Файл: Дипломды Жмыс 6B01823 леуметтік педагогика жне зін зі тану.docx

Көптеген маңызды рөлдерді оқыту әдетте ерте балалық шақта, рөл мен мәртебені анықтауға бағытталған көзқарастарды қалыптастырудың басталуымен басталады. Рөлдік оқытудың осы кезеңінің көп бөлігі бейсаналық және ауыртпалықсыз өтеді. Балалар ойыншықтар ойнайды, спектакльдерді "ойнайды", әкесі мен анасына көмектеседі, әртүрлі әлеуметтік топтардың өмірінен әңгімелер оқиды, отбасылық әңгімелерді тыңдайды және отбасылық оқиғаларға пассивті қатысады. Осындай күнделікті тәжірибеден олар ерлер мен әйелдердің әртүрлі жағдайлардағы әрекеттері, күйеуі мен әйелі бір-біріне қалай қарау керектігі туралы түсінік береді. Кішкентай бала әкесінің үйде ойнаған рөліне еліктей отырып, ер адам өзінің бала ретіндегі рөлін орындағаннан гөрі, отбасылық өмірдің әртүрлі жағдайларында қалай әрекет ету керектігін және не ойлауы керектігін көбірек біледі. Әкесінің іс-әрекетіне еліктей отырып, ол белгілі бір дәрежеде әкелік әрекеттің себептерін түсіне алады және бұл түсінік уақыт өте келе артады. Оның "жалған", жалған рөлдері оған болашақта отбасының әкесі рөлін лайықты қабылдауға көмектеседі.

Баланың дамуының қай жағын алсақ та, оның белгілі бір жас кезеңінде оның тиімділігінде отбасы шешуші рөл атқаратыны әрқашан белгілі болады. Сондықтан біз өзімізді бірнеше аспектілермен шектейміз.

Біріншіден, отбасы адамның физикалық және эмоционалдық дамуын қамтамасыз етеді. Сәби кезінде және ерте балалық шақта отбасы басқа әлеуметтену институттары өтей алмайтын шешуші рөл атқарады. Балалық шақта, бастауыш мектепте және жасөспірімдерде оның әсері жетекші болып қала береді, бірақ жалғыз болуды тоқтатады. Содан кейін бұл функцияның рөлі азаяды.

Екіншіден, отбасы баланың психологиялық жынысының қалыптасуына әсер етеді. Өмірдің алғашқы үш жылында бұл әсер шешуші болып табылады, өйткені отбасында жыныстық типтеудің қайтымсыз процесі жүреді, соның арқасында бала өзіне тән жыныстың атрибуттарын игереді: жеке сипаттамалар жиынтығы, эмоционалды реакциялардың ерекшеліктері, әртүрлі көзқарастар, талғамдар, еркектікке (еркектік қасиеттерге) немесе әйелдікке (әйелдік қасиеттерге) байланысты мінез-құлық үлгілері. Бұл процесте отбасы жасөспірімнің, жасөспірімнің психологиялық жынысының қалыптасуына көмектесетін немесе кедергі келтіретін келесі жас кезеңдерінде де маңызды рөл атқарады.

Үшіншіден, отбасы баланың ақыл-ой дамуында жетекші рөл атқарады (американдық зерттеуші Блум гүлденген және қолайсыз отбасыларда өскен балалардың психикалық даму коэффициентіндегі айырмашылық 20 баллға жететінін анықтады), сонымен қатар балалардың, жасөспірімдер мен жасөспірімдердің оқуға деген көзқарасына әсер етеді және оның табыстылығын анықтайды. Әлеуметтенудің барлық кезеңдерінде отбасының білім деңгейі, оның мүшелерінің мүдделері адамның интеллектуалды дамуына, мәдениеттің қандай қабаттарын игеретініне, білім беруді жалғастыруға және өзін-өзі тәрбиелеуге деген ұмтылысына әсер етеді.

---

Төртіншіден, отбасы адамның әлеуметтік нормаларды игеруінде маңызды, ал оның отбасылық рөлдердің орындалуын анықтайтын нормаларға келгенде, отбасының әсері түбегейлі болады. Атап айтқанда, зерттеулер көрсеткендей, ерлі-зайыптылардың таңдауы мен отбасындағы қарым-қатынас сипаты ата-ананың атмосферасы мен қарым-қатынасымен анықталады. Балалық шағында өздері назардан тыс қалған немесе отбасында балалық шақтағы қақтығыстарды немесе жыныстық жетілуге байланысты мәселелерді сәтті шеше алмаған ата-аналар, әдетте, баласымен тығыз эмоционалды байланыс орната алмайды.

Бесіншіден, отбасында әлеуметтік және этносаралық қатынастарда көрінетін, сондай-ақ оның өмір салтын, салалары мен талаптарының деңгейін, өмірлік ұмтылыстарын, жоспарлары мен оларға жету жолдарын анықтайтын адамның негізгі құндылық бағдарлары қалыптасады.

Алтыншыдан, отбасы адамның әлеуметтік даму процесінде үлкен рөл атқарады, өйткені оны мақұлдау, қолдау, немқұрайлылық немесе айыптау адамның талаптарына әсер етеді, оған қиын жағдайларда шығу жолдарын іздеуге, өмірінің өзгерген жағдайларына бейімделуге, өзгеретін әлеуметтік жағдайларға қарсы тұруға көмектеседі. Құндылықтар мен атмосфера; отбасылар оның өзін-өзі дамыту ортасына және оның мүшелерінің өзін-өзі жүзеге асыру алаңына айналуын, екеуінің де мүмкін аспектілері мен тәсілдерін анықтайды.

Әр адамның өмірінде отбасы ерекше орын алады. Отбасында бала өсіп келеді және өмірінің алғашқы жылдарынан бастап ол жатақхана нормаларын, адами қатынастардың нормаларын, отбасынан жақсылық пен жамандықты, оның отбасына тән барлық нәрсені сіңіреді. Ересектер ретінде балалар өз отбасында ата-анасының отбасында болғанның бәрін қайталайды.

Отбасы - бұл әлеуметтік институт пен шағын әлеуметтік топ белгілерін иеленетін әлеуметтік жүйе.Отбасы әлеуметтік институт пен шагын әлеуметтік институт ретінде жұбайлардың, ата-аналардың,балалар мен басқа туыстардың өзара қарым-қатынастарын реттейтін әлеуметтік нормалардың, санкциялардың және мінез-құлық үлгілерінің жиынтығымен сипатталады. Отбасы - некеге немесе қандас туыстыққа негізделген шағын топ, оның мүшелері тұрмысының ортақтығымен, өзара моральдық жауапкершілікпен және өзара көмекпен байланысады.

Отбасының әлеуметтік функциялары оның әлеуметтік институт ретіндегі қоғамдық қажеттіліктернің сипатын көрсетеді. Қоғамда болп жатқан әлеуметтік - экономикалық өзгерістердің әсерімен отбасының әлеуметтік функциялары мен иерерхиясының сипаты өзгереді. Алайда барлық уақытта да бала өсіру, тәрбиелеу отбасының маңызды функциясы болып қалады, басқа жекеленген функцияларының маңыздылығы өзгеріп отырады.

---

Түрлі мамандық иелерінінің отбасы тақырыбына деген қызығушылығы ғалымдардың зерттеулері көрсеткендей, әлеументтік ортада отбасының өмір сүруініңікөп функциялы сипатына байланысты.

Жалпы алғанда, отбасын зерттеу бірнеше бағытта жүргізіледі:

• 
  Отбасы мен некенің туындауын және қоғамда дамуын зерттеу;
  
• 
  Отбасы мен некенің типтері мен түрлерінің дамуын зерттеу;
  
• 
  Отбасы мүшелерінің өзара қарым – қатынасы психологиясының мәселелері;
  
• 
  Отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерін анықтау, отбасылық тәрбиенің әдіс – тәсілін жасау;
  

Отбасы теориясының дамуының қазіргі кезеңінде бірнеше тұжырымдамалар

қалыптасты, алайда олардың ішінен келесі екеуі басымырақ болып отыр:

• 
  Шағын әлеуметтік топ түріндегі отбасы туралы тұжырымдама;
  
• 
  «әмбебап бастауыш топ» тұйық әлеуметтік жүйе түріндегі отбасы туралы тұжырымдама;
  

Екінші тұжырымдаманы толық талдамай-ақ, отбасын ашық әлеуметтік жүйе ретінде қарастыратын ғалымдардың тұжырымдамасына тоқталайық, себебі, біздің ойымызша, осы тұжырыдаманың келешегі бар. Осы тұрғыдан алғанда отбасының қалыптасуы мен өмір сүруінде әлеуметтік қызмет үлкен роль атқаратын әлеуметтік ортаның факторы ретінде зерттеуге болады.

Ғылымда отбасы институтына деген басым көзкарастардың негізінде диалектикалық материализм классиктерінің, атап айтқанда отбасының туындауы мен дамуын ғылыми тұрғыда негіздеп берген Ф.Энгельстің ой-пікірлері мен қорытындылары жатыр. Автор «Отбасы бізге қоғамдағы қарама-қарсылық пен қайшылықтардың, өркениет кезеңі басталған уақыттан бастап қоғамның таптарға бөлінуінің кішірейтілген көрінісін береді» - деп атап өтуімен бірге, отбасын әлеуметтік институт ретінде әрі қарай зерттеудің әдістемелік негізін анықтап берді.

Қазіргі философтар отбасы институтын жеке тұлғаның қалыптасуына қатысатын факторлардың бірі деп зерттейді. «Отбасы адамның ойлауының, әрекеттерінің, бағалауының қалыптасуына, өмір бойына елеулі әсерін тигізеді» - деп М.С. Шепелева дұрыс атап өтті. Ю.В. Сычев шағын ортаның (мектеп, достар және т.б.) түрлі факторын қарастыра келе, ең маңызды рольді отбасына береді, себебі, оның ойынша отбасы жеке тұлғаның әлеуметтік бағдар алуында басты роль атқарады: «...отбасы жағдайында мақсатты педагогикалық жұмыстың ғана орасан зор мәні болып қоймай, ішкі психологиялық климат, ата-аналар мен олардың әлеуметтік нұсқамалары арасындағы қатынастар сипаты, жалпы өмір сүру салты да үлкен мәнге ие болады».

---

Социологтар фактологиялық және логикалық сәттерді ескере отырып, отбасына анықтама береді:

1. 
   фактологиялық сәт адамдардың негізінде ерлі-зайыптылар байланысы жатқан топтарға бөлінуін ескереді;
   

2. логикалық сәт отбасының ерекше әлеуметтік феномен ретіндегі, қоғамның әлеуметті мәдени дамуының факторы ретіндегі мәнін анықтайды;

Қоғамдық өмірде болып жатқан өзгерістерді осынша сезгіш, қоғамдық-тарихи прогрестің табыстарын, қиындықтарын, қарама-қайшылықтарын айқын көрсететін мұңдай басқа әлеуметтік институт жоқ». «Институт» ұғымының негізіне американдық соқиологтар Ф. Бейте мен Р. Харлидің анықтамалары алынды: институт дегеніміз - белгілі бір функцияларды атқаратын әрекеттер мен қатынастардың күрделі жүйесі.

Жаңа қоғамдық-саяси қарым-қатынастар бекіп жатқан кезеңде қазіргі заманның отбасына әлеуметтік талдау жасайтын, отбасын нығайтудың және оның тұрақтылығын сақтаудың жолын белгілеген қазақстандық соқиологтардың зерттеулерін атап өту керек.

Тәжірибелік алаңдарда (Қазақстанде, Қазақстанда) халыкқа әлеуметтік көмек берудің түрлері мен нысандары байқалды. Отбасына социумда жан-жақты көмек беруге маманданған әлеуметтік педагог типі кең тараған болып шықты (отбасылық педагог гипі). Әлеуметтік педагогтың осындай типі әр жастағы отрядтар мен тұратын мекендегі бірлестіктердің көп жылдық және түрлі жоспарлық жұмыс тәжірибесі нсгізінде пайда болды. Әр жастағы отрядтың тәрбиешісі әлеуметтік педагогтың прототипі болып табылады. Бастапкыда әлеуметтік педагогтың әсері негізінен балалары бар отбасына тисе, кейін отбасылық-көршілік қарым-қатынастар саласын, қауымдардың түрлі аумақтық бірлестіктерін де қамтыды.

Отбасы, үй, қауым, отбасылық-көршілік қауым әлеуметті саясат, әлеуметтік көмек жүзеге асырылатын сала ретінде қарастырылады. Түрлі ведомстволық мекемелер, қоғамдық ұйымдар отбасына, социумга қарай бұрылып, ашық жүйе ретінде жұмыс істейді.

Жеке тұлғаның, отбасының, қоғамның әрекетінің жүйесінде делдал бола отырып, әлеуметтік педагогтардың институты социумда, отбасы саласында, отбасылық-көршілік ортада, балалар мен ересектер арасында ізгіліктілік, дұрыс қатынастардың калыптасуына әсер етеді. [1]

Әлеуметтік педагогтың қызметі тәрбие- сауықтыру міндеттерін басым қойып, халықтың барлық санатымен, отбасымен (проблемасы болу, болмауына байланысты емес) жұмыс жүргізуге бағытталған. Ол клиент қашан өзі келеді деп отырмайды. Әлеуметтік педагог этикалық тұрғыдан мүмкін болатын түрде отбас

---

ымен, жеке тұлғамен өзі «байланысқа» шығады. Ол «әлеуметтік диагноз» қоятын тәрізді, дене бітімі, жас ерекшеліктерін, қабілеттерін зерттейді, олардың микросоциумына, қызығу әлеміне, қарым-қатынас жасайтын ортасына енеді, оң және теріс әсерлерді, кейін әлеуметтік педагог өзі шешуге тырысатын медициалық, құқықтық, экологиялық проблемаларды анықтайды, клиенті тұратын мекендегі мамандықтар бойынша кәсіптенеді.

Әлеумегтік педагогтар - балалармен, олардың ата-аналарымен, ересектермен, тұрғындармен отбасы-тұрмыстық микроортада және көршілер ортасыңда, жасөспірімдермен, жастардың топтарымен және бірлестіктерімен тәрбие жұмысын жүргізетін, мәдени-сауық, дене шынықтыру-сауықтыру, еңбек, ойын және басқа жұмыстарды, топпен қарым-катынас жасауды, балалар мен ересектердің социумда техникалық, көркем шығармашылық және шығармашылықтың басқа да түрлерін ұйымдастыратын мамандар.

Әлеуметтік педагогтың қызметі барлық жастағы балалар мен ересектермен мен жүргізіледі; олардың өмірінің барлық саласында жүргізіледі және әлеуметтендірудің барлық институттарының өзара әрекетін, қоғамның, отбасының, жеке тұлғаның тәрбиелік функциясын белсендіруді көздейді.

Әлеуметтік педагог оқу- тәрбие, мәдени-ағарту, спорт-сауықтыру және басқа да мемлекеттік мекемелердің, кәсіпорындардың, қоғамдық ұйымдардың, сондай-ақ жергілікті халық депутаттары кеңесінің, басқару органдарының, аумақтық өзін-өзі басқару органдарының штат бірлігі ретінде микросоциумда жұмыс істеуі керек.

Әлеуметтік педагог балаларды, жасөспірімдер мен жастарды әлеуметтендіру процесіне мүмкін болатын және мақсатты «араласуды» қамтамасыз етеді, отбасы мен басқа да тәрбиелеу институтарына көмек береді, балалар мен ересектер арасындағы байланыстырушы жік, делдал «үшінші тұлға» ролін атқарады, жеке тұлғамен және қоғаммен жұмыс жасайды. Ол жасөспірімдердің әлеуметтік және кәсіби бағдар алу кезеңінде көмектеседі, балалардың қоғамдағы құкықтарын қорғайды.

Әлеуметтік педагог аниматор болып табылады. Ол үйретпейді, басқармайды, билік жүргізбейді, бұйырмайды және тыйым салмайды. Ол кызықты, тартымды қызмет жасауға жағдай жасайды; балаларға шабыт береді, шығармашылыққа, білімге, мәдениетті меңгеруге тартады, топта жайдары, ізгі қарым-қаты

---