Файл: авимед кпсалалы колледжі Техникалы жне ксіптік білім беру Мамандыы 09160100 Фармация.docx

Мысалы: infra-scapularis – жауырын асты.

supra-scapularis – жауырын үстi.

sub-acromialis – акромион астында.

hypo gastrium - құрсақ асты.

epi gastrium - құрсақ үстi.
IV. Латын: ante, prae, pro-post

Грек: pro -meta.

Ante prae

Pro

Бiрнәрсе алдында, алдынғы жақта

Post

Meta (met)

Бiрнәрсе артында,

артқы жақта

Мысалы: antebrachium – иық алды Post-natalis – туғаннан кейiн

Prae-senilis – кәрілiк алды Met encephalon – артқы ми
V. Латын – inter.

Грек – messo, dia

Inter

Messo, mes, dia, di

Бiр нәрсе арасында, ортасында,

Ортаңғы аралық

Мысалы: inter-muscularis – бұлшық ет аралық.

Meso-derma – ортаңғы қабат.

di-encephalon – аралық ми.
NB – көңiл бөлiњдер.

Сөз құраушы негiзге жалғанған meso – префиксi iшкi мүшенi бiлдiрген кезде, сол мүшенiң шажырқайы атауын бередi. Мысалы: meso-colon – тоқ iшек шажырқайы; meso-gastrium – асқазан шажырқайы.
VI. Латын – cireum

Грек – peri: para.

Cireum, peri,

Para, par

Бiр нәрсенiң айналасында, жан-жағында, бiр нәрсенiң қасында.

Мысалы: cireum-analis – артқы тесiк айналасы,

peri-arterialis – артерия айналысы,

para-metrium – жатыр айналысы клетчаткасы.

NB – көнiл бөлiњдер.

Peri- префиксi мүше атауымен қолданған кезде "сыртқы қабығы" деген мағына бередi. Мысалы: peri-metrium – жатырдың сероздың қабығы. Para- префиксi iшкi мүше атауымен қолданған кезде, мүшенiң сыртқы және айналасындағы жасушаны бiлдiредi. Мысалы: para-nephritis – бүйрек айналысы жасушаның қабынуы.

Para- префиксiнiң екiншi мағынасы - "ауытқу". Мысалы: para-acusis дұрыс естiмеу.

VII. Латын: trans.per.

Грек: dia.

Trans

Per, dia

Бiрнәрсе арқылы
Бiрнәрсенiң артқы жаѓы

Мысалы: trans-thoracalis – кеуде клеткасы арқылы өту.

trans-fusio – қан құю.

Pertubatio – жатыр түтігін үру

Dia-rrhoea – iштiң өтуi.
VII. Латын: retro, re

Retro-

Re-

Бiр нәрсенiң артқы жағында орналысу.

Кейiн қарай бағытталу.

қалпына келу, қайталану
қарымта қайтару, қарсы әрекет жасау

Мысалы: retro-nasalis – мұрын арты.

Retro-versio – артқа бұрылу.

Re-animatio - қайта өмiрге келу.
IX. Латын: con

Грек: sуn

Con-(com,cor,col,co).

Syn-(sym, sy).

Бiрнәрсемен бiрге байланасу

Бiрге әрекет ету

Мысалы: con-junctiva – көздiң байланыстырушы қабығы.

Cor-reсtio – түзету.

Sуn-apsis – екi нейронның бiрiккен жерi.

Sуm-biosis – екi организмнiң бiрге өмiр сүруi.
X. Латын: contra-

Грек: anti-

Contra, anti, ant-

Ќарама-қарсы жағдай, қимыл.

Мысалы: contra-lateralis – қарама-қарсы жақта орналысу.

Anti-tragus - құлақ қалқаншасына қарама-қарсы.

ХІ. Грек: ana-cata.

Ana

Iс әрекетiң төменнен

Жоғары бағытталуы

Cata

Iс әрекеттiң жоғарыдан төмен қарай бағытталуы.

Мысалы: ana crota – пульстiң төмен жоғары көтерiлуi.

Cata-crota – пульстiң жоғарыдан төмен түсуi.
ХІІ. Латын: in -ex

Грек: en -ee

In, im (i,i,

ir,en,em)

Бiрнәрседе орналасу

соған бағытталу

iшiнде

Ex, e (ef) ee, ex

Бiрнәрседен сыртқа

бағытталу сыртта

Мысалы: impressio- қысым

en-cephalon – ми (бастың iшiнде)
XIII. Болмау, жоқ деген мағынаны беретiн префикстер:

Латын: in.

Грек: a, an.

In (im, il, in, a, an)

Сөз қ±рушы негiздiң белгiсiнiң жоқ болуы немесе болдырмау.

Мысалы: im-potentia – белсiз.

Ir-regularis – тиянақсыз.

An-algesia – аурудың болмауы.
XIV. Грек: dys-eu

Dys

Бұзылу, қиындау,

Ќызметенiң бұзылуы нормада сапалық

және сандық ауытқуы

қызметiнiң қалыпты

болуы: дұрыс; жақсы

жағдайды

Мысалы: dys-tonia – тонустың бузылуы.

Eu-pnoe – тонустың дұрыс болуы.

XV. Латын: dis

Грек:

Dis (dif, di) dia

Бөлiну, ажырау, бөлшектену

Мысалы: dis-seminatio

– ыдырау, тарау.

Dya-lysis – бөлiну
XVI. Латын: de, des, se.

De, des, se

Ажырау, алшақтау, жою. Сөз құраушы негiзге қатысты

Мысалы: de-pilatio – шашты алып тастау.

Des-infectio – заласыздандыру.

Se-paratio – бөлу.

I. Сөздердi аударып, префикстердiң мағынасын түсiндiрiңдер.

а)Infraorbitalis, supraclavicularis, infratrochlearis, supratrochlearis, interclavicularis, interosseus, intralobularis, intramuscularis, parasternalis, episternalis, suprasternalis, subcorticalis, subpleuralis, subduralis (ми ќабыѓы туралы), epitympanicus, endocervicalis, antenatalis, (лат.natus µмірге келу,туу), postnatalis, intranatalis, interalveolaris, intertarsea, subcutaneus, extrapulmonalis, extrapyramidalis, paravesicalis, submandibularis, retrobuccalis, premolares, adducens, (лат.duco ќуу, айдау), abducens, abductio, praeglaucoma, praecancerosus, perivascularis.

б) Adaptatio (лат. aptus ыњѓайлы), readaptatio, aggravatio, (gravis ауыр), applicatio(applico ќою), exhumatio (лат.humus жер), µлікті ќазап алу, decompensatio, desactivatio, absorptio (лат. sorbeo ж±ту, сіњіру), adsortio, praemorbidus (лат.morbus ауру), exenteratio, seu eventratio іш ќ±ралысын ашып алу, exarticulatio буындарды ажырату, exstirpatio (лат.stirps баѓананыњ түбірімен тµменгі бµлігі) мүшені толыќ алып тастау: synphalangia, dementia (лат.mens, mentis аќыл ой) –аќылсыз; diastole жүрек ќуысыныњ ырѓаќты кењейтуі, systole жүректіњ ырѓаќты тарылуы, diathermia терењ ±лпаларды ќыздыру, invasio (vado баѓытталу), disseminatio (semino егу), endemia (греч.demos аймаќ, ел, халыќ) белгілі жерде адамдар арасында белгілі аурумен ауру.
в) Empyema (греч. pyon іріњ)табиѓи ќуыстарда іріњніњ жиналуы; praesenilis, praeventivus - саќтаушы (греч. prodromos алѓа ±мтылу) алдын ала болжау , progrediens (gradior бару, шыѓу) µсуші, prolongatus созылуы, pronephros бүйрек алды, metaplasia (греч. plasis ќ±рылу) ±лпаныњ басќа ±лпаѓа айналуы.

II. Сын есiмдердi аударыңдар.

Төменгi жақ асты, шүйде асты, тiл асты (жүйке), тiл асты (ағын), буын аралық, қабырға аралық, бұлшықет аралық, кеуде арты, үрт арты, құрсақ сырты, бұлшықет iшi, жиек үстi, кеуде үстi, кеуде асты, самай асты, омыртқа аралық, құрсақ арты, көмей арты, капсула iшi, кеуде iшi

17. Тақырыбы: Ұлпалардың, мүшелердiң және жыныс мүшелерi атауларын бiлдiретiн грек-латын дублеттерi

Грек ТЭ	Латын сөзi	Мағынасы
Haemo, haemato, aeimia Histo, histio Myo, mysium Cyto, cytis Chondro Cele Neuro, neuri Adeno Angio Blasto, blastus Phlebo Teno Dermo, dermato, derma Uro, uresis, uria Chole, cholia Chylo, chylia Pyo Hidro Hydro Toxo, toxico, toxi Litho, lithiasis Onco Carcino Myelo, myelia Masto Oto,otia Ophtalmo, ophtalmia Sphygmo,sphygmia Gyno, gynaeco Andro, andria Paedia, paedo Geri, gero, geronto Topo Pharmaco Tricho, trichia Onycho, onychia Dacryo Sialo, sialia Corpo Galasto Lipo Op, opi, optico, opio Opsia Phaco,phakia Blepharo Kerato Phono,phonia	Sanguis, inis m Textus, us m Musculus, i m Cellula, ae f Cartilago, inis f Hernia, ae Nervus, i 1. Glandula, ae f 2. Nodus lymphatiaus Vas, vasis n Vasiculum, i n Germen, inis n Vena, ae f Tendo, inis m Cutis, is Urina,ae f Fel, fellis bilis Lympha, ae f Pus, puris n Sudor, oris m Aqua, ae f Venenum, i, n Calculus, i, m Tumor, oris m Cancer, cri m Medulla spinalis Mamma, ae s Auris, is f Oculus, i m Pulsus, us m Femina, ae f Mas, maris m Infans, ntis f Senex, icis m Locus, i m Medicamentum I n Capitus, i m Unguis, i m Lacrima, ae f Salvia, ae f Faeces, i m Stercus, oris n Lac, lactis, f Adeps, ipis f Visus,us m Lens,lentis Palpebra,ae f Cornea,ae f Vox,vocis f	Қан ұлпа (тiн) бұлшық ет, бұлшық еттiк клетка, жасуша шемiршек ісік, iсiну жүйке, жүйке жүйесi 1. Без, 2. Лимфа түйiнi 2. Аденоиттар тамыр (қан тамыры) іштегi ұрық көк қан тамыры сiңiр терi несеп, зәр, несептiк өт, өттiк лимфаға қатысты iрiң тер су, 2) сұйықтық у, улы тастың болуы iсiк рак, рактi iсiк жұлын немесе сүйектi ми әйел кеудесi, сүт безi құлақ көз пульс әйел еркек бала, балалық қарт, қарттық орын дәрi-дәрмек шаш тырнақ көз жас сiлекей, сiлiкейлi нәжiс сүт, сүттiк май, майлы көз, көздiк көз бұршақ қабақ көздiң мөлдiр қабығы дыбыс дауыс

Функциональды және патологиялық жағдайларды, процесстердi

бiлдiретiн дара терминоэлементтер:

Грек ТЭ

Латын сөзi

Bio

Pnoe, pnoea

Genio, genesis, genesia

Genia

Aesthesio,aesthesia

Astheno

Spiro

Pneumo,pneumato

Aero

Kinesia,kinemato,kinemo

Crin,crinia

Penia

Cytosis

Rhoea

Rhagia

Stasis

Tono,tonia

Plasia

Tensio

Trophia,trophia

Oxy, oxia

Phago, phagia

Phila, philia

Phoba, phobia

Thopo, thopia

Psycho, psychia

Plegia

Aetio

Athero
Morpho, morph

Ergo, ergia, urgia

Dynamo, dynamia

Gnosis, gnosia

Poiesis, poiet

өмiр, өмiрлiк процестер

тыныс алу

туу, даму, генез
сезiм, сезiмталдық

әлсiздiк, әлсiреу

тыныс алуға қатысты, тыныстық

ағзадағы ауа, газ

ауа,

қимылға қатысты

бөлiну, шығу, секреция

жетiспеушiлiк, санының азауы

жасушалар санының нормадан тыс көбеюi

ағу,секреттiң н/е сұйықтың ағуы

мүшедегi қанның ағуы

тоқтап қалу, жүрмей қалу

күш, тонус

құрылу, даму ұлпаның, клетканың

гидростатикалық қысым

қоректенуге қатысты немесе мүшелер

мен ұлпалардың қанмен қамтамас етiлуi

1.қышқылдану 2.кислородқа қат-ы

1.жұту, тамақтану 2.жұтушы

жақсы көру, ынтық болу

қорқу, бiр нәрсенi жек көрушiлiк

бағыт, бағытталу

жан-дұниеге қатысты, псих-ға қат-ы

соккы, сал

ауру себебiне қатысты

май жинау, артерия қабырғасына бағытталған майлы заттар

түр, пiшiн, құрылым

1.жұмыс, әрекетке қатысты

2.қимыл, әрекет, күш

1.бiлiм, iлiм; 2.бiлуге қабiлеттiлiк

бiр нәрсенi бөлу (қан несеп)

I. Терминоэлементтер мағынасын түсiндiрiңіз.

А 1. Haemolysis, haemotherapia, haemostasis, empyema, haemangioma, haemangiomatosis, haemarthrosis, haematologia, haematoma, haematonephrosis, azotaemia, cholaemia, uraemia, ureteritis, vasoresectio, vasotomia, ectopia, vasoconstictio, myoma, myoblastus, thymocystus, myoblastoma, perimysium, endomysium, acrohidrosis, paraproctitis.

2. Myocardium, myometrium, carcinosarcoma, cytopenia, hydraemia, lymphocytus, lympho(cyto)penia, hydrarthrosis, lymphorrhoea, chondroblastus, chondroplastoma, chondrogenises, herniorrhaphia, perivasculitis, epicranium, epipharynx, gastrocele, meningocele, anaemia, toxaemia, myasthenia, chondrodystrophia.

3. Neurosis, neuritis, neuroma, neurolysis, angioneurosis, adenotomia, lymphadenitis, lymphangitis, hyperaemia, lymphadenoma, lymphangioadenographia, hidradenitis, anhidrosis, aesthesiologia.

4. Angiectasia, phlebectasia, anaesthesia, hypaesthesia, phlebosclerosis, erythroblastus, ovocytus, dermatosis, dermographia, mesoderma, periderma, dermatitis, dermatostomatitis, sphygmographia, ureterolysis, pneumolysis, pneumonomalacia, lithotomia, lithotomia, lithiasis, cholelithiasis, urolithiasis, bronchoithus, broncholithiasis, dysfunktio, chylothorax, chyluria, chylocele, paracysitis, achlorhydria.

5. Pyodermia, pyaemia, pyorrhoea, pyothorax, pyuria, pyometra, dyscrinia, secretio, incretio, endocrinologia, haemorrhagia, gastrorrhagia, odontorrhagia, oncogenesis, oncogramma (обьем).

6. Synostosis, myelopathia, aplasia, hyperplasia, dysplasia, metaplasia, myelodysplasia, myelosis, osteomyelitisis, mastoptosis, hydrocephalus, otoneurologia, otitis, ophthalmologia, cholekinesis, hypopituitarismus, ductus bilifer, vesica biliaris s. vesica fellea, gynaecologia, paediatria, logopaedia, chondrocytus, haemocyti, gerontologia, hydrophilia, hydrophobia, geriatria.

7.Apnoe,hypopnoe pneumocephalia, tenorrhapia, aerohaemoterapia,

pneumograpnia, respiratio, inspiratio, pneumarthrosis, sphygmogramma, atrophia, dystrophia, hypertrophia, vagotropus (a, um), anoxia,

В. 1. Anergia, synergia, asynergia, hypergia, chirurgia, chondrodysplasia, tenodesis, atrichia, anonychia, onyschorrhexis, dacryoadenitis; dacryolithus s. calculus lacrimalis; hyperdynamia, hypodynamia, amnesia, sialadenitis, sialorrhoea, coprostasis, galactostasis, epoophoron,lipoma, dysmorphosis, pyoophoritis, pyosalpinx, pyoovarium, morphologia, phacomalacia, blepharitis, keratoma (теріде), keratosis (теріде), keratitis (кµзде), asthenopia, biopsia, pharmacophobia, fasciodesis, cytosis.

2.Cardioplegia, ophthalmoplegia, hypertrichia, aphonia, sphygmophonia, aetiologia, aethiopathogenesis, phrenicotomia, schizophrenia (schizo бүгу), paraphrenia, phacoma, lipodystrophia, dacryocystographia, dacryocystorhinostomia, hydrorrhachis, mesovarium, lipaemia, haemopoesis, thermophilus.

С. Atelodontia², atelocheilia, ulorrhagia, uranoplegia, uranorrhaphia, meloplastica, meloschisis, odontolithus, odontogenesis, dysontogenesis, parodontitis, endodontitis, gnathitis, prognathia, progenia.

18. Тақырыбы: Сөз құрау (жалғасы). Әртүрлi физиқалық қасиеттерiн, сапасын бiлдiретiн дара терминоэлементтер

.

Auto (autos-өзi)
Allo (allos-басқа)

Hetero (heteros-басқа)

Homeo, homo (homoios)
Iso (isos)

Aniso (anisos)

Neo (neos-жас)

Tele, teleo, telo (tele-алыс)
Psеudo (psеudos)

Ortho (orthos)
Xero (xeros)

Cryo (cryos)

Thermo, thermia, ыстық

Pуr, pуro, pуreo

Macro (macros)

Micro (micros)

Megalo, megalia (megas)

Oligo (oligos)

Poly (polys)

Pan, panto (pantos)

Brachy (brachyas)

Brady (bradys)

Tachy, tacho (tachys)

Chromo, chromato,chromia
Leuco (lencos)

Erуthro (eruthros)

Cуano (kuanos)
Melano (melas, melanos)

Glyco, cluco (glykys)

Pachy (pachys)

Lepto (leptos)

Dolicho (dolichos)

Bary, baro (barys)
Bathy, batho (bathys)

Platy (platys)
Hemi (грек) semi (лат)

Chloro (chloros)

Xantho (xanthos)

Polio (polios)

Necro (necros)

өзi, сол, өзiндiк, жеке
автоматты

басқа, өзге, өзгерген

єртүрлі

екеуiнiң бiрi, басқа, ұқсас емес

ұқсас, бiрдей, сол сияқты

тең, бiрдей

тең емес, бiрдей емес

жаңа, жас, жаңа пайда болған

алшақ (уақыт, кеңiстiк аралығында)
соңы, аяқталу

жалған

тiк, тiк бағытталған
дұрыс, қалыпты жағдайда

құрғақ

суыққа қатысты, төмен температура

жылы температураға қатысты

ыстық, ыспа

үлкен, iрi

кiшi, ұсақ

үлкен, ұлғайған

кiшi, жеткiлiксiз

көп, көптеген, нормадан тыс көп

бәрi, барлық , түгелдей

қысқа, қысқарған

жәй, аз

тез, жылдам, жиi