ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 22.11.2023
Просмотров: 88
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Дороиҳои ҷории соф
Дороиҳои моликияти худ
Расми 3 - Гурӯҳбандии дороиҳои ҷорӣ [5,саҳ. 77 ]
Олимон М.Г. Лапуста ва А.Д. Шеремет 4 гурӯҳи хавфро муайян кардааст: воситаҳои гардони бо хавфи ҳадди ақали молиягузор (маблағҳои пулӣ ва сармоягузории кӯтоҳмуддат); воситаҳои гардони бо хавфи пасти молиягузор (қарзи дебиторӣ, захираҳои истеҳсолӣ, захираҳои маҳсулоти тайёр); воситаҳои гардони бо хавфи миёнаи молиягузор (истеҳсоли нотамом, хароҷотҳои оянда) ва воситаҳои гардони бо хавфи баланди молиягузор (қарзи шубҳанок, саҳмияҳои фурӯхтанашуда ва ғайра).
Дар намудҳои гуногуни фаъолияти ташкилотҳо таркиб ва сохтори дороиҳои ҷорист. Онҳоро бисёр омилҳои истеҳсолӣ, хусусияти иқтисодӣ ва ташкилӣ муайян мекунанд.
Ба гуфтаи Б.А. Муртаханова аз нуқтаи назари менеҷмент, дороиҳои ҷории дорои хусусиятҳои мусбат ва манфӣ мебошанд, ки дар расми 2 оварда шудааст.
Расми 4 - Хусусиятҳои манфӣ ва мусбии дороиҳои гардон аз мавқеи менеҷмент
Фарқи асосии дороиҳои гардон дар он аст, ки онҳо бо мунтазамии муайян барқароршаванда мебошанд ва дар давоми як давраи истеҳсолӣ истифода бурда мешаванд.
Муомилоти дороиҳои гардон як раванди доимист, онро ба тариқи зайл нишон додан мумкин аст: фондҳои корхона ба шакли истеҳсолӣ ва аз шакли истеҳсолӣ ба шакли мол ва аз шакли молӣ боз ба шакли пул мегузаранд. Ин раванд бояд бефосила ва пайваста бошад, то корхона муътадил кор кунад. Инчунин, захираҳо дар корхона набояд ҷамъ шаванд, зеро ин раванди гардиши маблағҳоро суст мекунад. Дороиҳои ҷории ширкат дар тавозун дар боби алоҳида инъикос карда мешаванд. То ба имрӯз дар таърифи "дороиҳои гардон" дар адабиёти иқтисодӣ якдилӣ вуҷуд надорад. Шумо метавонед нишонаҳои гуногуни ин истилоҳро пайдо кунед: дороиҳои гардон, воситаҳои гардон, сармояи гардон. Ба андешаи мо, ин ба мураккабии ин категорияи иқтисодӣ - маблағҳои гардиш вобаста аст.
-
Усулҳoи асoсии таҳлили самаранок истифодабарии
дороиҳои гардон
Дар шароити иқтисоди бозорӣ барои фаъолияти мӯътадили ташкилот ва таъмини кори бефосилаи он миқдори кофии дороиҳои гардон ва сохтори оптималии онро талаб карда мешавад. Дар ҷараёни фаъолияти ташкилот арзиши дороиҳо, сохтори онҳо доимо тағир меёбад. Манбаи асосии иттилоот дар бораи ҳолат ва сохтори дороиҳои гардони ширкат тавозун аст (шакли No1) [5, с. 72].
Таҳлили дороиҳои гардон ҳамчун як марҳилаи муҳим дар баҳодиҳии ҳолати молиявии ташкилот амал мекунад, зеро онҳо дар робита бо фаъолияти молиявию хоҷагии он вазифаи хидматрасониро иҷро мекунанд ва дар ҷараёни муомилот фоида аз фурӯшро ташкил медиҳанд, ки манбаи асосии маблағҳоест, ки фаъолияти бомуваффақияти ташкилотро таъмин мекунанд. Натиҷаҳои таҳлили дороиҳои амалкунанда ҷузъи иттилоотии қабули қарорҳои идоракунӣ дар сатҳҳои гуногуни идоракунӣ мебошанд. Қарорҳои идоракунӣ ҳамчун ҷузъи зарурӣ дар татбиқи ҳамаи вазифаҳои идоракунӣ дохил карда мешаванд. Онҳо як навъ механизми татбиқи онҳо мебошанд. Аз ҷумла, муайян кардани ҳадафҳои рушди ташкилот бо интихоби онҳо аз маҷмӯи алтернативии муайяни онҳо алоқаманд аст. Ҳар як марҳилаи фаъолияти идоракунӣ бо интихоб ва баҳодиҳии дараҷаи дастрасии вазифаҳои ҳалшаванда алоқаманд аст, ки тавассути қабули қарорҳои идоракунӣ сурат мегирад
Дар адабиёти иқтисодӣ усулҳои гуногуни таҳлили дороиҳои гардон пешниҳод шудаанд ва дар доираи ин кор баррасии ҳамаи онҳо ғайриимкон аст.
Дар натиҷа, мо усулҳои маъмултарини таҳлили дороиҳои гардонро ба низом медарорем:
1. Дар таҳлили намудҳои дороиҳои гардон бояд ба гардиши онҳо, яъне суръати гардиш, инчунин давомнокии давраи пурраи амалиёт аҳамияти махсус дода шавад. Бояд нишондиҳандаҳои пасандозҳои нисбӣ ё ҷалби иловагии дороиҳои гардон, таносуби таъминоти дороиҳои гардонро бо маблағҳои худ баҳогузорӣ карда мешавад [5, с. 73].
2. Барои таҳлили самаранокии истифодаи дороиҳои гадон, коэффитсиентҳои гардиш, муттаҳидсозӣ, боркунӣ, истифодаи захираҳои моддӣ истифода мешаванд.
Барои ҳисоб кардани ҳаҷми фурӯш ба 1 сомонӣ захираҳо ва хароҷоти моддӣ ба истеҳсолот ба маблағи 1 сомонӣ гузошта шуда, нишондиҳандаҳои зеринро қайд мекунанд: самаранокии моддӣ ва истеъмоли моддӣ.
Таваҷҷӯҳи махсус ба таҳлили қарзҳои дебиторӣ тавассути ҳисоб кардани коэффитсиентҳо дода мешавад: қарзи мӯҳлатнашуда, гардиш, вазнинӣ, давомнокии гардиш дар рӯзҳо ва таъсири сармоягузорӣ ба қарзҳои дебиторӣ.
3. Таҳлили гардиши муомилоти дороиҳои гардон ва маҷмӯӣ барои баҳодиҳии ҳиссаи дороиҳои ҷориро дар тавозуни ташкилот ифода мекунад. Муомилоти дороиҳои гардонро аз рӯи намудҳо таҳлил мекунад [50, с. 26].
Барои таҳлили давомнокии давраи истеҳсолӣ ва тиҷоратӣ бояд чунин ҳисоб карда шавад: давомнокии харид; давомнокии нигаҳдории захираҳо; давомнокии раванди истеҳсолот. Ҳамчун як ҷузъи ҷудонашавандаи таҳлили дороиҳои гардон ин таҳлили нақдҳо, қарзҳои дебиторӣ ва кредиторӣ қайд карда шудааст.
Амалан дар ҳар як усули таҳлили дороиҳои гардони ташкилот баҳодиҳии самаранокии истифодаи онҳо қайд карда мешавад, ки бо нишондиҳандаҳои гардиш ҳам дар маҷмӯъ ва ҳам барои унсурҳои алоҳидаи дороиҳои гардиш тавсиф карда мешавад. Дар байни нишондиҳандаҳо инҳо ҳисоб карда мешаванд:
- нишондиҳандаи дороиҳои гардон;
- давомнокии як гардиш;
- бақияи миёнаи дороиҳои гардон;
- коэффитсиенти боркунии маблағҳо дар муомилот [8, с. 106].
Самаранокии методологияе, ки барои таҳлили дороиҳои ҷорӣ истифода мешавад, аз доираи ташкилот вобаста аст, ки дар асоси он таҳлил гузаронида мешавад. Нишондиҳандаҳо ва таносубҳои алоҳида барои ташкилотҳое, ки бо тиҷорат машғуланд ва барои ташкилотҳои саноатӣ нишондиҳандаҳои алоҳида пешбинӣ шудаанд. Дурустии натиҷаи бадастомада, ки дар асоси он рушди минбаъдаи ташкилот пешбинӣ карда мешавад, аз нишондиҳандаҳои интихобшуда барои таҳлили дороиҳои гардон вобаста аст.
Аз ҳамаи ин гуфтаҳои боло хулоса баровардан мумкин аст, ки мундариҷаи муҳими методологияи таҳлили дороиҳои гардишӣ аз хусусиятҳои фаъолияти ташкилот, миқёси он, сиёсати молиявӣ, ҷанбаҳои ташкилӣ ва омилҳои дигар вобаста аст. Инчунин бояд қайд кард, ки усулҳои таҳлили дороиҳои гардони пешниҳоднамудаи олимони Русия ва хориҷӣ самтҳои гуногуни таҳлил доранд. Агар натиҷаҳои усулҳои муаллифони рус асосан ба корбарони дохилӣ нигаронида шуда бошанд, яъне барои муносибгардонии раванди фаъолияти ташкилот, натиҷаҳои усулҳои муаллифони хориҷӣ на танҳо ба корбарони дохилӣ, балки ба корбарони беруна низ равона карда шудаанд. Аз ин рӯ, муаллифон таҳлили на танҳо ҳолати дороиҳои гардон ва самаранокии истифодаи онҳоро, балки инчунин нишондиҳандаҳоро, ки бевосита дороиҳои гардон - даромаднокӣ, пардохтпазирӣ, пардохтпазирӣ мебошанд, зарур мешуморанд.
Дар навбати худ, нишондиҳандаҳои самаранокии истифодаи дороиҳои ҷориро тавассути нишондиҳандаҳои самарабахши ташкилот муайян мекунанд. Нишондиҳандаҳои фаъолияти ташкилот потенсиали истеҳсолӣ ва молиявии онро объективӣ инъикос мекунанд ва барои ҳисоб кардани натиҷаҳои фаъолияти ташкилот, ки бо истифодаи ҷалб дар иқтисодиёти истеҳсолот ва захираҳои молиявӣ тавсиф карда мешаванд, асос мебошанд. Аз ин рӯ, ҷузъи иттилоотии баҳисобгирии молиявиро дар робита бо ташаккули нишондиҳандаҳои самарабахши фаъолияти ташкилот такмил додан зарур аст [5, с. 74].
Ҳамин тариқ, роҳи ҳалли масъалаҳои таҳлили дороиҳои гардон аз таҳияи муносибати ягона ба методологияи таҳлил ва такмили ҷузъи иттилоотии таҳлили дороиҳои ҷорист.
Системаи мутавозуни нишондиҳандаҳо воситаи идоракунии сармояи гардишӣ дар асоси баҳодиҳии самаранокии истифодаи онҳо тавассути маҷмӯи нишондиҳандаҳои ба тарзе интихобшуда ба ҳисоб гирифта мешавад, ки тамоми ҷанбаҳои фаъолияти онҳо, ки аз нуқтаи назари татбиқи стратегия муҳиманд, ба ҳисоб гирифта мешаванд.
Системаи нишондиҳандаҳо имкон медиҳад, ки дастрасии ҳадафҳои гузошташуда арзёбӣ карда шавад ва посухи фаврӣ қабул карда шавад [13, с. 92].
Таҳлили дороиҳои гардон дар якчанд марҳила гузаронида мешавад. Дар марҳилаи аввал, динамикаи дороиҳои гардон баҳогузорӣ карда мешаванд. Марҳилаи навбатии таҳлил баҳодиҳии динамикаи таркиб ва сохтори дороиҳои гардони ташкилотро дар заминаи унсурҳои асосии онҳо ташкил медиҳад.
Ғайр аз он, самаранокии истифодаи дороиҳои гардон баҳогузорӣ карда мешавад. Ҳисобкунии коэффитсиентҳои гардиш барои ҳар як унсури дороиҳои гардиш дар ҷадвали 4 оварда шудааст.
Ҷадвали 4 – Нишондиҳандаҳои гирдшардиш аз рӯи унсурҳои дороиҳои гардон
| № | Нишондиҳанда | Тарзи ҳисоб | Моҳияти нишондиҳанда |
| 1 | Нишондиҳандаи гардиши дороиҳои гардон | Нгдг = Д/Дг Д – даромад; Дг – дороиҳои гардон | суръати гардиши дороиҳои ҷориро инъикос менамояд ва шумораи гардишҳои дороиҳои ҷориро дар ин давра нишон медиҳад. |
| 2 | Нишондиҳандаи гардиши маҳсулоти тайёр | Нгм = Д/ Мт Мт – махсулоти тайёр | суръати гардиши маҳсулоти тайёрро тавсиф мекунад ва миқдори гардишҳои маҳсулоти тайёрро дар ин давра нишон медиҳад |
| 3 | Нишондищандаи гардиши захира | Нгз = ААМ/ЗММ АММ-арзиши аслии маҳсулот; ЗММ – захираи молию моддӣ | Дороиҳои гардони софро, ки барои маблағгузории захираҳои молию моддӣ дар давра сарф шудаанд, қайд менамояд. |
| 4 | Нишондиҳандаи гардиши қарзи дебиторӣ | Нгқд = Д/ Қд Қд – қарзи дебиторӣ | шумораи гардишҳои қарзҳои дебиторӣ дар давраи таҳлилшударо нишон медиҳад |
| 5 | Нишондиҳандаи гардиши воситаи пулӣ ва маблағгу-зории кӯтоҳмуддат | Нгдм = Д/ВП+Мк ВП – воситаи пулӣ; Мк – маблағгу-зории кғтоҳмуддат | шумораи гардишҳои пулӣ ва сармоягузориҳои кӯтоҳмуддати молиявиро дар давраи таҳсил нишон медиҳад |