Файл: Дэндралогіятэксты лекцый па вучэбнай дысцыпліне для спецыяльнасці.pdf
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.11.2023
Просмотров: 271
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Устойлівы да пашкоджанняў насякомымі, хваробамі, загазаванасці паветра. Дэкаратыўны мал. 67). Род нотафагус
1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 28
(Nothafagus) – вялікія дрэвы даму вышыню і 1,5–2 м у дыяметры. З’яўляюцца асноўнымі лесаўтваральнымі пародамі антарктычнай часткі
Паўднёвай Амерыкі, Новай Зеландыі, Заходняй Аўстраліі. Усяго 40 відаў (н. касы – Чылі, н. Домбэ, н. карлікавы, н. арктычны, н. бярозападобны і інш.). Род трыганабалан (Trigonobalanus) налічвае ўсяго тры віды, якія былі зусім нядаўна адкрыты. Растуць у трапічных лясах Азіі і Амерыкі. Род кастанопсіс (Castanopsis) – вечназялёныя дрэвы даму вышыню, адзін від у
Каліфорніі, астатнія – Паўднёва-Усходняй Азіі, усяго каля 120 відаў (к. залацісталісты,
індыйскі, серабрысты і інш.).
Сямейства
Бярозавыя (Betulaceae). Па колькасці рода і асабліва відаў бярозавыя
ўступаюць букавым. У гэтага сямейства 6 рода і, магчыма, толькі без мала чаго больш за
150 відаў. Роды бярозавых утвараюць дзве групы, якія добра адрозніваюцца адна ад другой і якія адны батанікі выдзяляюць у асобныя трыбы, другія – у падсямействы, а некаторыя нават залічваюць іх у ранг самастойных сямействаў. Мы будзем разглядаць іх як 2 падсямействы: бярозавыя (Betuloideae) ўваходзяць роды бяроза (Betula) і алешына
(Alnus), і арэшнікавыя (Coryloidae) аб’ядноўвае роды ляшчыны або арэшыны (Corulus), граба (Carpinus), хмеляграба (Ostrya) і острыопсіса (Ostruopsis). Бярозавыя тыповыя барэяльныя расліны, якія распаўсюджаны ва ўсіх умераных пазатрапічных абласцях паўночнага паўшар’я. Толькі асобныя віды алешыны заходзяць у Паўднёвую Амерыку (да
Чылі і Аргенціны), а ў Азіі пашыраюцца да Бенгаліі і Паўночнага В’етнама. Аднак у паўднёвых абласцях растуць яны толькі ў гарах. Асобныя віды бярозы і алешыны даходзяць на поўнач да тундры і паднімаюцца ў горы да субальпійскага пояса. У гэтых жорсткіх умовах яны набываюць карлікавыя і сцелістыя формы.
Прадстаўнікі сямейства Лістападныя, аднадомныя, ветраапыляемыя драўняныя расліны з сімпадыяльным галінаваннем парасткаў, простым, чарговым чаранковым лісцем з перыстанервовым жылкаваннем. Для іх парасткаў характэрны трохгадовы цыкл фармавання. На працягу двух сезона вегетацыі парасткі развіваюцца ў зачаткавым стане
ў пупышках, а на трэці адбываецца завяршальны этап адкрытага росту з наступным іх акаркавеннем і адраўненнем. Жаночыя і мужчынскія кветкі сабраны ў суквецце – каташок, на восі якога яны размешчаны групамі па 2–3. Кожная такая група прыкрыта прыкветкавай лускавінай. Але ў відаў алешыны жаночыя кветкі не ў каштанах, а сабраны
ў пучкі ўнутры кветкавай пупышкі. Калякветнік рэдукаваны. У бярозавых мужчынскія кветкі складаюцца з 2–3 тычынак (♂ Ау ляшчынавых – з 4 (А. Тычынкі звычайна расшчэпленыя, таму здаецца, што іх больш. Жаночыя кветкі маюць адзін песцік з двух пладалісцікаў, завязь верхняя (♀G
(2)
), двухгняздовая з дзвюма семязавязямі, з якіх развіваецца толькі адно насенне. Віды алешыны і арэшыны цвітуць да пачатку распускання лісця, алешнік і іншыя прадстаўнікі гэтага сямейства цвітуць адначасова з аблісценнем.
У розных відаў бярозавых плады паспяваюць з сярэдзіны лета да глыбокай восені года цвіцення. У відаў падсямейства бярозавых плады крылатыя або бяскрылыя дробныя арэшкі або сямянкі. У падсямейства арэшнікавых плады – арэшкі або арэхі з драўняным трывалым каляплоднікам. Размешчаны яны ў пазухах лускавіны, якая складаецца з крыючага ліста і двух прыкветнікаў (граб, хмеляграб), або акружаны покрывам прыкветнікаў, што зрасліся ў выглядзе плюскі (арэшына). Распаўсюджваюцца плады ветрам (бяроза, алешнік, граб, хмеляграб), вадой (алешына) або жывёламі (арэшнік).
Насенне без эндасперму. У відаў арэшыны насенне з добра развітымі мясістымі семядолямі, ядомае. У народнай гаспадарцы бярозавыя з даўніх часоў знаходзяць разнастайнае выкарыстанне. Ужываюцца літаральна ўсе часткі раслін. Драўніна шматлікіх відаў з’яўляецца выдатным палівам (напрыклад, бяроза). Дае каштоўны драўняны вугаль
(бярозавы – лепшы вугаль для металургіі, арэшнікавы – лепшы вугаль для чарчэння і г. д, цудоўную фанеру, дошкі, выкарыстоўваюцца ў сталярна-мэблевай і такарнай вытворчасці, у сельскагаспадарчым машынабудаванні і інструментабудаванні. Вельмі трывалая драўніна бярозы давурскай (В. davurica), бярозы каменнай (B. ermanii), жалезнай
(B. schmidtii) і хмеляграба не ўступае найбольш трывалай драўніне самшыту і фісташкі. Па супраціўленні на выгін драўніна гэтых бяроз набліжаецца да жалеза і перавышае чыгун. Яна выкарыстоўваецца ў машынабудаванні, незаменная для вырабу дэталей, якія моцна труцца, ткацкіх чаўнакоў. З кары, лісця і каташкоў шматлікіх відаў атрымліваюць дубільныя рэчывы (5–16% з некаторых відаў алешын), фарбы (чорную, чырвоную, жоўтую) для скуры, футра і тканіны. Цэлы шэраг відаў служыць крыніцай лекавай сыравіны, насенне арэшыны – каштоўная сыравіна для харчовай прамысловасці.
Бярозавыя шырока выкарыстоўваюцца ў азеляненні.
Падсям ейства
Б ярозав ыя (B enu laidea e). Родбяроза (Betula) налічвае звыш
80 відаў. Буйныя дрэвы і хмызнякі розных памераў, часам кусцікі, якія растуць ад тундры да стэпаў і распаўсюджаны амаль ва ўсіх горных ранах паўночнага паўшар’я. Для бяроз характэрна гладкая кара, якая адслойваецца тонкімі плеўкамі або лускавінамі, часцей белая, радзей жаўтаватая, чырванаватая або нават чорная. Каташкі з мужчынскімі кветкамі ў час цвіцення панікаюць, а жаночыя стаяць вертыкальна.
Цвітуць бярозы адначасова з распусканнем лісця. Плады – двухкрылыя сямянкі, сабраныя ў каташковыя суплоддзі. Сямянкі паспяваюць у сярэдзіне – другой палове лета, пасля гэтага суплоддзі распадаюцца, а сямянкі разам з трохлопасцевымі лускавінамі распаўсюджваюцца ветрам, а ў некаторых відаў вадой. Бярозы таксама могуць утвараць парасткі ад пня і ўкараняцца галінамі. Дрэвы гэтага роду, як правіла, хуткарослыя.
Жывуць 100–300 гадоў. Даўгавечнасць хмызняковых бяроз значна меншая. Усе віды бяроз святлалюбныя. Сярод іх пераважаюць зімаўстойлівыя. Сярэднепатрабавальныя да
ўрадлівасці і вільготнасці глебы. Род бяроза дзеліцца на 4 секцыі. На крайняй поўначы, у тундры шырока распаўсюджаны віды секцыінана (е. Гэта найбольш маладая ледавіковая або пасляледавіковая секцыя. Да яе адносяць б. карлікавую (Вякая расце ў Еўропе.
Шырока распаўсюджана на Далёкім Усходзе, і ў Паўночнай Амерыцы геаграфічна яе замяшчае від б. худая (B. exilis). У Азіі – б. Мідэндорфа (B. miiddendorffii), на Саянах і
Алтаі б. круглалістая (В. rotudifolia). Гэта нізкія, галінастыя кусты.
Большасць вучоных сыходзяцца на тым, што з усіх 4 секцый роду бяроза самай прымітыўнай з’яўляецца секцыякастата (Cost ata). Гэта ў асноўным дрэвы з буйнымі суквеццямі, вялікім скураным лісцем. Найбольшая разнастайнасць відаў гэтай секцыі прадстаўлена ва Усходняй Азіі. Віды гэтай секцыі амаль не ўтвараюць чыстых насаджэнняў і растуць як прымешак да іншых супольніцтваў ліставых і хвоевых драўняных парод. Яны даволі цеплалюбныя і непатрабавальныя да ўрадлівасці глебы.
Сярод іх б. Эрмана, каменная (B. ermanii) – расце ў Японіі, на Камчатцы, Сахаліне.
Драўніна вельмі цяжкая і трывалая. Б. рабрыстая (B. castata) – расце ў П. Карэі,
Манчжурыі, у Прыморскім і Хабараўскім краі. У Кітаі – б. цудоўная (B. insignis), б. белая кітайская (B. alba-sinensis). У Гімалаях, Паўночнай Індыі – б. карысная (B. utilus). Ва
Усходняй Сібіры, у Прыморскім краі б. Прохарава (B. prochorowii), б. Шмідта, жалезная
(B. schmidtii). У Японіі – б. арэшнікалістая (B. corylifolia), б. грабалістая, або японская вішнёвая (B. grossa), б. вастралістая (B. aciminatifolia), б. ільмалістая (B.ulmoforia). У
Паўночнай Амерыцы – б. вішнёвая (B. lenta), б. чорная (B. nigra) і інш. Сек цыяа кумін ата (Acu minata e) – бярозы распаўсюджаны ў Гімалаях і
Усходняй Азіі (толькі ў субтропіках). Дрэвы даму вышыню, з вельмі буйным лісцем. Гэта бярозы горных лясоў, якія растуць на вышыні 300–1000 м над узроўнем мора. Б. Максімовіча (B. moximowicziana) – мае самае буйное сярод бяроз лісце.
Асабліва вялікая разнастайнасць бяроз у лясной зоне ўмеранага пояса, дзе пераважаюць віды секцыі Betula. У Еўропе б. павіслая (B. pendula), б. пушыстая (B.
pubescens). У субарктычнай Еўропе, Заходняй Сібіры б. звілістая (B. tortuosa) 2–4 м у вышыню. У Паўночнай Амерыцы б. папяровая (B. papurifera), б. таполялістая (B. populifolia).
Бярозапавіслая (B. pendula) займае шырокі арэал у Еўропе, уключаючы Каўказ і
Заходнюю Сібір. Дрэва даму вышыню і 60–80 (150) см у дыяметры, з гладкім, белым, у аснове чорным, глыбокатрашчынаватым ствалом. Крона яйкападобная, з доўгімі звіслымі галінамі, якія пакрыты барадаўкамі. Лісце трохвугольна-рамбічнае. Хуткарослая, святлалюбная, непатрабавальная да клімату і ўрадлівасці глебы, лесаўтваральная і глебапаляпшальная парода. Мае дэкаратыўныя формы (мал. 68, 69).
Бярозапушыстая (B. pubescens) распаўсюджана ў Еўропе і Сібіры. Дрэва даму вышыню. Ствол белы амаль да асновы. Маладое лісце і парасткі апушаны. Галіны не звісаюць, а накіраваны верх і ў бакі. Паспелыя каташкі дога вісяць на дрэве, не рассыпаюцца. Менш патрабавальная да святла. Лепш вытрымлівае суровыя ўмовы
Поўначы, забалочанасць глебы, але не любіць яе сухасці.
Бярозапласкалістая (B. platyphyla) – найбольш распаўсюджана на Далёкім Усходзе.
Гэты від бярозы, які замяшчае там бярозу павіслую. Дрэва даму вышыню.
Марфалагічна, біялагічна і экалагічна падобная на бярозу павіслую.
Бярозакаменная (B. ermanii) расце на Камчатцы і Сахаліне. Дрэва даму вышыню з ружавата-шэрай да бурай карой, якая звісае са ствалоў і сукоў лахманамі.
Бярозакарлікавая (B. nana) утварае зараснікі ў тундры, на махавых балотах, у альпійскім поясе гор Еўропы і Заходняй Сібіры. Нізкі дам куст, які сцелецца, з цёмна- карычневымі апушанымі або голымі парасткамі. Лісце акруглае, дыяметрам 2–3 см, па краі тупазубчастае, з 2–4 парамі жылак, на кароткіх чаранках, зверху цёмна-зялёнае бліскучае, знізу святлейшае.
Бярозанізкая (B.humilis) – куст 1–2,5 м у вышыню з бурай карой. Лісце прадаўгаватае, завостранае да верхавінкі з 4–6 парамі жылак і тонкімі зубкамі па краі.
Расце па берагах азёр і на асаковых балотах. Род алешына (Alnus). У гэтым родзе выдзяляюць тры падроды. Падрод крэма ст агіна
(Cr em astogyn e) уключае 3 віды, якія растуць у рэліктавых цёплаўмераных горных лясах Паўднёва-Усходняга Кітая (на вышыні 1500–2800 м. Гэтыя
«жывыя выкапні», якія захавалі шматлікія рысы продкаў, – дрэвы ад 8 даму вышыню, з гладкай шэрай карой. Маладыя парасткі могуць быць голыя, густа рыжавата-лямцава апушаныя або апушаныя злёгку. Лісце да 16 см у даўжыню.
Падрод алешнік (Alnob etula) аб’ядноўвае каля 10 відаў, у асноўным нізкія (дам) хмызнякі. Але сярод прадстаўнікоў гэтага падроду ёсць і буйныя хмызнякі і нават невялікія дрэвы даму вышыню. Расліны кусцістыя, моцна разгалінаваныя, часта са скрыўленымі стваламі і галінамі. У крайніх умовах месцавырастання і на мяжы арэала распаўсюджання характэрны сцелістыя, скрыўленыя, каржакаватыя ствалы і галіны, а таксама паменшанае лісце. Усе віды падроду алешнік – барэальна-арктычныя, якія распаўсюджаны галоўным чынам у таежных абласцях Паўночнай Азіі і Паўночнай
Амерыкі у меншай ступені ў Еўропе (да Паўночнай Італіі). У Еўразіі найбольш шырока распаўсюджаны алешніккустовы (Alnus fruticosa) і алешнікманчжурскі (A. mandshurica). Алешнік кустовы, як больш зімаўстойлівы від, расце далей на поўнач. У Паўночнай Амерыцы найбольшы арэал займае алешніккучаравы
(A. crispa) іалешніквыразаны (A. simiata). Апошні даходзіць на поўнач да палярнага круга, расце на Алясцы. н заходзіць і на Азіяцкі мацярык на поўначы, дзе расце на
ўзбярэжжы Ахоцкага мора і Камчаткі. Астатнія віды больш лакалізаваныя. Некаторыя віды падроду алешнік утвараюць больш або менш буйныя чыстыя хмызняковыя зараснікі на схілах горна ўзлесках, на прырэчных пясках і іншых мясцінах. У гарах, напрыклад у Карпатах і на ўсходзе Азіі, яны ўтвараюць нават самастойны суцэльны пояс самкнутых зараснікаў, якія цяжка пераадольваць. Густыя хмызняковыя зараснікі на камяністых
Бярозапавіслая (B. pendula) займае шырокі арэал у Еўропе, уключаючы Каўказ і
Заходнюю Сібір. Дрэва даму вышыню і 60–80 (150) см у дыяметры, з гладкім, белым, у аснове чорным, глыбокатрашчынаватым ствалом. Крона яйкападобная, з доўгімі звіслымі галінамі, якія пакрыты барадаўкамі. Лісце трохвугольна-рамбічнае. Хуткарослая, святлалюбная, непатрабавальная да клімату і ўрадлівасці глебы, лесаўтваральная і глебапаляпшальная парода. Мае дэкаратыўныя формы (мал. 68, 69).
Бярозапушыстая (B. pubescens) распаўсюджана ў Еўропе і Сібіры. Дрэва даму вышыню. Ствол белы амаль да асновы. Маладое лісце і парасткі апушаны. Галіны не звісаюць, а накіраваны верх і ў бакі. Паспелыя каташкі дога вісяць на дрэве, не рассыпаюцца. Менш патрабавальная да святла. Лепш вытрымлівае суровыя ўмовы
Поўначы, забалочанасць глебы, але не любіць яе сухасці.
Бярозапласкалістая (B. platyphyla) – найбольш распаўсюджана на Далёкім Усходзе.
Гэты від бярозы, які замяшчае там бярозу павіслую. Дрэва даму вышыню.
Марфалагічна, біялагічна і экалагічна падобная на бярозу павіслую.
Бярозакаменная (B. ermanii) расце на Камчатцы і Сахаліне. Дрэва даму вышыню з ружавата-шэрай да бурай карой, якая звісае са ствалоў і сукоў лахманамі.
Бярозакарлікавая (B. nana) утварае зараснікі ў тундры, на махавых балотах, у альпійскім поясе гор Еўропы і Заходняй Сібіры. Нізкі дам куст, які сцелецца, з цёмна- карычневымі апушанымі або голымі парасткамі. Лісце акруглае, дыяметрам 2–3 см, па краі тупазубчастае, з 2–4 парамі жылак, на кароткіх чаранках, зверху цёмна-зялёнае бліскучае, знізу святлейшае.
Бярозанізкая (B.humilis) – куст 1–2,5 м у вышыню з бурай карой. Лісце прадаўгаватае, завостранае да верхавінкі з 4–6 парамі жылак і тонкімі зубкамі па краі.
Расце па берагах азёр і на асаковых балотах. Род алешына (Alnus). У гэтым родзе выдзяляюць тры падроды. Падрод крэма ст агіна
(Cr em astogyn e) уключае 3 віды, якія растуць у рэліктавых цёплаўмераных горных лясах Паўднёва-Усходняга Кітая (на вышыні 1500–2800 м. Гэтыя
«жывыя выкапні», якія захавалі шматлікія рысы продкаў, – дрэвы ад 8 даму вышыню, з гладкай шэрай карой. Маладыя парасткі могуць быць голыя, густа рыжавата-лямцава апушаныя або апушаныя злёгку. Лісце да 16 см у даўжыню.
Падрод алешнік (Alnob etula) аб’ядноўвае каля 10 відаў, у асноўным нізкія (дам) хмызнякі. Але сярод прадстаўнікоў гэтага падроду ёсць і буйныя хмызнякі і нават невялікія дрэвы даму вышыню. Расліны кусцістыя, моцна разгалінаваныя, часта са скрыўленымі стваламі і галінамі. У крайніх умовах месцавырастання і на мяжы арэала распаўсюджання характэрны сцелістыя, скрыўленыя, каржакаватыя ствалы і галіны, а таксама паменшанае лісце. Усе віды падроду алешнік – барэальна-арктычныя, якія распаўсюджаны галоўным чынам у таежных абласцях Паўночнай Азіі і Паўночнай
Амерыкі у меншай ступені ў Еўропе (да Паўночнай Італіі). У Еўразіі найбольш шырока распаўсюджаны алешніккустовы (Alnus fruticosa) і алешнікманчжурскі (A. mandshurica). Алешнік кустовы, як больш зімаўстойлівы від, расце далей на поўнач. У Паўночнай Амерыцы найбольшы арэал займае алешніккучаравы
(A. crispa) іалешніквыразаны (A. simiata). Апошні даходзіць на поўнач да палярнага круга, расце на Алясцы. н заходзіць і на Азіяцкі мацярык на поўначы, дзе расце на
ўзбярэжжы Ахоцкага мора і Камчаткі. Астатнія віды больш лакалізаваныя. Некаторыя віды падроду алешнік утвараюць больш або менш буйныя чыстыя хмызняковыя зараснікі на схілах горна ўзлесках, на прырэчных пясках і іншых мясцінах. У гарах, напрыклад у Карпатах і на ўсходзе Азіі, яны ўтвараюць нават самастойны суцэльны пояс самкнутых зараснікаў, якія цяжка пераадольваць. Густыя хмызняковыя зараснікі на камяністых
прасторах, на адкрытых схілах утвараюць некаторыя віды алешніку і вышэй за мяжу лясоў. Асабліва высока ў горы алешына падымаецца на поўдні арэала.
Упадродзеалешыны (Alnus) больш за 30 відаў. Яго складаюць высокія дрэвы або буйныя хмызнякі, хоць ёсць і дробныя (1–1,5 м у вышыню), асабліва ў мясцінах з крайнімі ўмовамі росту. Розныя віды алешыны прад’яўляюць розныя патрабаванні да
ўмоў існавання. Звычайна алешына расце па берагах рэк, ручаёў, азёр. Часцей пераважаюць пераўвільготненыя глебы. Але адны віды алешыны патрабуюць добрай аэрацыі, а другія вытрымліваюць застойнае ўвільгатненне. Часцей алешына расце на
ўрадлівых глебах, але некаторыя віды могуць расці і на бедных.
Алешына – расліна, якая шырока распаўсюджана ва ўмераных абласцях Еўразіі і
Паўночнай Амерыкі, галоўным чынам у лясной зоне. Самай распаўсюджанай і найбольш каштоўнай пародай з’яўляецца алешыначорная, аболіпкая (Alnus glutinosa). Гэта тыповы від лясной і лесастэпавай зоны, які нават па лагах рэк заходзіць і ў стэпавую зону.
Алешына чорная – святлалюбная парода, расце на залішне ўвільготненых глебах і ў гэтых умовах фарміруе чыстыя насаджэнні. Характэрныя насаджэнні з алешыны чорнай сустракаюцца на моцна гумусавых, залішне ўвільготненых грунтовай вадой аэрыраваных глебах. Дрэвы дасягаюць 30 (35) м у вышыню. Кара на маладых дрэвах гладкая, цёмна- шэрая, на старых – цёмна-бурая, трашчынаватая. Маладыя парасткі ліпкія, буравата- зялёныя або чырванаватыя, злёгку трохгранныя, са светлымі папярочнымі лінзамі.
Пупышкі буйныя цёмна-фіялетавыя, чаранковыя. Лісце 5–9 см у даўжыню, зваротнаяйкападобнае або акруглае, часта з выемкай на верхавінцы і шыракаклінападобнай асновай, з 5–8 парамі жылак, зверху цёмна-зялёнае, знізу святлейшае, з рыжымі бародкамі ў вуглах жылак. Маладое лісце ліпкае. Парода хутка расце, патрабавальная да ўрадлівасці глебы і яе вільготнасці. Зімаўстойлівая.
Рэкамендуецца для азелянення берагоў вадаёмаў. Драўніна ідзе на выраб фанеры, прымяняецца ў цэлюлознай вытворчасці і гідратэхнічным будаўніцтве. Кара выкарыстоўваецца ў якасці дубільніка. Лісце і пупышкі маюць лекавае значэнне (мал. 70).
Алешынашэрая (A. incana). Распаўсюджана амаль пас й Еўропе, Заходняй Сібіры, на Каўказе. Дрэва даму вышыню, часам высокі куст са светла-шэрай, да старасці з гладкай карой і ствалом з падоўжнымі ўвагнутасцямі. Маладыя парасткі лямцава- апушаныя. Лісце 7–13 см у даўжыню, яйкападобнае або элептычнае, на канцы завостранае, з акруглым або слабасэрцападобнай асновай, слабалопасцевае, двойчыпілаватае па краі, зверху цёмна-зялёнае, знізу шызаватае, апушанае. Бакавых жылак 7–10 пар. Маладое лісце ліпкае. Хуткарослая, вельмі зімаўстойлівая, ценетрывалая парода. Менш патрабавальная да ўрадлівасці і вільготнасці глебы, чым алешына чорная.
Узбагачае глебу азотам. Выкарыстоўваецца для замацавання і азелянення берагоў рэк, яро, схілаў. Драўніна ідзе на дробныя вырабы. Кара змяшчае дубільныя рэчывы. У Гімалаях расце рэліктавы від алешынынепальскай (A. nepalensis) – падлесная парода сасновых лясоў.
Падсям ейства арэ шнік авыя (Co ry loi dae). Родграб (Carpinus). Гэты род аб’ядноўвае каля 30 відаў, якія распаўсюджаны ў Еўразіі і Паўночнай Амерыцы (1 від).
Найбольш разнастайныя грабы ў Кітаі і Японіі. Гэта дрэвы ад 5 даму вышыню, радзей хмызнякі з моцнымі парасткамі, вельмі цвёрдай драўнінай, чарговым, простым двойчызубчастым лісцем, з жылкамі, якія моцна выступаюць. Тычынкавыя кветкі без калякветніка з 4–12 тычынкамі, сабраны ў каташок, які зімуе голым. Жаночыя кветкі ў канечных каташках, зімуюць у пупышках. Песцік з двухгняздовай верхняй завяззю. Цвіце граб адначасова з аблісценнем. Плады паспяваюць восенню. Плод – драўняністы, рабрысты, сплясканы арэшак, прырастае да асновы буйной лістападобнай лускавіны, якая выконвае ролю паруса пры распаўсюджванні арэхаў ветрам.
Грабзвычайны, абоеўрапейскі (Carpinus betulus) расце ў Еўропе, на Каўказе і Малой
Азіі. Дрэва даму вышыню са злёгку скручаным і слабарабрыстым ствалом, шэрай, гладкай або слабатрашчынаватай карой. Лісце 5–15 см у даўжыню, яйкападобна-
Упадродзеалешыны (Alnus) больш за 30 відаў. Яго складаюць высокія дрэвы або буйныя хмызнякі, хоць ёсць і дробныя (1–1,5 м у вышыню), асабліва ў мясцінах з крайнімі ўмовамі росту. Розныя віды алешыны прад’яўляюць розныя патрабаванні да
ўмоў існавання. Звычайна алешына расце па берагах рэк, ручаёў, азёр. Часцей пераважаюць пераўвільготненыя глебы. Але адны віды алешыны патрабуюць добрай аэрацыі, а другія вытрымліваюць застойнае ўвільгатненне. Часцей алешына расце на
ўрадлівых глебах, але некаторыя віды могуць расці і на бедных.
Алешына – расліна, якая шырока распаўсюджана ва ўмераных абласцях Еўразіі і
Паўночнай Амерыкі, галоўным чынам у лясной зоне. Самай распаўсюджанай і найбольш каштоўнай пародай з’яўляецца алешыначорная, аболіпкая (Alnus glutinosa). Гэта тыповы від лясной і лесастэпавай зоны, які нават па лагах рэк заходзіць і ў стэпавую зону.
Алешына чорная – святлалюбная парода, расце на залішне ўвільготненых глебах і ў гэтых умовах фарміруе чыстыя насаджэнні. Характэрныя насаджэнні з алешыны чорнай сустракаюцца на моцна гумусавых, залішне ўвільготненых грунтовай вадой аэрыраваных глебах. Дрэвы дасягаюць 30 (35) м у вышыню. Кара на маладых дрэвах гладкая, цёмна- шэрая, на старых – цёмна-бурая, трашчынаватая. Маладыя парасткі ліпкія, буравата- зялёныя або чырванаватыя, злёгку трохгранныя, са светлымі папярочнымі лінзамі.
Пупышкі буйныя цёмна-фіялетавыя, чаранковыя. Лісце 5–9 см у даўжыню, зваротнаяйкападобнае або акруглае, часта з выемкай на верхавінцы і шыракаклінападобнай асновай, з 5–8 парамі жылак, зверху цёмна-зялёнае, знізу святлейшае, з рыжымі бародкамі ў вуглах жылак. Маладое лісце ліпкае. Парода хутка расце, патрабавальная да ўрадлівасці глебы і яе вільготнасці. Зімаўстойлівая.
Рэкамендуецца для азелянення берагоў вадаёмаў. Драўніна ідзе на выраб фанеры, прымяняецца ў цэлюлознай вытворчасці і гідратэхнічным будаўніцтве. Кара выкарыстоўваецца ў якасці дубільніка. Лісце і пупышкі маюць лекавае значэнне (мал. 70).
Алешынашэрая (A. incana). Распаўсюджана амаль пас й Еўропе, Заходняй Сібіры, на Каўказе. Дрэва даму вышыню, часам высокі куст са светла-шэрай, да старасці з гладкай карой і ствалом з падоўжнымі ўвагнутасцямі. Маладыя парасткі лямцава- апушаныя. Лісце 7–13 см у даўжыню, яйкападобнае або элептычнае, на канцы завостранае, з акруглым або слабасэрцападобнай асновай, слабалопасцевае, двойчыпілаватае па краі, зверху цёмна-зялёнае, знізу шызаватае, апушанае. Бакавых жылак 7–10 пар. Маладое лісце ліпкае. Хуткарослая, вельмі зімаўстойлівая, ценетрывалая парода. Менш патрабавальная да ўрадлівасці і вільготнасці глебы, чым алешына чорная.
Узбагачае глебу азотам. Выкарыстоўваецца для замацавання і азелянення берагоў рэк, яро, схілаў. Драўніна ідзе на дробныя вырабы. Кара змяшчае дубільныя рэчывы. У Гімалаях расце рэліктавы від алешынынепальскай (A. nepalensis) – падлесная парода сасновых лясоў.
Падсям ейства арэ шнік авыя (Co ry loi dae). Родграб (Carpinus). Гэты род аб’ядноўвае каля 30 відаў, якія распаўсюджаны ў Еўразіі і Паўночнай Амерыцы (1 від).
Найбольш разнастайныя грабы ў Кітаі і Японіі. Гэта дрэвы ад 5 даму вышыню, радзей хмызнякі з моцнымі парасткамі, вельмі цвёрдай драўнінай, чарговым, простым двойчызубчастым лісцем, з жылкамі, якія моцна выступаюць. Тычынкавыя кветкі без калякветніка з 4–12 тычынкамі, сабраны ў каташок, які зімуе голым. Жаночыя кветкі ў канечных каташках, зімуюць у пупышках. Песцік з двухгняздовай верхняй завяззю. Цвіце граб адначасова з аблісценнем. Плады паспяваюць восенню. Плод – драўняністы, рабрысты, сплясканы арэшак, прырастае да асновы буйной лістападобнай лускавіны, якая выконвае ролю паруса пры распаўсюджванні арэхаў ветрам.
Грабзвычайны, абоеўрапейскі (Carpinus betulus) расце ў Еўропе, на Каўказе і Малой
Азіі. Дрэва даму вышыню са злёгку скручаным і слабарабрыстым ствалом, шэрай, гладкай або слабатрашчынаватай карой. Лісце 5–15 см у даўжыню, яйкападобна-