ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 1045
Скачиваний: 4
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Симптоматикалық терапия – аурудың жеке белгілерін жоюға бағытталған. Орын басу терапиясы – ағзаға гормондар, ферменттер жетіспеушілігінен туатын ауруларға қарсы қолданылатын терапия. Ол кезде гормондар, оның аналогтары және ферменттік препараттар қолданылады. Профилактикалық терапия алдын алу мақсатына бағытталған. Мысалы, антисептиктер, дезинфекциялық және вирусқа қарсы дәрілер.
Дәрілік заттардың мөлшері
Мөлшер – бір реттік қабылдауға арналған препараттың мөлшері. Жоғарғы реттік мөлшер (ВРД) – асырғанда уытты әсер көрсететін, 1 қабылдауға арналған мөлшері. Жоғарғы тәуліктік мөлшер (ВСД) асырғанда уытты әсер көрсететін, 1 тәулікке арналған мөлшер. Орташа терапевтикалық мөлшер, жоғарғы реттік мөлшердің ½ немесе ¼ бөлігі.
Дәріге әсер ететін факторлар
Жасы. Кейбір препараттарға орта жастағы адамдарға қарағанда, балалар (18 жасқа дейін) мен үлкен жастағы адамдардың (60 жастан жоғары) ағзасысезімтал келеді. МФ Х-да әртүрлі жастағы балалрға улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың ЖРМ, ЖТМ кестеде көрсетілген үлкендердің мөлшерінің 1/24-1/12; 1 жастағы балалрға 1/12, 12 жастағы -1/8; 4 жастағы-1/6; 6жастағы-1/2, 7жас-1/3, 14жас-1/2; 18жас-2/3-тең. Үлкен жастағы адамдарға ОЖЖ-не әсер ететін дәрілер, жүрек гликозидтері, диуретиктер ересектер мөлшерінің ½; улы және наркотикалық және күшті әсер ететін дәрілер ересектер мөлшерінің 2/3 құрайды.
Дене салмағы салмақ жоғарылаған сайын, мөлшер де жоғарылайды аурудың 1 кг мөлшеріне есептейді. Жынысы, кейбір заттарға (никотин, алкоголь) әйелдерге қарағанда еркектер сезімтал келеді.
Патологиялық жағдайы. Патологиялық жағдайда препарат күшті әсер етеді. Мысалы, дененің жоғары қызуын аспирин түсіреді, ал қалыпты жағдайда дене қызуына әсер етпейді.
Дәрілерді қайта қабылдағандағы болатын әсерлер
Үйренгіштік-дәріні қайта қабылдағанда әсердің әлсіреуі. Тахифилаксия-бірнеше сағат ішінде, жылдам пайда болған дәріге үйренгіштік. Дәріге тәуелділік-эйфория тудыратын, дәріні қайта қабылдағысы келетін жағдай. Эйфорияда қанағаттану сезімі, көңіл күйдің жақсаруы, галлюцинация, жұмысқа қабілеттіліктің артуы және де ауырсынудың төмендеуі байқалады. Абстиненция-дәріге тәуелділік тудыратын дәріні қабылдауды доғарған жағдайды айтамыз. Жанама әсерлер терапевті мөлшерде байқалуы мүмкін. Аллергиялық емес жанама әсерлер әрбір дәрі-дәрмекке арнайы тән мөлшерге байланысты, олар спецификалық антагонистерімен жойылады.
Дәрілерді қиыстырып қабылдағанда болатын әсерлер
Әрбір науқасқа дәрігер дәрі-дәрмек тағайындағанда 4-10-ға жуығын белгілейді. Негізгі ауруды емдеуге арналған дәрілерден басқа, жалпы ағзаны күшейтетін, негізгі аурудың асқынуын емдеу және алдын алатын дәрілер т.с.с. дәрілерді қиыстырып қолданғанда: синергизм, антагонизм, антидотизм байқалуы мүмкін. Синергизм-бір дәрі екінші бір дәрінің әсерін күшейтуі. Антагонизм-бір дәрі екінші бір дәрінің әсерін әлсіретуі. Антидотизм-егер антагонизм химиялық(қандағы дәрілердің химиялық әсерлесуі нәтижесінде активсіз өнімдер түзуі) немесе физикалық(қанға сіңірілуінің және резорбтивті әсерінің азаюы) байланысты негізделсе.
Дәрілік заттардың улы әсері
Дәрілер тұқым қуалаушылыққа әсер етуі мүмкін. Дәрілерді жүктілік кезінде әсіресе жүктіліктің алғашқы 12 аптасында қабылдағанда, туылғаннан кейін әртүрлі кемтарлыққа алып келетін әсері тератогенді әсер дейміз. Жүктіліктің 12 аптасына дейінгі дәрілердің ұрық дамуының бұзылысына алып келмейтін әсерін эмбриотоксикалық әсер дейміз. Ал 12 аптадан кейінгі кездегі ұрыққа фармакологиялық заттар ұрықтың кемтарлығын тудырмайтын әсерін фетотоксикалық әсер дейді.
ІV. Жеке Фармакология
Микробқа, вирусқа және қарапайымдыларға қарсы дәрілер
Бұл дәрілер адамның жұқпалы ауруларын алдын алу және емдеу үшін қолданылады. Микробқа қарсы әсері бар дәрілер 2 топқа бөлінеді. Бірінші топқа әсері таңдамалы емес препараттар жатады. Олар көптеген микроорганизмдерге түбегейлі әсер етеді. Оларға: антисептиктер мен дезинфекциялық (зарарсыздандыратын) дәрілер жатады. Екінші топқа әсері таңдамалы химиотерапевтикалық дәрілер жатады. Бұл топ микроорганизмдердің белгілі бір түріне әсер етуінің жоғарғы терапевтік кеңдігіне ие.
1.Антисептикалық және дезинфекциялық заттар.Антисептиктер(anti-қарсы,septicas -шіру)-тері,шырышты қабат,жарақат,күйік және дене қуыстарын өңдеуге арналған заттар.Дезинфекциялық заттар (des- теріс,inticire-зақымдаймын)-қоршаған ортаны(бөлмені,кйімді,науқас кутіміндегі заттарды, аспаптарды) зарарсыздандыруға арналған заттар. Көптеген антисептиктер өте жоғары концентрацияларында зарарсыздындыратын зат ретінде қолданылады. Антисептиктер мен дезинфекциялық дәрілердің микроорганизмдерге,қарапайымдыларға және саңырауқұлақтарға қарсы әсерінің спектрі кең, әсерінің латентті кезеңі аз,белсенділігі жоғары, соның ішінде биологиялық субстарттың қатынасында әсерінің спектрі кең. Препараттар химиялық тұрақты және бағасы жағынан тиімді болуы тиіс. Антисептиктерге қойылатын негізгі талап:ұлпаларға жергілікті тітіркендіргіш әсерінің болмауы, жағылған жерінде сіңірілуі, аллергиялық жағдайды және улылығы төмен болуы. Зарарсыздандыратын дәрілер өңделетін заттарды( түстің өзгеруі,металлдардың коррозиясы)зақымдамайтын,жағымсыз иісі болмауы қажет.Әртүрлі антисептиктер мен зарарсыздандыратын заттардың әсер ету механизмдері бірдей емес және ақуыз денатурациясымен цитоплазмалық мембрананың өткізгіштігінің бузылуымен микроорганизмдер өмірі үшін маңызды ферменттерді тежеуімен байланысты.
2.Химиотерапевтикалық дәрілер адам ағзасындағы жуқпалы ауру қоздырғыштарының тіршілігін жояды.
Микробқа қарсы дәрілердің табиғатына және мөлшеріне қарай қоздырғыштарға бактерицидті(микроорганизмдерді жояды:cido- өлтіру)немесе бактериостатикалық( өсуін тоқтату) әсер көрсетуі мүмкін.
А. Антисептикалық және дезинфекциялық заттар
1.Құрамында галогені бар антисептиктердің құрамында микроб жасушасының протоплазмасын денатурациялайтын және жоятын белсенді галогендер: хлор немесе йоды бар.
Chloraminum B-хлорамин Б: бос хлорды бөлетін ұнтақ, 1,5-2% еріт.-жараны жууға, тампон, салфеткаларды ылғалдауға; 0,25-0,5% еріт.-қолды өңдеуде және бейметалл құралдарды зарарсыздандыру үшін (металл құралдарын өңдеуге болмайды-хлор металлды тотықтырады); 1-5% еріт.-науқасты күтуге арналған заттар мен қолданған заттарын зарарсыздандыру үшін қолданылады.
Chlorhexidini bigluconas-хлоргексидин биглюконаты (абацил, гибискраб, манусан)-20% 500мл еріт. флаконда; 0,5%-сулы спиртті еріт.-операциялық алаңды өңдеу үшін; 0,5% сулы еріт.-жара мен күйіктерді өңдеу үшін; 0,5% спиртті немесе 1% сулы еріт.-қолды зарарсыздандыру үшін, құрал жабдықтарды залалсыздандыру үшін, 0,1% сулы еріт.- жалпы зарарсыздандыру үшін; 0,02-0,05% еріт.-қуық жолдарын жууға, венерологиялық ауруларды алдын алу үшін қолданылады. Хлоргексидин микробқа қарсы және фунгицидті(саңырауқұлақтарға қарсы) әсер көрсетеді. Қолдың терісінің құрғауын, қышыма және дерматит тудырады. Хлорқұрамды заттар жағымсыз иісті жоятын әсері бар.
Solutio lodi spirituosa(Б)-йодтың спиртті ерітіндісі: 5%-10,15 және 20мл еріт. флаконда және 5%-1мл еріт. амп. – операциялық алаңды, хирургтің қолын, жарақат жанын өңдеу үшін қолданылады. Күшті тітіркендіргіш әсер көрсетіп, терінің химиялық күйігін тудыруы мүмкін. Люголь ерітіндісі (калий йодының сулы ерітіндісіндегі йод еріт.) жұтқыншақ пен көмейдің қабынуында шырышты қабатқа жағу үшін қолданылады.
Йодоформ (йодинол, йодовидон, йодонат)-йодтың жоғары молекулалы беттік белсенді заттармен («йод тасымалдаушы») кешенді қосылыстары. Бұл препараттар суда ериді (йод суда ерімейді), белсенділігі жоғары, теріні тітіркендірмейді, аллергиялық реакциялар тудырмай, бояу іздерін де қалдырмайды. Ауыз бен мұрын-жұтқыншақ шырыштарын өңдеуге және жарақат, күйік, ойық жараларды емдеу үшін қолданылады.
Iodopovidon-йодоповидон(бетадин, йодовидон, повидон-йод): 10% 30мл, 100мл және 500мл еріт. флаконда- операциялық алаңды, жарақатты, жараны, күйікті өңдеу үшін; 1% 100мл еріт. флаконда-тамақты шаюға, 1%-20,0 жағылмасы-зақымданған жерге жұқалап тәулігіне 3 рет жағуға, 0,2супп.- қынапқа тәулігіне 1 рет ұйықтар алдында енгізіледі.
Iodinolum- (Б)-йодинол: 100мл флаконда шығарылып, жарақат, жара, күйіктерді емдеу үшін тәулігіне 1-2 рет таңады; таңдай мен тамақты шаюға (әр 2-3 күн сайын) қолданылады. Құлаққа, мұрынға тамызады.
2. Тотықтырғыштар-микроб жасушасының ферменттік жүйесінің және протоплазма ақуызының тотығу-тотықсыздану процестерін бұзатын атомарлық(калий перманганаты) және молекулярлық (сутегі асқын тотығы) оттегінің бөлінуінен ыдырайды. Атомарлық оттегі бөліп, көпіршік түзуіне байланысты жараны механикалық тазалап, қан кетуді тоқтатады, бірақ әсері қысқа және әлсіз. Бактерицидті әсер етеді. Екі препараттың да жағымсыз иіс кетіретін (иіссіздендіретін) әсері бар.
Kalii permaganas-калий перманганаты: ұнтақ; 0,01-0,1% еріт.- тамақты шаюға, қуыс мүшелерін жууға, морфин, фосфат, алкалоидтармен уланғанда асқазанды шаюға, 0,1-0,5% еріт.-жараны жууға, 2-5% еріт.- жараны, күйік беттерін жағу үшін қолданады, ал жоғары концентрацияда күйдіргіш әсер көрсетеді.
Solutio Hydrogenii peroxydi diluta-сұйытылған сутегі асқын тотығы (3%) ерітіндісі, жарақатты жууға, ангина мен стоматитте шаю үшін (1 ас қасығын 1 стакан сумен) қолданады.
Пергидроль-қоюланған сутегі асқын тотығының ерітіндісі (27,1-31%) (Б): еріт. күшті күйдіргіш әсері бар, олар 3% ерітінді дайындау үшін қолданады.
Гидроперит: 1,5 таб. 1-2 таб. стакан суда ерітіп, ауыз бен тамақты шаю үшін.
3. Ауыр металлдардың қосылыстары ферменттердің инактивациясына, зат алмасуының бұзылуына және микроб жасушасының өсуі тоқталуына алып келетін микроорганизм ферменттерінің сульфгидрильді (SH-тобы) топтарын байланыстыру қасиетіне ие. Ауыр металл қосылыстарын жергілікті қолданғанда микроорганизм жасушасының ақуызын коагуляциялап (тұндырып, металл альбуминаттарын түзеді) бактерицидтік әсер көрсетеді. Ауыр металл препараттарының концентрациясы мен қасиетіне байланысты бырыстырғыш, тітіркендіргіш және күйдіргіш әсер көрсетуі мүмкін.
Hydrargyri dichloridum-сынап дихлориді (сулема) (А): өте улы зат болғандықтан, тәжірибеде қолданылмайды. Науқас күтіміндегі заттарды, киімдерін зарарсыздандыруда қолданылуы мүмкін. 0,5 және 1,0 ұнт.пен таб.-1:500 (0,2%) және 1:1000 (0,1%) еріт. дайындау үшін қолданылады.Жұмыс барысында келесі қауіпсіздік шараларын сақтау қажет: резеңке қолғап пен респираторды қолдану, ыдыс сыртын «У!» деген таңбамен белгілеп, дәрілік затты эозинмен қызғылт түске бояп, тек медицина қыззметкеріне босатады. Сулема тері және шырышты қабықшадан тез сіңіп, күшті улану тудырады. АІЖ-ң шырышына тітіркендіргіш және күйдіргіш әсерінен ауызға металл дәмінің кетуі, іштің ауыруы, жүрек айну, құсу және іштің қан аралас өтуі, сілекей ағуы байқалады. ОЖЖ-не бастапқы қозуы тежелуімен өтіп, жүрек жеткіліксіздігі, коллапс, нефропатия («сулема бүйрегі») тудырады. Жәрдем: ішкі шикі жұмыртқа ақуызы мен сүт (сынап иондарының ақуызбен байланыстыру үшін) беріп, ақырын асқазанды шаю, белсендірілген көмір мен тұзды іш айдайтын дәрілер (магний сульфаты) беру, форсиленген диурез жасау, қажетті жағдайда гемодиализ және перитонеальді диализ жасау қажет. Металлдармен уланғанда антидот ретінде унитиол (Unithiolum) беріледі: 5% 5-10 мл еріт. б/е; тетацин-кальций мен натрий тиосульфатын к/т енгізіледі.
Hydrargyri oxydum flavum-сынаптың сары тотығы (Б): 2% офиц. көз жағылмасы түрінде коньюнктивитті емдеуде қолданылады.
Argenti nitras-күміс нитраты (А): 0,25-2% ерітіндісі антисептикалық және бырыстырғыш дәрілік зат ретінде шырышты қабатты сүрту үшін; 2% еріт. трахомада-көз тамшылары түрінде; 1-2% жағылма; 2-10% ерітіндісі мен ляпс қарындашы-эрозияға, жараға, сүйелдерге қарсы күйдіргіш дәрілік зат ретінде қолданылады.
Күмістің коллоидты ерітінділері-протаргол және колларгол-шырышты қабықшаларға жағуға, көз тамшылары түрінде, қуыс мүшелерін шаю үшін (уретрите,циститте) белгіленеді. Күміс тұздарымен уланғанда асқазанды NaCl 1-2% еріт. (AgCl) шайып, іш жүргізетін-майсана майы беріледі.
Zinci sulfas –мырыш сульфаты (Б): 0,25-0,5% еріт. бор қышқылымен коньюнктивитте көз тамшысы түрінде; 0,1-0,5% еріт. – дымқылдау үшін қолданылады.
Zinci oxydum-мырыш тотығы: сеппе, жағылма, пасталар құрамына кіріп (бырыстырғыш, кептіргіш, антисептикалық)-дерматитте, жараларда және дене күлдіреуінде қолданылады.
Cupri sulfas-мыс сульфаты
Дәрілік заттардың мөлшері
Мөлшер – бір реттік қабылдауға арналған препараттың мөлшері. Жоғарғы реттік мөлшер (ВРД) – асырғанда уытты әсер көрсететін, 1 қабылдауға арналған мөлшері. Жоғарғы тәуліктік мөлшер (ВСД) асырғанда уытты әсер көрсететін, 1 тәулікке арналған мөлшер. Орташа терапевтикалық мөлшер, жоғарғы реттік мөлшердің ½ немесе ¼ бөлігі.
Дәріге әсер ететін факторлар
Жасы. Кейбір препараттарға орта жастағы адамдарға қарағанда, балалар (18 жасқа дейін) мен үлкен жастағы адамдардың (60 жастан жоғары) ағзасысезімтал келеді. МФ Х-да әртүрлі жастағы балалрға улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың ЖРМ, ЖТМ кестеде көрсетілген үлкендердің мөлшерінің 1/24-1/12; 1 жастағы балалрға 1/12, 12 жастағы -1/8; 4 жастағы-1/6; 6жастағы-1/2, 7жас-1/3, 14жас-1/2; 18жас-2/3-тең. Үлкен жастағы адамдарға ОЖЖ-не әсер ететін дәрілер, жүрек гликозидтері, диуретиктер ересектер мөлшерінің ½; улы және наркотикалық және күшті әсер ететін дәрілер ересектер мөлшерінің 2/3 құрайды.
Дене салмағы салмақ жоғарылаған сайын, мөлшер де жоғарылайды аурудың 1 кг мөлшеріне есептейді. Жынысы, кейбір заттарға (никотин, алкоголь) әйелдерге қарағанда еркектер сезімтал келеді.
Патологиялық жағдайы. Патологиялық жағдайда препарат күшті әсер етеді. Мысалы, дененің жоғары қызуын аспирин түсіреді, ал қалыпты жағдайда дене қызуына әсер етпейді.
Дәрілерді қайта қабылдағандағы болатын әсерлер
Үйренгіштік-дәріні қайта қабылдағанда әсердің әлсіреуі. Тахифилаксия-бірнеше сағат ішінде, жылдам пайда болған дәріге үйренгіштік. Дәріге тәуелділік-эйфория тудыратын, дәріні қайта қабылдағысы келетін жағдай. Эйфорияда қанағаттану сезімі, көңіл күйдің жақсаруы, галлюцинация, жұмысқа қабілеттіліктің артуы және де ауырсынудың төмендеуі байқалады. Абстиненция-дәріге тәуелділік тудыратын дәріні қабылдауды доғарған жағдайды айтамыз. Жанама әсерлер терапевті мөлшерде байқалуы мүмкін. Аллергиялық емес жанама әсерлер әрбір дәрі-дәрмекке арнайы тән мөлшерге байланысты, олар спецификалық антагонистерімен жойылады.
Дәрілерді қиыстырып қабылдағанда болатын әсерлер
Әрбір науқасқа дәрігер дәрі-дәрмек тағайындағанда 4-10-ға жуығын белгілейді. Негізгі ауруды емдеуге арналған дәрілерден басқа, жалпы ағзаны күшейтетін, негізгі аурудың асқынуын емдеу және алдын алатын дәрілер т.с.с. дәрілерді қиыстырып қолданғанда: синергизм, антагонизм, антидотизм байқалуы мүмкін. Синергизм-бір дәрі екінші бір дәрінің әсерін күшейтуі. Антагонизм-бір дәрі екінші бір дәрінің әсерін әлсіретуі. Антидотизм-егер антагонизм химиялық(қандағы дәрілердің химиялық әсерлесуі нәтижесінде активсіз өнімдер түзуі) немесе физикалық(қанға сіңірілуінің және резорбтивті әсерінің азаюы) байланысты негізделсе.
Дәрілік заттардың улы әсері
Дәрілер тұқым қуалаушылыққа әсер етуі мүмкін. Дәрілерді жүктілік кезінде әсіресе жүктіліктің алғашқы 12 аптасында қабылдағанда, туылғаннан кейін әртүрлі кемтарлыққа алып келетін әсері тератогенді әсер дейміз. Жүктіліктің 12 аптасына дейінгі дәрілердің ұрық дамуының бұзылысына алып келмейтін әсерін эмбриотоксикалық әсер дейміз. Ал 12 аптадан кейінгі кездегі ұрыққа фармакологиялық заттар ұрықтың кемтарлығын тудырмайтын әсерін фетотоксикалық әсер дейді.
ІV. Жеке Фармакология
Микробқа, вирусқа және қарапайымдыларға қарсы дәрілер
Бұл дәрілер адамның жұқпалы ауруларын алдын алу және емдеу үшін қолданылады. Микробқа қарсы әсері бар дәрілер 2 топқа бөлінеді. Бірінші топқа әсері таңдамалы емес препараттар жатады. Олар көптеген микроорганизмдерге түбегейлі әсер етеді. Оларға: антисептиктер мен дезинфекциялық (зарарсыздандыратын) дәрілер жатады. Екінші топқа әсері таңдамалы химиотерапевтикалық дәрілер жатады. Бұл топ микроорганизмдердің белгілі бір түріне әсер етуінің жоғарғы терапевтік кеңдігіне ие.
1.Антисептикалық және дезинфекциялық заттар.Антисептиктер(anti-қарсы,septicas -шіру)-тері,шырышты қабат,жарақат,күйік және дене қуыстарын өңдеуге арналған заттар.Дезинфекциялық заттар (des- теріс,inticire-зақымдаймын)-қоршаған ортаны(бөлмені,кйімді,науқас кутіміндегі заттарды, аспаптарды) зарарсыздандыруға арналған заттар. Көптеген антисептиктер өте жоғары концентрацияларында зарарсыздындыратын зат ретінде қолданылады. Антисептиктер мен дезинфекциялық дәрілердің микроорганизмдерге,қарапайымдыларға және саңырауқұлақтарға қарсы әсерінің спектрі кең, әсерінің латентті кезеңі аз,белсенділігі жоғары, соның ішінде биологиялық субстарттың қатынасында әсерінің спектрі кең. Препараттар химиялық тұрақты және бағасы жағынан тиімді болуы тиіс. Антисептиктерге қойылатын негізгі талап:ұлпаларға жергілікті тітіркендіргіш әсерінің болмауы, жағылған жерінде сіңірілуі, аллергиялық жағдайды және улылығы төмен болуы. Зарарсыздандыратын дәрілер өңделетін заттарды( түстің өзгеруі,металлдардың коррозиясы)зақымдамайтын,жағымсыз иісі болмауы қажет.Әртүрлі антисептиктер мен зарарсыздандыратын заттардың әсер ету механизмдері бірдей емес және ақуыз денатурациясымен цитоплазмалық мембрананың өткізгіштігінің бузылуымен микроорганизмдер өмірі үшін маңызды ферменттерді тежеуімен байланысты.
2.Химиотерапевтикалық дәрілер адам ағзасындағы жуқпалы ауру қоздырғыштарының тіршілігін жояды.
Микробқа қарсы дәрілердің табиғатына және мөлшеріне қарай қоздырғыштарға бактерицидті(микроорганизмдерді жояды:cido- өлтіру)немесе бактериостатикалық( өсуін тоқтату) әсер көрсетуі мүмкін.
А. Антисептикалық және дезинфекциялық заттар
1.Құрамында галогені бар антисептиктердің құрамында микроб жасушасының протоплазмасын денатурациялайтын және жоятын белсенді галогендер: хлор немесе йоды бар.
Chloraminum B-хлорамин Б: бос хлорды бөлетін ұнтақ, 1,5-2% еріт.-жараны жууға, тампон, салфеткаларды ылғалдауға; 0,25-0,5% еріт.-қолды өңдеуде және бейметалл құралдарды зарарсыздандыру үшін (металл құралдарын өңдеуге болмайды-хлор металлды тотықтырады); 1-5% еріт.-науқасты күтуге арналған заттар мен қолданған заттарын зарарсыздандыру үшін қолданылады.
Chlorhexidini bigluconas-хлоргексидин биглюконаты (абацил, гибискраб, манусан)-20% 500мл еріт. флаконда; 0,5%-сулы спиртті еріт.-операциялық алаңды өңдеу үшін; 0,5% сулы еріт.-жара мен күйіктерді өңдеу үшін; 0,5% спиртті немесе 1% сулы еріт.-қолды зарарсыздандыру үшін, құрал жабдықтарды залалсыздандыру үшін, 0,1% сулы еріт.- жалпы зарарсыздандыру үшін; 0,02-0,05% еріт.-қуық жолдарын жууға, венерологиялық ауруларды алдын алу үшін қолданылады. Хлоргексидин микробқа қарсы және фунгицидті(саңырауқұлақтарға қарсы) әсер көрсетеді. Қолдың терісінің құрғауын, қышыма және дерматит тудырады. Хлорқұрамды заттар жағымсыз иісті жоятын әсері бар.
Solutio lodi spirituosa(Б)-йодтың спиртті ерітіндісі: 5%-10,15 және 20мл еріт. флаконда және 5%-1мл еріт. амп. – операциялық алаңды, хирургтің қолын, жарақат жанын өңдеу үшін қолданылады. Күшті тітіркендіргіш әсер көрсетіп, терінің химиялық күйігін тудыруы мүмкін. Люголь ерітіндісі (калий йодының сулы ерітіндісіндегі йод еріт.) жұтқыншақ пен көмейдің қабынуында шырышты қабатқа жағу үшін қолданылады.
Йодоформ (йодинол, йодовидон, йодонат)-йодтың жоғары молекулалы беттік белсенді заттармен («йод тасымалдаушы») кешенді қосылыстары. Бұл препараттар суда ериді (йод суда ерімейді), белсенділігі жоғары, теріні тітіркендірмейді, аллергиялық реакциялар тудырмай, бояу іздерін де қалдырмайды. Ауыз бен мұрын-жұтқыншақ шырыштарын өңдеуге және жарақат, күйік, ойық жараларды емдеу үшін қолданылады.
Iodopovidon-йодоповидон(бетадин, йодовидон, повидон-йод): 10% 30мл, 100мл және 500мл еріт. флаконда- операциялық алаңды, жарақатты, жараны, күйікті өңдеу үшін; 1% 100мл еріт. флаконда-тамақты шаюға, 1%-20,0 жағылмасы-зақымданған жерге жұқалап тәулігіне 3 рет жағуға, 0,2супп.- қынапқа тәулігіне 1 рет ұйықтар алдында енгізіледі.
Iodinolum- (Б)-йодинол: 100мл флаконда шығарылып, жарақат, жара, күйіктерді емдеу үшін тәулігіне 1-2 рет таңады; таңдай мен тамақты шаюға (әр 2-3 күн сайын) қолданылады. Құлаққа, мұрынға тамызады.
2. Тотықтырғыштар-микроб жасушасының ферменттік жүйесінің және протоплазма ақуызының тотығу-тотықсыздану процестерін бұзатын атомарлық(калий перманганаты) және молекулярлық (сутегі асқын тотығы) оттегінің бөлінуінен ыдырайды. Атомарлық оттегі бөліп, көпіршік түзуіне байланысты жараны механикалық тазалап, қан кетуді тоқтатады, бірақ әсері қысқа және әлсіз. Бактерицидті әсер етеді. Екі препараттың да жағымсыз иіс кетіретін (иіссіздендіретін) әсері бар.
Kalii permaganas-калий перманганаты: ұнтақ; 0,01-0,1% еріт.- тамақты шаюға, қуыс мүшелерін жууға, морфин, фосфат, алкалоидтармен уланғанда асқазанды шаюға, 0,1-0,5% еріт.-жараны жууға, 2-5% еріт.- жараны, күйік беттерін жағу үшін қолданады, ал жоғары концентрацияда күйдіргіш әсер көрсетеді.
Solutio Hydrogenii peroxydi diluta-сұйытылған сутегі асқын тотығы (3%) ерітіндісі, жарақатты жууға, ангина мен стоматитте шаю үшін (1 ас қасығын 1 стакан сумен) қолданады.
Пергидроль-қоюланған сутегі асқын тотығының ерітіндісі (27,1-31%) (Б): еріт. күшті күйдіргіш әсері бар, олар 3% ерітінді дайындау үшін қолданады.
Гидроперит: 1,5 таб. 1-2 таб. стакан суда ерітіп, ауыз бен тамақты шаю үшін.
3. Ауыр металлдардың қосылыстары ферменттердің инактивациясына, зат алмасуының бұзылуына және микроб жасушасының өсуі тоқталуына алып келетін микроорганизм ферменттерінің сульфгидрильді (SH-тобы) топтарын байланыстыру қасиетіне ие. Ауыр металл қосылыстарын жергілікті қолданғанда микроорганизм жасушасының ақуызын коагуляциялап (тұндырып, металл альбуминаттарын түзеді) бактерицидтік әсер көрсетеді. Ауыр металл препараттарының концентрациясы мен қасиетіне байланысты бырыстырғыш, тітіркендіргіш және күйдіргіш әсер көрсетуі мүмкін.
Hydrargyri dichloridum-сынап дихлориді (сулема) (А): өте улы зат болғандықтан, тәжірибеде қолданылмайды. Науқас күтіміндегі заттарды, киімдерін зарарсыздандыруда қолданылуы мүмкін. 0,5 және 1,0 ұнт.пен таб.-1:500 (0,2%) және 1:1000 (0,1%) еріт. дайындау үшін қолданылады.Жұмыс барысында келесі қауіпсіздік шараларын сақтау қажет: резеңке қолғап пен респираторды қолдану, ыдыс сыртын «У!» деген таңбамен белгілеп, дәрілік затты эозинмен қызғылт түске бояп, тек медицина қыззметкеріне босатады. Сулема тері және шырышты қабықшадан тез сіңіп, күшті улану тудырады. АІЖ-ң шырышына тітіркендіргіш және күйдіргіш әсерінен ауызға металл дәмінің кетуі, іштің ауыруы, жүрек айну, құсу және іштің қан аралас өтуі, сілекей ағуы байқалады. ОЖЖ-не бастапқы қозуы тежелуімен өтіп, жүрек жеткіліксіздігі, коллапс, нефропатия («сулема бүйрегі») тудырады. Жәрдем: ішкі шикі жұмыртқа ақуызы мен сүт (сынап иондарының ақуызбен байланыстыру үшін) беріп, ақырын асқазанды шаю, белсендірілген көмір мен тұзды іш айдайтын дәрілер (магний сульфаты) беру, форсиленген диурез жасау, қажетті жағдайда гемодиализ және перитонеальді диализ жасау қажет. Металлдармен уланғанда антидот ретінде унитиол (Unithiolum) беріледі: 5% 5-10 мл еріт. б/е; тетацин-кальций мен натрий тиосульфатын к/т енгізіледі.
Hydrargyri oxydum flavum-сынаптың сары тотығы (Б): 2% офиц. көз жағылмасы түрінде коньюнктивитті емдеуде қолданылады.
Argenti nitras-күміс нитраты (А): 0,25-2% ерітіндісі антисептикалық және бырыстырғыш дәрілік зат ретінде шырышты қабатты сүрту үшін; 2% еріт. трахомада-көз тамшылары түрінде; 1-2% жағылма; 2-10% ерітіндісі мен ляпс қарындашы-эрозияға, жараға, сүйелдерге қарсы күйдіргіш дәрілік зат ретінде қолданылады.
Күмістің коллоидты ерітінділері-протаргол және колларгол-шырышты қабықшаларға жағуға, көз тамшылары түрінде, қуыс мүшелерін шаю үшін (уретрите,циститте) белгіленеді. Күміс тұздарымен уланғанда асқазанды NaCl 1-2% еріт. (AgCl) шайып, іш жүргізетін-майсана майы беріледі.
Zinci sulfas –мырыш сульфаты (Б): 0,25-0,5% еріт. бор қышқылымен коньюнктивитте көз тамшысы түрінде; 0,1-0,5% еріт. – дымқылдау үшін қолданылады.
Zinci oxydum-мырыш тотығы: сеппе, жағылма, пасталар құрамына кіріп (бырыстырғыш, кептіргіш, антисептикалық)-дерматитте, жараларда және дене күлдіреуінде қолданылады.
Cupri sulfas-мыс сульфаты