Файл: авимед кпсалалы колледжі Техникалы жне ксіптік білім беру Мамандыы 09160100 Фармация.docx

Грек. ТЭ.	Латын сөзi	Мағынасы
Kephalo,cephalo Cephalia (kephale) Somato, Soma (soma) Osteo (osteon) Acro, acria (akron) Stetho (stethos) Spondylo (spondulos) Cardio, cardium (kardia) Arthro (arthron) Stomato (stoma, stomatos) Glosso, glossia Rhino (rhis, rhinos) Odonto, odontia (odus, odontos) Cheiro, chiro, cheiria, chiria (cheir) Podo, podia (pus, podos) Gon (gony) R(h)achi, (rhachis) Cheilo, cheilia (cheilos) Urano (uranos ul, ulo (ulon) melo (melon) gnatho, gnathia (gnatos) genia (genus, genuos) genia (geneion)	Caput, itis n Corpus, oris n Os, ossis n Membrum, i m Pectus, oris n Thorax, acis m (грек) Vertebra, ae f Cor, cordis Ostium cardiacum Articulatio, onis f Os, oris n Lingua, ae f Nasus, i m Dens, dentis m Manus, us m Pes, pedis m Genu, us m Columna vertebralis Labium, i n Palatum, i n (dunum) Gingiva, ae f Bucca, ae f Maxilla, ae f Mandibula, ae f Mentum, i n	Бас Дене Сүйек Дене бөлiгi Кеуде Кеуде клеткасы Омыртқа Жүрек Кардия,жүректiк тесiк Буын Ауыз Тiл Мұрын Тiс Қол Аяқ Тiзе Омыртқалыќ бағана Ерiн Тањдай (қатты) Қызыл ет Ұрт Жоғарғы жақ Төменгi жақ Иек

Iлiм, ғылым зерттеу диагностикасы тәсiлi, емдеу,

ауру атауларын бiлдiретiн грек ТЭ

Грек ТЭ

Мағынасы

-logia (logos-сөз, iлiм)

-logo (logia)
-scopia (scopeo-қарау, бақылау, зерттеу)

metria, metr (metreo-өлшеу)

graphia (grapho-сызу, жазу)
gramma (gramma-жазылған нәрсе, көршiсi)

therapia(therapeia-емдеу,ќадаѓалау)

noso (nosos-ауру)

patho, pathia (pathos-сезiм уайыдамау, ауру)

alg, algia, algesia (algos-ауру)

algesia-ауруды сезу

odуnia-(odуne-ауру)

Iлiм, ғылымға қатысты

Сөйлеу қабiлетiнiң бузылуына қатысты

Тексеру, бақылау, зерттеу

¤лшеу, анықтау (көлемiн)

Рентгенография, жазу процессi, сигналдағы графикалық тiркеу

Рентгендiк көрінiс, тiркеу нәтижесi
емдеу (хирургиялық емес)

ауру

аурулық жағдайға қатысты көңiл-күйге қатысты

аурулық сезiм, ауру

A.Терминоэлементтер мағынасын түсiндiрiдер

Osteologia, pathologia, osteoarthropathia, stomatologia, somatologia, somatoscopia, acroalgia, spondylodynia, arthropathia, cardiographia, hormonotherapia, nosologia, brachialgia, logopathia, spondylographia, rhinologia, osteogenus, odontogenus, hepatogenus, glossalgia, odontalgia, pancreatodynia, ileocaecalis, ileocolicus, ilеofemoralis, pancreatojejunalis, lymphonodus, thyreopathicus, thyroglossus, ischiococcygeus, thyreogenus.

Энцефалометрия, краниометрия, кардиограмма, бронхоэзофагоскоп, радиогепатография, пат (о) анатомиялыќ, панкреаталгия, гелиотерапия, (греч. helios күн), перитонеоскопия, пельвиграфия, пельвископия, вазодилатация, кефалограмма, кефалограф, кефалография, логотерапия, электротерапия, соматорецептор, нозография, глоссоспазм, кардиоспазм, (ostium cardiacum), дуоденография, реогепатография, ректоскоп, соматикалыќ, акропигментация, патогенді, патология.

15. Тақырыбы: Клиникалық терминологиядағы ossis, iass, ismus, oma жұрнақтары

osis, iasis-жұрнақтары.

Бұл жұрнақтар берiлген зат есiмдер мен етiстiктер негiздерiне жалғанып аталған негiздiң әрекетiн және соның нәтижесiн көрсетедi. Мысалы: stenosis - стеноз, тарылу (нәтижесi)

Selerosis - склероз, қатаю.

Narcosis - наркоз, ұйықтау.

Жалпы осы жұрнақпен берiлген сөздер «патологиялық процесс, аурудың асқынуын, созылмалы ауру түрiн білдiретiн мағына бередi. Ал егер сөз құраушы негiздер : "тiн (ұлпа), ағза, дене мүшесi, организм жүйесi" мағынасында берiлсе, бұл сөздерге osis жұрнағы жалғанып, "ауруға шалдыққан" деген мағынаны бiлдiредi. Мысалы: fibrosis-фиброзды қайта даму, nephrosis-нефроз - бүйрек өзекшелерiнiң ауруының асқынуы. Toxicosis - токсикоз - улы заттармен – “улану нәтижесiнде” ауру.
NB- көнiл бөлiңіз.

Егер сөз құраушы негiз "қанды денешiк немесе iсiк" деген мағына беретiн болса, онда osis жұрнағы арқылы жасалған сөз - "таралу, көп екендiгiн бiлдiретiн" мағынадағы сөздi жасайды. Мысалы: leucocytosis лейкоцитоз қан құрамында лейкоциттердiң көп болуы деген мағынаны бiлдiредi. Fibromatosis фибромдардың көп болуы.

ismus - жұрнағы.

Бұл жұрнақпен берiлген зат есiмдер, берiлген белгiге байланысты құбылысты, сәйкестiктi бiлдiретiн зат есiм жасайды. Мысалы: infantilismus (латынша-infantilis-балалық) бала жасына тән психикалық және физиологиялық дамудың сақталып қалуы. Daltonismus - қызыл және жасыл түстердi ажырата алмау. Strabismus - қитар көз.

itis - жұрнағы ќабыну және қабыну барысын көрсетедi. XVIII ғасырдан бастап itis жұрнағы аурудың қабыну атауларын жасау үшiн қолданылып келедi. Мысалы: gastritis-гастрит-асқазанның кiлегейлi қабығының қабынуы; nephritis-нефрит-бүйректiң қабынауы. Itis- жұрнағымен берiлген зат есiмдер III жiктеуде f тегiнде жiктеледi, iлiк септiгiнде itidis болады. Мысалы: bronchitis, itidis meningitis, itidis f.

oma – жұрнағы ісiк атауларын жасаѓан кезде қолданылады. Медицина термиологиясында oma- жұрнағы зат есiмдер немесе сын есiмдер негiздерiне жалғанып, iсiк атауларын жасайды. Мысалы: fibr-oma талшықты байланыстырушы тiндердiң залалсыз iсiгi. Oste-oma- сүйектiк тiндердiң заласыз iсiгi. Oma- жұрнағымен берiлген зат есiмдер III жiктеуде n – текте жiктеледi, iлiк септiгiнде atis болады. Fibroma, atis n, osteoma, atis n

Кейбiр тiндердiң залалды iсiктерiнiң атаулары, тiкелей ауру атын көрсетедi. Мысалы: carcinoma- рак, язва; sarcoma

- еттi iсiк. Жалпы iсiк сөзi tumor, oris m, blastoma, atis, n neoplasma, atis n сөздерiмен синонимдес болып келедi.

Ұлпалар мен мүшелердiң патологиялық өзгерiстерiн бiлдiретiн грек терминоэлементтерi

Iatria, iater (iatreia, iatros)

Ectasia, ectasis (ektasis)
Ptosis (ptosis-құлау, түсү)

Steno, stenosis (stenos-тар)

Sclero, sclerosis (skleros-тығыз)
Malacia (malakos-жұмсақ)

Iysis, lyt (ivsis-еру, бұзылу, шешiлу)

Plastica (plastice-жапсыру)

Tomia (tome-кесу)
Tomo (tomos-кесiндi, қабат)

Ectomia (ectome-кесiп алу)
Stomia (stoma, stomatos-тесiк)
Pexia (pexis-бекiту)
R(h)aphia (rhaphe-тiгiс)

Schisis (грек. жарылу, ыдырау)

Rhexis (грек. үзiлу)

Desis (desis-байлау, бекiту)
Eurysis (eurus-кең)

Eurynter (euryno-кеңейту)

Clasia (klasis-сындыру, бұзу)

Centesis (kentesis-шаншу, тесу)

Privus (айырылу)

Ауруларды емдеу, дәрiгер

Созылу, кеңейу, жыныс мүшесiнiң эктазиясы

Түсу, мүшенiң төмен жылжуы

Тар, тарылу, стеноз

қатты, тығыз, қатаю
склераға қатысты

жұмсақтық, жұмсару, малация

еру, бұзылу, сiңiру
мүшенi хир. операция жолымен босату

пластикалық хир. операция жолымен қалпына келтiру.
Хир. операция жолымен мүшелердi, тiндi кесу, ашу

Қабаттану, қабат-қабат кесiндiсi

Хир. операция жолымен мүшелердi, тiндi кесiп алу, алып тастау.

Хир. операция жолымен жасанды тесiк, анастомоз жасау
Хир. операция жолымен iшкi мүшелердi бекiту

Хир. операция жолымен тiгiс жасау

Мүшелердiң ыдырауы
Ағзаның б±зылуы, үзiлуi

Хир. операция жолымен мүшелердi орнына бекiту, қимылдатпау.

Мүшенi кеңейтуге арналған тәсiл

Кеңейтуге арналған құрал

Хир. операция жолымен дене бөлiгiн бұзу

Тесу, пункция
Мүшенi алып тастау немесе жоқ болуы.

Күрделi сөздердi қысқарту

Егер бiр немесе бiрнеше сөздiң негiзi сөз негiзi құрамына түгел емес, қысқартылған түрде енген болса, ондай сөздердi қысқарған сөздер деп атайды. Егер күрделi сөздiң бiрiншi компонентi сын есiмнен тұрса, онда оның құрамындағы (о) id, ai/ar, os, ic жұрнақтары қысқартылады.

Tyroideus сын есiмiн tropus сөзiне жалғасақ , tyreotropus - қалқанша безге әсер етушi деген күрделi сөз жасалады, thyreotomia - қалқанша бездi кесу.
Мүшелер мен тiндер атаулары бiлдiретiн грек-латын терминдерi:

Splancho (splanchapl)

Gastro, gastria (gastor, gastros)

entero (enteron, entera pl)

laparo (lapare-шат.)

procto (proctos)
pneumo, pneumono

(pneumon)

nephro (nephros)

spleno (splen)

pyelo (pyelos)

cysto (kystis-көпiршiк)
cholecysto (chole-өт,

+kystis-көпiрiшiк)

choledocho (chole-өт,

+doche-ыдыс)

metro, metra, metrium hystero

(hystera)

omphalo (omphalos)
typhlo (typhlon)

cholangio (agreion)

dacroyocysio (dakryon)

colpo (kolpos)

oophoro (oophoron)

oo (oon)

salpingo (salpinx,

salpingos)
trachelo (trachelos)

orchi, orchidi, orchidia

orchia (orchis)

Viscera pl

Ventriculus, i, m

Intestinum, i, n

Intestina pl

Intenstinum tenue

Abdomen, iris r

Anus, i m

Rectum, in

Pulmo, onis m

Ren, renis m

Lien, enis m

Pelvis renalis

Vesica, aef

Vesica urinaria

Vesica felea
Ductus choledochus
Uterus, im
Umbilicus, i m

Funiculus umbilicalis

C(a)ecum, i n

Ductus biliteri

Saccus lacrimalis

Vagina, ae f

Ovarium, i n

Ovum, i n

Tuba uierina

Tuba auditiva
Cervix, icis f
Testis, is m

iш құрылыс мүшелерi

асқазан

iшек

iшектер

жiңiшке iшек

iш, құрсақ

артқы қуыс

тiк iшек

өкпе

бүйрек

көк бауыр

бүйрек астауы

көпiршiк , қапшық

қуық

өт
жалпы өттiк түтiк
жатыр
кiндiк

кіндікше

соқыр iшек

өттiк түтiктер

көз жас қапшығы

қынап

аналық без

түқым

жатыр түтiгi

есту түтiгi
жатыр мойны
аталық жыныс безi,
ен

I. Сөздердi аударып, жұрнақтар мағынасын түсiндiрiңдер.

Acidosis (acidum ќышќыл), coniosis (греч. konia шањ), pneumoconosis, ascaridosis, mycosis (греч. mykos сањырауќ±лаќ), fibrosis (байланыстырушы ±лпалар талшыќтарыныњ µсуі), osteofibrosis, enterogenus, tuberculosis, lymphologia, lymphocytus, lymphocytusis, lymphocytoma, lymphoma, morphinismus, mercurialismus (сынаќпен улану), prostatismus (синдром), arthrosis (буынныњ созылмалы ауруы), arthritis, ovocytus, nephrosis, nephritis, hepatosis (дисторофикалыќ µзгеру), hepatitis, cholangitis, spondylosis (дисторофикалыќ µзгеру), spondylitis, thrombosytosis, cretinismus (фр. cretin аќымаќ), amoebiasis, pyelitis, helminthosis, silicosis (silicium кремний), myocardium, myocardiosclerosis, myocardiofibrosis, oncologia, myositis, myoma, adenocarcinoma, ventriculitis, thrombosis, rhinitis, fibrosarcoma, thrombocytus, thrombocytosis, sarcomatosis (sacroma, atis n), myosarcoma, zoonosis, anthroponoses, haematogenus.
Omphalitis, typhiitis, oophoritis, dacryocysititis, trachelitis s. cervicites, salpingitis, orchitis, gonarthrosis, diverticulosis, (diverticulum дивертикул – ќуыс мүшелері ќабырѓаларыcыныњ шыѓыњќысы),diverticulitis, mastoiditis, thyreotoxicosis, sigmoiditis, thyreocytes, thyreoiditis, gigantismus, ureteritis, thymoma, adenocarcinoma.
Cheilosis,cheilitis, gingivitis s. ulitis, parodonitis, pulpitis, meoloschisis, meloplastica, uranoplastica, geniohyoideus, fluorosis, denioglossus, adontoma, glossoptosis, papillitis, cheilognathouranoschisis, sinusitis maxillaris s. highmoritis.

II. Терминоэлементтер мағынасын түсiндiрiңдер

Splanchnologia, gastroenterologia, intestinoplastica, ileocoloplastica, colpoperineotomia, laparotomia, laparothoracotomia, gastrectasia, bronchoectasis, vagotomia, spondylotomia, enteroptosis, proctospasmus, hydrotherapia, pneumonopexia, stenocardia, ileosigmostomia, pylorostenosis, choledochoplastica, phthisiatria, (греч. phthisis чахотка, туберкулез), choledochostomia, colostoma, colostomia, acroparalysis, choledoochogastrotomia, splenoptosis, hysteroscopia, tomographia, nephrotomographia, nephrotomia, splenitis, hepaticoduodenostomia, splenorrhaphia, osteomalacia, chondromalacia, splanchnoptosis, metroplastica, pancreatotomia, pancreatocholangiorentgenographia,thoracolaparotomia, thoracogastroschisis.
Salpingolysis, patellodesis, renoprivus, thyreoprivus, ovarioprivus, dacryocystographia, colporrhaphia, metreurynter, rhachischisis, salpingestomia, trachelotomia, rhachiotmia, thoracocentesis, cranioschisis, dacryocystostenosis, laparocentesis, arthrodesis, cardiorrhexis, spondylodesis, cholangioma, spondylographia, urethritis, hysterocervicotomia, ureterographia, ureterotomia, orchipexia, orchiectomia, diverticulectomia, salpingostomia, cholangitis, colpopexia, splenoportographia, osteolysis.

III. Аударыңдар

Ганренозды пневмония, беткейлiк шат грыжасы (iсiгi) залалды iсiк, альвеолярлы рак, терiлiк рак, кiлегей қабығы рагы, альвеолярлы саркома, гериорагикалық саркома, жедел аппендецит, серозды гепатит, бөкселiк грыжа (iсiк).
IV. Берiлген мағынамен терминдер жасаңдар

а). Омыртқа ауруы, бүйректi бекiту, бүйректiң төмен түсуi, жатырды алып тастау, бүйректiң сырт жағынан тесiк жасау, бүйректi кесу, тоқ iшектi бекiту, тоқ iшектi кесу, тоқ iшекке жасанды тесiк жасау, тiс iсiгi, тоқ iшектiң таралуы, көк бауырды бекiту, тiк iшек аймағының ауруы, шемiршектiң, мидың;

б) Қабыну: қынаптың, сигма тәрiздi iшектiң, қойнаудың; қынапқа пластикалық операция жасау, кiндiктi кесу, көз жас қапшығының қабынуы, көз жас қапшығының кеңейту, жатыр түтiгiнiң рентгенографиясы, жатыр түтiгiнiң қабынуы түтiгiне жасанды тесiк жасау, қынапты кеңейту, сүйектi талқандау, тiк iшектi кеңейтуге арналған құрал, омыртқаны талқандау.

16. Тақырыбы: Префиксация
Сабақтың жоспары:

Префикс жайлы жалпы түсінік
Грек – латын префикстерi

Префиксация дегенiмiз - сөз түбiрiне префикстi жалғап, жаңа сөз жасау. Бұл кезде сөз мағынасы өзгермейдi, қайта оған қосымша ретiнде қайда орналасқанын, бағытын, өткен уақытын және болмауын, жоқ екендiгiн бiлдiретiн мағыналар бередi.

Кейбiр префикстердiң тiкелей мағынасынан басқа, екiншi мағыналары болады. Мыс: грек префиксi para – "айналасында, жанында" деген мағына бередi, екiншi мағынасы – "бiр нәрседен ауытқу, шегiну" болып табылады: para-nasalis мұрын айналасы, ал para-mnesia ақыл-естiң ауытқуын көрсетедi.

Морфологиялық пәндерде префикстер тiкелей мағынасында қолданылады. Ал мүшелердiң қызметiнiң бұзылуы, аурулардың патологиялық жағдайлары туралы сөздерге префикстер 2-мағынада қолданылады. Мыс: анат. Hypogastrium - құрсақ асты; пат физиол hypotonia бұлшық ет тонусының түсуi деген мағына бередi.

Медицина терминологиясының әртүрлi саласында және биологияда, грек-латын терминоэлементтерi префикстерi кең түрде қолданылады. Анатомиялық терминдерде – латын префикстерi, ал пат.анатомия, физиология, клиникалық пәндерде – грек префикстерi жиi қолданылады.

Грек – латын префикстерi

I. Латын: -ad, -ab Мыс: ad-ductio-әкелу, ab – oralis – ауыздан алыстату

Грек: аро as-sistens – ассистент (жанында тұрған).

Префикс	Мағынасы	Префикс	Мағынасы
Ad (ac,af,al,an,ap,as, At)	Бiрнәрсеге Жақындау,қосылу, Байланысу	Ad (abs, a) Ap (ap,apli)	Бiрнәрседен алыстау,басқа жаққа жылжу.