Файл: Дипломды Жмыс 6B01823 леуметтік педагогика жне зін зі тану.docx

Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

 

Толегенова Арай Аманжолкызы

«Аз қамтылған отбасындағы балаларды әлеуметтендіру»

тақырыбында

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6B01823– «Әлеуметтік педагогика және өзін - өзі тану» мамандығы

бойынша

Орындаған: Толегенова А.А.

Ғылыми жетекші: Сламбекова Т.С.

Aстана 2023

Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Мектепке дейінгі білім беру және әлеуметтік педагогика кафедрасының меңгерушісі доцент

М.П. Асылбекова

«»2023 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Аз қамтылған отбасындағы балаларды әлеуметтендіру»

6B01823 – «Әлеуметтік педагогика және өзін - өзі тану» мамандығы бойынша

Орындаған: Толегенова А.А.

Ғылыми жетекші: Сламбекова Т.С.

Астана 2023

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Осы диплом жұмысында келесі стандарттарға сәйкес сілтемелер пайдаланылған:
1. Қазақстан Республикасының «2050 жылға дейінгі даму стратегиясы» Мемлекет басшысының ел халқына Жолдауы, 2012 жылғы желтоқсандағы

2. 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.

3. Қазақстан Республикасының «Бала құқығы туралы Конвенция» 2018ж.

4. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» Заңы

5. Қазақстан Республикасының Конституциясы

6. БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының «Бала құқығы туралы» //1989 ж, 20 қараша.

7. Қасым – Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.//Егемен Қазақстан, 2019 ж. 2 қыркүйек.

8. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті «Дипломдық жұмыс туралы ереже» //Астана, 2021 ж

АНЫҚТАМАЛАР

---

Осы диплом жұмысына сәйкес анықтамалар бойынша келесі терминдер қолданылады:

Отбасы – бірлесіп күн көретін, туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы.

Отбасылық жағдай - некеде тұрғандағы немесе айырылысқандағы жағдай, балалардың немесе отбасының басқа да мүшелерінің болуы немесе болмауы;

Неке - ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықты одақ;

Толық емес отбасы - балаларды (баланы) ата-ананың біреуі, соның ішінде ажырасқан, жесір ата-ана тәрбиелейтін отбасы;

Нуклеарлы отбасы – екі ұрпақтық байланыстағы ерлі-зайыпты және олардың балалары;

Кеңейтілген отбасы – үш ұрпақ жалғастығы: ата-ана бір жағының, ерлі-зайыпты, олардың балалары;

Технология – бұл қоғамдағы практикалық процестердің техникамен реттеліп отыратын және материалдық дүниенің заңдылықтарымен анықталатын, техникалық құралдар мен объектінің өзара әрекеттесуімен туындайтын процес.

Әлеуметтік педагогика – әлеуметтік тәрбиені, әлеуметтік институт ретінде зерттейтін педагогиканың саласы, ол халықтың мәдени деңгейін көтеру мақсатымен қоғамның тәрбиелі күштерін интеграциялау проблемсын, адамның туғаннан бастап өмірінің соңына дейінгі әлеуметтік тәрбиесін зерттейтін педагогика ғылымының саласы.

Әлеуметтік тәрбие-баланың жеке тұлғасының табысты әлеуметтендірілуіне қажетті сапаларды қалыптастыруға мақсатты бағытталған процесс.

Баланың әлеуметтенуі дегеніміз-баланы әлеуметтік өмірге бейімдеу процесі,яғни сол қоғамға қажетті білім жүйесін,құндылықтарды,мінез-құлық нормаларын меңгерту.

Баланың әлеуметтік бейімделуі дегеніміз-әлеуметтік ортаның жағдайына белсенді түрде баланың әлеуметтік ортамен өзара іс-әрекет жасау түрі.

.

	МАЗМҰНЫ
	НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
	АНЫҚТАМАЛАР
	БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
	КІРІСПЕ................................................................................................. НЕГІЗГІ бөлім	6
1	Қазіргі заманғы отбасы және оның мәселелері...................................................................................................	9
1.1 1.2	Отбасы баланы әлеуметтендірудің негізгі институты ретінде Отбасы және балалармен әлеуметтік – педагогикалық жұмыс жүргізудің ғылыми негіздері...................................................................................................	9 19
1.3	Аз қамтылған отбасыны және балаларды әлеуметтендіру теориясы	30
2	Отбасының әлеуметтік мәселелері және оны шешу жолдары.....................................................................................................	34
2.1 2.2	Аз қамтылған отбасылардың әлеуметік-экономикалық, медициналық және психологиялық-педагогикалық мәселелері....... Аз қамтылған отбасылардағы балаларға арналған мемлекеттік қолдау түрлері.........................................................................................	34 37
2.3 2.4 2.5 3 3.1 3.2 3.3	АЗ ҚАМТЫЛҒАН ОТБАСЫЛАРҒА МЕКТЕПТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨМЕГІ.................................................................. АЗ ҚАМТЫЛҒАН ОТБАСЫМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЫСАНДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ ................................................................................................ Аз қамтылған отбасыларда өскен балалардың әлеуметтену проблемаларын зерттеу............................................................................. Зерттеу бөлімі......................................................................................... Зерттеу нысаны және зерттеу өткізілген жер сипаттамасы............... Аз қамтылған отбасылардағы балалармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс әдістемесі.................................................................................... Аз қамтылған отбасылардағы балаларға әлеуметтік-педагогикалық жұмыс әдістерінің нәтижелері...............................................................	44 48 50 55 55 59
	ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................	65
	ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..............................................	68
	ҚОСЫМШАЛАР

---

КІРІCПE
Бала тәрбиесiнiң өзектi проблемаларын шешуге тәрбиенiң уақыты өткен әдiстерiн ауыстыратын тәрбиенiң жаңа технологияларын қолданудың қажеттiгi, ел ертеңi, ұлт болашағы үшiн педагогика ғылымының жетiстiгiн әр отбасының тәрбие құралына айналдыру – бүгiнгi күннiң сұранысы. Алайда, соңғы уақытта елiмiздегi нарықтық экономиканың қарқынына iлесу қиыншылығынан, көптеген отбасыларында бала тәрбиесi әлсiреп, тiптi ерiксiз қолдан шығып, орны толмас олқылықтар пайда болды. Ата-ана өз мiндетiн орындау барысында жiберiлген кемшiлiгiн қоғамға, бiлiм беру мекемелерiне арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған бiлiм беру жүйесi мен бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, “мәдени орын” деген атаудың астарына тығылған керектi, керексiз сауық үйлерiнiң ашылуы отбасының тәрбие беру және әлеуметтендiру қызметiн әлсiреткенiн жасыра алмаймыз.

Дипломдық жұмыстың мақсаты. Әлеуметтік педагогтың отбасымен жұмысының негізгі бағыттарын жетілдіруді қарастыру:

- Ата-аналарды ағарту және кеңес беру;

- жайсыз отбасыларын диагностикалау және патронажга алу;

- түрлі бағыттағы мәнді клубтар мен ұйымдарды құру;

- жеке бейәлеуметтік топтарға басқа бағдар беру және оларды «бұзу» жөніндегі жұмыс;

- жаңа рольдерге бейімделуге көмектесу;

- қызметтің қанағаттанарлық салаларын табуға көмектесу;

- жас отбасыларына кецес беру;

- кәсіби бағдар алуға көмектесу;

- топтық, отбасылық сауықты ұйымдастыру;

- жалғыз басты адамдарға көмек беруді ұйымдастыру;

- үйінде және арнайы мекемелерде әлеуметтік назарды талап ететін адамдарды анықтау;

- микросоциумде қария адамдардың белсенділік көрсетуі және олардың мүдделерін қанағаттандыру үшін жағдай жасау;

Дипломдық жұмыстың міндеті. Қарапайым педагогқа қарағанда әлеуметтік педагогтың ролі ең алдымен білім беру емес, тәрбиелеуде, оның әлеуметтік көмек беру және қорғау функциясында. Әлеуметтік көмектің бағыты белсенді болуы керек және әлеуметтік жұмыстың субъектілері ретінде клиенттерді тартуы қажет. Әлеуметтік педагогтың отбасымен байланысы әрбір нақты отбасы (жалпы отбасы туралы емес) туралы мәлімет пен оның ерекшеліктерін, адамдардың тіршіліктің осы саласында қарым-катынас жасау процесінің заңдылықтары ескеру негізінде жасалатынын ескеру қажет.

Соңғы 10-15 жылдағы күрт өзгерістер отбасын материалдық қамтамасыз етудің нашарлауына әкелді. Қазақстандағы экономикалық қатынастарды қайта құру бұл отбасыларды орташа күнкөріс деңгейінен асып түсті, олардың өзін-өзі қабылдау стереотипін бұзды, оларға сенімсіздік пен өзін-өзі бағалаудың төмендігін орнатты. Осылайша, баланың отбасындағы әлеуметтенуі оның экономикалық жағдайына тікелей байланысты. Қазақстан қоғамының қазіргі дамуы жаңа әлеуметтік экономикалық жүйеде өз орнын табуға алаңдайтын көптеген отбасылардың табиғи шатасуын тудырады.

---

Таңдалған тақырыптың өзектілігі бірнеше факторлар тобымен түсіндіріледі. Біріншіден, өзіне сенімсіз ата-аналар балалар үшін беделді болуды тоқтатады, содан кейін балалар үшін әлеуметтік бағдарланған қауымдастық әлеуметтік шеңберге айналады. Әдетте, жасөспірім көшеге шығып, өз түрлеріне тез жақындайды. Кейіннен әлеуметтік тәуекел топтары пайда болады. Екіншіден, отбасының материалдық тұрақсыздығы Қазақстан отбасындағы баланың физикалық денсаулығына, Қазақстандегі демографиялық жағдайға әсер етеді. Факторлардың үшінші тобы-аз қамтылған отбасында тәрбиеленетін балалардың әлеуметтенуі кешенді, сондай-ақ профилактикалық сипатта болуы керек. Жоғарыда аталған барлық факторлар мен себептер тақырыпты таңдауға себеп болды: аз қамтылған отбасынан шыққан баланың әлеуметтену ерекшеліктері.

Зерттеудің мақсаты: аз қамтылған отбасылардағы балаларды әлеуметтендіру проблемаларын анықтау, орта білім беру мектеп-интернатының мысалында аз қамтылған отбасылардағы балалардың даму деңгейін үш көрсеткіш бойынша зерттеу: Денсаулық, үлгерім, құрдастар ұжымындағы психологиялық жайлылық немесе ыңғайсыздық, нормативтік отбасылардағы құрдастар тобымен салыстыру, орта мектептегі әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың формалары мен әдістерін зерттеу аз қамтылған отбасы бар мектеп.

Нысан: мектептің аз қамтылған отбасымен жұмыс істеуінің әлеуметтік-педагогикалық әдістері мен нысандары, отбасының экономикалық жағдайының балалардың әлеуметтенуіне келесі көрсеткіштер бойынша әсері: денсаулық, үлгерім, құрдастар арасындағы қарым-қатынастағы жетістік.

Зерттеу пәні: аз қамтылған отбасында тәрбиеленетін балалардың құрдастары арасындағы денсаулық, үлгерім көрсеткіштерінің деңгейі, психологиялық жайлылық немесе қарым-қатынастағы ыңғайсыздық.

Мақсатқа сәйкес, зерттеу гипотезасы алға тартылды: егер қазіргі Қазақстан мектебі аз қамтылған отбасыларда тәрбиеленетін балалардың проблемаларын ерте анықтауға бағытталған профилактикалық жұмыстарды жүргізуге белсенді көмек көрсетсе, профилактикалық жұмыс аз қамтылған балалардың өмір сүру сапасы мен мінез-құлқын жақсартуға ықпал ететін арнайы педагогикалық және тәрбиелік шараларды қолдану арқылы адамның әлеуметтік, отбасылық, жеке жағдайын өзгертуді қамтиды осындай отбасылардан шыққан балаларды әлеуметтендіру олардың тиімді болуына ықпал етеді, орта деңгейден төмен күнкөріс деңгейі бар отбасыларда тәрбиеленетін балаларды жан-жақты дамыту, табысты әлеуметтендіру, көрсеткіштер деңгейін арттыру: денсаулық, білім беру, балалар мен жасөспірімдер қылмысының деңгейін төмендету.

---

Орта білім беру мектеп-интернатының мысалында аз қамтылған отбасылардан шыққан балалардың даму деңгейін үш көрсеткіш бойынша зерттеу: Денсаулық, үлгерім, психологиялық жайлылық немесе құрдастар ұжымындағы ыңғайсыздық, құрдастар тобымен салыстыру типтік отбасылардың нормасы.

Зерттеудің көрсетілген мақсатына сүйене отырып, оның негізгі міндеттері:

1. Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді талдау.

2. Қазіргі аз қамтылған отбасының проблемаларын анықтау.

3. Отбасы мен мектептің қарым — қатынасын-аз қамтылған отбасыларда тәрбиеленетін балаларды әлеуметтендірудің негізгі институттарын зерттеу.

4. Қарастыру: қазіргі мектепте аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларды әлеуметтік бейімдеудің формалары мен әдістері.

5. Абай атындағы 87-ші мектеп-гимназия базасында аз қамтылған отбасында тәрбиеленетін балаларды әлеуметтендіру проблемаларын зерттеу.

1 Қазіргі заманғы отбасы және оның мәселелері

1.1 Отбасы баланы әлеуметтендірудің негізгі институты ретінде

Отбасының бірнеше анықтамалары бар. Отбасы-бірге тұратын жақын туыстар тобы. Бұл неке немесе туыстық қатынастармен (ерлі-зайыптылық, ата-ана, туыстық) байланысты шағын әлеуметтік топ; күнделікті өмірдің ортақтығы (бірге тұру және үй шаруашылығын жүргізу); эмоционалды жақындық; бір-біріне қатысты өзара құқықтар мен міндеттер.

Отбасы-бұл некеге немесе туыстық қатынасқа (мысалы, ана мен бала) немесе тұрғын үй мен бюджет қауымдастығына (некені тіркеусіз) негізделген шағын топ, оның мүшелері күнделікті өмір қауымдастығымен, өзара моральдық жауапкершілікпен және өзара көмекпен байланысты; онда өзара әрекеттесуді реттейтін нормалар, санкциялар мен мінез-құлық үлгілерінің жиынтығы жасалады ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар, балалар арасында.

Осылайша, отбасы-бұл күрделі әлеуметтік, күрделі, көп функциялы ұғым, қолданыстағы әлеуметтік-экономикалық және құқықтық нормаларға байланысты адамдардың өмір сүру формасы. Бұл белгілі бір құрылымы бар, әртүрлі функцияларды орындайтын жүйе, күнделікті өмірде адамдар арасындағы қатынастардың тұрақты жүйесі. Ол қоғаммен, мемлекетпен тығыз байланысты және онымен бір мезгілде дамиды.

Отбасы қоғамда болып жатқан барлық жағымды және жағымсыз өзгерістерге өте тез және сезімтал жауап береді, қоғамда болып жатқан процестердің адамгершілік және адамгершілікке қарсы мағынасын ашады, отбасы үшін бұзатын және құратын процестерді бағалайды. Қоғамның бір бөлігі ретінде отбасы онымен бірге құрылды, өзгертілді және дамыды және өз кезегінде оның даму барысына әсер етуі мүмкін [2].

---