Файл: Тексерілді Кні 22. 05. 2023 Пні Абайтану Сыныбы 10сынып Cабаты таырыбы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.11.2023
Просмотров: 369
Скачиваний: 8
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ІV Сөздікпен жұмыс:
Хуістілігі – күндеу.
Бахасы – арабша елес. Бәсекелес.
Хырсылану – Арабша бұл жерде өзімшілдік мағнада.
Ғұрулық– мен-мендік.
Дағу – Арабша талас – тартыс, айтыс.
Молахаза – Арабша пікірлеу.
Молафаза – сақтау, қорғау.
V Сабақты қорытындылау: Сабақ соңында сұрақ қою арқылы жаңа тақырыпты қорытындылаймын.
-
Абай танымындағы «бахас» деген не? -
Абай танымындағы «хақиқат» деген не? -
Абай не үшін орыстардың ғылым мен техникасын үйреніп, олардың теңдік алу сынды дәріптемесін алға қойған? -
Абайдың ағарту идеасының мақсаты не? -
Абай ілімі бойынша: әлем өмірінің мақсаты не? -
Абай жан бостандығын, жан тазалығын қайдан іздейді және қайдан табады?
VІҮйге тапсырма:
-
Абайдың хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөніндегі танымы туралы түсінік. -
Реферат жазу.
VІІОқушыларды бағалау: оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Тексерілді:
Күні:
Пәні: Абайтану
Сыныбы: 10-сынып
Cабақтың тақырыбы: Абайдың отыз үшінші қара сөзі
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: оқушыларға Абайдың отыз үшінші қара сөзітуралы толық түрде түсінік бере отырып, тәлім-тәрбиелік сипатын айтып түсіндіру. Ақынның жан-жүрегін тербеткен қазақ халқының өміріндегі алуан құбылыстар туралы әлеуметтік, философиялық ойлар, жағдайлар жөнінде айтып, бүгінгімен тоғыстыру;
2. Дамытушылық: Оқушыларды өзінше ой қорытуға, ой түюге баулу, шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным - түсініктерін дамыту;
3. Тәрбиелік:Оқушы дүниетанымын қалыптастыру, адамгершілік қасиеттерді оқушы бойына сіңіру, ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі алып, оқушының азаматтық бейнесін қалыптастыру.
Сабақтың түрі: шығармашылық ізденіс сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: көркем әдебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бүктемелер.
Сабақтың формалары: жеке баламен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, бекіту, бағалау, қорытындылау,
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі:
1. Оқушылармен амандасу, түгелдеу;
2. Оқу құралдарын, сабаққа дайындығын тексеру;
3. Сыныптың тазалығына көңіл бөлу;
4. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару;
5. Cабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын пысықтау:
-
Абайдың хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөніндегі танымы туралы түсінік. -
Реферат жазу.
Өткен сабақты сұрақ қою арқылы пысықтау:
-
Абай танымындағы «бахас» деген не? -
Абай танымындағы «хақиқат» деген не? -
Абай не үшін орыстардың ғылым мен техникасын үйреніп, олардың теңдік алу сынды дәріптемесін алға қойған? -
Абайдың ағарту идеасының мақсаты не? -
Абай ілімі бойынша: әлем өмірінің мақсаты не? -
Абай жан бостандығын, жан тазалығын қайдан іздейді және қайдан табады?
ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру.
⦁ Терең ойдың түбінде теңізі бар,
Тесіле көп қараса, көңіл ұғар...
( отыз үшінші, отыз жетінші қарасөздермен танысу)
⦁ Талап еңбек, терең ой,
Қанағат, рақым, ойлап қой...
Еріншек, бекер мал шашпақ,
Бес дұшпаның білсеңіз.
Досыңа достық – қарыз іс,
Дұшпаныңа әділ бол!
⦁ Шын хакім, сөзің асыл – баға жетпес
Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.
⦁ Біріңді, қазақ, бірің дос көрмесең істің бәрі бос...
⦁ Зайырлы қоғам, жоғары руханият - Мәңгілік Ел!
Абайдың адам көрмеген жанқиярлығы мен ерен құбылыс саналардай ерекшелігі — отаршыл кемсітушілік бар жерде болмай қоймайтын тайсалудың орнына тайталасты, жиренудің орнына үйренуді, жарамсақтықтың орнына жарастықты, мансап қуған баққұмарлықтың орнына білім қуған бәсекені сіңістіріп, ұлтымыздың рухани қайсарлығын атымен жаңа қасиеттерімен байытқандығы. Абай армандары — тек бір ғана ұлт ұстанатын мұраттар емес, күллі адамзат ұстанатын мұраттар. Қазақ топырағында оның орайын келтіруге мүмкіндік енді туып отыр.
Н. Ә. Назарбаев
Абай сан сұраққа жауап іздейді. Қара сөздеріндегі «қазақтың жалқау болатұғын себебі не?», «үнемі уайым қайғыға жан шыдай ма екен?» «Ырыс алды – тірлік дейді, бұл қай тірлік?» «Осы ақылды кім үйренеді, насихатты кім тыңдайды?»т. с.
Жарқырасын шуақ боп алғашқы үміт,
Жүректерді жүрекпен жалғастырып.
Адамзатқа бірлік бер, тыныштық бер –
Ынтымақтан туындар бар жақсылық – деп Фариза жырлағандай Абай тірлікті, білім, ғылымсүйгіштікті, ынтымақты, ырысты қалады. Абайдың нақылы үлкен ой, терең мазмұнды, халықтың нақыл сөздерімен де, шетелдің ақыл иесі, ұлы адамдарының нақыл сөздерімен де тең түседі. Басқаларын былай қойғанда, Абайдың «
Көңілдегі көрікті ой ауыздан шыққанда өңі қашады» дейтін сөзі – асқан құнды пікір де, қорытылған өмір шындығы. Абайдың нақыл сөздерінің ішінде бүгінгі жастарды тәрбиелеу үшін де пайдалы жақтары көп. Оның қара сөздеріндегі еңбек, ғылым, адамгершілік, әділдік, т. б. жөніндегі пікірлері бүгінгі тәрбие жұмыстарына нақтылы құрал болуға жарайды.
Абайдың отыз үшінші қара сөзі
Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, өнер жұтамайды. Алдау қоспай адал еңбегін сатқан қолөнерлі – қазақтың әулиесі сол. Бірақ құдай тағала қолына аз-маз өнер берген қазақтардың кеселдері болады.
Әуелі – бұл ісімді ол ісімнен асырайын деп, артық ісмерлер іздеп жүріп, көріп, біраз істес болып, өнер арттырайын деп, түзден өнер іздемейді. Осы қолындағы аз-мұзына мақтанып, осы да болады деп, баяғы қазақтың талапсыздығына тартып, жатып алады.
Екінші – ерінбей істей беру керек қой. Бір-екі қара тапса, малға бөге қалған кісімсіп, «маған мал жоқ па?» дегендей қылып, еріншектік, салдау-салғырттыққа, кербездікке салынады.
Үшінші – «дарқансың ғой, өнерлісің ғой, шырағым», немесе «ағеке, нең кетеді, осы ғанамды істеп бер!» дегенде «маған да біреу жалынарлыққа жеткен екенмін» деп мақтанып кетіп, пайдасыз алдауға, қу тілге алданып, өзінің уақытын өткізеді. Және анаған дүниенің қызығы алдауды білген дегізіп, көңілін де мақтандырып кетеді.
Төртінші – тамыршылдау келеді. Бағанағы алдамшы шайтан тамыр болалық деп, бір болымсыз нәрсені берген болып, артынан үйтемін-бүйтемін, қарық қыламын дегенге мәз болып, тамырым, досым десе, мен де керектінің бірі болып қалыппын ғой деп, және жасынан іс істеп, үйден шықпағандық қылып, жоқ-барға тырысып, алдағанды білмей, дереу оның жетпегенін жеткіземін деп, тіпті жетпесе өзінен қосып, қылып бер дегенінің бәрін қылып беріп, күні өтіп, еңбек қылар уақытынан айрылып, «жоғары шыққа» қарық болып, тамақ, киім, борыш есінен шығып кетіп, енді олар қысқан күні біреудің малын бұлдап қарызға алады. Оны қылып берейін, мұны қылып берейін деп, соныменен табыс құралмай, борышы асып, дауға айналып, адамшылықтан айрылып, қор болып кетеді. Осы несі екен. Қазақтың баласының өзі алдағыш бола тұрып және өзі біреуге алдатқыш болатұғыны қалай?
ІV Талдау.
Абайдың қай қара сөзі болмасын, жүрекпен түсініп, көңілге түйетін нақылдарға бай. Бұл қара сөзінде де, арам ойдан алшақ болуға шақырады хакім. Барлық адамзаттың өзге тіршілік иелерінен сөйлей алатын қабілетімен ерекшеленіп тұратын қасиеті бар. Сондай қасиеттерінің бірі де бірегейі
— бір іске икемді болуы. Ішкен тамаққа тойып алып, бүк түсіп жата беру адам баласына үлкен сын болмақ. Ал Абай атамыздың бұл ретте айтқысы келген ойы қандай? «Өнері бардың кеселі бар» деген ойды ұстанып, оның төрт түрін көрсетеді. «Бойымдағы өнерім өзіме жетеді» деп білім-ғылым қумай, тым асыра қанағатшылдыққа салынып, талапсыздыққа бой алдыру — пендені кері бағытқа салады десе, екінші бір айтар ойы — еріншектік. Бауыржан Момышұлы атамыз «Адамды үш нәрсе бүлдіреді: арақ, ақша, атақ» деп айтқан екен. Малға мастанып, қит ете қалса, көп жұмыс бітіргендей ақысын сұрап тұруы — қателік. Бұл ретте, «сыйға – сый, сыраға – бал» деген халық нақылын айтсақ, артық етпес. Еңбегіне қарай, ақысын да береді емес пе? Әр зат өз шамасымен болуы керек дегенді ұстанған ұлт ғұламасы үшінші кемшілігінде нендей ой айтты екен? Мақтаған сиырдың күйін кешіп, арзан мақтаудың артынан еріп, аса дандайсып кету өмірден адасудың бір сорақысы екенін айтпақшы. Ақырғы кемшілігі – қарызға бату. «Жасап берші» деген бір ауыз сөзін «мен де біреудің пайдасына керек екенмін» деп жерге тастамай, мойнына алып, шектелген уақытына дейін бітіріп бере алмай жүрсе ше? Басқадан қарыз алып айыбын жуып-шаятынын қайтесің? Сөйтіп, анда тартса, мында жетпей, мында тартса, анда жетпей, «екі қолын мұрнына қыстырдының» күйін кешпек. Тоқ етері, артылған істің жауапкершілігін сезіне білу керек. Өз заманының жайын айтып отырса да, бұның жалғасы қазіргі өмірде көрініс беріп жатқаны жалған емес. Сондықтан, ардың жүгін арқалаған 550 жылдық тарихы бар ұлттың болашағына жалқаулық, салғырттық, боямашылдық деген кері пиғылдар жараспасы хақ.
V Сабақты бекіту:
Топтастыру.
⦁ Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады.
⦁ Бірлік болмай тірлік болмайды
⦁ Біріңді, қазақ, бірің дос көрмесең істің бәрі бос
⦁ Алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса, төбедегі келеді
⦁ Ғылым таппай мақтанба, Орын таппай баптанба...
⦁ Жұмысы жоқтық, Тамағы тоқтық, Аздырар адам баласын...
⦁ Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рақым ойлап қой
⦁ Адамның адамшылығы... жақсы ұстаздан
⦁ Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар, Үннің тәтті оралған мәні оятар
⦁ Тұрпайы мінез – тағы жат, надандықтың белгісі
⦁ Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат.
VІҮйге тапсырма:Қарасөздерді оқып өлеңдерімен салыстыру, сәйкестендіру.
VІІОқушыларды бағалау: оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Тексерілді:
Күні:
Пәні: Абайтану
Сыныбы: 10-сынып
Сабақ тақырыбы: «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы» өлеңі
Сабақтың мақсаты:
-
Білімділік: оқушыларға көркем сөздің асылы – поэзиядағы Абайдың жаңа үлгілерін таныту.Абай өмірі және шығармашылығымен таныстыру.Абайдың поэзияға қоярталабын түсіндіру,өлеңді өнер деп ұғындыру; -
Тәрбиелік: Абай өлеңдерін, поэзияны сүюге, оны түсіне білуге тәрбиелеу. -
Дамытушылық: оқушылардың ойын тұжырымдап айта білуге үйрету, тіл байлағын өрістету.
Сабақ түрі: Дәстүрлі емес.
Сабақ типі: Жаңа сабақ.
Әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап, венн диаграммасы, кесте, баяндау әдісі, көрнекілік, ой қорыту.
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі:
1. Оқушылармен амандасу, түгелдеу;
2. Оқу құралдарын, сабаққа дайындығын тексеру;
3. Сыныптың тазалығына көңіл бөлу;
4. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару;
5. Cабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын пысықтау: Қарасөздерді оқып өлеңдерімен салыстыру, сәйкестендіру.
ІІІ Жаңа сабақ:
Асыл сөзді іздесең,
Абайды оқы, ерінбе!
Адамдықты көздесең,
Жаттап тоқы көңілге! – деп Сұлтанмахмұт айтқандай, Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі, ана тілінің, қазақ поэзиясының гулдеуіне зор үлес қосқан қамқоршысы.
«Өлең – сөздің патшасы сөз сарасы» өлеңі
«Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы» –Абайдың 1887 жылы жазған өлеңі. Көлемі әрқайсысы 5 тармақты 15 жолдан тұрады. Ол – қазақ оқушысына ертеден даңқты көркем әдебиетте Абай тудырған биік тұрғы есебіндегі өлең. Бұған дейін ақындықтың әлеумет тірлігіндегі өзгеше қасиеттерін Абайдың өзі де жырлаған жоқ-ты. Ақын мен ақындықтың мұрат-мақсаты туралы қазақ әдебиетінде Абайдан бұрын өзге де жырлаушы, жазушы болмаған.
Өлеңнің жариялануы.
Өлең 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған. Алғаш 1909 жылыСанкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Туынды бірқатар текстологиялық өзгерістерге ұшыраған. Барлық жинақтарда 1909 жылғы басылым негізіңде 3-шумақтың 2-3-жолдары «Қосарлы бәйітсымал келді арасы», «Қисынмен қызықты болмаса сөз», 4-шумақтың 3-4- жолдары «Бір сөзін бір сөзіне қиыстырар, Әрбірі келгенше өз шамасы»