ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 142
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Іш сүзегінің қоздырғышы?
Іш сүзегіне әкеліп соқтыратын факторлар?
Іш сүзегінің клиникалық көріністері?
Іш сүзегінің асқынулары?
4.4. Сабақтың тақырыбы: Сальмонеллез
Сабақтың мақсаты: Студенттер «инфекция», «инфекциялық үрдіс» ұғымдарының анықтамасын, инфекциялық аурулардың даму кезеңдерін; іш қуысының зақымдануымен жүретін инфекциялық аурулардың этиологиясын, патогенезін, клиникасын, емдеу және алдын алу шараларын меңгеру.
Сабақтың түрі: практикалық
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастырушылық кезеңі: Аудитория тазалығын тексеру, студенттерді түгелдеу.
ә) Үй тапсырмасын сұрау
б) Жаңа сабақты түсіндіруАнықтамасы. Сальмонеллез – сальмонелла бактерияларымен қоздырылатын, фекальды-оральды механизммен берілетін, жиі гастроинтестинальды, сирек жайылмалы түрлерінде өтетін жедел антропозоонозды ауру.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанда, басқа елдерде сияқты, ауру жылдан жылға өсуде. Жедел ішек инфекцияларының ішінде сальмонеллез дизентериядан кейін кең тараған ауру. Әр жерде сальмонеллездің эпидемиологиялық және құрылымдық ерекшеліктері бар.
Тарихи мәліметтер. Ежелгі уақыттан бері тағамдық азық -түлікті қолданудан пайда болатын аурулар белгілі. Бұл ауруларды белоктар шірігенде пайда болатын улы заттармен байланыстырды. 1885 ж. Д. Сальмон және Т. Смит В. Suipestifer микроорганизмін бөліп алды — олар шошқа обасының қоздырғышы деп есептеді. Аурудың негізгі ссбебін 1888 ж. неміс ғалымы А. Гертнер дәлелдеді, ол өлген адамның организмінен және ол тағам ретінде қолданылған сиыр етінен В. Suipestifer ұқсас микроорганизмді тапты, осы арқылы адамдар және жануарлар арасында сальмонеллездің бактериалды этиологиясын негіздеді. 1934 жылы Халықаралық номенклатуралық комиссия морфологиялық және биохимиялық құрамы ұқсас қоздырғыштар тобын сальмонелла, олар шақырған ауруды - сальмонеллез деп аталады.
Этиологиясы. Қоздырғышы Грам (теріс) таяқшалар, аэробты, спора түзбейтін, қарапайым қоректік ортада өсетін Salmonella тобына, Enterobacteriacae тұқымдастығына жататын бактериялар. Қоректік ортада, агарда сальмонеллалар түссіз түрден ақ - сұр түсті колониялар түзеді. Олардың ферментативті қасиеті бар. Грам (теріс) сальмонеллалар экзотоксиндер түзеді. Олардың ішінде – ішек қуысына сұйықтық пен тұздардың бөлінуін (секрециясын) күшейтетін энтеротоксиндер және ішектің шырышты қабатының клеткаларындағы ақуыз - синтездік процестерді бұзатын және цитомембранаға әсер ететін цитотоксин.
Бактериялар бұзылған (өлген) кезінде бөлінетін эндотоксин жалпы улану синдромының себепшісі болып табылады.
Сальмонеллалар О және Н-антигендергеие. О-антиген-соматикалықтермотұрақты (термостабильді) антиген. Оныңкомпоненттерініңбірі-Vi-Аг Н-антиген-талшықты, термолабильдіАг.
Сальмонелла тобынажататынмикробтардыжіктеу, олардыңантигендікқұрылымынанегізделген. Уайт — Кауфман кестесіндежақсыкөрсетілген (1934 ж.). Барлықсальмонеллалармынадайсерологиялықтоптардантұрады: А, В, С (1, 21), Д, Е (12, 34) т.б. Қазіргікездесальмонеллалардың 2200 — дай серотиптері бар. Олардыңішінде 700 артықадамдардакездеседі. Жиікездесетінсальмонеллалар: S. typhimurium, S. heidelberg, S. enteritidis, S. newport, S. anatum, S. derby, S. london, S. panama. Сальмонеллаларәртүрліфизикалықжәнехимиялықфакторларәсерінетөзімді. Сүтжәнедайынеттағамдарда, азық - түліктіңорганолептикалыққұрамынжәнесыртқытүрінөзгертпей 4 айғадейінсақталады жене көбееді. Сальмонеллартұздауға, булауға, қышқылдардыңәсерінежәнежоғары, әсіресстөменгітемпературағатөзімді.
Эпидемиологиясы. Сальмонеллез жекеспорадикалықжағдайретінде, соныменқатарэндемиялықөршітпетүріндекездеседі. Сальмонеллездіңэпидемиологиялықерекшеліктерініңбірі - әлемніңкөптеген, әсіресеэкономикалықдамығанелдеріндесырқаттанушылықтыңөсуінеайқынбейімділігі.
Сальмонеллездіңнегізгі инфекция көзіауылшаруашылықжануарлары мен құстары, сальмонеллезбенауыратыннауқастар, немесебактериотасымалдаушылар, берілумеханизмі- фекальды-оральды, жұғужолдары - алиментарлы, су арқылы, тұрмыстық-контактілі. Сальмонеллездіңнегізгіжұғужолы — алиментарлы, ал инфекцияныңберілуфакторларыболыпәртүрлітағамдықазық - түліктер (мал, балық, шаян, устрица моллюск, жұмыртқа, сүтжәнесүтөнімдеріжәнет.б.). Су инфекцияныңтікелейнемесежанамаберілу факторы ретіндесаналады.
Соңғыжылдары "госпиталдық" сальмонеллез жағдайлары
біршамажоғарылады. Жұқпакөзіболып тек адамтабылады (жиінауқасбалалар, сирекқызметкерлер, аналар, босанатынәйелдер). Бұлошақбіртіндепдамып, ұзақсақталуымүмкін. Үрдіскебіржастағыбалаларкөпараласады, жәнеолжоғарыөлімдәрежесімен, аурудыңауырклиникалықағымдаөтуіменсипатталады.
Патогенезі. Сальмонеллездіңпатогенезініңбірқатарыәліанықталмаған. Аурудыңманифесттітүрлері даму үшін, асқазан - ішекжолына сальмонелла токсиндеріғанаемес, соныменқатар, тіріқоздырғыштардыңенуі керек. Асқазандажойылмағансальмонеллалардыңнегізгітобыішеккеөтіп, он екіеліжәнеащыішектіндеріне тез енеді. Ішектеқалғансальмонеллалардыңбіршамасыферменттердіңжәнебасқақорғаныссубстанциялардыңәсеріненөледі, немесенәжіспенсыртқашығарылады. Тіндерденегізіненlaminapropria-да сақталғансальмонеллаларкөбееді.
Инфекцияныңжайылмалыкезінде, қоздырғыштыңжиналуы мен көбеюі, соныменқатар, мезентериальдытүйіндерде, көкбауырдажәнебауырдажүреді. Макрофагтарцитоплазмасындасальмонеллаларорналасуыжәнекөбеюқасиетінебайланысты, бұлүрдісбіршамадеңгейдежеңілдейді.
Сальмонеллалардыңорганизмдежиналуыменбірге, олардыңинтенсивтітүрдежоюлуы мен ыдырауы, токсиндерініңшығуыжүреді, соғансәйкесбұлжасырынкезеңініңаяқталуынжәне интоксикация синдромыныңбасталуынбілдіреді.
Сальмонеллаларэпителиальдытосқауылдан
өтіп, макрофагтаржәнелейкоциттерменжұтылғаннанкейінпайдаболады. Нәтижесіндесальмонеллалардыңжойылуығанаемес, соныменқатар сальмонелла эндотоксиндерініңжәне метаболизм өнімдерініңәсеріненфагоциттерменбасқа да жасушалардыңбірбөлігіөледі, соныменқатартоксиндердіңәсерінен гистамин жәнебасқабиологиялықбелсендізаттар (серотонин, катехоламин, кининжәнет.б. қосымшабөлігі) босатылады. Биологиялықбелсендізаттараденилатциклазажүйесі мен простагландиндерарқылы, асқазан - ішекжолыжағынанжақсыбелгіліарнайыемесфункциональды - морфолоғиялықбүзылыстаркешенінеалыпкеледі.
Ағзадағыэндотоксиндергежалпы реакция көптегенмүшелержәнежүйелердефункциональды - бейімделуүрдістерініңбұзылуыменсипатталады.
Улызаттардыңәсеріненжүйке - эндокриндікжүйежағынанреттеуқызметініңбұзылуыжүреді, заталмасуүрдісіөзгереді, бұласқорытужәнежүрек -қантамыржүйелерқызметіндекөріністабады, жәнепатологиялықүрдіскемакроағзажағынанжауап реакция кешенініңқосылуынаалыпкеледі (денеқызуыныңкөтерілуі, құсу, іштіңөтуіжәнет.б.).
Мембраналарөткізгіштігініңөзгеруінәтижесіндеішекқуысына су жәнетұздардыңкөпмөлшерітүседі, бұл су - электролиттік тепе-тендіктіңбұзылуынаалыпкеледі.
Сұйықтықтыңкөпмөлшердежоғалуыайналымдағықанкөлемініңазаюына, артериальдықысымныңтөмендеуінежәнегипоксияныңдамуынаалыпкеледі. Өзалдында гипоксия тіндердіңметаболизмніңбұзылуынажәнеацидоздыңдамуынажағдайжасайды. Әріқарайинтоксикацияныңкүшеюі, негізінен, алмасуүрдісініңбұзылуынәтижесіндежүреді, олқандатотықпағанөнімдердіңмөлшерініңжәне гистамин тәріздізаттардыңдеңгейініңжоғарлауынажағдайжасайды, нәтижесіндекапиллярларкеңееді, олардыңадреналингереакциясынтосқауылдайды.
Аталыпөткенөзгерістернәтижесіндеорганизмде «қайтаайналыпсоғушеңбері» түзіледі, негізгірөліқантамырбүзылыстарынатиісті, қосымша ОЖЖ, бауыр, бүйрекүстібезі, бүйрекжәнебасқамүшелержағынанфункциональдыжәнебиохимиялықөзгерістерболады.
Жайылмалытүріндесальмонеллалардыңжиналуы мен көбеюіішкімүшелер мен лимфа түйіндеріндежүреді. Бұлжағдайда ауру сүзектәріздіварианттаөтедінемесе (ағзаныңтөменрезистенттілігікезінде) септикопиемиядамиды.
Патанатомиясы. Сальмонеллездіңеңжиікездесетінгастроинтестинальдытүріндеісіну, гиперемия, асқазанішекжолыныңшырыштықабатындаұсаққанқұюлуларанықталады. Гистологиялықтексерукезіндешырыштыңкөпмөлшердебөлінуіжәнеэпителийдіңдесквамациясы, шырыштықабаттыңбеткей некрозы, қантамырлықбұзылыстар, арнайыемесжасушалықинфилътрациятабылады.
Аурудыңауырағымындажәнесептикалықтүріндекөрсетілгенөзгсрістерденбасқа, бауырда, бүйректердежәнет.б. мүшелерде дистрофия белгілері мен некроз ошақтарыбайқалады. Көптегеннауқастардаморфологиялықөзгерістердіңкерідамуыаурудың 3-ші аптасындабасталады.
Клиникалықкөріністері. Тәжірибедесальмонеллездіңкелесіжіктелуіқолданылады:
I. Гастроитестинальдытүрі:
1) гастриттік вариант
2) гастроэнтериттік вариант
3) гастроэнтероколиттік вариант
II.Жайылмалытүрі:
1) сүзекгәрізді вариант (сирек)
2) септикопиемиялық вариант (өтесирек)
III. Бактериотасымалдаушылық
1) жедел
2) созылмалы
3) транзиторлы
Сальмонеллездіңеңжиігастроинтестинальдытүрікездеседі, олауырлығыбойыншажеңіл, орташаауырлықтағыжәнеауырағымынабөлінеді. Ауру ағымыныңауырлығысусыздану мен интоксикацияныңдәрежесінебайланыстыанықталады. Сусызданудыңдәрежесі В.И. Покровскийдіңжіктелуіне (1978 ж.) сәйкесбөлінеді.
Сальмонеллез кезіндежасырынкезең 2 - 6 сағаттан 2 - 3 күнгедейінсозылады. Ауру көпжағдайдажеделбасталады.
Гастриттік вариант сирекдамиды. Гастриттіксиндромғатәнбелгілер: жүректіңайнуы, эпигастрийаймағындағыауырусезімі, құсу. Кей жағдайлардақұсуқайталамалысипаттаболуымүмкін. Іштіңөтуіәдеттеболмайды. Науқастыңішіөтсе, дәреттіңжиілігітәүлігіне 5 реттенаспайды, нәжістіңсипатыботқатәріздіболады. Міндеттітүрде интоксикация белгілеріболады. Көбінесеолқысқамерзімдіжәнежеңілнемесеорташадәрежедеболады.
Гастроэнтериттік вариант - жиікездесетін, сальмонеллезге аса тән вариант.
Гастроэнтериттіксиндромғатәнбелгілер: жүректіңайнуы, құсу, іштіңкіндікаймағында, илеоцекальды (оңжақмықын) аймағындаауырусезім. Құсукөбінесеқайталамалы, тоқтаусызболады. Ішаймағында метеоризм, пальпация кезіндеэпигастрий, кіндік, илеоцекальдыаймақтарындаауырусезіманықталады, кейдеіштіңқұрылдауыбайқалады. Нәжіссұйық, көпмөлшерде, нашариісті, қоңыр, сарыжәнежасылтүсті. Ауру жеделбасталады. Интоксикация белгілеріорташадеңгейдеболады.
Гастроэнтероколиттік вариант – сиреккездесетінсальмонеллездіңатипті варианты. Ауру типтіктүріндебасталып, сосынклиникалықағымыжеделдизентерияғаұқсапкетеді. Айырмашылығы: дизентерия кезінде ауру колиттіксиндромнанбасталады, ал сальмонеллез кезіндеколиттік синдром гастроэнтериттіксиндромнанкейінқалыптасады. Таза колиттіксиндромғатәнбелгілер: іштіңсолжақмықынаймағындатолғақтәріздіауырусезім, ішектіңспазмі, патологиялыққосындыларымен (шырыш, қан) аз мөлшерліжиінәжіс. Дефекацияғажалғаншақырыспайдаболуымүмкін.
СальмонеллездіңгастроэнтероколиттіктүріндеішектегіRRSкөрінісікатаральды, катаральды – геморрагиялық, катаральды-эрозивтіпроктосигмоидиткетәнболады.
Сальмонеллездіңбарлықварианттарыжеделбасталады. Бастапқыкезеңдеасқазанішекжолыныңзақымдалуымен интоксикация белгілерібайқалады. Біріншікезекте интоксикация белгілері: жалпыәлсіздік, бастыңауруы, гипертермия, қалтырау, ал кейінненасқазанішекжолыныңзақымдалуытіркеледі. Интоксикация белгілерініңұзақтығыжәнеайқындылығыәртүрліболуымүмкін. Көбінеседенетемпературасы 38-39◦ С-қадейін 2-4 күнгесозылады.
Сальмонеллезбенауыратыннауқастардаіштіңауыруытұрақты симптом болыптабылады. Іштіңпальпациясыкезіндежайылмалы ауру сезіманықталады, кейжағдайда ауру умбиликальдынемесеэпигастральдыаймақтаорналасады. Іштіңэпигастральды, умбиликальдыжәнеоңжақмықынаймақтарындақұрылдаужиіанықталады. Аурудыңгастроинтестиналдытүріндеастысіңіру, қорытужәнемоторлы-эвакуациялыққызметтерітежеледі; ішектіңқалыпты биоценозы бұзылады, бұласқазан — ішекжүйесініңбұзылысынажағдайтуғызадыжәнекүшейтеді. Тоқішектедиффуздыкатаральдықабынубелгілерібайқалады. Патологиялықпроцесскеішекпенбіргеұйқыбезі мен бауырқосылады. Бұлмүшелердіңбұзылысы тез өтпелісипатқаие, бірақкейдепроцестіңсозылмалыағымыболуымүмкін. Ішектіңфункциональдыжағдайыклиникалықжазылуданкейінбіршамакешқалыпқакелетінінатапөту керек. Бірқатарнауқастардасіңіружәнеқорыту (әсіресе, майлардысіңіру мен қорыту) қызметтерініңбұзылысыбірнеше ай бойысақталуымүмкін.
Сальмонеллезгежүрек - қантамыржүйесініңзақымдалуытән. Бұлкездеқантамырлықбұзылыстаржетекшіорыналады, оларжүрекқызметіндеекіншілікөзгерістершақырады. 5 — 7 % - науқастарда коллапс дамиды.
Миокардтыңзақымдалуыжүректондарыныңбәсеңдеуімсн, экстрасистолияныңпайдаболуымен, сирекжүрекұшындасистоликалық шу, ЭКГ өзгерістерменкөрінеді.
Бүйректердіңқанайналымыныңбұзылысы мен су-электролиттік тепе-теңдіктіңөзгерістері, бүйректіңжеделжетіспеушілігініңсебебіболуымүмкін. Токсико- дьлвтпйинфекциялық шок дамығандакөпауытқуларбайқалады, бұлкездеайналымдағықанкөлемітөмендеуібүйректегіқанныңағуыназайтады, микроциркуляция бұзылыстарынаалыпкеледі.