Файл: авимед кпсалалы колледжі Техникалы жне ксіптік білім беру Мамандыы 09160100 Фармация.docx

II. Терминдер мағынасын түсiндiрiңіз

1. 
   Xerotransplantatio, xerodermia, xerophilus, telepathia, orthopaedia, pseudostenosis, orthopnoe, cryoretinopexia, cryothalamotomia, thermoplegia, coloptosis, brachyphalangia, sclerodermia, necrobiosis, (polios), melanodermia, leucodermia, hyperglykaemia, glucosuria, melanoma, melanomatosis, cyanodermia, cyanosis, cyanuria, dyschromatopsia, chromatophorus, acroanaesthesia, oligophrenia.
   
2. 
   Hemiparesis, platycephalia, bathypnoe, heteroplasia, acidaemia, xanthodermia, chloropsia, poliomyelitis, anonychia, chlorodontia, chondrosarcoma.
   

III. Аударыңыз

Кәрiлiк туралы iлiм, сүт безiн алып тастау, сүт безi аймағының ауруы, ауа жұту, қан құрамында инсулиннiң төмендеуi, қанда калийдiң төмендеуi, барлық артерияның қабынуы, несеп бөлудiң бұзылуы, бiр жақты парез, сезiмталдықтың бұзылуы, тыныс алудың бұзылуы, қоректенудiң бұзылуы, гидростатикалық қысымның көтерлуi, көк бауыр көлемiнiң кiшiреюi, бауырдың ұлғаюы, ерiннiң кезеруi, соқыр iшектiң кеңейюi, қанда оттегiнiң көбеюi, жүрек қысымының жиiлеуi, қан қ±рамында эритроциттiң жетiспеушiлiгi, өт көпiршiгiн рентгендiк зерттеу, қуықты тексеру, жатырдың түсуi, жатырдан қан ағу, жатырды толық алып тастау, несептiң аз мөлшерде бөлiнуi, несептiң көп бөлiнуi, қанда лейкоциттердiң көп болуы, төменгi жақтың кiшi болып қалуы, жоғарғы жақтың кiшi болып қалуы.


19. Тақырыбы: Фармацевтiк терминология. Басты фармацевтiк терминдер

Сабақтың жоспары:

1. 
   Фармацевтiк терминология туралы түсінік.
   
2. 
   Дәрiлiк заттардың тривиальды атаулары
   
3. 
   Аббревация (лат. қысқа ) - қысқарған сөздер
   

Фармацевтiк терминология - арнайы пәндер терминологиясынан т±ратын жиынтық. Фармация (гректiң pharmakeia – дәрi-дәрмек жасау және қолдану деген сөз) - синтетикалық, минералды, өсiмдiктiк заттардан жасалған дәрi-дәрмектердiң жасалу жолдарын, қолданылуын зерттейтiн iлiм.

Б±л жиынтықта басты орынды арнайы колдануға р±қсат берiлген дәрiлiк заттар мен препараттар алады.

Б±л атаулардың қ±рылымдық түрлерiн және сөз қ±рау тәсiлдерiн д±рыс түсiне бiлу үшiн, төменде берiлген басты фармацевтiк терминдердi бiлу керек.

1. 
   Дәрi-дәрмектер – заттар немесе заттар жиынтығы, бiр елдiң тиiстi мекемелерiнiң р±қсаты бойынша емдеу, алдын алу немесе ауруға диагностика қою мақсатында қолданылады.
   
2. 
   Дәрiлiк заттар – химиялық немесе биологиялық жолмен жасалынған қосылыстар мен заттар.
   
3. 
   Дәрiлiк өсiмдiк шикiзаты – б±л медицинада қолдануға р±қсат етiлген өсiмдiк шикiзаттар.
   
4. 
   Дәрiлiк формалар – дәрi-дәрмектер және өсiмдiк шикiзатынан жақсы емдiк әсер беретiн, қолдануға ыңғайлы түрде жасалған формалар.
   
5. 
   Дәрiлiк препараттар – б±л белгiлi бiр дәрiлiк формада берiлген дәрi-дәрмектер.
   
6. 
   Єсер етушi заттар – терапевтiк, профилактикалық немесе диагностикалық әсер беретiн дәрi-дәрмектер жиынтығы.
   
7. 
   Дәрi-дәрмектер жиынтығы – дәрiлiк форма қ±рамында белгiлi бiр мөлшерде, бiрнеше әсер етушi заттардан т±ратын дәрi-дәрмектер.
   

---

Дәрiлiк препараттар:

Дәрiлiк форма	Дәрi дәрмектер		Дәрiлiк шикiзат
	Дәрiлiк зат	Дәрiлiк заттар қоспасы
Таблетка Ерiтiндi Таблетка Ерiтiндi Май (жаѓылма) көз қабыќшасы таблеткалар   таблеткалар т±нба т±нба т±ндырма қ±рғақ экстракт т±нба	Анальгин Анальгин Атропин сульфаты Атропин сульфаты Атропин сульфаты Атропин сульфаты	Амидопирин және Анальгин 0,25-нан, Фенолбарбитал 0,03. «Теофедрин» (бiрнеше әсер етушi заттар )	қалақай жапырақтары мыңжапырақ шөптерi ит жидек (қызыл) арник гүлдерi

Дәрiлiк заттардың тривиальды атаулары

Дәрiлiк заттар көптеген химиялық қосылыстар мен химиялық номенклатурада берiлген атауларымен бiрге қолданылады. Мыс: мырыш оксидi, салицил қышқылы, натрий хлоридi. Бiрақ көптеген химиялық қосылыстар, дәрi-дәрмектер номенклатурасында тривиальды атауларымен қолданылады. Тривиальды (кәдiмгi) атаулар дәрi- дәрмектердiң қ±рамы және қ±рылымын көрсетпейдi, бiрақ б±л атаулар қолдануға өте ыңғайлы. Себебi ғылыми атауларды рецептерде, этикеткаларда және дәрiханаларда қолдану ынғайсыз. Мыс: анальгин-1 -фенил-2, 3-диметил-4-метиламино-пиразолон-5 N метансульфонат натрия.

Дәрiлiк заттардың тривиальды (кәдiмгi) атауларының

жасалу тәсiлдерi

Дәрiлi заттардың тривиальды (кәдiмгi) атауларының жасалу жолдары алуан түрлi. Сөз қ±раушы негiз ретiнде бiрнеше сөз қолданылуы мүмкiн. Сөз қ±раудың негiзгi «қ±рылыс» материалы - сөз, сөз қ±раушы элементтер, түбiр және грек, латын сөздiк бөлiктерi болып табылады. Мысалы: apisarthronum – апизатрон (грек: apis-apa+arthron) – apa yы (буын суықтағанда қолданылады). Menttolum – ментол (oleum menthae – ментол майы).

 

Аббревация (лат. қысқа ) - қысқарған сөздер

Тривиальды (кәдiмгi) атауларды жасауда б±л тәсiл кеңiнен қолданылады. Сөздiң бөлiктерiн жинақтап дәрiлiк заттар атауларын жасайды. Мысалы: dimexidum – димексид. (диметилсульфооксид); Aetaeridinum – этакридин (лактат Г-этокси, 9-диамино-ридин); Phenaminum – фенамин (сульфат-х, 1-фенил. Г аминопропана).

Көп жағдайда қысқарту жолымен, дәрi-дәрмектер жиынтығы атаулары жасалады. Себебi барлық әсер етушi заттарды тiзiп атап жатқаннан гөрi, оларды қысқартып қолдану өте ынғайлы. Б±л жасалған атаулар тырнақшаға алынып, дәрiлiк формалардан кейiн жазылады. Мысалы: Tabulettae «Ancophenum» – «Анкофен» таблеткалары. Б±л дәрiнiң қ±рамындағы әсер етушi заттар: Antipyrini, phenaietini 0,25. Coffeini-natrii benzoatis 0,05.

---

---

Жұрнақтану

Сөз қ±раушы негiзге in ж±рнағы жалғанып, жеке заттардың атаулары жасалды. Олар көбiнесе өсiмдiк шикiзаттары мен биологиялық заттардан бөлiнiп алынған заттар атауларында қолданылады. Мысалы: strychhnos-strichninum - стрихнин; Papaver – papaverinum - папаверин; Penicillinum –penicillinum - пенициллин.

Көптеген атаулар ж±рнақ арқылы жасалады. Мысалы: amidaруrinum, valocordinum, sulfadimesinum.

Латын тiлiнде дәрiлiк заттардың атаулары II жiктеуде орта текте қолданылады. Ќазақ тiлiнде оқылған кезде жалғауы түсiп қалады. Мысалы: Amidopуrinum-амидопирин, Validolum-валидол.

Бiздiң елiмiзде көптеген дәрiлiк препараттар фирмалық атаулармен қолданылады. Яғни олардың атаулары латын әрiптерiмен берiледi.

Барлық дәрi-дәрмектер атаулары: қысқа; жеңiл оқылуы және фонетико-графиқалық айырмашылығы болуы керек. Себебi дәрi атауларын оқыған кезде қатесiз, д±рыс оқу өте қажет. Ќате оқылып, д±рыс жазылмаса, онда рецепте өте күрделi қате жiберу қаупi болуы мүмкiн.

Тривиальды (кәдiмгi ) атаулардағы

сөздiк бөлiктер

Сөздiк бөлiктер, дәрi-дәрмектер атауларын жасауда үлкен қызмет атқарады. Олар жасанды түрде болса да, сол дәрi-дәрмек атаулары туралы қысқаша мәлiмет бередi. Сондықтан дәрi-дәрмек атауларына терапевтiк, физиологиялық және анатомиялық қасиеттердi көрсететiн сөздiк бөлiктер қолданылады.

1. 
   Терапевтiк, физиологиялық және анатомиялық қасиеттерi туралы мәлiмет беретiн сөздiк бөлiктер:
   

Латынша	Ќазақша	Мағынасы
Cor, card Vas, angi Sept Dol, alg Pres(s), ten(s) Sed Pyr Aesthes Test, vir, andr Thyr Myco Chol Cid	Кор, кард Ваз, анги Септ Дол, ал(ъ)г Прес(с), тен(с) Сед Пир Естез Тест, вир, андр Тир Мико Хол Цид	Жүректiк, кардиотониқалық, коронарлы тамырларды кеңейтушi тамырды кеңейтушi, спазмолитик залалсыздандырушы, антисептик ауруды басушы, аналгетик қысымды төмендетушi тыныштандырушы, седативтi ыстықты түсiрушi, антипирстик жансыздандырушы, анестетик аталық жыныс гармондар препараты қалқанша безге әсер етушi зат саңырауқ±лақшаға қарсы өт айдаушы микробқа , паразитке қарсы

Мысалы: Corvalolum, Valosedan, Apressirum, Promedolum, Selagin, Antipyrinum.

2. 
   Фармокологиялық мәлiмет берушi сөздiк бөлiктер:
   

---

Латынша	Ќазақша	Фармокологиға қатысты мағынасы
Sulfa Cillin Mycin Cyclin Barb Cain Cort Oestr andr	Сульфа Циллин Мицин Циклин Барб Каин Корт Эстр Андр, эстр Андр	Микробқа қарсы сульфаниламидтер Пенициллиндер-антибиотиктерi Микробқа қарсы антибиотиктер Тетрациклиннен жасалған антибиотик ±йықтатушы-барбитураттар жергiлiктi жердi жансыздандырушы бүйрек үстi қабықтарының гармондары кортикостероидтар эстрогендер-аналық жыныс гормондар препараттары андрогендi стероидтар-аталық жыныс гормондар препараттары

Мысалы: Sulfadimezinum, Penicillinum, Streptomyzinum, Tetracyclinym,

Barbamylum, Novocainum
ІІІ. Витаминдер мен жартылай витаминдердiң тривиальдi (кәдiмгi) атаулары

Витаминдер тривиальды атаулармен және әрiптермен берiледi. Мысалы: Retinolim немесе Vitaminum A; Thiaminum немесе Vitaminum B₁ ; Riboflavinum немесе Vitaminum B_2.

Ал жартылай витаминдер атауларын айтқан кезде Vit- сөздiк бөлiгi қолданылады. Мысалы: Tabulettae «Prоtovitum». Егер дәрi-дәрмек атауларында as- сөздiк бөлiгi болса ферменттi препарат бар екенiн бiлуге болады. Мысалы: Desoxyidonucleasum, Collagenasum.

  

Құрамында дәрiлiк формалар берiлген препараттар

атауларының жасалу жолдары

1. 
   Егер дәрi-дәрмектер мен өсiмдiк шикiзат атаулары дәрiлiк формамен берiлсе, онда бiрiншi дәрiлiк форма атауы жазылады, содан кейiн дәрi-дәрмектер немесе өсiмдiк шикiзат атаулары iлiк септiгiнде жазылады. Мысалы: Solutio Imazini – имазиннiң ерiтiндiсi ; Linimentum Streptocidi – стрептоцидтiң с±йыќ жаѓылмасы.
   
2. 
   Дәрi-дәрмектер жиынтығы атаулары дәрiлiк форма атауларымен берiлсе, оңда олар тырнақша iшiнде атау септiгiнде жазылады. Мысалы: Tabuletlae «Urosalum» – «Уросал» таблеткалары; Unguentum «Calendula»– «Kalendula» майы.
   
3. 
   Дәрiлiк формаларды анықтап т±рған сын есiмдер препарат атауларында соңғы орында т±рады. Мысалы: Unguentum Hydrargyri cinereum – мырыштың с±р жаѓылмасы; Solutio Tannini spirituosa – таниннiң спирттi ерiтiндi.
   
4. 
   Ќайнатпа жәй т±нба атауларында дәрiлiк форма мен өсiмдiк арасында iлiк септiгiнде шикiзат түрi берiледi. Мысалы: Infusum radicis Valerianсe – валериан тамырының т±нбасы.
   

Дәрiлiк формалар туралы қысқаша түсiнiк

Aerosolum, i n – аэрозоль

Granulum, i n – түйiршек

Gutta, ae f - тамшы

Unguentum, i n – жағылма

---