Файл: Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 718
Скачиваний: 13
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
qo’yidagicha to’ldiriladi (namuna):
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
FILOLOGIYA FAKULTETI
MUMTOZ ADABIYOT TARIXI KAFEDRASI
« TASAVVUF VA BADIIY IJOD » fani
Mavzu: Tasavvuf adabiyotida “ko’ngil” timsoli.
Kurs ishi
2021- 2021 o’quv yili
Bajaruvchi: 4-kurs 01-guruh talabasi: Qahhorova Zilola
Ilmiy rahbar: ________________________
Kurs ishi O’zbek adabiyoti tarixi kafedrasi komissiyasida himoya qilindi va _____ ga baholandi. (Bayonnoma № ____ 2021)
Komissiya raisi: _______________________________
Komissiya a’zolari: _____________________________
Samarqand – 2021
Kurs ishining ikkinchi sahifasida ishning rejasi keltiriladi (mazkur qo’llanmada keltirilgan rejalarga talaba ijodiy yondoshishi, uni kengaytirishi, to’ldirishi, qismlari (punktlari)ni o’rnini almashtirishi mumkin) hamda shu asos va tartibda rejaning mazmuni yoritiladi.
Kurs ishining oxirida ikki yoki uch varaq toza qog’oz qoldirilsa va unda ilmiy rahbarning taqrizi, kurs ishining himoyada olgan ballari qayd etilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Kurs ishining himoyasi vaqtini kafedra belgilaydi. Himoyada kafedra a’zolari va talabalar ishtirok etadilar. Talaba tanlagan mavzuni, uning mohiyatini, ahamiyatini tushuntirib beradi, so’ngra mavzuga oid savollarga javoblari ham tinglanadi.
Kurs ishi himoyasi tugagach, u komissiya tomonidan baholanadi va uning ballari e’lon qilinadi.
Mazkur qo’llanmani tayyorlashda Istiqlol mafkurasi va adabiyotshunoslikni o’rganish sohasida yaratilgan yangi darsliklar, qo’llanmalar, ilmiy izlanishlar hisobga olindi. «O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi» fani bilan bog’liq barcha nazariy qonun-qoidalarni tahlil va tadqiq etishga bosh diqqat qaratildi.
KURS ISHI UCHUN MAVZULAR
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
FILOLOGIYA FAKULTETI
MUMTOZ ADABIYOT TARIXI KAFEDRASI
“ TASAVVUF VA BADIIY IJOD ”
FANIDAN BMI MAVZULARI BANKI VA UNI BAJARISH
BO`YICHA USLUBIY TAVSIYALAR
BMI mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar
Bitiruv malakaviy ishi (keyingi satrlarda malakaviy ish) – oliy o’quv yurti bakalavriatida talabalarni o’qitishning yakuniy bosqichidir.
Malakaviy ishning asosiy maqsadi:
talabalarning leksiya, seminar, tajriba va amaliy mashg’ulotlarda, mustaqil faoliyatda olingan nazariy va amaliy ko’nikmalarni malakaviy ishni tayyorlashda qo’llay olishini namoyish etish;
ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalar asosida talabalar olgan taqdimot ko’nikmalarini ifodalash, himoya vaqtida malakaviy ish bajarilishi natijalari bo’yicha o’zini ishonchli tuta olish, har xil texnik vositalar va ularning dasturlaridan foydalana olish qobilyatini ko’rsatish;
o’quv jarayonida talabalarda shakllangan kommunikativ ko’nikmalarini yarata olish xususiyatini namoyish etish, o’z nuqtai nazarini himoya qila olish va murosaga kelish, dialogga qo’shilish, mohiyati bo’yicha savollarga asoslangan javob berish, qoidaga rioya qilgan holda bahslashish, muzokaralar va davra suhbatlarida qatnashish etikasini namoyish etish hususiyatlarini rivojlantirish;
ishlab chiqarishda zarur bo’lgan hamkorlikdagi ishlar ko’nikmalarini rivojlantirish, talabalarda guruh bilan ishlash ko’nikmalarini faollashtirish, oldinga qo’yilgan maqsadni bajarish bo’yicha qo’shimcha tashabbus ko’rsatish qobiliyatini kengaytirish, umumiy masalalarni yechishda hamkorlar bilan ishlash ko’nikmalarini mustahkamlash;
muammoli vaziyatlarni tahlil qilish ko’nikmalarini keys stadiylarni yechish, ishbilarmon o’yinlarini o’tkazish, loyixalarni tayyorlash, g’oyalarni generasiya qilish va qarorlarni qabul qilishning nostandart usullarini topish namoyish etish;
ijodiy mustaqil ishlash, ma’lumotlarni izlash, yig’ish, ishlov berish va saqlash uchun zamonaviy kompyuter va axborot texnologiyalardan foydalana olish, ishlab chiqilayotgan masalaning (muammoning) qo’yilish jarayonidan boshlab, uni to’la nixoyasiga yetkazishgacha mas’uliyatni xisetishga o’rgatish, yuqori tashkilotlarga analitik xatlar yozish amaliy ko’nikmalarini rivojlantirish;
Bitiruv malakaviy ishida quyidagi masalalar yechimi ko’rsatilishi lozim:
tanlangan mavzuning dolzarbligini ilmiy asoslash;
tadqiqotning maqsadi va vazifalarini aniq ifoda etish;
tadqiqot obyekti va predmetini aniqlash;
tadqiqot usuli yoki uslubiyatini tanlash;
tadqiqot jarayonini atroflicha yoritish;
tadqiqot natijalarini tahlil qilish;
xulosalarni izohlash, olingan natijalarga baho berish, amaliy ahamiyatga loyiq aniq tavsiflar berish kerak.
Bitiruv malakaviy ishni tayyorlashda talabalar quyidagilarni bajarishi lozim:
tanlangan mavzuning ilmiy iqtisodiy qiyosiy tahlil asosida dolzarbligini asoslab berish;
yechiladigan ilmiy iqtisodiy muammo bo’yicha qiyosiy sharh va muammoning hozirgi holatini tahlil qilish;
ilmiy iqtisodiy talablarni izohlash, qo’yilgan masala yuzasidan ilmiy yechimning mumkin bo’lgan variantlarini tahlil qilish va ulardan optimal variantni tanlash;
ilmiy iqtisodiy muammoni yechish natijasida tegishli hulosalar va takliflarni izohlash, iqtisodiyotning biror bir sektorida undan foydalanish imkoniyatlarini aniqlash kerak.
Bitiruv malakaviy ishlarning mavzusini tanlash
Malakaviy ishlar mavzusi mutaxassis chiqaruvchi kafedra tomonidan belgilanadi va oliy o’quv yurti yoki fakultetning ilmiy kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Malakaviy ishlar mavzusining yillik ro’yxati bitiruv amaliyoti boshlanishiga qadar yoki bitiruv kursining boshida e’lon qilinadi.
Malakaviy ishni bajarishda talabaning kurs ishi, keys stadiylar, vaziyatli o’yinlar, loyixalar tayyorlash mobaynida orttirilgan tajribasi katta ahamiyatga ega. Shu bois ilmiy izlanishlarni uzviyligini ta’minlash maqsadida talabalarga o’z tanlab olgan mavzulari bo’yicha kurs ishi yozish, keys stadiy tayyorlash, vaziyatli o’yinlar o’tkazish, malakaviy ish yozishga sharoit yaratish lozim.
Talabalarga malakaviy ishlarning mavzularini tanlash huquqi beriladi. Talaba yoki talabaning o’qishi uchun to’lov kontrakt mablag’ini to’lovchi buyurtmachi zaruriy asoslar bilan malakaviy ishlar mavzusi bo’yicha o’z variantlarini taklif etishlari mumkin. Korxonalar buyurtmasi asosida tayyorlanadigan bitiruv malakaviy ishlarning afzalligi shundan iboratki, korxona talabalaga ilmiy izlanish olib borishiga to’liq sharoit yaratadi hamda kerakli ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Shu bilan birga muallif tomonidan tavsiya etilayotgan takliflarni ishlab chiqarishga joriy etishga barcha shart sharoitlar yaratadi va ilmiy izlanishlar natijasidan manfaatdor bo’ladi. Ilmiy izlanishlar natijalari tadbiq etilganligi haqida kerakli dalolatnomani beradi (ilova № ).
Malakaviy ish mavzusi va raxbarni talabaga biriktirish kafedraning taqdimnomasi bo’yicha rektorning buyrug’i bilan rasmiylashtiriladi.
Malakaviy ish rahbari, ishning mavzusiga muvofiq, talabaga malakaviy ishga tegishli materiallarni to’plash bo’yicha (jumladan, malakaviy amaliyot o’tkazish davrida xam) topshirik, beradi(ilova ). Topshiriq malakaviy ish bilan birgalikda Davlat attestasiya komissiisiga taqdimetiladi.
Malakaviy ish mavzusini tanlash talaba uchun o’ta muhim hisoblanadi. To’g’ri tanlangan mavzu talabaga 50%dan ziyodga ishni muvaffaqiyatli bajarishga sharoit yaratadi. Malakaviy ishlar mavzusi odatda zamonaviy, ilm va texnikaning dolzarb, kam o’rganilgan masalasiga bag’ishlanadi.
Mavzuni to’g’ri tanlashga quyidagi ishlar yordam beradi:
bitiruv malakaviy ishlar mavzulari kataloglari bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy konferensiya va seminarlar tezislari to’plamlari bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy jurnallardagi maqolalar bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy adabiyotlar bilan tanishish.
Bu jarayon quyidagicha amalga oshirilishi mumkin:
Kitob, ilmiy jurnal, maqolalar to’plami, tezislar
to’plami bilan ishlash jarayonining tarkibi.
I. Bosqich – adabiyotlarni, mundarijani tezkor ko`zdan kechirish va keraklilarni belgilab olish. Maqsad – tezlikda kerakli va qiziqarli materialni topish.
Agarda siz, jurnal, to`plam tarkibiy tuzilmasini, sizga tanish olim va tadiqotchilar familiyasini bilsangiz, u holda ma`lum bir mavzudagi materialni izlash ancha yengillashadi. Jurnal yoki to`plamga birinchi marotaba murjat qilganda o`qish zarur bo`lgan maqolalar nomlari hoshiyalaridagi belgi qo`yish foydadan holi bo`lmaydi.
II. Bosqich – belgilab qo`yilgan maqolalarni chuqur qarab chiqish.
Maqsad – zaruriy ma`lumotlarni olish.
Ushbu bosqichda talaba o`zini matndagi kerakli joylarni alohida belgilash, ajratish, matnni alohida ma`noli bo`limlarga bo`lish , qirqimlar qilish ko`nikmalariga ega bo`ladi.
Bitiruv malakaviy ishni tarkibiy tuzilishi.
Bitiruv malakaviy ishi mustaqil ilmiy tadqiqot ishi bo’lganligi sababli u quyidagi tarkibiy qismlardan tuzilishi zarur:
bitiruv malakaviy ishning sar varag’i; mundarija; kirish qism;
asosiy qism (ilmiy izlanishning nazariy, tajriba tadqiqotlar natijasi) 2 – 3 bob yozilishi tavsiya etiladi;
xulosa va takliflar; o’rganilgan va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati; ilovalar.
Sar varag’ bitiruv malakaviy ishning birinchi varag’i hisoblanib belgilangan talablar asosida to’ldiriladi (ilova № ).
Mundarijada kirish, asosiy qismning boblarining va ularga tegishli paragraflar nomlari, ularning ishda boshlanishi joylashgan betlari va boshqa bo’limlar ko’rsatiladi. Mundarijadagi sarlavxalar malakaviy ishning asosiy matnidagi sarlavxalar bilan bir xil bo’lishi shart.
Kirish qismida malakaviy ishning dolzarbligi asoslanadi, amaliy ahamiyati, ilmiy yangilik yoki muammolik tomonlari aks ettiriladi, tadqiqot predmeti, obyekti, malakaviy ishda ko’rib chiqiladigan muammolar, ishning maqsad va vazifalari belgilab beriladi.
Kirish qismida quyidagilar yoritilishi lozim:
tadqiqot mavzusining dolzarbligi;
ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari;
mavzuning o’rganilish darajasining qiyosiy tahlili;
tadqiqotning ilmiy yangiligi;
tadqiqot predmeti va obyekti;
tadqiqotning ilmiy axamiyati.
Asosiy qismning tarkibi malakaviy ishning qaysi turga mansub ekanligiga bog’liq – hisob analitik yoki bo’lmasa muammoli tadqiqotlar.
Hisob analitik ishlarda talabalar iqtisodiyotning muayyan sohasi, hududi yoki boshqa tarkibiy qismiga bog’lagan holda amaliyotning konkret masalasini hal etishga o’zini bag’ishlaydi.
Muammoli tadqiqot ishlarda talabalar chuqur ilmiy izlanishlar olib borib muayyan bir muammoni ilmiy tarzda yechilishini hal etib beradilar.
Asosiy qismning boblarini soni va mazmuni ishni turiga qarab belgilanadi. Odatda birinchi bobda tadqiqot olib borilgan obyekt bo’yicha qisqacha ma’lumot berish bilan birga mavzuning umumiy nazariy masalalari, mavzuga mos keladigan tashkilot, muassasa, korxona yoki birlashmaning qisqa tavsifnomasi berilishi lozim. Mazkur bobda quyidagi paragraflar o’zaro mantiqiy izchillikda beriladi:
tadqiqot obyektining funksiyalari, vazifalari, sohasi;
tashkiliy tuzilma, boshqaruv tizimi, uning tashqi va ichki aloqalarining o’ziga xosligi;
tadqiqot obyektining texnik iqtisodiy ko’rsatkichlari;
tadqiqot obyektida mavjud kamchilik va muammolar;
muqobil vazifalarni nazariy va amaliy hal etishning umumiy usullari.
Ikkinchi bobda ko’rilayotgan masalaning hozirgi ahvoli tahlil qilinadi, amaliyot davrida to’plangan statistik materiallar asosida tadqiqot obyektida mavjud kamchiliklarni yo’qotishga qaratilgan takliflar va tavsiyalari asoslanishi kerak. Tajriba orttirish vaqtida yig’ilgan hamda tadqiqot jarayonida tahlil qilingan meteriallar hal qilinmagan masalalar, muammolarni aniqlash va shunga muvofiq xulosalar keltiriladi. Muammoni o’rganish uslub va uslubiyati yoritiladi. Shunday qilib, ikkinchi bob malakaviy ish mazmunining asosiy g’oyasini ifodalaydi. Uchinchi bobda muallif tomonidan o’rganib chiqilgan materiallar tahlili asosida erishilgan natijalar, yangiliklari, ixtirolar, me’yoriy ko’rsatkichlar, tavsiya etilayotgan texnologik jarayonlar asoslab beriladi, shunga mos jadvallar tavsiya etiladi, taklif etilayotgan obyektni takomillashtirish yo’llari, iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi, ilgari surilayotgan g’oya va takliflar ilmiy jihatdan asoslanadi.
Xulosa va takliflar qismi malakaviy ishning umumiy xajmining 5-7 foizini tashkil etadi. Unda ish mazmuni bo’yicha ishlab chiqilgan xulosalar va aniq takliflar, erishilgan natijalar mujassamlashtiriladi. Malakaviy ish ayrim boblardagi xulosalar va takliflar bilan ham tugallanishi mumkin, ammo undan eng muximlari ishning oxirida, ya’ni xulosa bo’limida aks ettirilishi kerak.
Asosiy qism tarkibi malakaviy ish rejasida beriladi. Reja quyidagilarni amalga oshirishga imkon yaratadi:
- fikrlar ketma ketligini o’zida mujassam etadi va umumlashtiradi;
- matn mazmunini ochib beradi;
- manba mazmunini xotirada tiklaydi;
- konspekt va tezislar o’rnini bosadi;
- har xil turdagi yozishmalar, ma’ruza, xabarnoma, hisobot tuzishga yordam beradi;
- amaldagi yozmani yaxshilaydi;
- o’z o’zini nazorat qilishni tezlashtiradi;
- e’tiborning bir nuqtada bo’lishligiga va mashg’ulotlarni rag’batlantirishga imkon beradi;
yaxshi tanish matnning xotirada paydo bo’lishida foydalaniladi.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
FILOLOGIYA FAKULTETI
MUMTOZ ADABIYOT TARIXI KAFEDRASI
« TASAVVUF VA BADIIY IJOD » fani
Mavzu: Tasavvuf adabiyotida “ko’ngil” timsoli.
Kurs ishi
2021- 2021 o’quv yili
Bajaruvchi: 4-kurs 01-guruh talabasi: Qahhorova Zilola
Ilmiy rahbar: ________________________
Kurs ishi O’zbek adabiyoti tarixi kafedrasi komissiyasida himoya qilindi va _____ ga baholandi. (Bayonnoma № ____ 2021)
Komissiya raisi: _______________________________
Komissiya a’zolari: _____________________________
Samarqand – 2021
Kurs ishining ikkinchi sahifasida ishning rejasi keltiriladi (mazkur qo’llanmada keltirilgan rejalarga talaba ijodiy yondoshishi, uni kengaytirishi, to’ldirishi, qismlari (punktlari)ni o’rnini almashtirishi mumkin) hamda shu asos va tartibda rejaning mazmuni yoritiladi.
Kurs ishining oxirida ikki yoki uch varaq toza qog’oz qoldirilsa va unda ilmiy rahbarning taqrizi, kurs ishining himoyada olgan ballari qayd etilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Kurs ishining himoyasi vaqtini kafedra belgilaydi. Himoyada kafedra a’zolari va talabalar ishtirok etadilar. Talaba tanlagan mavzuni, uning mohiyatini, ahamiyatini tushuntirib beradi, so’ngra mavzuga oid savollarga javoblari ham tinglanadi.
Kurs ishi himoyasi tugagach, u komissiya tomonidan baholanadi va uning ballari e’lon qilinadi.
Mazkur qo’llanmani tayyorlashda Istiqlol mafkurasi va adabiyotshunoslikni o’rganish sohasida yaratilgan yangi darsliklar, qo’llanmalar, ilmiy izlanishlar hisobga olindi. «O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi» fani bilan bog’liq barcha nazariy qonun-qoidalarni tahlil va tadqiq etishga bosh diqqat qaratildi.
KURS ISHI UCHUN MAVZULAR
-
Ahmad Yassaviy “Hikmatlar”ida tasavvuf masalalari. -
Nosiruddin Rabg’uziy hayoti va ijodining manbalari. -
“Qisasi Rabg’uziy” (“Qisas ul-anbiyo”)da hikoyalarning badiiy xususiyatlari. -
Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asari, uning badiiyati. -
Atoyining lirik merosi. -
Sayyid Qosimiy dostonlari. -
Husayniy lirikasining badiiy xususiyatlari. -
Lutfiyning ijodiy faoliyati. -
Pahlavon Mahmud ruboiylari. -
Sayfi Saroyining “Gulistoni bit-turki” asari -
Alisher Navoiyning ilmiy merosi. -
Alisher Navoiyning «Nasoyimu-l-muhabbat» asarida so’fiylar talqini. -
XVI-XVIIIasrlarda adabiy muhit va ijodiy maktablar. -
Mashrab hayoti va ijodi haqida ma’lumot beruvchi manbalar. -
Munisning she’riy merosi. -
Boburning ilmiy-falsafiy merosi. -
Xorazm tarjima maktabi. Dilovarxo’ja, Munis, Ogahiy. -
Munisning tarjima va tarixiy asarlari. -
Muhammadrizo Ogahiy hayoti va ijodining manbalari. -
Ogahiyning she’riy merosi. -
So’fi Ollohyor ijodi. -
Uvaysiyning she’riy merosi. -
Uvaysiyning epik asarlari. -
Mashrabning ilmiy biografiyasi (Fitrat maqolasi asosida). -
Uvaysiy she’riyatida ishq talqini. -
Alisher Navoiy g’azallarining g’oyaviy-badiiy xususiyatlari. -
Alisher Navoiy “Xamsa”si va uning Sharq adabiyotida tutgan o’rni. -
Alisher Navoiy “Hayrat ul-abror” dostonining g’oyaviy-badiiy xususiyatlari. -
Alisher Navoiy “Hayrat ul-abror” dostonidagi maqolotlar va hikoyatlar talqini. -
Alisher Navoiy “Farhod va Shirin” dostonining badiiy xususiyatlari. -
Alisher Navoiy “Layli va Majnun” dostonidagi badiiy mahorat qirralari. -
Alisher Navoiy “Sab’ayi sayyor” dostonining g’oyaviy-badiiy xususiyatlari. -
Alisher Navoiy “Saddi Iskandariy” dostoni g’oyaviy xususiyatlari. -
XVI-XIXasrda yaratilgan tazkiralar. -
“Sabot ul-ojizin” asarining badiiy xususiyatlari. -
“Husnu Dil” dostonining adabiyotdagi o’rni. -
Huvaydo “Rohati dil” dostonining ma’rifiy-adabiy qimmati. -
Mashrab she’riyatida talmehning o’rni. -
Huvaydo “Rohati dil” dostonidagi hikoyatlar va ularning ahamiyati. -
Ogahiy ijodida kichik janrlar takomili. -
“Muzakkiri ahbob” tazkirasida XVIasr adabiy hayoti talqini. -
Mashrab ijodida oshiq timsoli.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
FILOLOGIYA FAKULTETI
MUMTOZ ADABIYOT TARIXI KAFEDRASI
“ TASAVVUF VA BADIIY IJOD ”
FANIDAN BMI MAVZULARI BANKI VA UNI BAJARISH
BO`YICHA USLUBIY TAVSIYALAR
BMI mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar
Bitiruv malakaviy ishi (keyingi satrlarda malakaviy ish) – oliy o’quv yurti bakalavriatida talabalarni o’qitishning yakuniy bosqichidir.
Malakaviy ishning asosiy maqsadi:
talabalarning leksiya, seminar, tajriba va amaliy mashg’ulotlarda, mustaqil faoliyatda olingan nazariy va amaliy ko’nikmalarni malakaviy ishni tayyorlashda qo’llay olishini namoyish etish;
ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalar asosida talabalar olgan taqdimot ko’nikmalarini ifodalash, himoya vaqtida malakaviy ish bajarilishi natijalari bo’yicha o’zini ishonchli tuta olish, har xil texnik vositalar va ularning dasturlaridan foydalana olish qobilyatini ko’rsatish;
o’quv jarayonida talabalarda shakllangan kommunikativ ko’nikmalarini yarata olish xususiyatini namoyish etish, o’z nuqtai nazarini himoya qila olish va murosaga kelish, dialogga qo’shilish, mohiyati bo’yicha savollarga asoslangan javob berish, qoidaga rioya qilgan holda bahslashish, muzokaralar va davra suhbatlarida qatnashish etikasini namoyish etish hususiyatlarini rivojlantirish;
ishlab chiqarishda zarur bo’lgan hamkorlikdagi ishlar ko’nikmalarini rivojlantirish, talabalarda guruh bilan ishlash ko’nikmalarini faollashtirish, oldinga qo’yilgan maqsadni bajarish bo’yicha qo’shimcha tashabbus ko’rsatish qobiliyatini kengaytirish, umumiy masalalarni yechishda hamkorlar bilan ishlash ko’nikmalarini mustahkamlash;
muammoli vaziyatlarni tahlil qilish ko’nikmalarini keys stadiylarni yechish, ishbilarmon o’yinlarini o’tkazish, loyixalarni tayyorlash, g’oyalarni generasiya qilish va qarorlarni qabul qilishning nostandart usullarini topish namoyish etish;
ijodiy mustaqil ishlash, ma’lumotlarni izlash, yig’ish, ishlov berish va saqlash uchun zamonaviy kompyuter va axborot texnologiyalardan foydalana olish, ishlab chiqilayotgan masalaning (muammoning) qo’yilish jarayonidan boshlab, uni to’la nixoyasiga yetkazishgacha mas’uliyatni xisetishga o’rgatish, yuqori tashkilotlarga analitik xatlar yozish amaliy ko’nikmalarini rivojlantirish;
Bitiruv malakaviy ishida quyidagi masalalar yechimi ko’rsatilishi lozim:
tanlangan mavzuning dolzarbligini ilmiy asoslash;
tadqiqotning maqsadi va vazifalarini aniq ifoda etish;
tadqiqot obyekti va predmetini aniqlash;
tadqiqot usuli yoki uslubiyatini tanlash;
tadqiqot jarayonini atroflicha yoritish;
tadqiqot natijalarini tahlil qilish;
xulosalarni izohlash, olingan natijalarga baho berish, amaliy ahamiyatga loyiq aniq tavsiflar berish kerak.
Bitiruv malakaviy ishni tayyorlashda talabalar quyidagilarni bajarishi lozim:
tanlangan mavzuning ilmiy iqtisodiy qiyosiy tahlil asosida dolzarbligini asoslab berish;
yechiladigan ilmiy iqtisodiy muammo bo’yicha qiyosiy sharh va muammoning hozirgi holatini tahlil qilish;
ilmiy iqtisodiy talablarni izohlash, qo’yilgan masala yuzasidan ilmiy yechimning mumkin bo’lgan variantlarini tahlil qilish va ulardan optimal variantni tanlash;
ilmiy iqtisodiy muammoni yechish natijasida tegishli hulosalar va takliflarni izohlash, iqtisodiyotning biror bir sektorida undan foydalanish imkoniyatlarini aniqlash kerak.
Bitiruv malakaviy ishlarning mavzusini tanlash
Malakaviy ishlar mavzusi mutaxassis chiqaruvchi kafedra tomonidan belgilanadi va oliy o’quv yurti yoki fakultetning ilmiy kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Malakaviy ishlar mavzusining yillik ro’yxati bitiruv amaliyoti boshlanishiga qadar yoki bitiruv kursining boshida e’lon qilinadi.
Malakaviy ishni bajarishda talabaning kurs ishi, keys stadiylar, vaziyatli o’yinlar, loyixalar tayyorlash mobaynida orttirilgan tajribasi katta ahamiyatga ega. Shu bois ilmiy izlanishlarni uzviyligini ta’minlash maqsadida talabalarga o’z tanlab olgan mavzulari bo’yicha kurs ishi yozish, keys stadiy tayyorlash, vaziyatli o’yinlar o’tkazish, malakaviy ish yozishga sharoit yaratish lozim.
Talabalarga malakaviy ishlarning mavzularini tanlash huquqi beriladi. Talaba yoki talabaning o’qishi uchun to’lov kontrakt mablag’ini to’lovchi buyurtmachi zaruriy asoslar bilan malakaviy ishlar mavzusi bo’yicha o’z variantlarini taklif etishlari mumkin. Korxonalar buyurtmasi asosida tayyorlanadigan bitiruv malakaviy ishlarning afzalligi shundan iboratki, korxona talabalaga ilmiy izlanish olib borishiga to’liq sharoit yaratadi hamda kerakli ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Shu bilan birga muallif tomonidan tavsiya etilayotgan takliflarni ishlab chiqarishga joriy etishga barcha shart sharoitlar yaratadi va ilmiy izlanishlar natijasidan manfaatdor bo’ladi. Ilmiy izlanishlar natijalari tadbiq etilganligi haqida kerakli dalolatnomani beradi (ilova № ).
Malakaviy ish mavzusi va raxbarni talabaga biriktirish kafedraning taqdimnomasi bo’yicha rektorning buyrug’i bilan rasmiylashtiriladi.
Malakaviy ish rahbari, ishning mavzusiga muvofiq, talabaga malakaviy ishga tegishli materiallarni to’plash bo’yicha (jumladan, malakaviy amaliyot o’tkazish davrida xam) topshirik, beradi(ilova ). Topshiriq malakaviy ish bilan birgalikda Davlat attestasiya komissiisiga taqdimetiladi.
Malakaviy ish mavzusini tanlash talaba uchun o’ta muhim hisoblanadi. To’g’ri tanlangan mavzu talabaga 50%dan ziyodga ishni muvaffaqiyatli bajarishga sharoit yaratadi. Malakaviy ishlar mavzusi odatda zamonaviy, ilm va texnikaning dolzarb, kam o’rganilgan masalasiga bag’ishlanadi.
Mavzuni to’g’ri tanlashga quyidagi ishlar yordam beradi:
bitiruv malakaviy ishlar mavzulari kataloglari bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy konferensiya va seminarlar tezislari to’plamlari bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy jurnallardagi maqolalar bilan tanishish;
soha bo’yicha ilmiy adabiyotlar bilan tanishish.
Bu jarayon quyidagicha amalga oshirilishi mumkin:
Kitob, ilmiy jurnal, maqolalar to’plami, tezislar
to’plami bilan ishlash jarayonining tarkibi.
I. Bosqich – adabiyotlarni, mundarijani tezkor ko`zdan kechirish va keraklilarni belgilab olish. Maqsad – tezlikda kerakli va qiziqarli materialni topish.
Agarda siz, jurnal, to`plam tarkibiy tuzilmasini, sizga tanish olim va tadiqotchilar familiyasini bilsangiz, u holda ma`lum bir mavzudagi materialni izlash ancha yengillashadi. Jurnal yoki to`plamga birinchi marotaba murjat qilganda o`qish zarur bo`lgan maqolalar nomlari hoshiyalaridagi belgi qo`yish foydadan holi bo`lmaydi.
II. Bosqich – belgilab qo`yilgan maqolalarni chuqur qarab chiqish.
Maqsad – zaruriy ma`lumotlarni olish.
Ushbu bosqichda talaba o`zini matndagi kerakli joylarni alohida belgilash, ajratish, matnni alohida ma`noli bo`limlarga bo`lish , qirqimlar qilish ko`nikmalariga ega bo`ladi.
Bitiruv malakaviy ishni tarkibiy tuzilishi.
Bitiruv malakaviy ishi mustaqil ilmiy tadqiqot ishi bo’lganligi sababli u quyidagi tarkibiy qismlardan tuzilishi zarur:
bitiruv malakaviy ishning sar varag’i; mundarija; kirish qism;
asosiy qism (ilmiy izlanishning nazariy, tajriba tadqiqotlar natijasi) 2 – 3 bob yozilishi tavsiya etiladi;
xulosa va takliflar; o’rganilgan va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati; ilovalar.
Sar varag’ bitiruv malakaviy ishning birinchi varag’i hisoblanib belgilangan talablar asosida to’ldiriladi (ilova № ).
Mundarijada kirish, asosiy qismning boblarining va ularga tegishli paragraflar nomlari, ularning ishda boshlanishi joylashgan betlari va boshqa bo’limlar ko’rsatiladi. Mundarijadagi sarlavxalar malakaviy ishning asosiy matnidagi sarlavxalar bilan bir xil bo’lishi shart.
Kirish qismida malakaviy ishning dolzarbligi asoslanadi, amaliy ahamiyati, ilmiy yangilik yoki muammolik tomonlari aks ettiriladi, tadqiqot predmeti, obyekti, malakaviy ishda ko’rib chiqiladigan muammolar, ishning maqsad va vazifalari belgilab beriladi.
Kirish qismida quyidagilar yoritilishi lozim:
tadqiqot mavzusining dolzarbligi;
ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari;
mavzuning o’rganilish darajasining qiyosiy tahlili;
tadqiqotning ilmiy yangiligi;
tadqiqot predmeti va obyekti;
tadqiqotning ilmiy axamiyati.
Asosiy qismning tarkibi malakaviy ishning qaysi turga mansub ekanligiga bog’liq – hisob analitik yoki bo’lmasa muammoli tadqiqotlar.
Hisob analitik ishlarda talabalar iqtisodiyotning muayyan sohasi, hududi yoki boshqa tarkibiy qismiga bog’lagan holda amaliyotning konkret masalasini hal etishga o’zini bag’ishlaydi.
Muammoli tadqiqot ishlarda talabalar chuqur ilmiy izlanishlar olib borib muayyan bir muammoni ilmiy tarzda yechilishini hal etib beradilar.
Asosiy qismning boblarini soni va mazmuni ishni turiga qarab belgilanadi. Odatda birinchi bobda tadqiqot olib borilgan obyekt bo’yicha qisqacha ma’lumot berish bilan birga mavzuning umumiy nazariy masalalari, mavzuga mos keladigan tashkilot, muassasa, korxona yoki birlashmaning qisqa tavsifnomasi berilishi lozim. Mazkur bobda quyidagi paragraflar o’zaro mantiqiy izchillikda beriladi:
tadqiqot obyektining funksiyalari, vazifalari, sohasi;
tashkiliy tuzilma, boshqaruv tizimi, uning tashqi va ichki aloqalarining o’ziga xosligi;
tadqiqot obyektining texnik iqtisodiy ko’rsatkichlari;
tadqiqot obyektida mavjud kamchilik va muammolar;
muqobil vazifalarni nazariy va amaliy hal etishning umumiy usullari.
Ikkinchi bobda ko’rilayotgan masalaning hozirgi ahvoli tahlil qilinadi, amaliyot davrida to’plangan statistik materiallar asosida tadqiqot obyektida mavjud kamchiliklarni yo’qotishga qaratilgan takliflar va tavsiyalari asoslanishi kerak. Tajriba orttirish vaqtida yig’ilgan hamda tadqiqot jarayonida tahlil qilingan meteriallar hal qilinmagan masalalar, muammolarni aniqlash va shunga muvofiq xulosalar keltiriladi. Muammoni o’rganish uslub va uslubiyati yoritiladi. Shunday qilib, ikkinchi bob malakaviy ish mazmunining asosiy g’oyasini ifodalaydi. Uchinchi bobda muallif tomonidan o’rganib chiqilgan materiallar tahlili asosida erishilgan natijalar, yangiliklari, ixtirolar, me’yoriy ko’rsatkichlar, tavsiya etilayotgan texnologik jarayonlar asoslab beriladi, shunga mos jadvallar tavsiya etiladi, taklif etilayotgan obyektni takomillashtirish yo’llari, iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi, ilgari surilayotgan g’oya va takliflar ilmiy jihatdan asoslanadi.
Xulosa va takliflar qismi malakaviy ishning umumiy xajmining 5-7 foizini tashkil etadi. Unda ish mazmuni bo’yicha ishlab chiqilgan xulosalar va aniq takliflar, erishilgan natijalar mujassamlashtiriladi. Malakaviy ish ayrim boblardagi xulosalar va takliflar bilan ham tugallanishi mumkin, ammo undan eng muximlari ishning oxirida, ya’ni xulosa bo’limida aks ettirilishi kerak.
Asosiy qism tarkibi malakaviy ish rejasida beriladi. Reja quyidagilarni amalga oshirishga imkon yaratadi:
- fikrlar ketma ketligini o’zida mujassam etadi va umumlashtiradi;
- matn mazmunini ochib beradi;
- manba mazmunini xotirada tiklaydi;
- konspekt va tezislar o’rnini bosadi;
- har xil turdagi yozishmalar, ma’ruza, xabarnoma, hisobot tuzishga yordam beradi;
- amaldagi yozmani yaxshilaydi;
- o’z o’zini nazorat qilishni tezlashtiradi;
- e’tiborning bir nuqtada bo’lishligiga va mashg’ulotlarni rag’batlantirishga imkon beradi;
yaxshi tanish matnning xotirada paydo bo’lishida foydalaniladi.