Файл: Джт сессия билет ежелгі Египет, кезедері мен ерте патшалыты алыптасуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.11.2023
Просмотров: 210
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
26. Рим республикасынын мемлекеттік кұрылымы.
Римдегі республика кезені 500 жылға созылды (бл. 109-27 жж.). Римнің даму тарихын екі кезенге болуге болады: республиканы калыптасу және нығаю кезені (б.з.д. VI-IV г.) және рим құл иеленушілік мемлекеттің гүлдену жане кулдырау кезені, онын орнына монархиялык баскару нысанынын келуі.Халық жиналысы заңдарды қабылдап,бітім және соғыс жариялап отырған.Халық жиналысының 3 түрі:центуриаттық,трибуттық,куриаттық.сенат пен магистратуралардын да баскарудағы орны ерекше болған. Куриаттық комициялар бойына жиналыс болды. Римде 30 курия болды. Куриаттық халык жиналыстары-Римдегі ен коне халык жиналысы жане ол негізін рулар жиналысы болды. Центутуриаттык комициялар халык жиналыстарынын негізгі түрі болып табылады, оны консул шакыра алатын болды және олар заңдарын кабылдап, жоғарғы магистратқа сот билігіне ие болды. Дауыс беру патрицейлер бойынша жүргізілді. Римде 193 центурий болған.Егер салтаттылар мен бай топ бірауыздан до берсе, ол басымдық болып, шешім қабылданып, ары карайты дауыс беру тоқтатылған. Мұндай дауыс беру тәртібі рим коғамынын бай тобының артықшылықта болганын дәлелдейді.
Трибуттык комиция трибалар бойынша ұйымдастырылды. Римде 35 триба болды, оның 4- Римде, қалған 31-і Рим мен Италия территориясында болды. Өзінің мәні жағынан трибуттық комиция белгілі бір облыста тұратын плебейлер жиналысы осы алғашқыда когамдык жиын болганмен, кейін плебейлердін рим азаттығының құрамына енгізілуіне орай мемлекеттік манызга не болы. Сондықтан б.з.д. 449 және 287 жылғы зандар бойынша трибуттық жиналыс шешімдері мемлекеттік заң ретінде кабылданып. барлык азаматтар үшін міндетті болды. Ceнат- манызды мемлекет орган болды, заңды карап, халык жиналысына жіберіп отырған және кабылданған заңды бекіткен. Әр бес жыл сайын сенаторлардың тізімін арнайы Магистраттар-цензорлар тексеріп, кайта жасалып отырган. Сенатта Мемлекеттік манызы бар мәселелер мен зан жобалары каралып, халыкка бекітуге ұсынылып отырған. Сенаттың шешімдері сенатус консульт деп аталып, магистраттар басшылыққа алатын құжат ретінде малы болғанымен ресми түрде заң күші болмады. Рим республикасында баскару жұмысын арнайы мемлекеттік қызметкерлер жүргзеді. Оларды магистраттар деп атады. Мемлекеттік қызыметтің екі болады: ординарлык жане экстраординарлық.
Консулдар бір жылға халық жиналысында сайланып отырды. Бастапқыда консулдар тек патрицилерден сайланса
, ал осы жылда консулдардың бірі плебейлерден сайлана бастады.
27.Александр Македонский жорығы. Эллинизм дәуірінің орнауы.
Б.з.б. 859 жылы П Филипп Македонияның жоғарғы билеушісі болып тағайындалды. Ақсүйектердің саяси ықпалын азайтқан ол македон әскерін қайта жасақтады, өздігінен әрекет ететін қарулы күш түрлері - жаяу және атты әскерді, түрлі құрылымдарды біріктірді.Филипп өз иелігін қарудың күшімен, сатып алу арқылы және дипломатиялық жолдармен ұлғайта бастады. Македония біртіндеп Балқан түбегіндегі қаһарлы күшке айналды. Филипп грек мемлекеттерін өзіне бағындыра бастайды. Б.з.б. 398 жылы Херонея қаласының маңында болған македондықтар мен гректер арасындағы шайқаста гректер жеңіліске ұшырайды. Б.з.б. 837 жылы грек қалаларының өкілдерінің басын қосқан Коринф конгресінде П Филипптің басшылығымен эллиндік одақ құрылады, оның басты мақсаты Парсы патшалығын жаулап алу болды.
Коринфтен Македонияға оралған Филипп парсыларға қарсы жорыққа дайындалды. Алайда б.з.б. 836 жылы ол қаза болады. Таққа оның баласы Александр отырады, ол Македонияға билік жүргізіп, тұтас Грекияға Македонияның бақылауын орнатты, эллиндік одақтың жетекшісі және парсыға жасалар жорықтың бас қолбасшысы да болды.Б.з.б. 334 жылдың көктемінде Александр Шығысқа жорығын бастайды. Ол 20 күнде Геллеспонтқа жетіп, оны 160 кемемен кесіп өтеді. Парсылардың күштері Александрдың әскерінен әлдеқайда көп болатын. Парсы патшасының қызметінде тек қана гректерден құралған жалдамалы 40 мың әскер бар еді, ал парсының өзіндегі әскердің саны, тіпті шексіз көп еді.Б.з.б. 334 жылы мамыр-маусым айларында 20 мың грек жалдамалары мен 20 мың атты әскерден құралған парсылардың әскері Граник өзеніндегі тік жағалауға орналасады. Парсы атты әскерінің артынан келер қосымша көмегі болмады әрі олардың құрамында бірге соғысып жатқан гректер шайқас кезінде парсыларды тастап қарсы жаққа өтіп кетеді, сөйтіп, бұл соғыста Александр жеңіске жетеді. Осы жеңістен кейін ол Кіші Азияның жерлерін оңай жаулап алады, көп аймақтар оны құтқарушы ретінде қарсы алады.
Б.з.б. 333 жылы Александр Сирияны жаулап алуға аттанады. Батыс Азияның тағдыры осы жылдың қараша айында Иссе маңында өткен соғыста шешіледі.
Дарий Александрға бейбітшілік үшін келісім сұрап елші жібереді, оған Ефрат шегарасына дейінгі бүкіл Азияның билігін ұсынады. Әскери кеңесте Александрдың көптеген қолбасшылары Дарийдің ұсынысын қабылдау қажеттігін білдірді. Олар Македон патшалығы иелігінің ұлғаюы македондықтардың өздеріне қауіп төндіре бастайды деп санады. Бірақ патша бұл ұсынысты қабылдамады. Ол ешқандай соғыссыз-ақ Египетті жаулап алады. Египеттен кейін Александр өз әскерімен Қосөзенге бет алады.
Б.з.б. 331 жылдың І қазанында Гавгамел маңында алапат майдан басталады. Гавгамелдегі шайқас пен Дарийдің қаза табуы Александрға аса қатты әсер етіп, оның мінез-құлқын өзгертеді. Енді ол өзін ІІІ Дарийдің мұрагері ретінде жариялайды. Александр басына патша тәжін киеді және өзінің бұйрықтарына парсылық Ахеменидтердің патшалық мөрін пайдалана бастайды.
Грек-македон әскерлері жаулап алу жорықтарын одан әрі жалғастыра берді. Александр өз әскерін бастап Сырдария аймағына келді. Қазіргі Ходжент аймағында Александрдың бұйрығы бойынша 22 мың таулық өлім жазасына кесілді, олардың кінәсі азық-түлік жинауға шыққан бірнеше макендониялықтарды тау жолында ұстап алғаны еді. Александрдың жергілікті халыққа ұстанған қатаң саясаты наразылық туғызып, соғды руынан шыққан ақсүйек Спитамен оған қарсы көтеріліс бастайды. Дәл осы Орталық Азияда Александр аса қатты қарсылыққа тап болады. Б.з.б. 328 жылы Спитамен қаза тапқан соң, Александр өз саясатын өзгертеді.
327 жылы Орта Азияны бағындырған соң грек-македон әскерлері Гиндукуш арқылы солтүстік Үндістанға (Үнді өзенінің аңғарына) қарай жылжиды. Үнді өзені аңғарын бағындырған Александр, Ганга аңғары арқылы Парсы державасының шегарасынан тыс жерлермен алға қарай жылжуды бұйырады, әскер оның бұйрығын орындаудан бас тартады. Б.з.б. 324 жылы Александр шөл арқылы үлкен қиындықпен өтіп, Вавилонға келіп жетеді.
Грек-македон жаулап алу жорықтары нәтижесінде Балқан түбегінен Инд өзеніне дейінгі жерді қамтыған аса ауқымды держава қалыптасты.
Империяның астанасы болып жарияланған Вавилонда Александр жаңа жорыққа дайындықты бастайды, осы мақсатта Тигрде үлкен флот жасақталады. Алайда осындай қызу дайындық кезінде ол безгектің ауыр түрімен науқастанып, б.з.Од. 323 жылы дүниеден өтеді.
28.Республикалық кезеңдегі экономикалық даму ерекшеліктері.Плебейлер мен патрицийлер күресі, оның кезеңдері
Рим ерте республикалык кезенде полис, ягни еркін кұл иеленушілерден тұратын кауым болып калды. Семья басы семялық меншікке жарлык етті, үй тәртібінің абызы міндетін атқарады, отбасы мүшелерінің тагдырын шешетін бірден бір төреші болды. Meмлекет отбасы iciнe араласа алмады, семья басының әрекетінде бакылай алмады. Рим халқы егіншілікпен, мал шаруашылығымен және коленермен шугылданды. Римдіктер астык дакылдарын, жүзімдерді, зайтундерді өсірді, бакша шаруашылығымен шұғылданды. Диқаншылык темір енбек каруларын колданды. Олар ірі және ұксас кара мал, шошкалар өсірді. Паталык баскару кезінің өзінде-ақ басталган колонерлік ауыл маршылыгын белінуі б.з. дейінгі V-IV ғасырларда жашаса түсті. Музыканттардың алтын істері шеберлерінің, құрылысшылардын былышылардың, етікшілердін, жезшілердің жане колөнер коллегиялык мекемелерінің кұрылуы коленер дамуы туралы дәлелдейді. Саунын дамуы колөнердің ауыл шаруашылыгынан бөлінуінін салдары еді. Форум Римнін басты аланы апта сайынгы базар орнына айналды. Жыл сайын діни мерекелер күндерінде жәрменкелер ұйымдастырылды. Италияның ен коп кеме журетін озені Тибр үстінде Римнің орналасуы римдіктерге латын калалары, этрускілер, финикийлер мен гректер арасында делдалдык саудамен шұғылдануға мүмкіндік берді. Акша системасы туды. Күміс ақша соғып шығарудың басты б.з.д. III гасырдын орта кезіне жатады. Плебейлер барган сайын көптеп шугалдана түскен колонер мен сауданың дамуы Рим плейбейлерінің жіктелуіне әкеп соқты. Плебейлер арасынан бай сауда колонер шонжарлары шыкты.
Плебейлердің патрицийлермен күресі. Б.з.д. V-IV ғасырда плебейлер экономикалық және саяси катынастарда патрицийлермен тендік жолында узак куреске кірісті. Олар патрицийлер ие болып отырғандай азаматтык праволарды магистратурларды, сенаттан орын алу праволарын талап етті. Плебейлердін талаптары үш негізгі пунктен тұрды: 1) аграрлык мәселені шешу, ягни плебейлерге жер беру; 2) борышкорлык пайызды шектеу және борышқорлық құлдықты жою; 3) саяси тендік, ягни сенат қызметіне қатысу мен барлык магистратурага сайлау құқығын алу. Дәстүр бойынша плебейлермен патрийцейлермен күресінің басталуы б.э.д. 494 жылга жатады. Агарлық маселелерді шешуге жасалган плебейлердің алғашқы әрекетте б. э. дейінгі V ғасырдын бірінші жартысына жатады. Б. э. дейінгі 486ж консул Спурий Кассий согыс кезінде басылып алынған жерлерді плебейлер арасында бөлгісі келді. Патрицийлер консулды билікке ұмтылды деп айыптан, олтіреді. Алайда б.з.д. 454 жылы халык трибуны Ицилий Авентин төбесіндегі жерлерде жарлы-жақыбай арасында болу туралы заң жүргізді. Плебейлер б.з.д. V ғасырдың ортасында да белсенді куреске шығады. Плебейлердің кысымымен бзд 451 жылы 10 патрицийлерден (децем-варлерден) комиссия сайланды, олар заңдарын жазба жинағын құрастыруға тиіс болды. Алайда олар мұны бір жыл ішінде жасай алмады да, б.з.д 450 жылы тағы да 10 адам сайланды (патрицийлерден-5, плебейлерден-5), бұлар қолдан журген праволық нормаларды жинап жуйеге келтірді. Б.з.д. 449 жылы 12 Мыс такталарға ойылып жазылған заңдар форумга койылды в XII таблица заңдарын қабылдау Рим плейбейлерінің үлкен жеңісі болды Патрицей мен плебейге ортақ зандар плебейлерді патрицийлердін жүгенсіздігінен коргауга тиіс болды.
Жер мен жылжымалы мүлік зандарда жеке меншік ретінде алынып қаралды, бұл өсиет бойынша мұраланып беріле алатын еді. Бірак осылай-ак жеке статьяларда рулык меншіктің кейбір сипаттары тіркелгенді. Мәселен, егер римдік азамат осиет калдырмай өліп кететін болса, онда когнаттар мүрагері болып қалады. Егерде олар жок болса, на агнаттарга, акырында агнаттары да жок болса, онда меншік туыстарына ауысады. Зандар квириттік меншіктік, жердік, жемістердің кол сугылмайтынын ескертіп, бұзушыларды қатан жазалады. Бөгденін өңделген егісін тунде таптап кеткені үшін айыпты өлім жазасына кесілді күндіз ұрланғаны үшін айып салынды.
Плейбейлер мен патрицейлердің кұрылыстың калдыктары жойылып, жана коғамдық қатынастар ел дамуына колайлы жағдай алды. б.з.д. У гасырдын аягынан плебейлер жеріне де, патрицийлер жеріне де жеке меншік элементтері қаты жане онын шогырлануына жагдай жасалады. Борышқорлық құлдықты жою туткын-кұлдардың ролін арттырып, қосымша жұмыс күшіне муктаж рим когамының агрессиялығын күшейтеді. Б. з. д 3 гасырда плебейлер арасында жана сословиенің-салт аттылардың ұйткысы кұрыла бастады. Оган саудамен, сатып алумен шұғылданган Рим акшалы аристократиясының өкілдері жатты. Салт атты ұшін жогары муліктік цена (1 млн есе, немесе 400 мын сестерий) орнатылды.Жана сословиенің сырткы белгілері колына алтын сакина салып енсіз кызыл жолакты туник киіп жүру правосы болды. Алайда саяси барлык артыкшылыктары нобилдердің колында қала берді.
29. Ежелгі Қытай қоғамының даму ерекшеліктері.
Қытай — көне тарихтың, мәдениеттің, философияның елі. Ежелгі Қытай өркениеті, яғни Яншао мәдениеті Хуанхэ өзенінің алқабында б.д.д. бес мың жыл бұрын қалыптасқаны туралы мәліметтер бар. Китай халқыгың қонысының ежелгі ауданы Хуанхэ (Сары озен) озенінін орта жоне томенгі агысымен Печилий шыганасына карайтын ойпат.Қытайдың этнткалық құрамы өте күрделі болды.Солтүстік және солтүстік батыста қытайлықтар тунгустармен,манчжурлармен,монголдармен,тибеттік тайпалармен Үндіқытай тайпаларымен шектесіп жатқан.Кең алқап,дала құнарлы өзен аңғарларында ұласып жатқан таулы облыстар мұнда ежелгі адамдарың бұрыннан қоныстануына себеп болды.Егіншілкпен қатар қолөнер де жақсы дамыған.Құмыра ісі едеуір маңызға ие болды.Қыш ыдыстар жасап,күйдіріліп,өрнектер салынған.Қолөнердің дамуы металлургияның дамуы маңызды рөл атқарды.Қытай қоғамында ердің және әкенің үстемдігі көпәйел алу әйелдердің күңге айналдыру,ата баба ғұрпының айқын көрініс алуы тән.Жерлеу дәстүріне қарай оларды 4 топқа бөлейік:
1)ақсүйектер табы императоррлардың туыстары
2)билеуші таптар
3)еркін қауымдастықтар табы
4)қызметшілер мен құлдар табы
Чиновниктер құстардың,малдың көбеюіне,оларды жайылыммен өамтамасыз етуге,қамқор болуға жасап отырды.Мемлекеттік билік жылқы шаруашылығына көп көңіл бөлген.Әрбір қалада бір кейде бірнеше базарлар болған.
30. ІІІ-Іғғ. Рим республикасы. ЖОООҚ
31.Тань патшалығы дәуіріндегі Қытай
Суи әулетінің алдындағы Тан әулеті 618-907 жылдар аралығындағы алтын дәуір болды. Бұл қытайлық өркениеттің жоғары нүктесі болып саналады.ұл кезең келер ұрпақтың есінде қытай мәдениетінің шарықтау шегіне жеткен, гүлденген дәуірі ретінде сақталып қалды.Өңделетін егістік жерлердің көлемі барған сайын ұлғайып, егілетін мәдени дақылдар мен астықтың түрлері көбейіп отырды. Елдің оңтүстігінде қант қамысын өсіру кеңінен таралды. Жаңадан каналдардың және су шығаратын құрылыстардың салынуы бұрын игеруге келмейтін жерлерді егістікке айналдыруға мүмкіндік берді. Бір егістік танаптарында бір жылда шаруалар әруақытта пісіп жетілетін, екі түрлі дән егуге машықтанатын. VІІ ғасырда елдің тұрғын халқының саны артты. Ауыл тұрғындарының санының өсуімен қатар қалалар мен қала халқының саны да едәуір деңгейге жетті. Қоғамдық еңбек бөлінісінің өсуіне қарай, қолөнердің түрлі салалары өркендеді және елдің жалпы тұрмыс деңгейі көтерілді. Мемлекет шаруалардан алынатын үлестік салықтардан басқа, шай, тұз сатудан, күміс, мыс, темір, қалайы сияқты металдарды саудаға салу арқылы да үлкен табысқа ие болып отырды. Таукен ісі, қолөнер, сауда дамуының нәтижесінде байыған қолөнерші шеберлер, бай саудагерлер өсіп шықты. Мемлекеттің жерге билігінің орнауы және салықтарды реттеп отыруы қазынаның үздіксіз толығып отыруына қол жеткізді. Алайда ұзаққа бармады.Қауым ішінде мүліктік жіктеліс күшейді. Біреулері байып, екіншісі кедейленді. Бұның бәрі үлестік жүйені ыдыратты. Жерге мемлекеттік меншіктің құлдырауы елді орталықтан басқарудың экономикалық негізгі бола отырып, мемлекеттің әлсіреуіне әкелді.Ең алдымен қазынаға ауыл шаруашылығынан түсетін салықтар күрт азайып кетті. Империя біртіндеп жаулап алған жерлері мен вассалдық территорияларынан айрыла бастады.751 жылы Талас бойында Таң әскерлері арабтармен соғыста жеңілді. Қытай Ұлы Жібек жолы бойындағы бұрынғы ықпалынан айрыла бастады. Корея Қытайдан бөлініп, тәуелсіздігін алып кетті. Қала тұрғындары – саудагерлер мен қолөнершілер де салық төлеушілер қатарына енгізілді. Салық жылына екі мезгілде жаздық және күздік салықтар деп жиналатын. Осылайша қазынаға түсетін табыс ұлғайтылды. Бұл реформалар шаруалардың жерге иелік ету мүмкіндігіне шек қойғанымен, жалпы империяның экономикалық жағдайы бірқалыпты дамиды. Таң әулеті осыдан кейін де жүз жылдай өмір сүрді. Бірақ әлеуметтік экономикалық және саяси салаларда басталған дағдарыс мүлдем тиылған жоқ, қазынаға түсетін салық біртіндеп азайды, бытыраңқылық өрши түсті.