ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 846
Скачиваний: 32
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
материалдық жағын айтып отырған жоқпыз. Есею жөнінде әңгіме етіп отырмыз. Есею деген түсінікке тек дене күші не ақыл – ой байлығы ғана жатпайды, бұған жасөспірімнің өзгелерменқатынасының тиісті мөлшерде болуы, қиын жағдайда өздігіненшешімге келе алуы, қиыншылықтардан бас тартпауы т.б. жатады. Бұл қасиеттер әлеуметтік орта жемісі.
Ересек оқушының жеткіншек жастағыларға қараға жауапкершілігі ұлғаяды.
Ересектердің денесінің дамуына келсек, жеткіншек жасындағыдай бойының тез өсуі тоқтала бастайды. Әсіресе бойының есуі тоқталады, бірақ кеудесі, қолы мен аяғыныңбұлшық еттері, шеміршектері, мойны т.б. азды-көпті әлі өсетінболады. Қыздардың бойы 17 жасқа, ұлдар 18 жасқа дейін өседі.Ересектердің физиологиялық даму жағынан пісуін алсақ, ол тиісті органдарда әртүрлі болады. Ересек жасына орайпсихиканың дамуында кездесетін ерекшеліктер (не болса соғанашулану, күйіп-пісу т.б.)
Қалыптасқан тұлға критерийлері
Л. И. Божевич екі негізгі қалыптасқан тұлға критерийлерін айырады.
Бірінші критерий: егер адамның бір анықталған мнде себеп ирархиясы бар болса, дәл басқа бір нәрсе үшін тікелей қабілеттіболса, ол адамды жеке тұлға деп айтуға болады. Мұндай жағдайда субъект мінез-құлыққа қабілетті деп айтады, соған қарамастан олардың себеп-мақсаттары тікелей әлеуметтік маңызды болып есептеледі. Олар шығуы мен мәніне қарай қоршаған ортамен, тәрбиемен берілген, барлық жағына әлеуметтік болып есептеледі:
Түлғаның екінші критерий жеке өзінің мінез-құлқынсаналы басқаруға қабілеттілік. Бұл басқару себеп-мақсат пенпринциптерді сезіну негізінде қалыптасады. Бірінші критерийдейденекінші критерийдің айырмашылығы себепке тура саналы түрдебағыттау болып табылады.
Психология ғылымы тұлғаны қоғамның сыртқы ықпалдарын өз бойынан өткізіп, белгілі психикалық құрылымға келтіруші ішкі шарттар жиынтығы ретіндегі қарастырады.Бұл ішкі жандүниелік жағдай, шарттар өткендегі әлеуметтік ықпалдар негізінде қалыптасқан нәсілдік- биологиялық қасиеттер мен әлеуметтік себептерден болған сапалардың ажырамас бірлігінен құралады. Тұлға жетіліп барған сайын ішкі шарттар тереңдей түседі, нәтижесінде бір ықпалдың өзі әрқилы адамдарға әртүрлі әсер жасауы мүмкін. Сонымен, түлға қоғамдық қатынастар нысаны мен өнімі ғана емес, сонымен бірге ол іс-әрекеттің, қарым-қатынас пен ортақтасудың, сана мен өзіндік сананың белсенді субьектісі.
Тұлға көп сатылы құрылымға ие. Осыдан жеке адам психологиялық қүрылымының ең жоғарғы да жетекші деңгейі қажеттік-себеп аймағы - дара адамның бағыт-бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, өзіне қатынасынан және қоғамдық әрі еңбектік міндеттерінен туындайды. Сонымен бірге, тұлға үшін мәнді кұбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз қатынас мүмкіндіктерін іске асыру қабілеті де үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз кезегінде адамның іс-әрекетінің икемділігіне, оның қабілеті, білімі және ептілігіне, көңіл-күй, еріктік және ақыл-ой сапаларымен байланысып жатады.
Биологиялық құрылым иесі - адам өткен әулеттердің білім, салт, заттай және рухани мэәдениеті күйінде топталған өмір тәжірибесін игерумен ғана тұлға дәрежесіне көтеріледі.
Тұлғаның өзін қалыптастыру және жүзеге асыру тәсілі -қоғамда, еңбекте, ұжымда және адамдардың арасында өзінің орнын табу - негізгі өмірлік қатынасының жүзеге асуы болып табылады. Осы қатынас арқылы оның белсенділігі мен дамуы жүзеге асады, бұл қатынас оның өзі істеген әрбір әрекетінде сапалы жағдайда көрсетеді, әрбір шешілетін міндеттердегі оның жүріс-түрысы мен қылықтарын реттеп отырады.
Жоғарғы оқу орындарындағы оқу барысында студент бойында болашақ маман ретінде тұлғалық қалыптасудың бағыт-бағдары:
- рухани-идеалық сенімін және моральдық беталысы, кәсібибағыттылығы қалыптасып өркендейді, мамандыққа қажеттіқабілеттілігі жетіледі;
- өзіндік даму мүмкіндігі пайда болған психологиялық танымдық процестердің жүйесі нығаяды кәсіпке сай эмоциялық қалыптар жетіледі, жалпы кәсіби тәжірибенің алғы шарттары қалыптасады;
- кәсіби жауапкершіліктің бастамалары пайда болып, әрекеттің нәтижелігіне сай жауапкершілік туындайды, студенттіңиндивидуалдық жүйесі тұлға өрісінде белгіленеді;
- студенттің болашақ мамандыққа сай талаптану деңгейі тұлғалық сипат ретінде өсе бастайды;
- әлеуметтік-мәдени және кәсіби-мамандық тәжірбені өсіру мен қажетті сапаны қалыптастыру негізінде студенттің тұлғалық жақтары мен оның тұрақтылығы өркендейді; - студенттің болашақ маман ретінде қажетті қасиеттер мен кәсіби тәжірибенің қалыптасуында өзіндік тәрбиелеудің рөлі артады;
- болашақ тәжірибелік еңбекке сай кәсіби дербестілігі менарнайы дайындығы нығаяды.
Тұлғаның әлеуметтік ұстанымы
Тұлға - индивидтің әлеуметтік мәнді қасиеттерінің жүйе
Адам дайын қабілеттермен, қызығушылықтармен, мінезбен жәнет.б. туылмайды. Бұл қасиеттер нақты әлеуметтік жағдайлардаадамның өмір сүру кезінде қалыптасады.
Адамның тұлға ретінде қалыптасуы нақты бір қоғамды жағдайларда туады. Қоғамның талаптары адамдардың мінез-құлқының моделін, ал бағалау белгілері оның мінез-құлқын анықтайды.
Адамның табиғи қасиеттері (мысалы, оның мінезінің қырлары болып көрінетіндер, шындығында, тұлғаның қоғамдыталаптарының оның мінез-құлқында бекітілуі болып табылады.
Тұлғаның өзегі (ядросы) оның маңызды психикалық қасиетімен - руханилықпен байланысты. Руханилық адам өмірінің жоғары көрсеткіші, оның адамзаттық, адамгершілік парыздарының ішкі құндылығы, адамның болмыстан да жоғары мәнге бағынуы болып табылады. Тұлғаның руханилығы – оның санадан да жоғарылығы, барлық опасыздықтарды тұрақты шеттетуге деген қажеттілігі, өзінің адамзаттық парызына, маңызды идеалына шексіз берілу. «Өзіңнің парызыңды орындап көрші, - дейді Гегель, - өзіңнің бағыңды білесің!»
Тұлға құрылымының негізгі өзегі құндылықтық-нормалықжүйенің, түлға бағыттылығының, оның әлеуметтік мәні бар объектілер мен қүбылыстарға қатынасының қалыптасуы болып табылады. Құндылық - шындықтағы құбылыс, заттардың тұлғалық мәні. Құбылыстың тұлғалық мәнділігінің оның әлеуметтік мәнділігімен үйлесуі аса маңызды.
Жалпы негізгі әлеуметтік құндылықтар - адамгершілік, кез келген әлеуметтік игілік, қауіпсіздік және топтық құндылықтар -идеялық, саяси тұрақты сенімдер, діни нанымдар, кәсіби білімдер және т.б. бөлінеді.
Интернализациялы (меншік) тұлға құндылықтары оның мінез-құлықтық бағдары, негізгі өзін-өзі бақылауы болып табылады. Құндылықтар негізігі және құралдық болуы мүмкін, яғни өмірлік мәселелерді сәтті шешу құралы, тұлғаның өзін-өзі реттеу және өзін-өзі бекіту құралы.
Түлғаның құндылықтар жүйесі негізінде оның нұсқау жүйесі қалыптасады - сәйкес типтік жағдайда белгілі бір бейнеде әрекет етуге психикалық дайындық. Әсіресе, тұлғаның әлеуметтік нұсқаулары тұрақты. Олар әлеуметтік объектілермен өзара әрекетінің тұрақты тәсілдерінің қорын көрсетеді, яғни әлеуметтік перцепция - әлеуметтік объектілердің стереотипті бейнесі ретінде көрінеді. Этносаралық топтардың қатынасы сәйкес нұсқаулармен дәлме-дәл келеді.
Тұлғаға әлеуметтің, әлеуметтік орта әсерінің маңыздылығы соншалық, оның нәтижесі тұлғаның әлеуметтік мінезінің қалыптасуында көрінеді.
Мінездің жеке қырларымен және қасиеттерімен қатар әлеуметтік ортаға тұлғаның бейімделуінің жалпы тәсілі - адам мінезінің әлеуметтік типтері қалыптасады.
Әрбір қоғамдық-тарихи дәуір өзінің тұлға типтерін ұсынады. Әрбір индивит өз дәуірінің ұлттық және әлеуметтік ерекшеліктер кешенін көрсетеді. Бірақ та әлеуметтік жағдайлар айнымалы болып келеді. Бір адамның бойында өмір бойы олар өзгеруі мүмкін. Осыған байланысты тұлғаның негізігі қасиеті -әлеуметтік біліктілік (компетенттілік), ол негізгі тұлғалық құндылықтарды сақтауда өзгермелі әлеуметтік жағдайларға тәуелді жеке мінез-құлықтың икемділік стратегиясы, жеке және күнделікті әлеуметтік тәжірибенің оптималды өмір жолының қүрылымын қалыптастыру қабілеті болып табылады. Тұлғаның мінез-құлығы әлеуметтік нормаланған мінез-құлық болады.
Индивидтің қоғам қызығушылықтарын сақтауына және сақтамауға байланысты оның мінез-кұлқы әлеуметтік жағымсыз, ассоциалды немесе антиәлеуметтік ретінде бағаланады.
Адамдардың мінез-құлқын, әлеуметтік топтарды реттеу әлеуметтік нормалар негізінде және әлеуметтік бақылау арқы жүзеге асады.
Әлеуметтік норма - жалпы мақұлданған формадағы жарл әлеуметтік мәнді жағдайлардағы мінез-құлық тәсілі.
Әлеуметтік нормалар микро, макротоптарда және қоғамдатолық қалыптасады. Қоғамдық және макротоптық нормалар қоғамдық-тарихи жағдайлармен қамтамасыз етілген, олар адамды қоғамның әлеуметтік құрылымына енгізу болып табылады.
Әлеуметтік нормалардың негізінде сол әлеуме қауымдастықтағы адамдардың өзара әрекет типі қалыптасады, қолдайды және суреттейді.
Әлеуметтік топтардың нормалары - топ мүшелерінің мінез-құлқына жалпыланған талаптар.
Кодекстерге бекітілген кәдімгі сана мен норманың мөлшері ерекшеленеді. Вербалдынормалармен бірге бейнелі нормалар(мысалы, этикет нормалары, модалар және т.б.) да болады. Қоғамдық қатынастардың әр түлі сфераларында әлеуметтік нормалардың өзіне тән ерекшелігі болады. Нормалар моральды,саяси, құқықтық, мәдени, этикалық және т.б. деп бөлінеді.
Әлеуметтік-экономикалық қатынастар құқықтық нормалармен, ал адамдар арасындағы өзара қатынас олардың мінез-құлық стилі мәдени, мораль, этика нормаларымен реттеледі.
Адамның психологиясына жүйелі ықпал ету тұлға туралытүсінікті психологиялық процестер, жағдайлар мен қасиеттердіңсыйымдылығы ретінде көрсетіледі. Тұлға - бұл біртұтас, әлеуметтік қамтамасыз етілген білім.
Тұлғаның психикалық қасиеттері жүйелі, олар әлеуметтікшындықтың түрін сфераларда әр түрлі көрсетеді. Тұлға қасиетін таным, еңбек іс-әрекеті, әлеуметтік қарым-қатынас, эстетикалы және адамгершілік іс-әрекеттің субъектісі ретінде бөліпкөрсетуге болады.
Әр түрлі әлеуметтік сфералар (орталар) әлеуметтену процесінде мақсатқа бағытталып қалыптасатын түлганыңпсихикалық қасиеттерінің дамығандығын талап етеді.
Ересек оқушының жеткіншек жастағыларға қараға жауапкершілігі ұлғаяды.
Ересектердің денесінің дамуына келсек, жеткіншек жасындағыдай бойының тез өсуі тоқтала бастайды. Әсіресе бойының есуі тоқталады, бірақ кеудесі, қолы мен аяғыныңбұлшық еттері, шеміршектері, мойны т.б. азды-көпті әлі өсетінболады. Қыздардың бойы 17 жасқа, ұлдар 18 жасқа дейін өседі.Ересектердің физиологиялық даму жағынан пісуін алсақ, ол тиісті органдарда әртүрлі болады. Ересек жасына орайпсихиканың дамуында кездесетін ерекшеліктер (не болса соғанашулану, күйіп-пісу т.б.)
Қалыптасқан тұлға критерийлері
Л. И. Божевич екі негізгі қалыптасқан тұлға критерийлерін айырады.
Бірінші критерий: егер адамның бір анықталған мнде себеп ирархиясы бар болса, дәл басқа бір нәрсе үшін тікелей қабілеттіболса, ол адамды жеке тұлға деп айтуға болады. Мұндай жағдайда субъект мінез-құлыққа қабілетті деп айтады, соған қарамастан олардың себеп-мақсаттары тікелей әлеуметтік маңызды болып есептеледі. Олар шығуы мен мәніне қарай қоршаған ортамен, тәрбиемен берілген, барлық жағына әлеуметтік болып есептеледі:
Түлғаның екінші критерий жеке өзінің мінез-құлқынсаналы басқаруға қабілеттілік. Бұл басқару себеп-мақсат пенпринциптерді сезіну негізінде қалыптасады. Бірінші критерийдейденекінші критерийдің айырмашылығы себепке тура саналы түрдебағыттау болып табылады.
Психология ғылымы тұлғаны қоғамның сыртқы ықпалдарын өз бойынан өткізіп, белгілі психикалық құрылымға келтіруші ішкі шарттар жиынтығы ретіндегі қарастырады.Бұл ішкі жандүниелік жағдай, шарттар өткендегі әлеуметтік ықпалдар негізінде қалыптасқан нәсілдік- биологиялық қасиеттер мен әлеуметтік себептерден болған сапалардың ажырамас бірлігінен құралады. Тұлға жетіліп барған сайын ішкі шарттар тереңдей түседі, нәтижесінде бір ықпалдың өзі әрқилы адамдарға әртүрлі әсер жасауы мүмкін. Сонымен, түлға қоғамдық қатынастар нысаны мен өнімі ғана емес, сонымен бірге ол іс-әрекеттің, қарым-қатынас пен ортақтасудың, сана мен өзіндік сананың белсенді субьектісі.
Тұлға көп сатылы құрылымға ие. Осыдан жеке адам психологиялық қүрылымының ең жоғарғы да жетекші деңгейі қажеттік-себеп аймағы - дара адамның бағыт-бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, өзіне қатынасынан және қоғамдық әрі еңбектік міндеттерінен туындайды. Сонымен бірге, тұлға үшін мәнді кұбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз қатынас мүмкіндіктерін іске асыру қабілеті де үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз кезегінде адамның іс-әрекетінің икемділігіне, оның қабілеті, білімі және ептілігіне, көңіл-күй, еріктік және ақыл-ой сапаларымен байланысып жатады.
Биологиялық құрылым иесі - адам өткен әулеттердің білім, салт, заттай және рухани мэәдениеті күйінде топталған өмір тәжірибесін игерумен ғана тұлға дәрежесіне көтеріледі.
Тұлғаның өзін қалыптастыру және жүзеге асыру тәсілі -қоғамда, еңбекте, ұжымда және адамдардың арасында өзінің орнын табу - негізгі өмірлік қатынасының жүзеге асуы болып табылады. Осы қатынас арқылы оның белсенділігі мен дамуы жүзеге асады, бұл қатынас оның өзі істеген әрбір әрекетінде сапалы жағдайда көрсетеді, әрбір шешілетін міндеттердегі оның жүріс-түрысы мен қылықтарын реттеп отырады.
Жоғарғы оқу орындарындағы оқу барысында студент бойында болашақ маман ретінде тұлғалық қалыптасудың бағыт-бағдары:
- рухани-идеалық сенімін және моральдық беталысы, кәсібибағыттылығы қалыптасып өркендейді, мамандыққа қажеттіқабілеттілігі жетіледі;
- өзіндік даму мүмкіндігі пайда болған психологиялық танымдық процестердің жүйесі нығаяды кәсіпке сай эмоциялық қалыптар жетіледі, жалпы кәсіби тәжірибенің алғы шарттары қалыптасады;
- кәсіби жауапкершіліктің бастамалары пайда болып, әрекеттің нәтижелігіне сай жауапкершілік туындайды, студенттіңиндивидуалдық жүйесі тұлға өрісінде белгіленеді;
- студенттің болашақ мамандыққа сай талаптану деңгейі тұлғалық сипат ретінде өсе бастайды;
- әлеуметтік-мәдени және кәсіби-мамандық тәжірбені өсіру мен қажетті сапаны қалыптастыру негізінде студенттің тұлғалық жақтары мен оның тұрақтылығы өркендейді; - студенттің болашақ маман ретінде қажетті қасиеттер мен кәсіби тәжірибенің қалыптасуында өзіндік тәрбиелеудің рөлі артады;
- болашақ тәжірибелік еңбекке сай кәсіби дербестілігі менарнайы дайындығы нығаяды.
Тұлғаның әлеуметтік ұстанымы
Тұлға - индивидтің әлеуметтік мәнді қасиеттерінің жүйе
Адам дайын қабілеттермен, қызығушылықтармен, мінезбен жәнет.б. туылмайды. Бұл қасиеттер нақты әлеуметтік жағдайлардаадамның өмір сүру кезінде қалыптасады.
Адамның тұлға ретінде қалыптасуы нақты бір қоғамды жағдайларда туады. Қоғамның талаптары адамдардың мінез-құлқының моделін, ал бағалау белгілері оның мінез-құлқын анықтайды.
Адамның табиғи қасиеттері (мысалы, оның мінезінің қырлары болып көрінетіндер, шындығында, тұлғаның қоғамдыталаптарының оның мінез-құлқында бекітілуі болып табылады.
Тұлғаның өзегі (ядросы) оның маңызды психикалық қасиетімен - руханилықпен байланысты. Руханилық адам өмірінің жоғары көрсеткіші, оның адамзаттық, адамгершілік парыздарының ішкі құндылығы, адамның болмыстан да жоғары мәнге бағынуы болып табылады. Тұлғаның руханилығы – оның санадан да жоғарылығы, барлық опасыздықтарды тұрақты шеттетуге деген қажеттілігі, өзінің адамзаттық парызына, маңызды идеалына шексіз берілу. «Өзіңнің парызыңды орындап көрші, - дейді Гегель, - өзіңнің бағыңды білесің!»
Тұлға құрылымының негізгі өзегі құндылықтық-нормалықжүйенің, түлға бағыттылығының, оның әлеуметтік мәні бар объектілер мен қүбылыстарға қатынасының қалыптасуы болып табылады. Құндылық - шындықтағы құбылыс, заттардың тұлғалық мәні. Құбылыстың тұлғалық мәнділігінің оның әлеуметтік мәнділігімен үйлесуі аса маңызды.
Жалпы негізгі әлеуметтік құндылықтар - адамгершілік, кез келген әлеуметтік игілік, қауіпсіздік және топтық құндылықтар -идеялық, саяси тұрақты сенімдер, діни нанымдар, кәсіби білімдер және т.б. бөлінеді.
Интернализациялы (меншік) тұлға құндылықтары оның мінез-құлықтық бағдары, негізгі өзін-өзі бақылауы болып табылады. Құндылықтар негізігі және құралдық болуы мүмкін, яғни өмірлік мәселелерді сәтті шешу құралы, тұлғаның өзін-өзі реттеу және өзін-өзі бекіту құралы.
Түлғаның құндылықтар жүйесі негізінде оның нұсқау жүйесі қалыптасады - сәйкес типтік жағдайда белгілі бір бейнеде әрекет етуге психикалық дайындық. Әсіресе, тұлғаның әлеуметтік нұсқаулары тұрақты. Олар әлеуметтік объектілермен өзара әрекетінің тұрақты тәсілдерінің қорын көрсетеді, яғни әлеуметтік перцепция - әлеуметтік объектілердің стереотипті бейнесі ретінде көрінеді. Этносаралық топтардың қатынасы сәйкес нұсқаулармен дәлме-дәл келеді.
Тұлғаға әлеуметтің, әлеуметтік орта әсерінің маңыздылығы соншалық, оның нәтижесі тұлғаның әлеуметтік мінезінің қалыптасуында көрінеді.
Мінездің жеке қырларымен және қасиеттерімен қатар әлеуметтік ортаға тұлғаның бейімделуінің жалпы тәсілі - адам мінезінің әлеуметтік типтері қалыптасады.
Әрбір қоғамдық-тарихи дәуір өзінің тұлға типтерін ұсынады. Әрбір индивит өз дәуірінің ұлттық және әлеуметтік ерекшеліктер кешенін көрсетеді. Бірақ та әлеуметтік жағдайлар айнымалы болып келеді. Бір адамның бойында өмір бойы олар өзгеруі мүмкін. Осыған байланысты тұлғаның негізігі қасиеті -әлеуметтік біліктілік (компетенттілік), ол негізгі тұлғалық құндылықтарды сақтауда өзгермелі әлеуметтік жағдайларға тәуелді жеке мінез-құлықтың икемділік стратегиясы, жеке және күнделікті әлеуметтік тәжірибенің оптималды өмір жолының қүрылымын қалыптастыру қабілеті болып табылады. Тұлғаның мінез-құлығы әлеуметтік нормаланған мінез-құлық болады.
Индивидтің қоғам қызығушылықтарын сақтауына және сақтамауға байланысты оның мінез-кұлқы әлеуметтік жағымсыз, ассоциалды немесе антиәлеуметтік ретінде бағаланады.
Адамдардың мінез-құлқын, әлеуметтік топтарды реттеу әлеуметтік нормалар негізінде және әлеуметтік бақылау арқы жүзеге асады.
Әлеуметтік норма - жалпы мақұлданған формадағы жарл әлеуметтік мәнді жағдайлардағы мінез-құлық тәсілі.
Әлеуметтік нормалар микро, макротоптарда және қоғамдатолық қалыптасады. Қоғамдық және макротоптық нормалар қоғамдық-тарихи жағдайлармен қамтамасыз етілген, олар адамды қоғамның әлеуметтік құрылымына енгізу болып табылады.
Әлеуметтік нормалардың негізінде сол әлеуме қауымдастықтағы адамдардың өзара әрекет типі қалыптасады, қолдайды және суреттейді.
Әлеуметтік топтардың нормалары - топ мүшелерінің мінез-құлқына жалпыланған талаптар.
Кодекстерге бекітілген кәдімгі сана мен норманың мөлшері ерекшеленеді. Вербалдынормалармен бірге бейнелі нормалар(мысалы, этикет нормалары, модалар және т.б.) да болады. Қоғамдық қатынастардың әр түлі сфераларында әлеуметтік нормалардың өзіне тән ерекшелігі болады. Нормалар моральды,саяси, құқықтық, мәдени, этикалық және т.б. деп бөлінеді.
Әлеуметтік-экономикалық қатынастар құқықтық нормалармен, ал адамдар арасындағы өзара қатынас олардың мінез-құлық стилі мәдени, мораль, этика нормаларымен реттеледі.
Адамның психологиясына жүйелі ықпал ету тұлға туралытүсінікті психологиялық процестер, жағдайлар мен қасиеттердіңсыйымдылығы ретінде көрсетіледі. Тұлға - бұл біртұтас, әлеуметтік қамтамасыз етілген білім.
Тұлғаның психикалық қасиеттері жүйелі, олар әлеуметтікшындықтың түрін сфераларда әр түрлі көрсетеді. Тұлға қасиетін таным, еңбек іс-әрекеті, әлеуметтік қарым-қатынас, эстетикалы және адамгершілік іс-әрекеттің субъектісі ретінде бөліпкөрсетуге болады.
Әр түрлі әлеуметтік сфералар (орталар) әлеуметтену процесінде мақсатқа бағытталып қалыптасатын түлганыңпсихикалық қасиеттерінің дамығандығын талап етеді.