқын және салқындату мүмкіндіктерін пішіні арасындағы мысалы,) құбылыстар арасындағы байланысты, мүліктік (суыту мүмкіндігі) болуы мүмкін. Зерттеу пәні объектінің қосымша және объект туралы алдын ала білім кіреді. Оның мақсатына қарай зерттеу, сипаттағы немесе өнеркәсіптік өндірістің байланысты дәрежесі, тереңдігі және ғылыми жұмыстың сипаты мынадай негізгі түрлерге бөлінеді: іргелі, қолданбалы және дамыту. Іргелі ғылыми зерттеу – табиғат пен қоршаған әлемнің ғалами мәселелерін қарастырады, оның зерттеу пәні ретінде әлем мен бүкіл жаратылыс құрылымының жалпы заңы мен ортақ заңдылықтары табылады. Бұл ғылымнын маңызы ешқандай экономикалық критерийлермен өлшенбейді, одан алынған нәтижелерді жақын уакытта колдану мәселелері койылмайды. Мұндай зерттеулердің мақсаты - табиғи жаңа заңдар ашылуы, іс-шаралар және жаңа теориялар құру арасындағы байланыстарды ашу. Іргелі және оң нәтижелерді алу тұрғысынан маңызды тәуекелдер мен белгісіздікке байланысты негізгі ғылыми-зерттеу ықтималдығы 10% артық емес. Алайда, негізгі зерттеулер ғылым мен қоғамдық өндірістің негізі болып табылады. Қолданбалы ғылыми зерттеулер – іргелі ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, өмірге жақын түсінікті міндеттерді қарастырады. Мұнда ғылыми нәтижелерді іс жүзінде пайдалану негізгі міндет болып саналады, сондықтан бұл салаға жататын зерттеулерді бастар алдында «Бұл кімге қажет?» деген сұрақтар қойылады. Іргелі және қолданбалы ғылымның арасында айқын шекара жүргізу мүмкін емес, себебі қолданбалы ғылым өзінің даму барысында және жетістіктерін қорытындылай келе бірте-бірте зерттеудің іргелі түріне айналады. Ал керісінше, іргелі ғылым тапқан жаңалықтарды пайдалана отырып, колданбалы ғылым өндіріс пен шаруашылықтың ірі мәселелерін шешуге көп ықпал жасайды. Жүргізіліп отырған жұмыстың түріне қарай қолданбалы ғылым теориялық немесе эмпирикалық (тәжірибе) сипат алады. Қолданбалы ғылыми зерттеулер инженерлік ғылымдар саласындағы, атап айтқанда ғылыми-зерттеу, негізгі зерттеулер өндірілген ғылыми білім «обьективтілігі» ретінде бағытталған. Технология саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулер, әдетте, тікелей табиғатпен байланыссыз болып табылады. Олар, әдетте, машина технологиясы немесе ұйымдық құрылымы және олардың зерттеу объектісі «жасанды» табиғат. Практикалық бағыттылық (бағыт) және қолданбалы зерттеулер мақсаты өте маңызды күтілетін нәтижелерді алу ықтималдығы 80-90% деңгейін береді. Жобалау– жабдықтарды тәжірибелік үлгілерін құру және өңдеу үшін қолданбалы зерттеулерді пайдалану (машиналар, құрылғылар, материалдар, бұйымдар), өндіру технологиясы, сондай-ақ қолданыстағы технологиясын жетілдіру. Жобалау сатысы зерттеу нәтижелері барысында қоғамдық өндірістің басқа да салаларында олардың қолдануға мүмкіндік беретін нысанын қабылдайды. Ғылыми қызметтің үш нысандар арасындағы шекаралары ұялы болғанына қарамастан, олар ғылым саласында тиесілі біріктіріледі.
Күрделі деңгей (50 ұпай)
5. Ғылымдағы парадигма түсінігін анықтаңыз және мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Ғылыми парадигма (грек тілінен «кескін, үлгі, үлгі, модель») - ғылыми қоғамдастық сөзсіз қабылдаған ғылыми қызмет моделі.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
- қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы
сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған;
- экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Ғылымдағы парадигманың негізгі үш функциясы туралы айтуға болады:
ғалымдардың жекелеген топтарын ғылыми қоғамдастыққа біріктіру, оның міндеті зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу, ал мақсаты-ғылыми прогресті қамтамасыз ету;
ғылымдағы парадигма күш-жігерді үнемдеуге мүмкіндік береді, өйткені ғалымды бастапқы ұғымдар мен қағидаттарды анықтау қажеттілігінен босатады (бұл функция парадигма дәлелсіз қабылданса ғана орындалады));
есептерді оңай шешуге мүмкіндік береді, өйткені белгілі және белгісіз жағдайлар арасындағы ұқсастықты анықтауға мүмкіндік береді.
6.Іргелі ғылыми зерттеулерді анықтаңыз және оның ғылымдағы орнын бағалаңыз.
Іргелі ғылыми зерттеу – табиғат пен қоршаған әлемнің ғалами мәселелерін қарастырады, оның зерттеу пәні ретінде әлем мен бүкіл жаратылыс құрылымының жалпы заңы мен ортақ заңдылықтары табылады. Бұл ғылымнын маңызы ешқандай экономикалық критерийлермен өлшенбейді, одан алынған нәтижелерді жақын уакытта колдану мәселелері койылмайды. Мұндай зерттеулердің мақсаты - табиғи жаңа заңдар ашылуы, іс-шаралар және жаңа теориялар құру арасындағы байланыстарды ашу. Іргелі және оң нәтижелерді алу тұрғысынан маңызды тәуекелдер мен белгісіздікке байланысты негізгі ғылыми-зерттеу ықтималдығы 10% артық емес. Алайда, негізгі зерттеулер ғылым мен қоғамдық өндірістің негізі болып табылады. Іргелі ғылыми зерттеулер жаңа білім алуға және табиғат пен қоғам дамуының ең маңызды заңдылықтарын анықтауға, құбылыстар мен процестерді түсіндіруге, зерттелетін объектіні толық түсінуге, адам білімін кеңейтуге бағытталған эксперименттік және теориялық қызметті көздейді. Іргелі зерттеулердің нәтижелерін іс жүзінде пайдалану тікелей міндет ретінде қойылмайды, пайда алуға бағдар жоқ, жарияланғаннан кейін зерттеу нәтижелері ортақ игілікке айналады. Бұл ғылыми зерттеулер заманауи технологиялардың негізін құрайды, серпінді деңгейдегі инновацияны алуға мүмкіндік береді.