Файл: ойылан масата ол жеткізу аясында диплом жазу барысында келесі міндеттерді шешеміз.docx
Добавлен: 24.11.2023
Просмотров: 120
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ж). Білім беру жүйелерінің айырмашылығы.
Өндірістің, басқарудың, қаржы жүйесінің даму дәрежесі, кәсіби кадрларды даярлау елдегі есеп жүйесінің қалыптасуына әсер етеді. Өндірісті дамытудың жоғары деңгейі жоғары білікті бухгалтерлік кадрлар шеше алатын күрделі есеп мәселелерін қоюды талап етеді. Сондықтан, егер елде кәсіптік білім деңгейі төмен болса, есеп жүйесін жоғары деңгейде ұйымдастыру мүмкін емес. Қаржылық есептілікті пайдаланушылардың дайындық деңгейі туралы да айтуға болады. Олардың кәсіби мәдениетінің деңгейі экономистер мен бухгалтерлік қызмет қызметкерлерінен алынатын ақпараттың күрделілігін анықтайды.
Алайда, дамушы елде де бухгалтерлік есептің даму деңгейі жоғары деңгейде болған жағдайда, қаржылық есептілік ашықтық, сенімділік, экономикалық тұрғыдан дұрыс басқару және инвестициялық шешімдер қабылдау үшін пайдалылық талаптарын қанағаттандырады. Мұндай жағдай бизнес халықаралық корпорация түрінде ұйымдастырылған кезде, компаниялардың штаб-пәтері индустриалды дамыған елдерде болған кезде байқалады, онда ағымдағы басшылық жүзеге асырылады және бухгалтерлік кадрлар мен басқару кадрлары экспортталады.
з). Діннің негізгі есеп тұжырымдамаларына әсері.
(Шығыстағы Ислам моделі-шариғат заңдарына сәйкестік).
Ресей Федерациясындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жүйесі толығымен және толығымен мемлекеттік органдардың қамқорлығында; кәсіби ұйымдар консультативтік-зерттеу топтарының рөлін атқарады. Ұйымдардың қаржы-шаруашылық қызметі шоттарының жаңа жоспары әзірленіп, қолданысқа енгізілді, бухгалтерлік есеп (ПБУ) бойынша ережелер қабылдануда, олардың прототипі ХҚЕС болды, ал салық есебі жеке есеп саласына бөлінді.
ХҚЕС «қайталануының» иллюстрациялық мысалы ретінде Қазақстан Республикасының, яғни біздің тәжірибесін келтіруге болады, бізде бухгалтерлік есеп жүйесін құруға халықаралық стандарттарға толық сәйкес келетін стандарттар негіз болады. Сондай-ақ, юірыңғай шоттар жоспары қабылданды, бірақ ресейлік шоттармен салыстырғанда айтарлықтай егжей-тегжейлі, белсенді-пассивті шоттардың жоқтығымен ерекшеленеді, бұл ұсынылған қаржылық ақпараттың қарапайымдылығын, «ашықтығын» және аналитикасын қамтамасыз етеді [15, 17 б.].
Бұрынғы социалистік лагерь елдеріндегі бухгалтерлік есеп жүйелерінің одан әрі эволюциясы саяси тұрақтылыққа, заманауи өндіріс технологияларының даму дәрежесіне, қаржы нарығына және капитал нарығына тікелей байланысты.
Сондай-ақ, континентальды Еуропа елдері мен американдық GAAP есеп жүйесі Шығыс Еуропа елдерінің есеп жүйелерінің қалыптасуына белгілі бір әсер ететінін атап өткен жөн. Бұл жағдайда бухгалтерлік есеп саласындағы заманауи «панацея» ретінде қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары туралы айту дұрыс емес. Өзінің экономикалық мүдделерін қорғайтын елдердің бухгалтерлік ұйымдарының әсерінен ХҚЕС өз мемлекеттерінде өздерінің есепке алу стандарттарын белгілейтін ұлттық ұйымдармен өзара іс-қимылды күшейту мақсатында өзінің Конституциясына кейбір өзгерістер енгізуі әбден мүмкін.
Барлық аталған факторлар мен бухгалтерлік есеп жүйесінің даму дәрежесі арасында «кері байланыс» бар екеніне назар аудару керек. Тиісті есепке алу жүйесінің болмауы экономикалық прогресті, шетелдік капиталдың ағынын тежейді және әртүрлі елдердің сыртқы экономикалық қатынастарының дамуына теріс әсер етеді [16, 52 б.].
2 ҚАЗАҚСТАНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ҚҰРАМЫ МЕН МАЗМҰНЫ
2.1. Қазақстанда бухгалтерлік есептің құрамы
Бухгалтерлік есеп - ұйымның мүлкі мен міндеттемелерінің жай-күйі мен қозғалысы туралы ақпаратты Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бухгалтерлік есеп шоттарында ақшалай түрде екі есе жазу әдісімен үздіксіз және үздіксіз Құжаттамалық көрсету жүйесі. Қазақстанда бухгалтерлік есеп 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы негізінде жүргізіледі. Есеп объектілерін есепке алу теңгемен және орыс тілінде немесе мемлекеттік тілде жүзеге асырылады.
Қазақстанда шаруашылық есеп жүйесі жұмыс істейді, онда есептің өзара байланысты үш түрі бөлінеді: жедел, статистикалық және бухгалтерлік.
а) Жедел есепке алу - бұл ағымдағы бақылау, жекелеген шаруашылық операцияларды бақылау және оларды жүзеге асыру барысында басқару жүйесі. Ол ұйым шеңберімен шектеледі және шаруашылық операциялар жүргізілетін жерлерде (цех, қойма, дүкен, касса) жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің бұл түрі бухгалтерлік есептің басқа түрлерімен салыстырғанда орындау техникасы бойынша қарапайым және қажет болған жағдайда жүзеге асырылады. Оның деректері міндетті түрде құжаттарда жазылмайды және ауызша әңгімеде немесе техникалық құралдар мен құрылғылардың көмегімен алынуы мүмкін. Жедел ақпаратты басқарушы персонал ұйымның қызметіне күнделікті, ағымдағы басшылық жасау үшін пайдаланады (тауарлардың түсуі мен өткізілуін есепке алу, шарттарды орындау, тауар айналымы жоспары).
ә ) Статистикалық есеп (статистика) - жаппай, сапалы біртекті әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды (кәсіпорын, сала, экономикалық аймақ, ел ауқымында) тіркеу, жалпылау және зерттеу жүйесі.
Статистикалық жүйелеу және жедел және бухгалтерлік есеп деректерін өңдеу, сондай-ақ үздіксіз және іріктемелі бақылаулар негізінде процестер мен құбылыстардың дамуының пайда болатын заңдылықтары, экономикалық ағымдар мен тенденциялардың сипаты зерттеліп, талданады, кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің әртүрлі аспектілеріне сандық және сапалық сипаттамалар беріледі
б) Бухгалтерлік есеп - бұл барлық шаруашылық операцияларды үздіксіз, үздіксіз және құжаттық көрсету арқылы ұйымдардың мүлкі, міндеттемелері және олардың қозғалысы туралы ақшалай мәндегі ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтаудың реттелген жүйесі [17, 52 б.].
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің мақсаты мүдделі тұлғаларды жеке кәсіпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын тиімді енгізу бойынша жұмысты жалғастыруда.
2007 жылы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңы жаңа редакцияда қабылданды, оның негізгі айырмашылықтары келесідей:
а)ХҚЕС сәйкес қаржылық есептілікті ірі кәсіпкерлік субъектілері мен жария мүдделі ұйымдар ғана жасауға міндетті болатын жүйені енгізу.
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары бойынша қаржылық есептілікті жасайды.
Бұл ретте олар үшін ХҚЕС-ты ерікті түрде таңдауға тыйым салынбайды.
Бұл шаралар мемлекеттің жеке кәсіпкерлікті дамыту және қолдау саясатына сәйкес келеді.
ә ) Жария мүдделі ұйымдардың бас бухгалтерлеріне қойылатын талаптардың белгілі бір деңгейін белгілеу және қаржылық есептілік депозитарийін құру жолымен қаржылық есептіліктің сапасын арттыру және қаржылық есептіліктің мониторингін жүзеге асыру мүмкіндігі көзделеді.
б) Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік саласын өзін өзі реттеу элементтері енгізіледі:
- кәсіби ұйымдардың, мемлекеттік органдардың және басқа да ұйымдардың өкілдерінен тұратын консультативтік органды енгізе отырып;
- бухгалтерлердің кәсіби ұйымдарын және бухгалтерлерді кәсіби сертификаттау жөніндегі ұйымдарды аккредиттеумен.
ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 28.02.2007 жылғы Заңына сәйкес Қазақстанда Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік ұлттық қаржылық есептілік стандарттарына және халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС) сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары - уәкілетті орган бекіткен қаржылық есептілік стандарттары [18, 147 б.].
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес айқындалатын шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген коммерциялық емес ұйымдардың, шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерінің және Мемлекеттік кәсіпорындардың бухгалтерлік есепті жүзеге асыру және қаржылық есептілікті жасау тәртібін айқындау болып табылады, жедел басқару құқығына негізделген (қазыналық кәсіпорындар).
Осы Стандарттың күші мыналарға қолданылмайды:
- Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес шаруа немесе фермер қожалықтары, ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимдерін қолданатын шағын кәсіпкерлік субъектілері;
- «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының 50 Заңына сәйкес айқындалатын ірі кәсіпкерлік субъектілері;
- қоғамдық қызығушылықты ұйымдастыру;
- мемлекеттік реттеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес құрылған қаржы ұйымдары мен арнайы қаржы компаниялары.
Отандық бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттармен нақты салыстыруда айырмашылықтар келесідей көрінеді:
а) IAS сәйкес қаржы жылы күнтізбелік жылмен сәйкес келмеуі мүмкін. Сонымен қатар, АҚШ-тың салық жүйесі фирмаларға өздерінің қаржылық жылы күндерін белгілеуге мүмкіндік береді. Қазақстандық тәжірибеде мұндай тәсілдер алынып тасталды. Қаржы жылы күнтізбелік жылға сәйкес келуі керек.
ә ) Қазақ есеп жүйесінде (ҚБЖ) ұлттық валюта – теңге және оның құрамдас бөлігі – тиын қолданылады. Трансұлттық компаниялар есептерін өздерінің штаб-пәтері орналасқан елдің валютасында береді, бірақ көбінесе – АҚШ долларында, ал бұл компаниялардың еншілес ұйымдары – қабылдаушы елдің ұлттық валютасында.
б) Ағылшын-американдық модель шоттарының жоспарында шоттардың нөмірленуі жоқ, ал олардың орналасуы өтімділік дәрежесі бойынша – ең өтімді мүлік түрлері мен міндеттемелерден ең аз өтімділерге дейін құрылған. Қазақстандық жоспарда шоттар кері тәуелділікте орналастырылған. Сол сияқты бухгалтерлік баланс баптарын орналастыру.
в) Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары (ХБЕС) бойынша бухгалтерлік баланс, ХБЕС -тен айырмашылығы, толығырақ ақпаратты қамтиды, өйткені есепті кезеңдегі мәліметтермен қатар ол өткен жылдың осы кезеңіндегі ұқсас көрсеткіштерді қамтиды. Сонымен бірге, КСБ бойынша баланстың жекелеген баптары, әсіресе дебиторлық және кредиторлық берешектің жекелеген түрлері тұрғысынан нақтыланған. ХБЕС бойынша мұндай егжей-тегжей кірістер мен шығыстар туралы есепте орын алады.
г). Ұлттық дәстүрлерге байланысты сандарды жазуда айырмашылықтар бар. Сонымен, ағылшын-американдық есепте үтір бүтін сандардың разрядтарын, ал нүкте бүтіннің бөлшек бөлігін бөледі. Мысалы, есептілікте 1,384,868.98 түріндегі сан көрсетіледі, ал бізде – 1384868, 98.
д) ШОБ бойынша есептілікте " – " белгісі жоқ (минус). Егер жиынтықтан кез-келген соманы алып тастау қажет болса, онда ол жақшада көрсетіледі.
е) ШОБ бойынша қателерді түзетуге тек "қара сторно" әдісімен жол беріледі, яғни алдыңғы қате жазба тек үлкейту бағытында түзетіледі. Сонымен қатар, қазақстандық тәжірибеде әқызыл сторно» әдісін қолдануға жол беріледі [19, 89 б.].
ж) КСБ бойынша 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шотының кредитінен 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек» шоттарының дебетіне сияқты корреспонденттік шоттар бойынша айналымдар жиі пайдаланылады. ШОБ бойынша қаржылық есептер тек кіріс және шығыс сальдосымен, сондай-ақ жиынтық айналымдармен жұмыс істейді, яғни дебеттік және кредиттік айналымдар бөлінбейді.
з) ШОБ-та бірнеше шоттардың дебеті мен бірнеше шоттардың кредиті бойынша есепте шаруашылық операцияларды бір мезгілде көрсету практикасы жалпы қабылданған. Бухгалтерлік есептің отандық әдістемесі мұндай тәсіл экономикалық операцияның экономикалық мазмұнын бұрмалайды деп санай отырып, шоттардың мұндай хат-хабарларын жоққа шығарады.
и) Жеке операцияларды орындау ережелері әртүрлі.
Халықаралық стандарттар бойынша банктегі шоттан ақша алу төлем тапсырмасын басып шығару сәтінде есепке тіркеледі, содан кейін айдың соңында «салыстырып тексеру» операциясы түзетіледі. КСБ-да жасалған шаруашылық операцияның осындай фактісі банктік үзінді көшірмені алған күні есепке алынады.