Файл: авимед кпсалалы колледжі Техникалы жне ксіптік білім беру Мамандыы 09160100 Фармация.docx

Жiктеу	Шартты рай негiзi	Жекеше түрi	Көпше түрi
I II III IV	Signe Miscea Repeta Audia	ACTIVUM Signet- ол белгiлесiн Misceat-ол араластырсын Repetat- ол қайталасын Auditat- ол тындасын	Signent-олар белгiлесiн Misceant-олар араластыр сын Repetant-олар қайталасын Audiant- олар тындасын
		РASSIVUM
I II III IV	Signe Miscea Repeta Audia	Signetur-белгiленсiн Misceatur-араластырыл Сын Repetatur-қайталансын Audiatur-тыңдалсын	Signentur-белгiленсiн Misceantur-араластырыл сын Repatantur-қайталансын Audiantur-тыңдалсын

Рецепте жиi қолданылатын етiстiктер

Рецептiң латын тiлiндегi бөлiгi Recipe -ал деген б±йрық райы, жекеше түрдегi сөзден басталады. Ол recepio, ere 3-алу деген сөзден жасалған. Б±л етiстiк рецепте шартты райға алмаспайтын жалғыз сөз. Ал басқа етiстiктер рецепте алмасып қолданыла бередi

Рецепте жиi қолданылатын мына етiстiктердi еске сақтаңыздар:

Б±йрық рай.

Da.Signa – Бер.Белгiле.

Misce.Da.Signa – Араластыр.Бер.Белгiле.

Sterilisa – Тазарт.

Repete - Ќайтала.

Da tаles doses – Осындай мөлшерде бер.

Шартты рай.

Detur.Signetur – Берiлсiн.Белгiленсiн.

Misceatur Detur.Signetur – Араластырылсын.Берiлсiн.Белгiленсiн.

Sterilisetur – Тазартылсын.

Repatatur - Ќайталансын.

Detur tales doses – Осындай мөлшерде берiлсiн.

Рецепте қолданылатын fio, fieri

fio, fieri б±рыс етiстiгi жiктелген кезде активтi түрдiң жалғауын пайдаланады, ал аудармада пассивтi мағына бередi. Б±л етiстiктiң шартты райы fi – негiзiне а–ж±рнағы жалғану арқылы жасалады. 3-жақта жекеше түрде – fiat, 3 жақта көпше түрде – Fiant.

fio,- fieri – жасалу, қ±рылу етiстiгi, misce – етiстiгiнен кейiн жазылады. Мыс: Misce fiat + iлiк септiгiндегi дәрiлiк форма жасалады; Misce, fiat pulvis – араластыр,±нтақ жасалынсын. Б±л етiстiк рецепте бiрнеше дәрi-дәрмектер атауларынан кейiн, оларға қандай дәрiлiк форма жасау кезiнде қолданылады. Етiстiктен кейiн дәрiлiк формалар атаулары: ±нтақтар, жаѓылма, пасталар, с±йық жаѓылмалар, эмульсиялар көп жағдайда жекеше түрде қолданылады, ал өсiмдiктер жиынтығы көпше түрде жазылады.

Fio, Fieri – етiстiгiнiң рецепте қолданылуы (жекеше түрде).

Misce, fiat pulvis – араластыр, ±нтаќ жасалынсын.

Misce, fiat unguentum – араластыр, жағылмажасалынсын.

Misce, fiat linimentum – араластыр, с±йық жаѓылма жасалынсын.

Misce, pasta – аралыстыр, сыѓынды жасалынсын

Misce, flat emulsum – аралыстыр, эмульсия жасалынсын

Misce, flat suppositorium – араластыр, суппозиторий (балауыз) жасалынсын

Misce, flat suppositorium vaginale – араластыр, қынаптық суппозиторлар (балауыздар) жасалынсын
Жаңа сөздер

Етiстiктер: Addo, ere 3-қосу

Audio,ire 4-есту

Curo, are 1-емдеу

Do, dare 1-беру

Finio, ire 2-аяқтау

Misceo, ere 2-араластыру

Recipio, ere 3-алу

Repeto, ere 3-қайталау

Salveo, ere 3-аман болу

Signo, are 1-белгiлу

Steriliso, are 1-стерилендiру

Valeo, ere ІІ – сау болу

Vetro, ere ІІІ б±ру.

Дәрiлiк өсiмдiктер атаулары:

Convallaria, ae f – ландыш, меруерт гүл

Eucalyntus, i f – эвкалит

Menta, (ae) f piperita – жалбыз

Salvia, ae f – шалфей, ќырмызы гүл

Valeriana, ae f – валериане, шүйгін шµп

Дәрi-дәрмектер:

Adrenalinum, -i n – адреналин

Amidopyrinum, -i n – амидопирин

Dibazolum, i n – дибазол

Ichtyolum, i n – ихтиол

Norsulfasolum, i n – норсульфазоль

Nobocainum, i n – новокаин

Oleum ricini – кастор майы

Papaverinum, i n – папаверин

Solutio Ammonii castici – нашатыр спиртi

Sulfadimezinum, i n – сульфадемизин

Synthomycinum, i n – синтомицин

Xeroformium, i n – ксероформ

Басқа сөздер

Rectificatus, a, um – тазартылѓан

Spritus, us, m – спирт

Spirituosus, a, um – спирттелген

I. Етiстiктiң бұйрық және шартты райларын жасаңдар.

Белгiлеу, тазарту, беру, емдеу, араластыру, қолдану, қайталау, өмiр сүру, сау болу, аяқтау, таңдау, қоректену.
II. Терминдердi аударыңыз.

Дибазол таблеткалары, аминазолдың жағылмасы, жалбыз т±нбасы, ксероформ жағылмасы, адреналин ерiтiндiсi, папаверин ерiтiндiсi, амидопирин түйiршiктерi, ихтиол жағылмасы, эвкалипт жапырақтарыныњ т±нбасы, йодттыњ спирттi ерiтiндiсi, эвкалипт майы, кастор майы эмульсиясы, фитин ±нтағы.

22. Тақырыбы: Табыс-Шығыс септiктерi және олардың рецепте қолданылатын жалғаулықтары

Табыс септiгi

Accusativus – толықтауыш септiк кiмдi? ненi? деген с±раққа жауап бередi.

Б±л септiктiң орта тегiнде септелетiн барлық зат есiмдер мен сын есiмдер, жiктеу түрiне қарамай мынандай ережеге бағынады:

Ass. sing (табыс септiгi жекеше түрi) жалғаулары Nom. sing (атау жекеше түрi) жалғауларымен сәйкес келедi. Мысалы: linimentum compsitum, semen dulce, tuberculum puperius.
Acc. pl (табыс көпше түрi) жалғаулары, Nom. pl (ата көпше түрi) жалғауларымен сәйкес келедi. Мысалы: linimenta composita, semina dulcia, tubercula superiora.

Ал m және f тектерiндегi зат есiмдер мен сын есiмдердiң жалғаулары мынандай:

Singularis (жекеше түрi) Pluralis (көпше түрi)

I – am I – as

II – um II – os

III – em (im) III – es

IV – um IV – us

V – em V – es

Ass. sing im – жалғауы sis-пен аяқталған грек зат есiмдерiне және tussis, is f; pertusis, is f; ferbis, is f; pelvis, is f латын зат есiмдерiне жалғанады.
Шығыс септiгi (Ablativus)

Ablativus – табыс септiгi кiмнен?неден?деген с±раққа жауап бередi.

Шыѓыс септiгiніњ жалғаулары:

Sing. (жекеше) plur (көпше)

I – a I – is

II – o II – is

III – e (i) III – ibus

IV – u IV – ibus

V – e V – ebus

3 жiктеудегi i-жалғауы 1) e, al, ar – мен аяқталған зат есiмдерге, 2) II-топтағы сын есiмдерге, 3) sis-пен аяқталған грек зат есiмдерi мен tussis, is f, ferbis, is f, pelvis, is f латын зат есiмдерiне жалғанады.

Латын тiлiнде кейбiр префикстер табыс және шығыс септiктер

iнде шылау сөздер болып қолданылады.

1. Табыс септiгiнде қолданылатын шылау сөздер:

Ad – дейiн, үшiн; ad. 20,0 – 20, граммға дейiн

да, де ad usum externum – iшу үшiн

contra – қарсы; contra tussim – жөтелге қарсы

per – арқылы, per os – ауыз арқылы

көмегiмен; per inhalationem – ингаляция көмегiмен

post – кейiн; post mortem - өлгеннен кейiн.

2. Шығыс септiгiнде қолданылатын шылау сөздер

cum – бiрге cum extracto – экстрактпен бiрге

ex – дан, ден жалғ. ex aqua – судан

pro - үшiн pro injectionibus – инъекция алу үшiн
3. Табыс және шығыс септiктерiнде бiрдей қолданылатын шылау сөздер

in, sub егер қайда? Неге? деген с±раққа жауап берсе, онда табыс септiгiнде болады. Мысалы: in vitrum – ыдысқа, sub linguam – тiл астына.
in, sub – егер қай жерде? неде? деген с±раққа жауап берсе, онда шығыс септiгiнде болады. Мысалы: in vitro – ыдыста, sub lingua – тiл астында.

Рецепте жиi қолданылатын табыс және шығыс

септiктерiндегi сөздер

Ex tempore – талапқа сай

In ampullis – ампулаларда

In capsulis – капсулаларда

In tabulettis obductis - қапталған таблеткаларда

In vitro – пробиркада (лаб. жағд.)

In vitro nigro - қара ыдыста

In vivo – тiрi организмге

Per inhalationem – ингаляция арқылы

Per os – ауыз арқылы

Per reсtum – тiк iшек арқылы

Per se – таза күйiнде

Pro auctore (pro me) – автор үшiн (мен үшiн)

Pro die – 1 күн үшiн, күндiк мөлшер

Pro dosi – 1 рет қабылдау үшiн, 1 қабылдауға арналған

Pro infantibus – балалар үшiн

Pro inhalatione – ингаляция үшiн

Pro narcosi – наркоз үшiн

Pro rentgeno – рентген үшiн

Іn oblatis - қапталған күйiнде

Іn spritz-tubаlis- шприц-түтiкте

Іn tabulettis – таблеткаларда

23. Тақырыбы: Рецепт. Оның құрылымы. Рецептегi қосымша белгiлер.

Рецепт

Сабақтың жоспары:

Рецепт және оның құрылымы.
Дәрiлiк препараттардың рецепте жазылу тәсiлi
Таблеткалар мен балауыздар атауларын рецепте жазған кезде, табыс септiгiнде қолданылуы

Рецепт (receptum – алынған, recepio, ere - алу) – дәрiгердiң фармацевтке жазбаша түрде жазған жүктемесi. Ол белгiлi формада жазылады. Онда дәрi-дәрмектердiң қалай дайындалуы, берiлуi және дәрiнi қабылдау тәсiлдерi көрсетiледi.

Рецепт құрылымы

Рецепт мынандай бөлiктерден тұрады:

Inscriptio – мекеменiң бұрыштамасы және шифры жазылады,
Datum – рецептiң жазылған күнi көрсетiлдi,
Nomen aegroti – аурудың аты-жөнi жазылады,
Aеtas aegroti – аурудың жасы, кµрсетіледі
Nomen medici – дәрiгердiң аты-жөнi,

6. Praescriptio – латын тiлiнде жазылады. Бұл бөлiм дәрiгердiң invacatio деген – қаратпа сөзiнен басталады: (Rp:) және designatio materiarum – дәрiлiк заттар мөлшерiмен көрсетiледi.

7. Subscriptio – бұл бөлiмiнде дәрiгер фармацевтке қандай дәрiлiк формада, қанша мөлшерде, қандай қорапта беру керектігiн көрсетедi.

8. Signaturа – белгiлеме; бұл бөлiмде латын тiлiнде Signa- "белгiле", немесе Signetur – "белгiленсiн" сөздерi жазылады.

Одан кейiн ұлттық тiлде дәрiнi қалай қабылдау керек тәсiлдерi айтылады.

Рецептегi қосымша жазулар

Рецептiң жоғары бөлiгiнде: Cito! Тез! немесе Statim! Жедел түрде!
Repete! - Қайтала! немесе Bis repetatur! – екi рет қайталансын! деген сөздерi жазылуы мүмкiн.

Рецептегi сөздердiң жазылу тәртiбi

Рецептегi сөздердiң жазылу тәртiбi 5 және 6 бөлiмде көрсетiледi. Рецепт – Recipe: - Ал: сөзiнен басталады. Сосын латын грамматикасы тәртiбiмен жазылады.