ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 1370
Скачиваний: 28
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
31.Д.Юмның скептицизмі.
31. Давид Юм (1711-1776 жж.)- ағылшын философы. Негізгі еңбегі «Адамның табиғаты жөніндегі трактат».Бүл еңбегінде Д.Юм барлық ғылымдардың іргетастарының тұрақсыздығын және білімі бар оқыған, білімді адамдардың сол кездегі философияға қанағаттанбайтынын көрсетеді. Ал оның негізгі себебі, Д.Юмнын ойынша, адамның табиғатының терең зерттелмегенінде.
Адамның дүниетаным мүмкіндіктері қандай? Д.Юм қайсыбір философияның негізгі мәселесі осы болуға тиіс деген пікірге келеді. Ол дүниетануда бірінші және екінші сапалар қағидасының құндылығын мойындамайды. Тек қана сезімдік қабылдау адамның дүниетанымының негізінде жатыр. Олай болса, ол - философиядағы сенсуализм бағытының өкілі. Бірак Д.Юмның ерекшелігі ол сезімдік танымнан метафизикалық, яғни ең жалпы дүние жөніндегі қағидаларды тудыруға болмайды деген пікірге келуінде.
Егер өзінің философиясының негізін Д.Беркли Құдайға әкеліп тіреген болса, Д.Юм «материя» ұғымы сияқты, Құдай идеясының өзін біз дәлелдей алмаймыз деген ойға келеді. Бізге берілген - тек қана түйсіктер мен олардың әртүрлі байланыстары. Олай болса, философияның негізгі мақсаты - түйсіктердің өзара байланыстары арқылы берілетін идеялардың алғышарттарын зерттеу ғана.
Олай болса, философиядағы «субстанция», «себеп» т.с.с. ұғымдар - объективті өмір сүріп жатқан «мән», я болмаса тәжірибеге дейін берілген «идея» (аргіогі) емес, өзінің эмпириялық, яғни тәжірибеден шығатын мазмұны бар ассоциациялар. Мысалы, таныс адамның суреті өзінің ұксастығымен ол жөніндегі біздің идеяларымызды оятуы мүмкін.
Екіншіден, ол - кеңістік пен уақыттың шеңберіндегі қатар пайда болатын ассоциациялар. Мысалы, егер үйден бірнеше шақырым ғана алшакта болсак, жақындарың жөніндегі ассоциациялар мыңдаған шақырым алшақтыктан гөрі анағұрлым айқын.
Үшіншіден, танымдағы көп кездесетін ассоциациялар себептілікке негізделген. Себептік, Д.Юмның ойынша, Дүниедегі заттардың арасындағы карым-қатынастан пайда болады. Себептік іс-әрекеттен алда болуы қажет. Бірақ ол себептіктің іс-әрекетті тудыратынын мойындамайды, оны біз дәлелдей алмаймыз. Сонымен, Д.Юмның ойынша, себептік дегеніміз тек қана бірінің артынан бірі келетін сезімдік әсерлер, алдыңғысын біз себеп, соңғысын іс-қимыл дейміз.
Осылайша қоғамның моральдық саласына да қарауға болады. Ол да күнделікті өмірде қалыптасатын ассоциацияларға негізделеді. Солар арқылы біз жанымыздағы адамдардың жан дүниесін сезініп, оның қайғысын, я болмаса куанышын бөлісеміз, -дейді ағылшын ойшылы.
32. И.Канттың классикалық агностицизмі.
Гностиктарге қарсы шығып, танымның мүмкіндіктеріне күмәнмен қараған келесі бағыт агностицизм (грек.т. agnostos – танылмайтын, тану мүмкін емес) бағыты болды. Таным табиғатын түсіндіруде идеалистік жолды ұстанған агностиктердің пайымдауынша, адам танымының мүмкіндіктері шектеулі, ол әлемді тұтастай танып – біле алмайды, сондай – ақ, әлемнің біздің танымымыздан жоғары тұруының өзі адам танымының мүмкіндіктерін шектейді. Жалпы «агностицизм» терминін философияға енгізген ағылшын жаратылыстанушысы Т.Гексли. Ол осы термин арқылы Құдай болмысы, объективті шынайылық, жанның мәңгілігі сияқты біз тәжірибе арқылы таный алмайтын «мәндерді» тәжірибелік білімге сүйеніп түсіндіруге ұмтылған ғалым сенімсіздігін білдіру үшін қолданды.
Канттың агностицизмі өте қарапайым идеяға сүйенді – біз эмпирикалық түрде тексере алмайтын нәрсені, яғни көру, есту, сезім арқылы тікелей түзете алмаймыз - біз оны 100 пайыз сенімділікпен соңына дейін біле алмаймыз. Бұл біздің болжамдарымызда қалады, олардың кейбіреулері Мұқият, ал басқалары аз.
Кант әлемді білудегі басты қиындық адамның өзі, дәлірек айтқанда оның ақыл – ойы деп санайды. Ол даулы. Әлемді тереңірек және тереңірек білуге тырысып, ақыл қарама – қайшылықтарды тудырады (оларды Кант антиномиясы деп атайды). Әлемнің шексіз екенін сенімді түрде дәлелдеуге болады, бірақ әлемнің шексіз екенін дәлелдеуге болады. Құдайдың бар екенін дәлелдеуге болады, бірақ Құдайдың жоқ екенін дәлелдеуге болады. Дауласушы тараптардың ешқайсысы да дұрыс немесе бұрыс болмайды.
Канттың агностикалық философиясының орталық ұғымы - "заттар" немесе "заттар өзі"ұғымы. Материалдық әлемнің кез-келген объектілері бір уақытта "заттар" және құбылыстар болып табылады, яғни.қосарлы сипатқа ие. Біз материалдық әлемнің кез – келген тақырыбын тек құбылыс ретінде білеміз, және бұл мағынада ол құбылыс немесе "біз үшін нәрсе", бірақ ол өзі туралы принцип бойынша толық білмейді.
Кантовтың "заттар" мен құбылыстарының мысалы ретінде сіз кез-келген, тіпті ең қарапайым тақырыпты ала аласыз. Мысалы, шыны стақан. Ол белгілі бір пішінге, массаға, түске немесе түссіздікке, мөлдірлікке ие, жанасуға тегіс. Мұның бәрін әйнекке қарап , сезінеміз. Әйнектің аталған барлық сипаттамалары-бұл оның құбылыстары, біз оны өз сезімімізбен біле аламыз. Машинаның пішіні цилиндр тәрізді, стақан түрлі-түсті немесе мөлдір және т.б. нысанды қалай сезінеміз, бұл бізге оның құбылысы. Бірақ әйнекте біз көре алмайтын және сезбейтін нәрсе бар. Біз әйнекті құрайтын атомдарды көрмейміз, бірақ оның атомдардан тұратынын сезінеміз, өйткені кез-келген заттың атомдық құрылымы туралы бұл болжам жалпыға бірдей мойындалған, сенімге айналды. Егер бір күні әйнекті құрайтын атомдарды арнайы құрылғылардың көмегімен көру мүмкін болса, әйнек атомдарын құрайтын одан да кішкентай бөлшектердің – кварктардың болуы туралы мәселе бірден пайда болады. Біз тағы да мұндай кварктар шын мәнінде бар деп болжаймыз және сенеміз. Және де шексіздікке дейін. Шыны атомдар жиынтығы немесе одан да кішкентай бөлшектер – кварктар-бұл өз ішіндегі нәрсе. Бұл қасиетте ол принципті толық білмейді, өйткені біз атомдар да, кварктарды да сезбейміз. Канттың агностицизмі-оның философиясының орталық ойына енеді, біз бұл әлемді оның өзі сияқты емес, тек біздің сезімдерімізде көрініс табатын және біздің ойымызбен түсіндірілетін нәрсе. Ғылым қаншалықты тез дамып, айналамыздағы әлем туралы идеяларымызды кеңейтсе де, біз әлі білмейтін және тек болжай алатын нәрсе болады.
Жалпы, Кант ғылымның күші туралы, Адамның ойлау қабілеті туралы ойлана отырып, әлемнің ғылыми танымының маңыздылығын жоққа шығармады, бірақ мұндай танымның өз шегі бар деген қорытындыға келді деп айтуға болады. Бұл шекара - "заттар" әлемі. Бұл Канттың агностицизмі-бұл адам танымайтын нәрсе әрқашан болады және қалады деген сенім. Адам әлемді тереңірек және дәл білетін болса да, әрқашан белгілі бір көкжиек болады, ол үшін өту мүмкін болмайды.
Канттың ілімінің қарама-қайшылығы-адамның іс-әрекеті агностицизм идеясын үнемі жоққа шығарады. Мысалдар өте қарапайым және айқын. Біз электр тогының не екенін нақты білмейміз, бірақ ток электрондар шығаратын электромагниттік толқын деп болжаймыз. Осы болжамға сүйене отырып, адам электр станциялары мен электр шамдарын құрды, радио мен теледидар, телефония пайда болды. Барлық осы өнертабыстар электромагниттік толқын ретінде электр тогының табиғаты туралы гипотезаға негізделген. Біздің телефондар, радио және теледидар қабылдағыштарымыз жұмыс істегендіктен, бұл гипотеза дұрыс болғанын және біз электр тогының мәнін түсінуге мүмкіндік алдық.
Әлемде әрқашан адам танымайтын нәрсе болады деген көзқарас тұрғысынан агностицизм философиялық идея ретінде Мәңгілік. Бірақ адам әлем туралы білім шекарасын үнемі кеңейтіп отыратындықтан және бұл қазіргі кезде өте тез жүретіндіктен, агностицизмді жоққа шығаруға дәлелдер үнемі болады.
33. Г.Гегельдің диалектикалық методы және батыс еуропалық гносеологиясындағы оның маңызы.
Гегельдің диалектикасы-қысқаша
Әлемде жүзеге асырылатын абсолютті идея-бұл қозғалмайтын, тыныш зат емес, бірақ мәңгі өмір сүретін және дамып келе жатқан бастама. Абсолютті-диалектикалық процесс, барлығы нақты-бұл процестің бейнесі. Егер олар Құдайды абсолютті тіршілік иесі деп атағысы келсе, онда Гегельдің пікірінше, "Құдай бар" емес, "Құдай жаратылған"деп айту керек. Философия-бұл ойдың, Құдайдың және әлемнің осы қозғалысының бейнесі, ол органикалық байланысқан жүйе және басқа дамып келе жатқан тұжырымдамалардың бірі қажет. Гегельдің философиясына сәйкес ойлауды дамытудағы қозғаушы күш-қайшылық, онсыз ешқандай қозғалыс, өмір болмайды. Барлық шындық қарама-қайшылыққа толы және соған қарамастан ақылға қонымды. Қарама-қайшылық-бұл ақылға сыймайтын, ойды тоқтататын нәрсе емес, әрі қарай ойлауға итермелеу. Ол құртып, ал "алып тастауға", яғни сақтап, қалай отрицаемое, жоғары понятии. Бір-біріне қайшы келетін ұғымдар үшіншіде, кеңірек және бай, олардың дамуында тек сәттерді құрайды. Жоғары тұжырымдамада қабылданған, диалектика арқылы бұрын қайшылықты ұғымдар бірін-бірі толықтырады. Олардың сәйкессіздігі жеңілді. Бірақ жаңа жоғары тұжырымдама, өз кезегінде, басқа тұжырымдамаға қайшы келеді және бұл сәйкессіздік тағы да жоғары тұжырымдамадағы сәйкестік арқылы жеңілуі керек және т.б. – бұл Гегель диалектикасының мәні. Әрбір жеке ұғым бір жақты, тек шындықтың бөлшегін білдіреді. Ол өзінің қарама-қайшылығымен толықтыруды қажет етеді, оған қосылғаннан кейін ол шындыққа жақынырақ жоғары тұжырымдаманы қалыптастырады. Гегельдің философиясына сәйкес, оның мәңгілік жаратылысындағы абсолютті барлық қарама-қайшылықтар арқылы өтеді, оларды кезек-кезек құрып, алып тастайды және осылайша әр жаңа алға жылжу кезінде өзінің нақты болмысының айқын санасын алады. Тұжырымдамалардың осындай диалектикасының арқасында философия тірі шындыққа толығымен сәйкес келеді, оны түсіну керек. Сонымен, позиция, қарама – қайшылық және олардың бірігуі (тезис – антитез-синтез) Гегель жүйесінде диалектикалық әдістің мәні мен жанын құрайды. Бұл үштіктің ең кең мысалы – идея, табиғат, рух – Гегельдің философиялық жүйесін үш негізгі құрамдас бөлікке бөлу әдісін ұсынады. Және олардың әрқайсысы, өз кезегінде, сол негізде салынған.
34.Қазіргі ғылымның жетістіктері және оның себептері.
Қазіргі ғылымның таңғажайып мүмкіндіктері бар. 1904 жылы Никола Тесла бір кездері адам өз ойын ең алыс қашықтыққа жібере алады деп мәлімдеді. Бір ғасырдан кейін бұл мүмкін болды. Қоғамды ақпараттандыру соншалықты жоғары деңгейге жетті, қазір адам кез-келген ақпаратты интернеттен таба алады. Әр үйде және кеңседе қазір компьютер де, интернет те бар. Олар соншалықты қарапайым болғандықтан, адам оларды қолданумен байланысты қауіптерді ұмытып кетеді. Компьютер-сәулелену мен өрістердің бірнеше түрінің көзі. Стационарлық компьютерлер мен ноутбуктар мониторларының катодты сәулелік түтігі иондаушы сәуле шығарады. Кез-келген басқа электр аспаптары сияқты, компьютер де электромагниттік сәуле шығарады. Компьютерге кіретін барлық құрылғылар мен қосалқы электр жабдықтары күрделі электромагниттік өрісті құрайды. Электромагниттік сәулеленудің әсері туралы қазіргі заманғы зерттеулердің көпшілігі оның денсаулыққа тигізетін зияны туралы айтады.
35.Әдіс мәселесі. Танымның негізгі әдістері.
Әдіс – бұл белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы. Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі, сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді.
Әдіс - 1. (Грек. methodos-зерттеу) дүниенің, қоғамның объективтік заңдылықтары мен құбылыстарын практика және теория жүзінде игеруге және өзгертуге бағытталған таным принциптерінің жиынтығы, зерттеліп отырған объекті жөніндегі мәліметтерді және ғылыми жаңалықтарды бір ізге келтіру тәсілдерінің жүйесі.
2. Құбылыстарды танып-білудің, зерттеудің әдіс-тәсілдері мен амалдар жиынтығы, таным мен істе белгілі нәтижелерге жетудің тәсілдері.
3. (Грек.odes – «бір нәрсеге жетудің жолы») – көздеген мақсатқа жетудің тәсілі, тәртіпке келтірген қызмет жүйесі.
Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
36.Ғылыми таным әдістері және және ғылыми ақиқат ерекшелігі.
Ғылыми таным – танымның ең жоғарғы пішімі. Ғылыми таным рационалдық сипатының басымдылығымен сипатталатын өте күрделі құбылыс. Ол негізінен ұғымдар жүйесі, теориялар, заңдар сияқты басқа да ойлау процестерінің түрлері арқылы айқындалады. Әрине, мұнда сезімдік танымның рөлі де жоққа шығарылмайды, алайда ол ғылыми танымның теория ауқымында жанама, екінші рөл атқарады. Ғылыми таным құбылыстар мен процестердің ішкі әмбебаптық байланыстары мен заңдылықтарын эмпирикалық білім мен ақыл-ойға табан тіреп, рационалды түрде сараптау арқылы бейнелейді. Мұндай сараптау ұғымдар жүйесі, ой қорытындысы, заңдар, категориялар мен принциптер сияқты жоғары дәрежедегі абстракциялар жүйесі арқылы іске асады. Ғылыми танымның ең маңызды міндеті – мейлінше ақиқатқа жету, оның мазмұнын жан-жақты ашу. Осы міндетті іске асыру үшін ғылыми танымның көптеген тәсілдері кеңінен пайдаланылады, оларға: абстракциялау, идеализациялау, синтез, дедукция, асбстрактіліктен нақтылыққа өрлеу, тарихилық және логикалық әдістер жатады. Ғылыми танымның маңызды ерекшелігі – оның өзіне бағытталғандығы немесе ішкі ғылыми рефлексия ретінде калыптасуы; яғни, ол тек таным процесінің өзін, оның пішімдері мен әдіс-тәсілдерін, ұғымдар жүйесін зерттейді