Файл: 1 Жазуа йрету мен каллиграфияны азіргі технологияларыны теориялы негіздері 6.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 322
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Каллиграфия - бұл әдемі жазу өнері, яғни дұрыс (анық) және тұрақты қолжазбамен жазу мүмкіндігі. Каллиграфиялық термині сөздермен біріктірілген қолжазба, жазу. Каллиграфиялық қателер - әріптер элементтерінің ені, биіктігі және көлбеу бұрышы бойынша пропорциясының бұзылуы. Олар саусақтардың, қолдың, білектің және қолдың иық бөлігінің қозғалыстарын үйлестірудің нәтижесінде пайда болады.
Көрнекі элементтер-бұл көрнекі қабылдау процесінде табиғи түрде бөлінетін және белгілі бір формалармен оңай байланысқан жазу үлгісінің салыстырмалы түрде аяқталған бөліктері: сопақ, жартылай сопақ, түзу сызық, бір жағынан дөңгелектелген сызық, екі жағынан дөңгелектелген сызық, ілмектері бар сызық, төртінші сопақ сызығы және тегіс сызық. Әріптің визуалды бейнесі-бұл әріптік белгінің формасы туралы көрнекі, аз немесе аз барабар идея. Жазудың визуалды-моторлы бейнесі-қағазда әріпті көбейту кезінде қолдың тұтас, салыстырмалы түрде аяқталған қозғалысы туралы идея, ол оның формасы туралы визуалды идеяның негізінде, оның қозғалтқыш элементтерінің сызбаларының реттілігін білу және көзді түзету арқылы жүзеге асырылады.
К.Д. Ушинский бастауыш сынып оқушыларының жазуға деген саналы көзқарасы туралы алғашқылардың бірі болып айтты. Бастауыш білім беру жүйесіне айтарлықтай үлес қосқан [3]. Ушинскийдің дидактикалық ережелері, халық мектебінің бастауыш сыныптарындағы оқу процесін анықтап, жазуды оқытуда белгілі нормаларды белгіледі. Оның оқу мен жазуды бірлесіп оқыту жүйесі мектептегі жазуды оқытудың дамуындағы шешуші кезең болды. Бұл жазутың графикалық бейнесін үйрету мағыналы болды. Ол сонымен қатар үздіксіз жазуды үйрену қажеттілігін атап өтті.
Каллиграфияны қалыптастыру саласында П.Е.Градобоев үлкен жұмыс атқарды. Ол каллиграфияның ірі маманы болған. Ол өзінің замандастарын бір уақытта 100-ге дейін оқушыны оқыта алатындығымен таң қалдырды, барлығына әдемі, дұрыс жазуды дамытты [4]. П.Е. Градобоев өзінің арнайы шрифтін жасады, ол кейінгі уақыт жазбаларының негізін қалады. Ол әріптердің бірдей элементтерден (соққылардан) тұратындығына назар аударды және бұл тек жазуды үйренуге ғана емес, қолжазбаны түзетуге де мүмкіндік береді деп сендірді. Сондай-ақ, заманауи әдіс каллиграфияны сәтті оқытудың маңызды шарты болып табылады, ол жас оқушыларда барлық орындалған жазбалардың ұқыпты, түсінікті, эстетикалық тұрғыдан жасалған дизайнына ішкі қажеттілікті қалыптастырады.
Д.Б.Эльконин таңдалған психологиялық еңбектерде мұндай уәждің пайда болуы мен одан әрі сақталуынсыз, каллиграфиялық жұмыс, тіпті оқытудың алғашқы кезеңдерінде де сәтті болады деп санайды [5]. Бастапқы жазуды үйрену кезінде Әдістемеге көп көңіл бөлінеді есту, артикуляция, көру, мотор және дыбыстық қозғалтқыш компоненттерінің органикалық байланысы болатын жағдайларды жасауға көңіл бөлінеді. Бұл оқушының дамуына негіз болатын графикалық шеберлікті қалыптастыруға мүмкіндік береді ана тілінің заңдылықтарын одан әрі игере отырып, жазбаша тіл.
Сонымен, баланы жазуға үйрету кезінде мұғалім қарапайым графикалық шеберлікті күрделі ретінде дамытуға қамқорлық жасаңыз іс-әрекеттер жазуды оқытудағы жетістік көбінесе осындай гигиеналық жағдайларды жасаумен анықталады: жиһазды дұрыс таңдау, дұрыс отырғызу, дәптердің орналасуы, жарықтандыру бағыты, қалам пішінінің оңтайлылығы, үздіксіз жазудың ұзақтығы және т. б. көптеген әдіскерлердің пікірі бойынша (Л. Я. Желтовская, Е. Н. Соколова, т. б. (Сальникова, М. М. Безруких, Т. Е. Козлова және т. б.) [6], дағдыларды қалыптастыру кіші мектеп оқушыларындағы жазутарды гигиена жағдайынсыз орындау мүмкін емес жазу кезінде: балалар көлбеу жазуды жолға 65° бұрышпен үйренеді, партадағы дәптер 25° бұрышта орналасқан, жазу барысында білекке қатысты бірдей позиция, ал қолдың қозғалысы жолда қолдың шынтақ буынында және иықта бүгілуі қамтамасыз етіледі, оқушы қаламды үш саусақпен ұстайды, қалам бағытталуы керек соңында жазушының оң иығына.
Тиісті құрылудан шарттар жазу процесінде маңызды гигиеналық талаптардың орындалуына байланысты: дұрыс отырғызуды сақтау, қолдағы қаламның орналасуы, жазу кітапшасын үстелдің жазықтығына орналастыру және жазу кезінде оны жылжыту, нәтижесінде балалардың пішіні мен көру қабілетінің алдын-алу бұзылыстары, жұмыс қабілеттілігін арттыру, айқын, тез жазуды қалыптастыру.
Графикалық шеберлікті қалыптастыру шешім бойынша жұмыс істеуі керек жазуды оқытудың жалпы стратегиялық міндеті-оқушының жеке басының барлық жақтарын жетілдіру, оның жаңа қабілеттерін дамыту. Бұл ұстанымды әдіскер Н.И. Федорова да мойындайды, ол графиканы оқытуда күш-жігерді, ең алдымен, әр жеке әріп пен оның байланысын пысықтау үшін емес, саналы жазуды қамтамасыз ететін қажетті психологиялық және физиологиялық механизмдердің қалыптасуына бағыттау керек деп келіседі [7]. Бастауыш сынып оқушыларына жазуды үйрету кезінде негізгі мақсат қарапайым графикалық қабілеттерді дамыту болып табылады. Графиканы дамыту кеңістіктік көріністерді қалыптастырумен, ұсақ моториканы жетілдірумен, ырғақтылықты, қолдың бірқалыпты қозғалысын дамытумен байланысты. Әдістеме сонымен қатар зерттеу, комбинация, салыстыру, синтез және жүйелеу сияқты психикалық іс-әрекеттерді баланың игеруі мен қолдануын графикалық шеберлікті дамытуды қамтитын дамытушылық оқыту тұжырымдамасына бағытталған.
Осылайша, графикалық жазу дағдысын қалыптастырудың басынан бастап оқушылар әртүрлі әдістерді меңгеруде бірқатар міндеттерге тап болады. Алғашқы бірнеше күнде, әдетте, осы әдістермен танысу және қаламды ұстау, отырғызу, жазу кезінде дәптердің орналасуын алғашқы игеру. Жазу дағдысын қалыптастыру кезінде көптеген шарттарды сақтау және бірқатар әдістерді игеру қажет болғандықтан, графикалық дағдыларды алғашқы игеру кезінде оқушының назарын бөлудің қиындығы, бірнеше тапсырмалардың санасында жаттығулар байқалады.
1.2 Бірінші сынып оқушыларында жазу мен каллиграфиялық дағдыларды қалыптастырудың дәстүрлі тәсілі
Адам сабақтан тыс уақытта (әрине, белгілі бір деңгейге дейін) меңгере алатын сөйлеу әрекетінің ауызша формаларынан айырмашылығы, жазуды үйрену керек. Бұл процесс ұзақ және қиын.
Қазіргі уақытта бірінші сынып оқушыларын бастапқы жазуды оқыту процесіне дәстүрлі тәсіл деп аталады. Бұл балалардың бірнеше ұрпақтарын оқытуда қолданылуын негіздейтін әдістер мен әдістердің тұтас жүйесі.
Бұл тәсілдің теориялық негізі дыбыстық аналитикалық-синтетикалық әдіс болып табылады, ол келесі операциялар арқылы жүзеге асырылады:
1) дыбыстық сөйлеуді дыбыстарға (фонемаларға), ең кішкентай құрылымдық бірліктерге бөлу;
2) оларды негізгі белгілері бойынша саралау;
3) Графикалық символдарға қайта кодтау, яғни әріптер;
4) әріптерді тиісті дыбыстарға кері қайта кодтау, оларды оқу процесінде біріктіру;
5) дыбыстық-әріптік кешендерді белгілі бір семантикалық мағынамен байланыстыру. Бастауыш мектепте графикалық шеберлікті қалыптастыру процесі сауаттылықты оқытудың алғашқы сабақтарынан басталады. Сауаттылыққа оқыту екі кезеңнен тұрады: дайындық және негізгі.
Жазуды оқыту жүйесінде жазудың кез-келген әдісіне қатысты инвариантты болып табылатын дайындық кезеңінің әдістемесі ерекше орын алады: тікелей, жыртылатын, тоқтаусыз. Дайындық кезеңінде оқушылар оларды жазуға дайындайтын жаттығуларды орындайды. Ең алдымен, балаларды жазбаша жаттығулар кезінде дұрыс және еркін отыруға үйрету керек. Мұғалім балаларды жазу кезінде дәптердің дұрыс орналасуымен таныстырады, жазу кезінде балалардың қаламды дұрыс ұстау қабілетін бақылайды.
Бірінші сынып оқушыларына жазбаны сенімді басқаруға, жұмыс жолын көруге үйрету керек. Жазу жолдарында бағдарлау үшін балалар әр түрлі жиектерді, өрнектерді, әріптер элементтерін жазуға әкелетін фигураларды салады. Бірінші әріптерді жазуды үйрену кезінде асықпау керек, өйткені осы кезеңде оқушылар жазудың ең үлкен қиындықтарын жеңеді: олар саусақтардың қимылдарын үйлестіруді үйренеді, дененің және қалам ұстап тұрған қолдың жағдайына сәйкес, дәптердің көлбеуімен, сонымен бірге басты назарды жазуқа бағыттайды.
Мұның бәрі баладан көп күш талап етеді. Дағдыларды қалыптастыру жазудағы алғашқы дағдылардың қалай дамитынына байланысты: басынан бастап дағдыларды қалыптастырудан гөрі қайта оқыту әрқашан қиын. Жазу әдетте оқу сабағынан кейінгі бөлек сабақта жүзеге асырылады [8].
Жазуды оқытудың белгілі бір дәйектілігі жасалды:
1.Жеке дыбысты бөлектеу, сөздің дыбыстық құрылымын талдау; үлгі тақтасына жазбаша әріпті көрсету, оны баспа әріптерімен салыстыру.
2.Тақтадағы және жазбадағы үлгіні талдау.
3.Жазутың жазылуын көрсету және бір уақытта түсіндіру.
4.Мұғалімнің бақылауындағы жазбада оқушылардің жазу жазуы. Талдау
орындалған жұмыс, Өзін-өзі бағалау.
5.Бұл әріпті бұрын зерттелген әріптермен салыстыру.
6.Берілген әріппен слогдар мен сөздерді жазу, дұрыс қосылыстарды пысықтау.
7.Зерттелген әріптермен сөйлем жазу.
Н. Г. Агаркова ырғақты жазу принциптерін қолданатын өзінің жүйесін ұсынады. Мұндай жазу айқын және тегіс болады. Әріптерді жазу кезіндегі ырғақ жазу сапасына нұқсан келтірместен қарқынын едәуір жылдамдатады. Бұл түзету әдісі өзінің мотор сипаттамаларына ие балалардағы графикалық мотор компонентін жақсартуға мүмкіндік береді.
Бірінші кезеңде балалар келесі тапсырмаларды орындайды: олар бақылау қағазына арнайы дайындалған үлгілердегі әріптерді дөңгелектейді. Жаттығу санау арқылы орындалады. Келесі кезеңде балалар бақылау қағазын пайдаланып әріптерді емес, топтарға біріктірілген сөздерді қоршайды. Әр топта ұқсас ырғақты құрылымдар мен ұқсас стресстері бар сөздер бар. Үшінші кезең балалардың бақылау қағазының көмегімен бүкіл сөйлемдерді айналдыра бастайтындығымен сипатталады. Өлеңдер мен тіпті шағын мәтіндер де біртіндеп енгізілуде. Барлық осы жаттығуларды сәтті орындау үшін жұмыс кітабы жарық көрді. Оның көмегімен кіші мектептегі балалар жазудың графикалық және моторлы элементін құрайды. Бұл дәптер бойынша сабақтар бастауыш сыныптарда өткізіледі мектеп. Оқытудың тиімді балама әдістері де бар.
Н. Г. Агаркованың айтуынша, әдемі және түсінікті қолжазбаны оқыту сабақтары қазақ графикасында қолданылатын принциптерге негізделуі керек. Үнемі сабақ өткізу маңызды, оның көмегімен балалар жазу жазу әрекеттерін автоматизмге жеткізеді. Н. Г. Агаркова жазған принциптер келесідей:
әріптерді элемент бойынша зерттеу керек;
жазудың тұрақты бір вариантты емлесіне қол жеткізу маңызды;
әріп белгілерін логикалық түрде топтау керек [9].
Әріптерді элементтік зерттеу принципі оқу графикалық материалының нақты құрылымын анықтауда жүзеге асырылады. Орыс алфавитінің жазбаша әріптерінің жиынтығы графикалық жүйе түрінде ұсынылған, оның негізі кеңістіктік-сандық қатынастардың белгілі бір түрімен біріктірілген сегіз құрылымдық тұрақты бірлік (әріптер элементтері) болып табылады. Элементтердің салыстырмалы түрде тұрақты пішінін (түзу сызық, бір жағынан дөңгелектелген сызық, екі жағынан дөңгелектелген сызық, ілмектері бар сызық, тоқсандық сопақ сызығы, тегіс сызық, сопақ және жартылай өзек) және олардың ауыспалы қасиеттерімен өзгеруін (мөлшері, кеңістіктік орналасуы және әріптегі элементтер саны) есепке алу бірінші сынып оқушыларының әріптер формаларын белсенді зерттеу бойынша оқу қызметін ұйымдастыруға мүмкіндік береді.