Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 295
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
2 деңгейлі сұрақтар
3. Қарапайым және күрделі гипотезалардың айырмашылықтарын
талдаңыз.
Зерттеу гипотезасы - бұл ғылыми негізделген болжам, оның барысы мен нәтижесін болжау. Грек тілінде hypothesis - гипотеза - «негіз, болжам» деген ұғымды білдіреді. Гипотеза - бұл кез-келген құбылыстың себептерін, дәлелденген болжамды, ғылыми негізі, танымдық іс-әрекет әдісі бар әлі сенімді дәлелденбеген түсіндіруді білдіреді. Зерттеу барысында Гипотеза құру қажеттілігі: Егер болжам алдынала ғылыми негізделген нұсқаулық ретінде дамыған болса, ғылыми гипотеза зерттеу экспериментке негізделген жағдайларда әрдайым қажет. Ол жинақталған нақты материалды жалпылау нәтижесінде туындайды, жаңа теориялық тұжырымдаманың қалыптасуына, ғылыми білімді жүйелеуге, жаңа ғылыми теория қабылданбастан немесе оған негізделмегенге дейін жаңа фактілердің жиналуына белсенді әсер етеді. Демек, гипотеза құбылыстың себептік байланыстарын түсіндіру қажет болған жағдайда міндетті болып табылады. Гипотезаның құрылымын қарапайым және күрделі деп бӛлуге болады: Қарапайым гипотеза - функционалдық тұрғыдан сипаттамалық және түсіндірмелі деп жіктеуге болады: қарапайым сипаттамалық гипотеза - кейбіреулері зерттелген құбылыстарды жинақтайды, олардың байланысының жалпы формаларын сипаттайды; қарапайым түсіндірмелі гипотеза – ол белгілі бір факторлар мен жағдайлардың ықтимал салдарын, яғни, нәтижесінде осы нәтиже алынған жағдайларды ашады. Күрделі гипотезалар бірнеше қарапайым гипотезаларды біріктіруі мүмкін және олардың құрылымына зерттелген құбылыстардың сипаттамасын және себеп-салдар байланыстарының түсіндірмелерін қосады. Осы функциялардан басқа, ғылым зерттеу құрылымын да болжауы керек, гипотезаның құрылымы үш бӛліктен тұрады, оның ішінде: а) мәлімдеме; б) болжам; в) ғылыми негіздеу. Мысалы, «егер сіз осыны жасасаңыз, онда білім беру процесі болады, ӛйткені келесі заңдар бар: біріншіден ... екіншіден ... үшіншіден ...»
4. Зерттеулердегі әлсіз гипотезалардың себептерін тізімдеп жазыңыз және
талдаңыз.
Зерттеулердегі әлсіз гипотезалардың себептері әртүрлі болуы мүмкін: - зерттеу бойынша ғылыми, әдістемелік немесе практикалық дайындықтың жеткіліксіздігі. Кӛбінесе бұл жоғарыда айтылғандарға байланысты - практикалық тапсырма мен ғылыми проблеманың арасындағы айырмашылыққа байланысты болуы мүмкін; - барлық зерттеулерде гипотеза міндетті түрде болуы қажет емес. Себебі кейбір эксперименталды зерттеулердің нәтижесін болжау мүмкін емес немесе кӛптеген факторларға тәуелді болуы мүмкін. - кейде зерттеуші қызықты зерттеу жүргізгенімен, гипотезаны ӛте ауқымды немесе кӛп санын тұжырымдайды. Себебі, ізденуші ӛзінің зерттеуін әйгілі ғалымдардың еңбектерімен салыстыра отырып, оның нәтижелері тым нақты, егжей-тегжейлі болып кӛрінетінін кӛреді де, кӛп санды және ауқымды гипотезалар құра бастайды. Бірақ бұл қате! Ғылым үшін кішігірім болса да бірақ нақты жұмыстар мен зерттеулер маңызды, себебі бұл ерекшеліктер де қызығушылық тудырады, ӛйткені ірі ғалымдардың тұжырымдамалары мен теориялары осындай ондаған нақты жұмыстарды жалпылауға негізделген
3 деңгейлі сұрақтар
5. Гипотезаны құрудың кезеңдерін міндеттерді анықтаңыз және мысал
арқылы мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Гипотезаны құрудың бірнеше кезеңдерін ажырата аламыз: Бастапқыда зерттеуші проблемалық жағдайдың пайда болуын анықтайды, әйгілі әдістер мен ғылыми зерттеулердің құралдарын қолдана отырып, жаңа құбылыстың себептерін түсіндірудің мүмкін еместігін дәлелдейді, жаңа құбылыстарды жан-жақты зерттейді, осы құбылыстың ықтимал себебі туралы ғылыми гипотезаны тұжырымдайды және болжамды себептен логикалық түрде болатын салдарды анықтайды. Соңғы кезеңде осы салдардың шындық фактілеріне сәйкестігін эксперименттік тексеру жүреді, яғни гипотеза алынған нәтижелер нақты фактілерге сәйкес келе бастаған кезде ғана дұрыс деп танылады. Гипотеза тесттері: Гипотеза тесттері алға қойылған бір пікірді дәлелдеу немесе жоққа шығару қызметін атқарады. H0: Гипотеза - дәлелдеуді қажет ететін болжам немесе нолдік гипотеза. H1: Антитеза - болжамға қарсы қойылған жағдай немесе алтернативтер. Мысалы: H0: Нан бағасының ӛсуі тұтынуды азайтады. H1: Нан бағасының ӛсуі тұтынуға әсер етпейді. Мысалға сәкес біздің мақсатымыз «нан бағасының ӛсуі тұтынуды азайтады» деген болжамды әртүрлі әдістерді қолданып дәлелдеп шығу, бірақ кейде зерттеу нәтижесінде «Нан бағасының ӛсуі тұтынуға әсер етпейді» деген антитеза да шығуы мүмкін. Бұл сіздің зерттеуіңіз түкке тұрғысыз дегенді білдірмейді, тек ойламаған нәтиженің бар болғанын кӛрсетеді. Яғни сіз зерттеу барысында «Нан бағасының ӛсуі тұтынуға әсер етпейді» деген қорытынды жазасыз. Сонымен болжам немесе гипотеза – бұл құбылыстардың ӛмір сүру себептерінің шындығын қасиеттерін түсіндіру мақсатында алға қойған негізделген жорамалды кӛрсететін ғылым түрі.
№ 11 Лекция тақырыбы: Зерттеу объектісі мен ауқымы
1 деңгейлі сұрақтар (20 ұпай)
1. Зерттеу объектісі мәні мен маңызын ашып көрсетіңіз.
Ғылыми зерттеу объектісі (нысаны) – кез келген бізді қоршап тұрған объективтік нақтылы өмір, ол қоғам, адамдар, оның алуан түрлі бірліктері (отбасы, топ, тап, мекемелер, институттар, мемлекет, т.б.), тіпті адамның өзі, оның барлық іс-әрекеті, қызметі, санасы, тәртібі, т.б, сонымен қатар ғарыш, планеталар, жер, жердегі тіршілік, табиғат және т.б. болуы мүмкін. Сондықтан зерттеу объектісі дегеніміз – ол небір мәселенің тасымалдаушысы, яғни зерттеушінің талдаудың астына алатын зат немесе жағдай болып табылады. Жалпы ғылымның зерттеу тақырыбы мен мәселесін анықтағаннан кейін оның объектісі (нысаны) мен пәні анықталады. Егер зерттеуші зерттеу объектісінің дұрыс таңдамаса бұл өрескел әдіснамалық қателіктерге, кейіннен іріктеме қателіктеріне, сосын жалпы алынатын нәтижелер қателіктеріне әкелуі мүмкін. Сондықтан, зерттеу объектісінің нақтылауға зерттеу жұмысы немесе диссертациямен жұмыс жасаудың басында мұқият назар аудару керек. Оның үстіне, зерттеу объектісі кез-келген зерттеуде болғандықтан - сіз оны нақты анықтамасаңыз немесе диссертацияның зерттеу объектісін нақты белгілемеген болсаңыз жаңа бастаған диссертация кез-келген басқа ғылымның объектісіне - экономика, информатика, әлеуметтану, педагогика, психология және т.б. ғылымдардың объектісімен шатастырып алуыңыз мүмкін. Әсіресе бір біріне жақын ғылымдардың зерттеу объектісін шатастырып алу жиі кездеседі. Мысалы, педагогика мен психология, экономика мен социология, бухгалтерлік есеп пен аудит зерттеу объектілері жиі шатастырылады.
2. Ғылыми зерттеу пәнінің мәні мен маңызын ашып көрсетіңіз.
Зерттеу пәні - бұл зерттеушінің көз қарасы бойынша объектінің ең маңызды деген тұстарынан танып білу немесе ерекшеліктерін көрсете отырып, зерттейтін объектіге жасаған белгілі бір бағыттағы «проекциясы». Бір объект әртүрлі зерттеулердің немесе тіпті бүкіл ғылыми бағыттардың пәні бола алады. Мысалы, «оқу процесі» зерттеу объектісі ретінде дидактиктер, әдіскерлер, психологтар, физиологтар, гигиенистер, физиктер, математиктер, биологтар және т.б. зерттей алады. Бірақ олардың бәрінде әртүрлі зерттеу пәндері болады. Диссертациялық зерттеудің тақырыбы көбінесе оның зерттеу пәнімен сәйкес келетіндігін немесе олардың айтылу жағынан өте ұқсас екенін ескеру керек. Мысалы, Ю.Г. Гузун диссертация тақырыбы: «Дербес компьютер математикадағы білімді түзету құралы» - бұл тақырып «Зерттеу пәні деген не?» Сұрағына нақты жауап береді. Яғни бұл жерде зерттеу пәні: «Дербес компьютер математикадағы білімді түзету құралы». Басқа жағдайларда зерттеу тақырыбы мен пәні арасында кішкене ӛзгешеліктер болуы мүмкін. Мысалы, тақырып: «Жас жеткіншектерде танымдық қызығушылықтарын арттыруды өзін-өзі тәрбиелеуге дайындық шарты ретінде дамыту» (Л.В. Елисеева диссертациясы); зерттеу пәні - «жасөспірімдерді танымдық қызығушылығын дамыту негізінде өзін-өзі тәрбиелеуге дайындау». Немесе тақырып: «Жас жұмысшылардың өндіріске кәсіби бейімделуінің тиімділігін арттырудың әлеуметтік-педагогикалық шарттары» (В.Н. Кожарская); Зерттеу пәні - «жас жұмысшылардың өндіріске кәсіби бейімделуінің тиімділігі», мақсаты - жас жұмысшылардың өндіріске кәсіби бейімделуінің тиімділігін арттырудың әлеуметтік-педагогикалық жағдайларын анықтау. Кейбір басқа жағдайларда зерттеу тақырыбы оның мақсатына сәйкес тұжырымдалуы мүмкін: «Студенттерге ауылшаруашылық машиналарын басқаруды үйретудің әдіснамалық негіздері (... мысал келтіре отырып)» - Н.Н. Паламар. Бұл тақырыпқа сәйкес зерттеудің мақсаты студенттерді оқытудың әдіснамалық негіздерін, негізгі мазмұнын, формаларын, әдістерін, құралдарын анықтау керек екендігі анық. Сонда зерттеу пәні: «Ауылшаруашылық жоғары оқу орындарының студенттеріне ауылшаруашылық машиналарын басқаруды үйрету әдістері» болады.
2 деңгейлі сұрақтар (30 ұпай)
3. Зерттеу ауқымын белгілеу өзгешеліктерін талдаңыз.
Зерттеу ауқымын белгілеу зерттеу процесінің маңызды компоненті болып табылады. Осы маңызды әрекетті орындау барысында зерттеуші өзінің зерттеу шекарасын белгілейді және оны зерттеу тақырыбында көрсетеді. Яғни зерттеудің ауқымы тақырыптың өзінде көрініс табу керек. Шекаралар бірнеше себептерге байланысты белгіленеді, олардың ең бастысы – қажетті және мүмкін болатын зерттеу шекарасын (ауқымын) анықтау. Зерттеу ауқымын белгілеу дегеніміз – зерттеудің ұзақтығын, зерттеудің қай бөлігіне кімнің қатысатынын таңдау, тұжырымдамалық параметрлерді анықтау және қарастыру, сонымен қатар сұрақтардың түрлері мен санын белгілеу процесі болып табылады. Зерттеу ауқымын белгілеу және енгізу зерттеу түрлеріне қарай ӛзгеше болуы мүмкін. Мысалы, эксперименттік жобаларда ғылыми жұмыстарға кіріспес бұрын немесе зерттеуді бастамас бұрын зерттеудің шекаралары нақты анықталған болады. Зерттеуші тақырыптарды және олардың зерттеуге енуінің болжамданған жоспарын жасайды, деректерді жинау үшін қандай құралдар мен стратегиялардың қажеттігін анықтайды және зерттеудің алдында оған кіретін нақты тұжырымдамалық параметрлер мен аналитикалық стратегияларды анықтайды. Ал анкеталық немесе сұхбаттық зерттеулерде шекараны белгілеу жобасы жасалынып және ол зерттеу процесі барысында нақтыланып отыруы мүмкін. Зерттеуші шекаралық шарттар туралы үнемі шешім қабылдауы керек, яғни: кіммен сұхбаттасу керек, қалай және қандай мәліметтер жинау керек, зерттеудің тұжырымдамалық мәселелері қандай және т.б. Шекараларды белгілеудің басты процесі ол сол шекараны немесе зерттеу ауқымын қорғау болып табылады. Әсіресе зерттеуге жаңа адамдар және / немесе жаңа респонденттер тартылған жағдайда бұл өте маңызды. Зерттеу ауқымын қорғаудың көптеген түрлері болуы мүмкін. Мысалы, эксперимент түрін зерттеуде кім қатыса алатын және кім қатыса алмайтынын анықтайтын шекаралар мұқият сақталып, қорғалуы керек. Зерттеуге рұқсаттың ережелеріне сәйкестігін тексеру рәсімдері ғылыми-зерттеу жұмыстарының бөлігі болып табылады. Адамның зерттеуге қосылуы арнайы этикалық және құқықтық қорғауды қажет етеді.
4. Ықтималдық негізінде іріктеу әдістерін тізімдеп жазыңыз және
талдаңыз.
Зерттеу ауқымын белгілеу тікелей іріктеуге байланысты. Іріктеу дегеніміз - қызығушылық танытатын топтардан бірліктерін (мысалы, адамдар, ұйымдар) таңдау процесі. Сондықтан іріктемені зерделеу арқылы біз өз нәтижелеріміздің қайдан шыққаны, және олар қайдан таңдап алынғанына жауап береміз. Іріктеудің әдістері ықтималдылыққа байланысты ықтималдық негізде іріктеу және ықтималды емес негізде іріктеу деп екіге бөлінеді. Ықтималдық негізінде іріктеу – бұл жерде, жиынтықтың әр мүшесінің таңдалу мүмкіндігі бірдей болады, Мысалы жалпы тұрғындардың кез келгенінің таңдалу мүмкіндігі. Ықтималды негізде іріктеу бірнеше түрге бөлінеді:
Кездейсоқ негізде - берілген сан кездейсоқ түрде толығымен таңдалады. Мысалы, лоторея сияқты.
Жүйелі негізде - халықтың әрбір n-ші элементі таңдалады. Мысалы, 1000 адамның әрбір 5-шісі таңдалса, сонда зерттеуге 200 респондент іріктелініп алынған болады.
Кездейсоқ бӛлшектелінген негізде - популяция сегменттерге бөлінеді, мысалы, университеттің жұмысшыларын академиялық және әкімшілік жұмысшылар деп бөлуге болады. Содан кейін әр топтың кездейсоқ саны таңдалады.
Кластер негізінде - белгілі бір кіші топ кездейсоқ түрде таңдалады. Кластердің ерекшелігі бұл жерде бір іріктемеде бірнеше респонденттерден құралған топтың таңдалуында. Ықтималды емес негізде іріктеу - популяцияның таңдау мүмкіндігі бірдей болмайды; оның орнына таңдау кейбір факторларға байланысты болады, мысалы:
Қолайлылық - белгілі бір уақытта болу, мысалы асханада түскі ас кезінде.
Мақсатты - адамдарды әдейі таңдауға болады, өйткені олардың көзқарастары осы мәселеге қатысты. Яғни осы зерттеліп жатқан мәселеге қатысы бар адамдардан ғана іріктеу жүргізу.
Квота - популяцияда кіші топтар бар деген болжам жасалды, ал респонденттердің квотасы осы әртүрлілікті көрсету үшін таңдалды.
3 деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
5. Ықтималды және ықтималды емес негізінде іріктеу әдістерін
салысырып жазыңыз және мысал арқылы мүмкіндіктерін бағалаңыз.
(Өзіміздің сауалнама қай түрде өткізілген болса, мысалға соны келтіріп жазамыз)