Файл: Дипломды Жмыс 6B01823 леуметтік педагогика жне зін зі тану.docx
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 227
Скачиваний: 4
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Отбасының әлеуметтік бейімделуінің бірінші компоненті-отбасының материалдық жағдайы. Ақшалай және мүліктік қамтамасыз етуден тұратын отбасының материалдық әл-ауқатын бағалау үшін бірнеше сандық және сапалық критерийлер қажет: отбасының табыс деңгейі, оның тұрғын үй жағдайлары, пәндік ортасы, сондай-ақ отбасының әлеуметтік-экономикалық мәртебесін құрайтын оның мүшелерінің әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары.
Отбасының әлеуметтік бейімделуінің екінші компоненті-оның психологиялық климаты-отбасы мүшелерінің көңіл-күйі, олардың психикалық тәжірибелері, бір-біріне, басқа адамдарға, жұмысқа, қоршаған оқиғаларға деген қарым-қатынасы нәтижесінде қалыптасатын азды-көпті тұрақты эмоционалды көңіл-күй.
Отбасының психологиялық климатының жай-күйін немесе басқаша айтқанда оның әлеуметтік-психологиялық мәртебесін білу және бағалау үшін барлық қатынастарды оларға қатысатын субъектілер қағидаты бойынша жеке салаларға бөлген жөн: неке, бала-ата-ана және жақын ортамен қарым-қатынас.
Отбасының психологиялық климатының жай-күйінің көрсеткіштері ретінде мыналар ерекшеленеді: эмоционалды жайлылық дәрежесі, мазасыздық деңгейі, өзара түсіністік, құрмет, қолдау, көмек, жанашырлық және өзара әсер ету дәрежесі; бос уақытты өткізу орны (отбасында немесе одан тыс), жақын ортамен қарым-қатынаста отбасының ашықтығы.
Теңдік пен ынтымақтастық, жеке құқықтарды құрметтеу қағидаттарына негізделген, өзара байланыстылықпен, эмоционалды жақындықпен, отбасы мүшелерінің әрқайсысының осы қатынастардың сапасына қанағаттануымен сипатталатын қатынастар қолайлы болып саналады; бұл жағдайда отбасының әлеуметтік-психологиялық мәртебесі жоғары деп бағаланады.
Отбасылық қатынастардың бір немесе бірнеше саласында созылмалы қиындықтар мен қақтығыстар болған кезде отбасындағы психологиялық ахуал қолайсыз; отбасы мүшелері үнемі мазасыздықты, эмоционалды ыңғайсыздықты сезінеді; қарым-қатынаста иеліктен шығару басым болады. Мұның бәрі отбасының негізгі функцияларының бірі — психотерапиялық, яғни.стресс пен шаршауды жеңілдету, отбасының әр мүшесінің физикалық және психикалық күштерін толықтыру. Бұл жағдайда әлеуметтік-психологиялық климат төмен. Сонымен қатар, қолайсыз қатынастар дағдарысқа айналуы мүмкін, олар толық түсінбеушілікпен, бір-біріне дұшпандықпен, зорлық-зомбылықтың өршуімен (психикалық, физикалық, жыныстық), байланыстырушы БАЙЛАНЫСТАРДЫ ҮЗУГЕ деген ұмтылыспен сипатталады. Дағдарыстық қатынастардың мысалдары: ажырасу, баланың үйден қашуы, туыстарымен қарым-қатынасты тоқтату.
Қолайсыз тенденциялар әлі де әлсіз, созылмалы сипатта болмаған кезде отбасының аралық жағдайы қанағаттанарлық деп саналады, бұл жағдайда отбасының әлеуметтік-психологиялық жағдайы орташа болып саналады.
Отбасының әлеуметтік бейімделу құрылымының үшінші компоненті-әлеуметтік-мәдени бейімделу. Отбасының жалпы мәдениетін анықтай отырып, оның ересек мүшелерінің білім деңгейін ескеру қажет, өйткені ол бала тәрбиесіндегі шешуші факторлардың бірі, сондай-ақ отбасы мүшелерінің тікелей тұрмыстық және мінез-құлық мәдениеті ретінде танылады.
Егер отбасы әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтаушы рөлін атқарса (отбасылық мерекелер сақталса, ауызша халық шығармашылығы сақталса), отбасы мәдениетінің деңгейі жоғары болып саналады; мүдделердің кең ауқымы, дамыған рухани қажеттіліктері бар; отбасында өмір ұтымды ұйымдастырылған, бос уақыт әр түрлі, бос уақыт пен тұрмыстық қызметтің бірлескен формалары басым; отбасы жан-жақты (эстетикалық, физикалық, эмоционалдық, еңбек) баланы тәрбиелеу және салауатты өмір салтын қолдайды.
Егер отбасының рухани қажеттіліктері дамымаған болса, мүдделер шеңбері шектеулі, өмір ұйымдастырылмаған, отбасын біріктіретін мәдени-демалыс және еңбек қызметі жоқ, отбасы мүшелерінің мінез — құлқын моральдық реттеу әлсіз болса (реттеудің зорлық-зомбылық әдістері басым); отбасы қолайсыз (зиянды, азғындық) өмір салтын жүргізеді, содан кейін оның мәдени деңгейі төмен.
Егер отбасы мәдениеттің жоғары деңгейін көрсететін сипаттамалардың толық жиынтығына ие болмаса, бірақ оның мәдени деңгейіндегі олқылықтарды түсініп, оны көтеру бағытында белсенді болса, онда отбасының орташа Әлеуметтік-мәдени мәртебесі туралы айтуға болады.
Отбасының психологиялық климатының жағдайы және оның мәдени деңгейі бір-біріне өзара әсер ететін көрсеткіштер, өйткені қолайлы психологиялық климат балалардың адамгершілік тәрбиесінің, олардың жоғары эмоционалды мәдениетінің сенімді негізі болып табылады.
Төртінші көрсеткіш-бұл отбасындағы балаға деген көзқараспен байланысты ситуациялық-рөлдік бейімделу. Балаға сындарлы қарым-қатынас, баланың проблемаларын шешуде отбасының жоғары мәдениеті мен белсенділігі жағдайында оның ситуациялық — рөлдік мәртебесі жоғары; Егер балаға қатысты оның проблемаларына баса назар аударылса, онда-орташа. Баланың проблемаларын және оған деген теріс көзқарасты елемеген жағдайда, олар әдетте отбасының төмен мәдениеті мен белсенділігімен үйлеседі, ситуациялық-рөлдік мәртебе төмен [18, б.175].
Осылайша, отбасының құрылымдық және функционалдық сипаттамаларын, сондай-ақ оның мүшелерінің жеке ерекшеліктерін талдау негізінде оның құрылымдық және функционалдық түрін анықтауға және сонымен бірге отбасы мен оның мүшелерінің қоғамдағы әлеуметтік бейімделу деңгейі туралы қорытынды жасауға болады.
1.3 Аз қамтылған отбасыны және балаларды әлеуметтендіру теориясы
Қазір мемлекет тарапынан берілетін жәрдемақыға қатысты әділетті бөлініс жасау қажет емес. Себебі бұл мәселеге қатысты қазіргі қолданыстағы заңнамаға сәйкес жергілікті деңгейде мемдекеттік бюджет есебінен аз қамтамасыз етілген отбасыларға мұқтаждығы мен табыс деңгейі ескеріліп, бірнеше әлеуметтік көмек және қолдау түрлері ұсынылады. Біздің елдегі әлеуметтік көмектің бірінші жүйесі – ол табысы кедейлік шегінен төмен аз қамтамасыз етілген отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Оның мөлшері жан басына шаққанда орташа табысы мен кедейлік шегі (ең төмен күнкөріс деңгейінің 40 пайызын құрайды) арасындағы айырма түрінде есептеледі. Бұған қатысты деректерге жүгінсек, 2019 жылдың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша республикада 194,5 мыңдай адамға 2,8 млрд теңге сомаға атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, төленіпті. Атаулы әлеуметтік көмекті алушылардың 60 пайызға жуығын ауыл тұрғындары құрайды. Демек, бұл – атаулы әлеуметтік көмектің жалпы шығындар сомасының басым бөлігі өзінен-өзі ауыл тұрғындарына бағытталды деген сөз. Тағы бір ескерер жайт, қазірде осы атаулы әлеуметтік көмек енгізілгелі бері оны алушылардың саны шамамен алты есеге төмендеді. Мысалы, 2002 жылы елде атаулы әлеуметтік көмек алатындардың саны 1 млн 300 мың болса, 2019 жылы тек 200 мыңға жуық адамды құраған. Мұның өзі елде еңбек белсенділігінің артып отырғанын, экономикалық ахуалдың түзеле түскенін көрсетеді емес пе? Сондай-ақ республикамызда көрсетілетін әлеуметтік көмектің екінші бір түрі – балалы отбасыларға берілетін әлеуметтік көмек түрі. Біздің елде 18 жасқа дейінгі балалары бар отбасыларға жан басына шаққандағы табысы азық-түлік себетінен (ең төмен күнкөріс деңгейінің 60 пайызы) төмен болған жағдайда отбасындағы әр балаға 1 айлық есептік көрсеткіш, яғни 3450 теңге мөлшерінде балалар жәрдемақысы төленеді. Бұл еліміздің «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» заңы аясында жүзеге асуда. Өткен жылдың қорытындысы бойынша 18 жасқа дейінгі балаларға берілетін жәрдемақымен 750 мыңға жуық бала қамтылып, 9 млрд теңгеден астам жәрдемақы тағайындалып, төленді. Балалар жәрдемақысын төлеуге бөлінген жалпы соманың 75 пайызы да тағы сол ауылдық жерде тұратын балаларға бөлінгенін айта кету керек. Демек бұл жерде мұның барлығы қалалық, ауылдық деңгейде өзіндік межеде бөлініп отырғанын ескеруіміз керек. Сондықтан мұндай пікірлерді өз басым қолдамаймын. Жалпы, табысы төмен отбасыларға әлеуметтік көмек көрсету – отбасының өмірлік проблемаларын тұрақты шешетін әрекет емес. Ол тек қана кедейлік проблемаларын шешуге бағытталған қосымша әлеуметтік педагогтік қолдау болып табылады. Ал ең негізгі күшті біз лайықты еңбек жағдайын жасауға, жұмыссыздықты төмендетуге, халықтың өзін-өзі кәсіппен қамтуына бағыттауымыз қажет.
Жаңа қоғамдық-саяси қарым-қатынастар бекіп жатқан кезеңде қазіргі заманның отбасына әлеуметтік талдау жасайтын, отбасын нығайтудың және оның тұрақтылығын сақтаудың жолын белгілеген қазақстандық сойиолгтардың зерттеулерін атап өту керек (Н.А.Аитов, У.Ауталипова, У.Бекжанов, К.Г.Габдуллина, З.Ж.Жаназарова және тағы басқалары).
ҚР мемлекеттік отбасы саясаты тұжырымдамасы отбасы жөнінде көптеген қаулы, бағдарлама және жобалар қабылданған болатын, бірақ бұл шешімдердің бас Отбасымен әлеуметтік жұмыс — әлеуметтік саясаттың негізгі бағдарыты мазмұны мемлекет пен оның органдарын, құжаттарда айтылғандай, отбасы тіршілігінің материалдық жағдайын жақсарту, кедейліктің алдын алу және аз қамтамасыз етілген отбасын қолдаумен байланысты қысқа мерзімдік, коньюнктура міндеттерді шешуге арналған қызметтерге бағыттайды. Отбасы саясаты тұжырымдамасында бірінші орында алғашқы кезектегі шаралар қаралған, бірақ онда ұзақ мерзімдік міндеттер мен шаралар туралы сөз қозғалмаған.
Отбасы саясаты 1-2 балалы бөлектенген нуклеарлық отбасына материалдық көмек түрінде концептуальды және аксиологиялы әсер етеді. Отбасының нақты осы түрі оқиғаның спонтандық жолын статистиканың айтуымен, нағыз бұқаралық, модальдік жасайды. Отбасы құрылымының әртүрлілігі осы бір отбасының және репродуктивтік мінез-құлықының жалғыз түрән аз балалықты жабырқаған тотальдыққа, жеке жауапкершіліктен айырған стандарттыққа дейін жеткізілген. Бұл өздігінен отбасы беріктілігін тез төмендетеді, әлеуметтік институтындай отбасы жағдайын нашарлатады, ол тығыз ағайындық байланыстары бар көп ұрпақты отбасын қоса отырып, отбасы құрылымының плюрализмін немесе, кем дегенде, бірнеше балалы нуклеардық отбасын айтады.
Шындығындада, біздің көзқарас бойынша отбасы саясатының жоғарыда сипатталған «отбасы саясатымен» ұқсастығы жоқ.
Қазақстан отбасының проблемасы толығымен барлық әлемдік проблемаға сай клкеді. Отбасындағы қазіргі заманғы қоғамға сай келетін, барлық әлеуметтік проблемалар көрініс табады. Әлем мен Қазақстанда болып жатқан, әлеуметтік-экономикалық, саяси үдерістер астарында отбасы әлеуметтік институты сияқты сондай маңызды өзгерістерді басынан кешіреді. Қазақстан отбасында қозғалған, заманауи өзгерістердің мәні қоғамның әлеуметтік бақылауы мен отбасының нысанды айқындамасының, атап айтқанда, институционалды белгілерінің барлығын жоғалтуына байланысты болды. Бұл үдеріс отбасында толық іріткі салуға алып келмейді, ол қоғамды демократияландыру және оның батыстық түрі бойынша жаңғыру жағдайында табиғи болып табылады. Жаңғыру отбасының моделінің кең әр алуандығын туғызып, оның өмір сүруінің барлық саласын қозғады. Бүгінгі күні Қазақстан аймағында отбасының ортақ саны 4 млн, ал үй шаруасында 4,2 млн. 2019 жылдың қаңтарының 1 күнінен бастап, 50% отбасының құрамында 4 және одан да көп отбасы мүшелері бар. Үй шаруаларының орташа өлшемі 3,6 адам. Көп таралған түрі «нуклеарлы» — «нуклеа» сөзінен шыққан, демек, бас бөлігі негіз. Нуклеарлы отбасылардың көптеген көлемі отбасының ақшалай қиындығы, ол тек тұрғын үйлерін ауыстыруға ғана мәжбүр етпейді, сондай-ақ, көп ұрпақты отбасының бөлінуі мен басқа үдерістердің туындауына да әкеп соғатын себептер жөнінде ішкі миграцияның көтерілуі туралы көптеген ғалымдардың ойларын қолдайды. Бірегей ортақ отбасы іс-әрекетінің аяқталуы балаларды қараусыз қалдыру, оларға әжелерінің қарамауы және балалары көмектеспейтін шалдар сияқты проблемаларды ушықтырады. Олар қартайғандар тұратын үйге баруға мәжбүр, сонымен бірге қоғам үшін күрделі моральды және экономикалық проблемаларды құрады.