Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 290
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
- орташа (орташа арифметикалық шама) — белгінің барлық мәндерінің сомасын олардың санына бөлуі. Ол олардың санына бөлінген мәндердің сомасы ретінде анықталады. Жалпы алғанда қандай да бір жиынтықты сипаттайды. Аралық және реттік шкалаларды сипаттау үшін ғана қолданылады;
- дисперсия (лат. dispersio «шашырау») белгілердің жекелеген мәндерінің орташадан ауытқуы квадратының орташа мәніне тең шама. Аралық және реттік шкалаларды сипаттау үшін ғана қолданылады;
- орташа сызықтық ауытқу- белгілердің жекелеген мәндерінің орташадан ауытқу модулінің орташа мәніне тең шама. Аралық және реттік шкалаларды сипаттау үшін ғана қолданылады;
- орташа квадраттық ауытқу — дисперсиядан квадраттық түбірге тең шама. Бұл өлшенген шамалардың шашылу өлшемі. Аралық және реттік шкалаларды сипаттау үшін ғана қолданылады;
- вариация коэффициенті - орташа квадраттық ауытқудың орташа арифметикалық ауытқуына қатынасы. Тек метрикалық шкалаларды сипаттау үшін қолданылады;
- ең аз мән (min) — деректер массивінде кездесетін айнымалының ең аз мәні;
-ең жоғарғы мән (max)- деректер массивінде кездесетін айнымалының ең үлкен мәні;
- медиана- жиіліктік үлестірудің ранжирленген қатарының ортасында орналасқан жиынтықтың сол бірлігінде айнымалы мәні. Үлестіру қатарының жартысын қиып тастайды. Тек метрикалық шкалаларды сипаттау үшін қолданылады
; - жиілік-белгінің сандық мәні (респонденттер жауаптарының саны). Шкалалардың барлық түрлері үшін қолданылады;
- валидтік пайыз-жиынтықтың жалпы санынан белгінің сандық мәнінің үлесі. Шкалалардың барлық түрлері үшін қолданылады. Зерттеу нәтижелерін талдау үшін зерттелетін айнымалылардың арасындағы корреляциялық байланыстардың сипаттамасын қолдануға болады.
2. Корреляциялық талдаудың ерекшеліктерін мысалмен сипаттап
көрсетіңіз. +жобадағы мысалды қосамыз
Корреляция- айнымалы тәуелділік өлшемі. Зерттелетін айнымалылардың арасындағы тығыз байланысты көрсететін бірнеше корреляция коэффициенттері бар. Корреляция коэффициенттері +1-ден -1- ге дейінгі шектерде өзгереді. Егер корреляция коэффициенті -1(минус бір) тең болса, онда айнымалылар қатаң теріс тәуелділікке ие (соғұрлым жоғары, соғұрлым төмен); егер корреляция коэффициенті +1(плюс бір) тең болса, онда айнымалылар қатаң оң тәуелділікке ие болады (жоғары болса, соғұрлым жоғары); егер коэффициент нөлге тең болса, онда айнымалы арасындағы байланыс жоқ.
Ең танымал және жиі қолданылатын корреляция коэффициенттерінің арасында атауға болады: - Пирсон корреляция коэффициенті;
- Спирмен корреляция коэффициенті;
- Крамер корреляция коэффициенті;
- Ф корреляция коэффициенті.
Ұсынылған зерттеу гипотезаларын тексеру корреляциялық, дисперсиялық немесе факторлық талдаулардың көмегімен жүргізіледі. Деректерді талдау нәтижесінде ұсынылған гипотеза расталып немесе бас тартылады, бұл кез келген жағдайда алынған нәтиже туралы куәландырады.
2 деңгейлі сұрақтар (30 ұпай)
3. Зерттеудің нәтижелерін интерпретациялау құралдарын талдаңыз.
Ауқымды зерттеулердің нәтижелері қолмен өңдеу үшін айтарлықтай күрделі болуы мүмкін соңдықтан ғалымдар қазіргі таңдағы қолжетімді компьютерлік және онлайн талдау құралдарын пайдаланған жөн. Қазіргі таңда зерттеушілердің арсеналында талдау процедурасын оңтайландыруға және жеңілдетуге мүмкіндік беретін көптеген бағдарламалық пакеттер бар. Ең көп таралған Vortex, SPSS, Statistica.
Vortex бағдарламасы:
- қолданбалы маркетингтік немесе әлеуметтік зерттеу барысында жиналған бастапқы ақпаратты енгізу;
- осы ақпаратты өңдеу және талдау;
- алынған талдау нәтижелерін кестелер, мәтіндер, графиктер және диаграммалар түрінде ұсыну, оларды Microsoft Word-қа және Windows/NT басқа да қосымшаларына ауыстыру мүмкіндігі.
Ақпаратты талдау мүмкіндіктері:
- Vortex бағдарламасы зерттелетін айнымалылардың сипаттамалық статистикасын жүргізуге мүмкіндік береді (статистикалық көрсеткіштерді есептеу: орташа, медиана, квартильдер, дисперсия, орташа квадраттық ауытқу, вариация коэффициенті және т. б. );
- респонденттерді бірнеше белгілері бойынша сегменттеуге, сондай-ақ бөлінген топтардың сипаттамасын жүргізуге мүмкіндік береді;
- Vortex бағдарламасының көмегімен нәтижеге әсер ететін зерттелетін факторлардың тәуелділігін анықтауға мүмкіндік беретін корреляциялық талдау жүргізуге болады (Пирсон, Гамма, Лямбда, Крамер, Юла, Фишер корреляциясы коэффициенттерінің екі өлшемді бөлу кестесі үшін есептеу, Хквадрат, Стьюдент өлшемдері, статистикалық маңыздылығын анықтау).
Windows үшін SPSS [6] — бұл модульдік, толық біріктірілген, барлық қажетті мүмкіндіктерге ие бағдарламалық өнім, аналитикалық процестің барлық кезеңдеріне-деректерді жоспарлау, жинау, деректерге қол жеткізу және деректерді басқару, талдау, есептерді құру және нәтижелерді тарату үшін арналған. Windows үшін SPSS-бұл статистикалық әдістерді қолдана отырып, бизнес-проблемалар мен зерттеу міндеттерін шешуге мүмкіндік беретін үздік бағдарламалық қамтамасыз ету.
SPSS бағдарламалық қамтамасыз етуі жиіліктік талдау, сипаттау статистикасын, корреляциялық, дисперсиялық, кластерлік, факторлық, сондай-ақ регрессиялық талдауды жүргізуге мүмкіндік береді.
SPSS бағдарламасының аналитикалық мүмкіндіктерінің көмегімен келесі мәліметтерді алуға болады:
- нарықтың ең тиімді сегменттері;
- бәсекелестердің ұқсас тауарларына (қызметтеріне) қатысты тауарларды (қызметтерді) позициялау стратегиясы;
- клиенттердің тауар (қызмет) сапасын бағалауы;
- даму перспективалары, өсу үшін жаңа мүмкіндіктер;
- зерттеу гипотезасын растау немесе теріске шығару.
Statistica-бұл деректерді статистикалық талдау мен визуализациялауға, деректер қорын басқаруға және пайдаланушылық қосымшаларды әзірлеуге арналған әмбебап интеграцияланған жүйе, ол ғылыми зерттеулерде, техникада, бизнесте қолдану үшін талдау процедураларының кең жиынтығын қамтитын; бұл деректерді талдаудың барлық жаңа компьютерлік және математикалық әдістері іске асырылған статистикалық талдаудың қазіргі заманғы пакеті. Пакетпен табысты жұмыс істейтін көптеген адамдардың тәжірибесі Деректерді талдаудың жаңа, дәстүрлі емес әдістеріне қол жеткізу мүмкіндігі (A Statistica мұндай мүмкіндіктерді толық көлемде ұсынады) жұмыс гипотезаларын тексерудің және деректерді зерттеудің жаңа тәсілдерін табуға көмектеседі. Statistica бағдарламалық қамтамасыз етуі статистикалық деректерді өңдеудің келесі процедураларын жүргізуге мүмкіндік береді:
- сипаттама статистикасы;
- көп өлшемді кестелерді талдау;
- көп өлшемді регрессия;
- кемсітушілік талдау;
- сәйкестікті талдау;
- кластерлік талдау;
- факторлық талдау;
-дисперсиялық талдау және тағы басқалар.
3 деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
4. Зерттеу құралдарының негізгі міндеттерін анықтаңыз және
мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Корреляция- айнымалы тәуелділік өлшемі. Зерттелетін айнымалылардың арасындағы тығыз байланысты көрсететін бірнеше корреляция коэффициенттері бар. Корреляция коэффициенттері +1-ден -1- ге дейінгі шектерде өзгереді. Егер корреляция коэффициенті -1(минус бір) тең болса, онда айнымалылар қатаң теріс тәуелділікке ие (соғұрлым жоғары, соғұрлым төмен); егер корреляция коэффициенті +1(плюс бір) тең болса, онда айнымалылар қатаң оң тәуелділікке ие болады (жоғары болса, соғұрлым жоғары); егер коэффициент нөлге тең болса, онда айнымалы арасындағы байланыс жоқ. Ең танымал және жиі қолданылатын корреляция коэффициенттерінің арасында атауға болады:
- Пирсон корреляция коэффициенті;
- Спирмен корреляция коэффициенті;
- Крамер корреляция коэффициенті;
- Ф корреляция коэффициенті.
Ұсынылған зерттеу гипотезаларын тексеру корреляциялық, дисперсиялық немесе факторлық талдаулардың көмегімен жүргізіледі. Деректерді талдау нәтижесінде ұсынылған гипотеза расталып немесе бас тартылады, бұл кез келген жағдайда алынған нәтиже туралы куәландырады.
Дисперсиялық талдау. Дисперсиялық талдау көмегімен бір немесе бірнеше тәуелсіз айнымалылардың бір тәуелді айнымалыға немесе бірнеше тәуелді айнымалыларға әсерін зерттейді. Статистикалық талдау әдісі тарату дисперсияларын (ауытқуларын) салыстыру негізінде орташа мәндегі айырмашылықтар туралы гипотезаның дұрыстығын анықтауға мүмкіндік береді (мысалы, кластеризация көмегімен бөлінген тұтынушылардың екі тобының айырмашылықтары туралы гипотезаны тексеруге болады). Корреляциялық талдаудан айырмашылығы дисперсиялық талдау айнымалылардың арасындағы тығыз байланысты бағалауға мүмкіндік бермейді.
Регрессиялық талдау. Тәуелсіз және тәуелді айнымалылардың арасындағы тәуелділікті анықтаудың статистикалық әдісі. Регрессия теңдеуінің негізінде регрессиялық талдау әр тәуелсіз айнымалының зерттелетін (болжанатын) тәуелді айнымалы шаманың өзгерісіне үлесін анықтайды.
Факторлық талдау. Белгілердің (немесе объектілердің) нақты бар байланыстары негізінде зерттелетін құбылыстар мен процестердің латентті (немесе жасырын) жалпылаушы сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік беретін әдістер жиынтығы. Факторлық талдаудың басты мақсаты айнымалылардың санын қысқарту және айнымалылардың арасындағы өзара байланыс құрылымын анықтау, яғни айнымалылардың жіктелуі болып табылады. Айнымалылардың саны қысқарған кезде қорытынды айнымалы біріктірілетін айнымалылардың неғұрлым маңызды сипаттарын қамтиды. Жіктеу бірбірімен байланысты айнымалы бірнеше жаңа факторларды бөлуді білдіреді.
№ 14 Лекция тақырыбы: Зерттеу жұмысын рәсімдеу және жариялау
1 деңгейлі сұрақтар (20 ұпай)
1. Ғылыми журналдарда жарияланымдардың түрлерін сипаттап
кӛрсетіңіз.
Қазіргі таңда ең кӛп ғылыми зерттеулер ғылыми мақала ретінде әзірленіп отандық немесе шетелдік баспаларға жариялануда. Қазіргі ғылыми журналдарда жарияланымдардың келесі түрлерін кездестіруге болады:
1. Тәжірибелік зерттеулер мен ӛндірістік тәжірибені сипаттауға арналған мақалалар. Оларда зерттеулердің әдістері мен нәтижелері қарастырылады және олардың физикалық түсініктемесі беріледі.
2. Қандай да бір технологиялық процестер, компоненттер, жабдықтар бойынша шолу мақалалар. Бұл мақалалар технологтар мен әзірлеушілерге арналған анықтамалық материалдар функциясын жиі орындайды.
3. Қандай да бір фирмалардың ӛнімдерін жарнамалайтын мақалалар.
4. Қысқа хабарламалар, редакцияға хаттар.
5. Ғылыми-танымал мақалалар.
Ғылыми басылымдарда бұл маұала түрлерінің ішінде Тәжірибелік зерттеулер мен ӛндірістік тәжірибені сипаттауға арналған және технологиялық процестер, компоненттер, жабдықтар бойынша шолу мақалалар. Олар ӛз эксперименталды зерттеулерінің нәтижелері, ӛндірістік тәжірибені жинақтау, сондай-ақ қарастырылып отырған саладағы ақпаратқа талдамалық шолу болуы мүмкін. Мақаланы жариялай отырып, автор екі негізгі мақсатты кӛздейді:
1. Олар орындайтын зерттеулер кезеңін аяқтау.
2. Қарастырылатын салада ӛзінің құзыреттілігі мен біліктілігін кӛрсету, ғылыми қоғамның мойындауын алу.
2. Ғылыми мақаланың құрамдас бӛліктерін сипаттап кӛрсетіңіз
Мақаланың құрамдас бӛліктері
Мақала аннотациядан, кіріспе бӛлімнен (кіріспеден), негізгі бӛлімнен (зерттеу әдістемесінен, алынған нәтижелердің және олардың физикалық түсініктемесінен), қорытындылардан (қорытындылардан) және әдебиеттер тізімінен (әдебиет) тұрады.
Аннотация Ол мақаланың кеңейтілген атауы функциясын орындайды және жұмыстың мазмұны туралы баяндайды. Аннотация автордың пікірі бойынша, ең құнды және ол орындаған жұмыста қолданылатынын кӛрсетеді. Жаман жазылған аннотация жақсы мақалаға кӛзқарасын ӛзгертеді.
Кіріспе Соңғы уақытта мақаланың осы бӛлімін авторлар жиі жазбай, бірден алынған нәтижелерді баяндауға кӛшуде. Бірақ бұл дұрыс деп айтуға болмайды. Себебі оқырман жұмыс жасау қажеттілігі неден туындағанын және отандық және шетелдік ұқсас әзірлемелердің арасында қандай орын алатынын түсінгісі келеді. Кіріспеде автор әдеби дереккӛздерге (мақалаларға, патенттерге, есептерге, интернеттен алынған ақпаратқа) шолу жасайды. Автор қандайда бір пайдалы жұмыс жасағанымен, оның зерттеулерінің жобасын әрдайым қарастырғандар бар. Сондықтан осы жасалған мақалаларды табу және олардың жұмыстарын сыни талдау қажет. Ӛйткені, бұл материалдарды білмеу жиі құралдардың, уақыт пен күштердің ақталмаған шығындарына алып келеді. Адал автор оның қорытындыларының дұрыстығын растайтын кӛздерді ғана емес, сондай-ақ оларды теріске шығаратын жұмыстарды да қарауға тиіс.