ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 24.10.2023
Просмотров: 347
Скачиваний: 5
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Бұл үлгі негізінде, синтаксис және сөздік қосымшаларды қолдану арқылы, нәрсені тойлау мақсатында, ұнамды ой-пікірлер білдіруге болады. Бұл ерекшеліктерден бірі, "Жауынды күн" деген мәтіндік көрнектіктерді қолдану арқылы қарау үшін қолдаған параллельдік түрлердің біріді.
Анықтама жасау үшін, "Жауынды күнде көп жүрме" деген үлгі сөздері арасында, "жауынды күн" және "көп жүрме" деген айырмашылықтар бар. Бұл айырмашылықтары, синтаксис және түсінікті мақсатында қолданылатын белгілердің біріді. "Жауынды күн" сөз тірімен артында "де" деген қосымша бар, бұл "көп жүрме" деген сөз тір
24- билет
Пәні: Ежелгі және хандық дәуірдегі қазақ әдебиеті
Оқытушы: Имангазинов М.М.
| № | Сұрақтар | Балл | Жинағанбалл |
| 1 | Б.Кенжебаевтың Көне дәуір әдебиеті жайлы еңбектерін талдаңыз. | 40 | |
| 2 | Марғасқа жыраудың «Еңсегей бойлы ер Есім» толғауы туралы. Эссе жазыңыз. | 30 | |
| 3 | Бұхар жыраудың Абылайхан туралы талдау жасаңыз. | 30 | |
БББ жетекшісі Р.Асылова
1. Б.Кенжебаевтың Көне дәуір әдебиеті жайлы еңбектерін талдаңыз.
Б. Кенжебаев әдебиет тарихын дәуірлеуге қатысты ой-пікірін проблемалык мақалалары арқылы ғылыми- зерттеушілік тұрғыдан үнемі нығырлаумен, накты деректер негізінде дәлелдеудегі ізденісте болды. Мысалы, «Қазақ тілі мен әдебиетінің та- рихы туралы» атты М. Балақаев, Е. Жанпейісов, Томановтардың «Қазақ әдеби тілінің мәселелері» кітабына жазған рецензиялық сипатттағы мақаласында тілші ғалымдардың қазақ әдеби тілінің тарихын:
1. XIX ғасырдың жартысына дейінгі әдеби тіл.
2. XIX ғасырдың екінші жартысындағы әдеби тіл.
3. ХХ ғасырдың басындағы әдеби тіл.
4. Октябрь революциясы- нан кейінгі әдеби тіл тұрғысында сын көзімен қарайды. Қазақ халқының көне тарихының терең білгірі Б. Кенжебаев авторлардың ұлт тарихының байырғы жазу- сызуларын назардан тыс қалдырып, бертінгі дәуірлермен ғана шектелулеріндегі ғылыми дәйексіздікті: «Ақырында, авторлардың көмес- кілетіп, қазақ бұрын мемлекет, ұлт болған жоқ, ертеде қазақтың жазу-сызуы, жазба әдебиеті болған жоқ, сондықтан қазақтың әдеби тілі кейін, XVIII ғасырдың ақыры мен XIX ғасырдың басында пайда болды дегілері келеді» [6],- деп орынды ескертеді. Қазақ халқының отандық шежіресін тарата баяндап, сол кездегі казак та- рихшылары дендеп бара бермеген маңызды мәселелерге ой салады.
2. Марғасқа жыраудың «Еңсегей бойлы ер Есім» толғауы туралы. Эссе жазыңыз
Еңсегей Бойлы Ер Есім– Қазақ хандығының билеушісі (1598 – 1645) "Еңсегей бойлы ер Есім" дастаны (1941 жыл, көлемі 7000 жол
) дәстүрлі эпикалық жанр арнасында жазылған. Жырдың 1941 ж. Қазанғап Байболұлы жазып шыққан нұсқасы «Еңсегей бойлы ер Есім» деп аталады. Ақын мұны Шәкәрім, Астай имам, Қарамолда, Ботпай Тұрта сияқты ел ішіндегі тарихшы - шежірешілердің нақты жазбаларын пайдалана отырып жазып шыққан. Жырдың алғашқы «Шыңғыс хан», «Тәуекел хан» деп аталатын тараулары Шыңғыстың, Тәуекелдің өмірге келуі және хан тағына көтерілуі туралы аңыз сарындармен басталады да, олардан бергі қазақ хандарының тарихына қысқаша шолу жасайды. Шығарманың бұдан кейінгі тараулары Есім ханның ер жетуі мен жорықтарына, оның заманындағы тарихи оқиғалар мен ел басқару үлгісін баяндауға арналған. Жырдың, әсіресе, деректі тарихи оқиғалар мен нақты адамдар жайынан мағлұмат беретін тұстары аса құнды болып табылады. Онда Әбілғазы хан, Жиембет жырау, Алатау, Сүлеймен, Жақсығұл, Сиқымбай сияқты батырлардың көркем тұлғалары сомдалған. «Еңсегей Бойлы Ер Есім» жырында халқымыздың өмір салты, тұрмыс ғұрыптары, ынтымағы мен жауынгерлік дәстүріне байланысты аса мол материалдар жинақталған. Есім хан туралы өлеңменжазылған жыр-аңыздар ШығысТүркістан қазақтарының арасында да ұшырасады.
3. Бұхар жыраудың Абылайхан туралы талдау жасаңыз
Жырау қазақ халқының жоңғар басқыншылығы тұсында, елдің болашағы қыл үстінде тұрған кезде өмір сүріп, сол алмағайып замандағы күрделі мәселелерге өз жырларымен жауап бере білген. Осындай ауыр сәттерде Абылай ханға дұрыс кеңес беріп, ел-жұртты басқыншы жауға қарсы күресте біріктіруге, бір тудың астына топтастыруға күш салған. Өзінің саяси-әлеуметтік мәнді жыр-толғауларымен сол жалынды күрестің жыршысына айналған. Осы мақсатта ол Абылай ханды бірден-бір қажетті басшы санап, оған халық бірлігін сақтап калатын көсем тұрғысында үлкен сенім артқан. Абылай хан да сол биік талаптан табылып, елдің бірлігі мен жарқын болашағы үшін жан аямай қызмет еткен. Жырау сол азаттық жолында өлімге бас байлап, ерліктің небір ғажайып үлгілерін көрсеткен хан мен оның батырларын жырға қосып, олардың өшпес әдеби бейнелерін жасаған. Әсіресе, Абылай ханның көрегендігі мен даналығын, ауыр кезең, қиын сәттерде ел ұйытқысы бола білгенін асқақ жырлаған. Оның «Абылай ханның қасында», «Ал, тілімді алмасаң», «Ай, Абылай, Абылай», «Қазақтың ханы Абылай», «Ханға жауап айтпасам», «Басыңа біткен күніңіз», «Ай, Абылай, сен он бір жасыңда», «Ал, айтамын, айтамын» атты толғауларында ханның сол кездегі ұстанған саясаты мен көрегендігі, алғырлығы мен білгірлігі сипатталған.
25-билет
Пәні: Ежелгі және хандық дәуірдегі қазақ әдебиеті
Оқытушы: Имангазинов М.М.
| № | Сұрақтар | Балл | Жинағанбалл |
| 1 | Б.Кенжебаевтың Қисса сул әнбия жайлы жазған еңбегін талдаңыз. | 40 | |
| 2 | Ақтамберді жыраудың символизм элементтерін тауып, оларға талдаужасаңыз. | 30 | |
| 3 | Мағауиннің Доспамбет туралы ой-пікірі. Ол пікірдің бүгінгі таңдағы маңызы қандай? Ойыңызбен бөлісіңіз. | 30 | |
БББ жетекшісі Р.Асылова
1. Б.Кенжебаевтың Қисса сул әнбия жайлы жазған еңбегін талдаңыз.
Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихында ежелгі дәуір мұраларын зерттеуді тұңғыш бастаушы, қалыптастырушы профессор Б.Кенжебаевтың еңбектері даралана айтылады. Аталмыш ескерткішті қазақ әдебиеттану ғылымында ертедегі әдебиет нұсқасы ретінде қарастырған Б.Кенжебаев: «Қисса әнбия» – XІІІ-XІV ғасырда жасалған жинақ. Ол Орта Азия мен Қазақстан жерінде ежелгі түріктер – жергілікті ру-ұлыстар, халықтар тіліне өлкені жаулап алып, билеп-төстеуші арабтар тілі көптеп араласқан, сонан кейінірек шағатай тілі деп аталған жалпы бір әдеби тіл пайда болған заман болатын. Осыдан «Қисса әнбия» тұтас алғанда шағатай тілінде жасалған әдеби нұсқа деп есептеледі» дейді4 . Профессор Х.Сүйіншәлиев: «Шығарма тілі бастан аяқ біркелкі емес. Араб пен шағатай (түркі тайпаларының ескі ортақ әдеби тілі) аралас. Түсінік сөздерінде араб сөздері көп қолданылса, өлеңдері түгел шағатайша. Шығарма, негізінен, қазіргі өзбек, қазақ, ұйғыр, т.б. халықтарға бірдей түсінікті болған шағатай әдеби тілінде баяндалған» дейді.
2. Ақтамберді жыраудың символизм элементтерін тауып, оларға талдау жасаңыз.
Ақтамберді жырау туындылары негізінен нақыл-өсиет түрінде келеді. Олардан көшпелі қазақ халқының ой-арманын, мақсат-мүдделерін білуге болады. Көшпенділердің өміріндегі үй жануарлары, әсіресе жылқының орны мен рөлі туралы ой -толғаулары өзгелерден биік туады. Ол жылқы малын «ер қанаты» дей келе, оны жауға қарсы шапқан батырдың серігі ретінде суреттейді.
Ақтамберді жырларының арқауы батырлыққа үндеу, жауға қарсы соғысқа жігерлендіру болып табылады. Ол жоңғарлардың билігінде қалған қазақ далаларын азат етуді, қазақ халқының өрлеуін, жоңғар басқыншыларын толығымен жеңуді армандайды. Көптеген өлеңдерде қазақ халқын жауға қарсы жан аямай күресуге шақырады. Ақтамберді жыраудың сұрапыл соғыстар кезінде туындаған өлеңдері XVIIIғасырдағы қазақтардың жауынгерлік өр рухын дәріптейді.
3. Мағауиннің Доспамбет туралы ой-пікірі. Ол пікірдің бүгінгі таңдағы маңызы қандай? Ойыңызбен бөлісіңіз
М. Мағауин Доспамбет жырау жайлы былай деген: Жыраудың ең сүйікті жанры - толғау. Жырау репертуарынан әр түрлі тақырыптағы арнау жырлары да үлкен орын алады. Жырау - өз тайпасының рухани тірегі, ақылгөй ақсақалы. Ескіден қалған мол мұра - қаһармандық жырларды туғызушылар - жыраулар болып есептеледі. Жырау - көне патриархалдық рулық қоғамның перзенті еді.
Расымен де бұл пікірдің бүгінгі таңда маңызы өте зор. Себебі жырау ел қорғау, жорық тақырыбына арналған жырларында елі мен жері үшін өлген ердің арманы жоқ деп, отаншылдық рухты бәрінен биік қояды. Ол серілік пен сақилықты, дарқандықты, қонақжайлылықты ата-бабадан келе жатқан асыл дәстүр ретінде дәріптейді. Жыраудың толғауларының келер ұрпаққа берері көп. Елін үшін күресіп, батылдыққа баулитын, бойыңдағы қайсарлықты оятатын, жігерлендіретін жырлары бүгінде біраз адамға арқау болары сөзсіз.
26 - билет
Пәні: Ежелгі және хандық дәуірдегі қазақ әдебиеті
Оқытушы: Имангазинов М.М.
| № | Сұрақтар | Балл | Жинаған балл |
| 1 | Әлкей Марғұланның «Қазақтың көне жырлары» (2015ж.)атты зерттеу еңбектеріне рецензия жазыңыз. | 40 | |
| 2 | Алма Қыраубаеваның авторлық идеяның мәні неде және осы қойылған мәселелерді сіз қалайша шешер едіңіз? Ойыңызбен бөлісіңіз. | 30 | |
| 3 | Бұхар жыраудың Абылай хан туралы толғауы. Мұның мәнісі неде? Зерттеушілік ой -пікір түйіндеңіз. | 30 | |
БББ жетекшісі Р.Асылова
1. Әлкей Марғұланның «Қазақтың көне жырлары» (2015ж.)атты зерттеу еңбектеріне рецензия жазыңыз
Әлкей Марғұланның «Қазақтың көне жырлары» (2015 г.) атты зерттеу еңбектерін білу үшін, маған мүмкін болатын мәліметтерді пайдалануға болады.
Бұл кітап Қазақстан жерінде елдің тарихынан бастап қазақ халық әдебиетіне дейінгі көне жырларды жинауға арналған. Әлкей Марғұлан Қазақстандағы әдебиет пен музыка көмекшілерінің әлеуметтік мәніне, елдің тарихы мен культуралық мұрастарына қарағандағы ролына сәйкес кітапты жазды.