ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 844
Скачиваний: 32
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
динамикасына эсер ететін кептеген факторлардың бар екені аныЦ болды: элеуметтік жағдай, білім, кедейлік жеке фактор ретінде, іс-әрекет, индивид жэне элеуметтік орта арасындағц байланыстың бұзылуы мен әлсізденуі. Қылмыскерлік - адам кемшіліктерінің көрінісі. Осы уақытқа дейін еш бір қоғам оны жоя алмаған. Сондықтан да біз шынайы мақсатқа бағытталуымыз керек, яғни қылмыскерліктің дамуын тежеп, оны бір деңгейде ұстау керек.
II. Маскүнемдік (Алкоголизм). Алкоголдік сусындар адамзатқа бұрыннан әйгілі. Ең басында ол өсімдіктерден жасалынып, салт жоралардың бір бөлігі ретінде пайдаланылатын. ХУІғ этил спиртті өндіруден тамырлы өзгерістер басталды. Дэл осы жағдайдан кейін бұқара халықтың алкоголдік сусындарды пайдалануға мүмкіндіктері ашылды. Алкоголизмнің бірнеше теориясы бар:
моралдік модель - адамның элсіздігі ретінде қарастырылады жэнеішетін адам моралді элсіздігінен алкогольді тастай алмайды.
медициналық модель - алкоголизмді ауру деп санайды.
3) психологиялық модель - алкоголизм адамның стрестерден,
үрейден құтылудың сэтсіз әдісі деп қарастырады.
4) генетикалық модель - алкоголге тэуелділік тұқым-қуалаудан
беріледі.
Көптеген елдерде, сонымен қатар Қазақстанда да алкоголге қарсы
жұмыстардың екі бағыты бар:
спирттік сусындарға шектеу қою, оларды өндіруді, сатуды азайту, бағаны көтеру, тыйымдар мен шектеулерді бұзғаны үшін қатаң шаралар қолдану.
элеуметтік, экономикалық өмір жағдайын жақсартуға, жалпы мэдениетті кетеруге, алкоголдің зияны туралы өлшеулі ақпарат беруге жэне халыққа мінез-құлықтың алкоголсіз стереотиптерді қалыптастыруға байланысты ықпалдарды күшейту.
III. Нашақорлық (грек. пагке - естен айрылу, тапіа -долылық, есалаңдық деген мағына береді). Бұл ауру, есірткі заттарға физикалық және психикалық тэуелділікпен сипатталады.
Психикалық тэуелділік - психоактивті заттарға үздіксіз болатын, шыдатпайтын қажеттілік. Ол үздіксіз есірткіні пайдаланғысы келіп тұруымен сипатталып, үлкен жандық жайсыздық (дискомфорт) сезімін тудырады.
Физикалық тэуелділік - есірткі заттарды пайдаланудан пайда болатын ерекше күй (әдет). Ол организмнің химиялық тэуелділігіне экеп соқтырады. Физикалық тэуелділік психикалық тэуелділіктен кейін пайда болады. Ол абстинентті синдром түрінде көрінеді. Физикалық тәуелділіктің басқа симптомына есірткіге компулсивті (шыдатпайтын) құмарлық жатады. Үшін
симптом - адамның жақсы көңіл-күйі тек есірткі заттар пайдаланғанда ғана болады.
Қазіргі жастар көбінесе қолмен жасалынать
стимуляторларды пайдаланады: эфедра, ингалянттар, марихуай
үйықтататын заттар мен транквилизаторлар. «Ауыр» есірткі
жастар көп пайдалана бермейді (героин, морфин т.б.) өйткв
олар өте қымбат. ;
Естен шығармайтын жайт, нашақорларды емдеу өте қиы
Көптеген нашақорлар емделгеннен кейін 4-5 жылға дей
есірткіні пайдаланбай жүре береді. Бірақ өміріндегі б
сэтсіздіктен кейін олар бүрынғы жаман эдетіне оралады. 100
емделу үшін олар өмір бақи күресуі керек. Сондықтан д
«ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенде
нашақорлықты ең басты алдын алу керек. I
IV. Жезөкшелік латынның «жұрт алдына шығар'
(ргозііпдсге) сөзінен шыққан. Жезөкшелік дегеніміз - ешқанд'
ортақ сезімсіз, ақша үшін некесіз жыныстық қатынасқа түсл
Қоғам эрдайым жезөкшелікке қарсы күресіп отырды. Тарих^
жезөкшелікке қарсы эдістердің 3 негізгі саяси формасы бар:
І.прогибиционизм (тыйым)
2.регламентация (тіркеу жэне медициналық бақылау)
З.аболиционизм (тыйымсыз тэрбиелік жұмыстар арқыл'
түсіндіру, алдын-алу). і
V. Суицид «Суицид» латын тілінен алынған «өзін-өзі өлтір
өзіне қол салу» деген мағынаны білдіреді. Тағы бір синонимді;'
мағынасы қасақана өз өмірін қию. Қазіргі таңда езіне-өзі қол сал
мінез-қүлқы біржақты патологиялық тұрғыд"1
қарастырылмайды. Бұл эрекет көп жағдайда есі дұрыс адамньг
мінез-құлқы. Сонымен бірге, өзіне-езі қол салуға қатысты эреке
мінез-құлықтың бұзылу формасының ең шегі.
Өзіне-өзі қол жұмсау бұрын 20- 55 жастың арасын қамтыс бүгінде 10-12 жасар балалар арасында да жиі кездеседі. Жас ер| балалар қыздарға қарағанда екі есе суицид көп жасайды, Суицидтің 80 пайызы күндіз жэне кешкі уақытта үйде жасалады, Суицид көбіне ішімдікпен байланысты. Сот тексеруі көрсеткендей, әйелдердің 31%, еркектердің 68% пайызы өз өмірімен ішімдік ішу салдарынан қоштасады.
Суицидтің ерекше себептері мыналар:
І.Сүйікті адамын жоғалту жэне махаббатта жолы болмаушылық.
2.Сенімінің аяққа тапталуы.
З.Ішімдік ішу салдарынан жеке тұлғаның қорғаныш механизмінің жойылуы.
Өзіне-өзі қол салу негізі үш топқа бөлінеді: нағыз, демонстративтік жэне жасырын суицид.
Нағыз суицид - қашанда жабырқау дағдарыстық жағдай немесе әмірден баз кешу жайлы ой, өмір сүрудің мэні жайлы ойланып күйзелу жатады.
Демонстративтік суицид - өлуге деген ниетпен байланысты емес, қайта ез проблемасына назар аудартудың эдіс-құралы болады, көмекке шақырады.
Жасырын суицид - өзіне-езі қол салу мінез-қылығының бір
түрі. Бірақ қатаң мағынада оның белгілеріне жауап бермейтін,
сонда да сол бағыт пен қорытындыға ие болады. Бұл іс-эрекет
көп жағдайда қауіп-қатер деңгейінің жогарғы
ықтималдылығымен ұштасып жатады. Көп жағдайда бұл мінез-құлық тэуекелге негізделіп өмірден өтуден гөрі өліммен ойнауға көбірек ұқсайды. Бұндай адамдар өмірден етудің ашық түрін таңдамай суицидалдық шартты мінез-құлықты қалайды. Бұларға автомобиль жүргізудің қауіпті түрі, спорттың экстремальдық қауіпті түрлерімен айналысуы, ерікті түрде ыстық нүктелерге барумен, эсері күшті есірткілерді пайдаланумен, ішімдікті қолданумен, сондай-ақ озін-өзі оқшаулау жатады.
Жан күйзелісіне шыдай алмау, жағдайдан шығудың жолын таппау, үмітсіздікке бой алдыру мен жеке басының дағдарысы, проблемада байланып қалу - осының бэрі айналып келгенде таңдауды тарылтып, өзіне-өзі қол салуға итермелейді.
Жас кезде көбінесе, мұндай мінез-құлықтар көп жағдайда жеке бас қарым-қатынастармен, мысалы бақытсыз махаббатпен тығыз байланысты болып, депрессияға ұшырауға бейім келеді. Депрессияның деңгейі көп жағдайда суицидалдық қорқыныштың шынайы көрсеткіші болып келеді. Жалпы айтқанда, жасеспірімдер арасындағы суицидалды мінез-құлыққа өз құрбылары мен ата-аналары арасындағы жеке қарым-қатынастардың да ықпалы эсерін тигізеді.
Тарихи тэжірибе көрсеткендей, медициналық, құқықтыкі
тыйымдардың қазіргі кезде пайдасы аз. Қазіргі кезде әлеуметтік*
рухани қайта тэрбиелеудің мэні мен маңызы өте үлкен. ;
§5.7 Тұлғаның қорғаныс механизмдері туралы ұғым
Көп жағдайда тұлғаның көздеген тұрмыстық қажеттіктері қандай да себептермен орындала бермейді, олардьі қанағаттандырудың мүмкіндігі болмай қалады. Мұндайда эрекеЦ: қылық психологиялық қорғаныс тетіктерімен реттеліп барады| Психологиялық қорғаныс тұлғаның қалыпты, табиғи болмысынв; тэн нэрсе, ол арқылы адам қимыл-әрекетінде кезігетіщ ауытқуларды күні бұрын сезіп, олардың алдын алып отырадыі Мүндай психикалық қасиеттер адамға көңіл-күй күйзелістері жағдайында өзінің кісілік дэрежесін сақтап қалуға жэрдем бередіі
Психолгияда көптен бітпеген белгілі іс эсері деп аталатыні
қүбылыс бар. Оның мэні - эрқандай кедергі нақты істі доғаруғя себепші болады да, адам сол кедергіні жеңбегенше, эрекетін әрі жалғастырмайды не кедергіні жеңу жолдарын іздестіруден басі тартады. Көптеген зерттеушілердің пайымдауынша, бітпеген щ адамды эрдайым қимыл-эрекетке итермелейді, ал егер істі орындаудың тікелей жолы табылмаса, ол сол іске тең болғаң баламалы басқа эрекетке кіріседі. Осыдан мүлдай психологиялыц қорғанысты баламалы эрекеттердің арнайы орайластырылғаң формасы деп түсінсе де болады.
Психологиялық қорғаныс түрлері келесідей:
Жоққа шығару. Мүндай психологиялық қорғаныстың мэні; адамды қатерлендіріп, оны дау-дамайға соқтыруы мүмкін ақпара-| еленбейді, қабылданбайды. Бүл қорғаныс эдісінде шындықтьі қабылдау көбіне бүрмалаумен сипатталады. Жоққа шығару қорғанысы бала жастан қалыптасып, көп жағдайда төңіректегІ болмысқа сай объективті бағалауды шектейді, осыдан әрекет* қылықтағы кейбір келеңсіздіктер орын алады.
Ығыстыру - ішкі жан күйзелістерінен үйлесімсіз мотивтер не үнамсыз ақпараттарды ойланып жатпастан, санадан шығарыгі тастау жолымен қүтылудың ең эмбебеп эдісі. Намысқа тию не өкпелеуден болған істің төркінін басқалардан, кейде тіпті өзіңнен де жасыру үшін өз эрекеттеріңнің жалған себептерін алға тартатын жағдай да болады. Шын, бірақ жағымсыз сеп түрткілер элеумет сенгендей, содан біршама ұятын жасыратындай жалған себептермен ығыстырылады. Ығыстырылып, тез үмыт болатын жәйттердің көбі басқаға істеген жамандық, қызғаншақтық, түлға кемшіліктерінен болатын мінез олқылықтары.
Көшіру - адамның өзгелер қабылдамайтын өз басындағы мінез-қылық кемшіліктерін мойындағысы келмей, ойланып, толғанбастан басқа біреуге өткізе салудан болатын жаманшылық істей түра, өзінің үрыншақтығын қарсыласына таңа салып, оны дау-дамайдың себепшісі етіп, көрсету эрекеті.
Сәйкестендіру - адамның өз қолы жетпейтін, бірақ аңсаған, басқа біреудің жақсы эдет-қылықтарын иемденуі. Балалардың элеуметтік тәртіп пен игі этикалық өнегелерді игеруі осы эдіске негізделген. Сэйкестендіру қорғанысы адамның өзінің әлсіз тараптарын жеңіп, сезім олқылықтарын толықтыру үшін үлгі, өнегелерге ойсыз еліктеп, мақсат-мүраттарды ешқандай ниетсіз-ақ арқау етуінен туындайды.
Жаңалау - адамның істеген келеңсіз эрекетін мойнына алса, өз қадірінің жоғалатынын түсінуден, болған оқиғаға байланысты ниеттері мен қылықтарын өтірік-шынды
жанастырып дэлелдеуге тырысуы, мүмкіндіктері кемдігінен қолы жетпеген не жетпейтін заттардың объектив құндылығын өзінше кеміте салып, өз кеуілін арбауы.
Ауыстыру - адамның баста өз әліне қарамай, күрделі іске үрынып, кейін бітпесін білген соң, оған деген эрекетін оңай жүмысқа бүра салуы. Осындай ауыстырудан қол жетпес қажеттіктің орындалмауынан болған күйзеліс бэсеңдейді, бірақ ізгі мақсат адыра қалады. Өз алдына қойған, бірақ орындалуы мүмкін емес мақсатқа бағышталған эрекет іске аспаған жағдайда адам кез-келген мэнсіз қимылға ауыса салады, осыдан көңіл-күйі жеңілдеп, үлкен күйзеліске түспейді.
Оқшаулау - адамга соққы болатын жэйттердің сана деңгейінен шегеріліп, басылуы. Мүндайда жағымсыз эмоциялар саналы, яғни эдейі оқшауландырылып, болған оқиға мен одан келетін эсерлер көңілге алынбайды, адам бүрын қандай да мэнге ие болған оқиға немесе өз толғаныстарының шындығын іші сезіп түрса да, оларды байқамайтындай кейіп көрсетеді.
Психологиялық қорғаныс эсері адамға қай жағдайда да өзінің ішкі қалыпты көңіл-кейпін тұрақты сақтауына жэрдемдесе Тіпті элеуметтік шектеулерді бұзғанның өзінде де, өз қылығын-зиян тарапын кеміте, оған ақтау табуға тырысады. Егер адам қадірін тани білсе, өзінің қандай әрекетте болмасын кемшіл! олқылықтарын ұғынумен оларды жоюға ұмтылады. Мұндай адам өз әрекеттері мен мінезін өзгертеді, ал өзгерген ұнамд тұлға сапасы оның санасын жаңалап, өмірлік серігіне айналады. <
З.Фрейдтің психоаналитикалық мектебі
Психоанализдің негізін салушы австрия психиаторы З.Фрейд
1896 жылы Фрейд алғашқы рет психоталдау (психианали терминін қолданды, бұл психикалық құбылыстарды емдеу арналған тэсіл, невроздарды емдейтін жаңа эдіс болды.
Фрейд өзінің барлық өмірінде психоталдау ілімін дамыты тереңдетті. Сынауларға, шэкірттерінің кетуіне қарамастан ол 0 үхтанымдарын өзгертпеді. Өзінің ақырғы «Психоталда очерктері» (1940ж) кітабында «Психоталдау ілімі көптег бақылаулар мен тэжірибеге негізделген, бұл бақылауларды өзіңД не басқаларда өткізсең ғана ол туралы өз бетіңмен пікір айтуі? болады».
Психоанализ тэсілін пайдаланғанда науқаспен ұзақ уақы эңгімелесе отырып, оның ақыл-есіне аурудың шынайы әсе себебі туралы жеткізіледі, науқас бұрын ескермеген нэрселер түсіне бастайды. Фрейдтің айтуынша катарсис болады. Кейій
II. Маскүнемдік (Алкоголизм). Алкоголдік сусындар адамзатқа бұрыннан әйгілі. Ең басында ол өсімдіктерден жасалынып, салт жоралардың бір бөлігі ретінде пайдаланылатын. ХУІғ этил спиртті өндіруден тамырлы өзгерістер басталды. Дэл осы жағдайдан кейін бұқара халықтың алкоголдік сусындарды пайдалануға мүмкіндіктері ашылды. Алкоголизмнің бірнеше теориясы бар:
моралдік модель - адамның элсіздігі ретінде қарастырылады жэнеішетін адам моралді элсіздігінен алкогольді тастай алмайды.
медициналық модель - алкоголизмді ауру деп санайды.
3) психологиялық модель - алкоголизм адамның стрестерден,
үрейден құтылудың сэтсіз әдісі деп қарастырады.
4) генетикалық модель - алкоголге тэуелділік тұқым-қуалаудан
беріледі.
Көптеген елдерде, сонымен қатар Қазақстанда да алкоголге қарсы
жұмыстардың екі бағыты бар:
спирттік сусындарға шектеу қою, оларды өндіруді, сатуды азайту, бағаны көтеру, тыйымдар мен шектеулерді бұзғаны үшін қатаң шаралар қолдану.
элеуметтік, экономикалық өмір жағдайын жақсартуға, жалпы мэдениетті кетеруге, алкоголдің зияны туралы өлшеулі ақпарат беруге жэне халыққа мінез-құлықтың алкоголсіз стереотиптерді қалыптастыруға байланысты ықпалдарды күшейту.
III. Нашақорлық (грек. пагке - естен айрылу, тапіа -долылық, есалаңдық деген мағына береді). Бұл ауру, есірткі заттарға физикалық және психикалық тэуелділікпен сипатталады.
Психикалық тэуелділік - психоактивті заттарға үздіксіз болатын, шыдатпайтын қажеттілік. Ол үздіксіз есірткіні пайдаланғысы келіп тұруымен сипатталып, үлкен жандық жайсыздық (дискомфорт) сезімін тудырады.
Физикалық тэуелділік - есірткі заттарды пайдаланудан пайда болатын ерекше күй (әдет). Ол организмнің химиялық тэуелділігіне экеп соқтырады. Физикалық тэуелділік психикалық тэуелділіктен кейін пайда болады. Ол абстинентті синдром түрінде көрінеді. Физикалық тәуелділіктің басқа симптомына есірткіге компулсивті (шыдатпайтын) құмарлық жатады. Үшін
симптом - адамның жақсы көңіл-күйі тек есірткі заттар пайдаланғанда ғана болады.
Қазіргі жастар көбінесе қолмен жасалынать
стимуляторларды пайдаланады: эфедра, ингалянттар, марихуай
үйықтататын заттар мен транквилизаторлар. «Ауыр» есірткі
жастар көп пайдалана бермейді (героин, морфин т.б.) өйткв
олар өте қымбат. ;
Естен шығармайтын жайт, нашақорларды емдеу өте қиы
Көптеген нашақорлар емделгеннен кейін 4-5 жылға дей
есірткіні пайдаланбай жүре береді. Бірақ өміріндегі б
сэтсіздіктен кейін олар бүрынғы жаман эдетіне оралады. 100
емделу үшін олар өмір бақи күресуі керек. Сондықтан д
«ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенде
нашақорлықты ең басты алдын алу керек. I
IV. Жезөкшелік латынның «жұрт алдына шығар'
(ргозііпдсге) сөзінен шыққан. Жезөкшелік дегеніміз - ешқанд'
ортақ сезімсіз, ақша үшін некесіз жыныстық қатынасқа түсл
Қоғам эрдайым жезөкшелікке қарсы күресіп отырды. Тарих^
жезөкшелікке қарсы эдістердің 3 негізгі саяси формасы бар:
І.прогибиционизм (тыйым)
2.регламентация (тіркеу жэне медициналық бақылау)
З.аболиционизм (тыйымсыз тэрбиелік жұмыстар арқыл'
түсіндіру, алдын-алу). і
V. Суицид «Суицид» латын тілінен алынған «өзін-өзі өлтір
өзіне қол салу» деген мағынаны білдіреді. Тағы бір синонимді;'
мағынасы қасақана өз өмірін қию. Қазіргі таңда езіне-өзі қол сал
мінез-қүлқы біржақты патологиялық тұрғыд"1
қарастырылмайды. Бұл эрекет көп жағдайда есі дұрыс адамньг
мінез-құлқы. Сонымен бірге, өзіне-езі қол салуға қатысты эреке
мінез-құлықтың бұзылу формасының ең шегі.
Өзіне-өзі қол жұмсау бұрын 20- 55 жастың арасын қамтыс бүгінде 10-12 жасар балалар арасында да жиі кездеседі. Жас ер| балалар қыздарға қарағанда екі есе суицид көп жасайды, Суицидтің 80 пайызы күндіз жэне кешкі уақытта үйде жасалады, Суицид көбіне ішімдікпен байланысты. Сот тексеруі көрсеткендей, әйелдердің 31%, еркектердің 68% пайызы өз өмірімен ішімдік ішу салдарынан қоштасады.
Суицидтің ерекше себептері мыналар:
І.Сүйікті адамын жоғалту жэне махаббатта жолы болмаушылық.
2.Сенімінің аяққа тапталуы.
З.Ішімдік ішу салдарынан жеке тұлғаның қорғаныш механизмінің жойылуы.
Өзіне-өзі қол салу негізі үш топқа бөлінеді: нағыз, демонстративтік жэне жасырын суицид.
Нағыз суицид - қашанда жабырқау дағдарыстық жағдай немесе әмірден баз кешу жайлы ой, өмір сүрудің мэні жайлы ойланып күйзелу жатады.
Демонстративтік суицид - өлуге деген ниетпен байланысты емес, қайта ез проблемасына назар аудартудың эдіс-құралы болады, көмекке шақырады.
Жасырын суицид - өзіне-езі қол салу мінез-қылығының бір
түрі. Бірақ қатаң мағынада оның белгілеріне жауап бермейтін,
сонда да сол бағыт пен қорытындыға ие болады. Бұл іс-эрекет
көп жағдайда қауіп-қатер деңгейінің жогарғы
ықтималдылығымен ұштасып жатады. Көп жағдайда бұл мінез-құлық тэуекелге негізделіп өмірден өтуден гөрі өліммен ойнауға көбірек ұқсайды. Бұндай адамдар өмірден етудің ашық түрін таңдамай суицидалдық шартты мінез-құлықты қалайды. Бұларға автомобиль жүргізудің қауіпті түрі, спорттың экстремальдық қауіпті түрлерімен айналысуы, ерікті түрде ыстық нүктелерге барумен, эсері күшті есірткілерді пайдаланумен, ішімдікті қолданумен, сондай-ақ озін-өзі оқшаулау жатады.
Жан күйзелісіне шыдай алмау, жағдайдан шығудың жолын таппау, үмітсіздікке бой алдыру мен жеке басының дағдарысы, проблемада байланып қалу - осының бэрі айналып келгенде таңдауды тарылтып, өзіне-өзі қол салуға итермелейді.
Жас кезде көбінесе, мұндай мінез-құлықтар көп жағдайда жеке бас қарым-қатынастармен, мысалы бақытсыз махаббатпен тығыз байланысты болып, депрессияға ұшырауға бейім келеді. Депрессияның деңгейі көп жағдайда суицидалдық қорқыныштың шынайы көрсеткіші болып келеді. Жалпы айтқанда, жасеспірімдер арасындағы суицидалды мінез-құлыққа өз құрбылары мен ата-аналары арасындағы жеке қарым-қатынастардың да ықпалы эсерін тигізеді.
Тарихи тэжірибе көрсеткендей, медициналық, құқықтыкі
тыйымдардың қазіргі кезде пайдасы аз. Қазіргі кезде әлеуметтік*
рухани қайта тэрбиелеудің мэні мен маңызы өте үлкен. ;
§5.7 Тұлғаның қорғаныс механизмдері туралы ұғым
Көп жағдайда тұлғаның көздеген тұрмыстық қажеттіктері қандай да себептермен орындала бермейді, олардьі қанағаттандырудың мүмкіндігі болмай қалады. Мұндайда эрекеЦ: қылық психологиялық қорғаныс тетіктерімен реттеліп барады| Психологиялық қорғаныс тұлғаның қалыпты, табиғи болмысынв; тэн нэрсе, ол арқылы адам қимыл-әрекетінде кезігетіщ ауытқуларды күні бұрын сезіп, олардың алдын алып отырадыі Мүндай психикалық қасиеттер адамға көңіл-күй күйзелістері жағдайында өзінің кісілік дэрежесін сақтап қалуға жэрдем бередіі
Психолгияда көптен бітпеген белгілі іс эсері деп аталатыні
қүбылыс бар. Оның мэні - эрқандай кедергі нақты істі доғаруғя себепші болады да, адам сол кедергіні жеңбегенше, эрекетін әрі жалғастырмайды не кедергіні жеңу жолдарын іздестіруден басі тартады. Көптеген зерттеушілердің пайымдауынша, бітпеген щ адамды эрдайым қимыл-эрекетке итермелейді, ал егер істі орындаудың тікелей жолы табылмаса, ол сол іске тең болғаң баламалы басқа эрекетке кіріседі. Осыдан мүлдай психологиялыц қорғанысты баламалы эрекеттердің арнайы орайластырылғаң формасы деп түсінсе де болады.
Психологиялық қорғаныс түрлері келесідей:
Жоққа шығару. Мүндай психологиялық қорғаныстың мэні; адамды қатерлендіріп, оны дау-дамайға соқтыруы мүмкін ақпара-| еленбейді, қабылданбайды. Бүл қорғаныс эдісінде шындықтьі қабылдау көбіне бүрмалаумен сипатталады. Жоққа шығару қорғанысы бала жастан қалыптасып, көп жағдайда төңіректегІ болмысқа сай объективті бағалауды шектейді, осыдан әрекет* қылықтағы кейбір келеңсіздіктер орын алады.
Ығыстыру - ішкі жан күйзелістерінен үйлесімсіз мотивтер не үнамсыз ақпараттарды ойланып жатпастан, санадан шығарыгі тастау жолымен қүтылудың ең эмбебеп эдісі. Намысқа тию не өкпелеуден болған істің төркінін басқалардан, кейде тіпті өзіңнен де жасыру үшін өз эрекеттеріңнің жалған себептерін алға тартатын жағдай да болады. Шын, бірақ жағымсыз сеп түрткілер элеумет сенгендей, содан біршама ұятын жасыратындай жалған себептермен ығыстырылады. Ығыстырылып, тез үмыт болатын жәйттердің көбі басқаға істеген жамандық, қызғаншақтық, түлға кемшіліктерінен болатын мінез олқылықтары.
Көшіру - адамның өзгелер қабылдамайтын өз басындағы мінез-қылық кемшіліктерін мойындағысы келмей, ойланып, толғанбастан басқа біреуге өткізе салудан болатын жаманшылық істей түра, өзінің үрыншақтығын қарсыласына таңа салып, оны дау-дамайдың себепшісі етіп, көрсету эрекеті.
Сәйкестендіру - адамның өз қолы жетпейтін, бірақ аңсаған, басқа біреудің жақсы эдет-қылықтарын иемденуі. Балалардың элеуметтік тәртіп пен игі этикалық өнегелерді игеруі осы эдіске негізделген. Сэйкестендіру қорғанысы адамның өзінің әлсіз тараптарын жеңіп, сезім олқылықтарын толықтыру үшін үлгі, өнегелерге ойсыз еліктеп, мақсат-мүраттарды ешқандай ниетсіз-ақ арқау етуінен туындайды.
Жаңалау - адамның істеген келеңсіз эрекетін мойнына алса, өз қадірінің жоғалатынын түсінуден, болған оқиғаға байланысты ниеттері мен қылықтарын өтірік-шынды
жанастырып дэлелдеуге тырысуы, мүмкіндіктері кемдігінен қолы жетпеген не жетпейтін заттардың объектив құндылығын өзінше кеміте салып, өз кеуілін арбауы.
Ауыстыру - адамның баста өз әліне қарамай, күрделі іске үрынып, кейін бітпесін білген соң, оған деген эрекетін оңай жүмысқа бүра салуы. Осындай ауыстырудан қол жетпес қажеттіктің орындалмауынан болған күйзеліс бэсеңдейді, бірақ ізгі мақсат адыра қалады. Өз алдына қойған, бірақ орындалуы мүмкін емес мақсатқа бағышталған эрекет іске аспаған жағдайда адам кез-келген мэнсіз қимылға ауыса салады, осыдан көңіл-күйі жеңілдеп, үлкен күйзеліске түспейді.
Оқшаулау - адамга соққы болатын жэйттердің сана деңгейінен шегеріліп, басылуы. Мүндайда жағымсыз эмоциялар саналы, яғни эдейі оқшауландырылып, болған оқиға мен одан келетін эсерлер көңілге алынбайды, адам бүрын қандай да мэнге ие болған оқиға немесе өз толғаныстарының шындығын іші сезіп түрса да, оларды байқамайтындай кейіп көрсетеді.
Психологиялық қорғаныс эсері адамға қай жағдайда да өзінің ішкі қалыпты көңіл-кейпін тұрақты сақтауына жэрдемдесе Тіпті элеуметтік шектеулерді бұзғанның өзінде де, өз қылығын-зиян тарапын кеміте, оған ақтау табуға тырысады. Егер адам қадірін тани білсе, өзінің қандай әрекетте болмасын кемшіл! олқылықтарын ұғынумен оларды жоюға ұмтылады. Мұндай адам өз әрекеттері мен мінезін өзгертеді, ал өзгерген ұнамд тұлға сапасы оның санасын жаңалап, өмірлік серігіне айналады. <З.Фрейдтің психоаналитикалық мектебі
Психоанализдің негізін салушы австрия психиаторы З.Фрейд
1896 жылы Фрейд алғашқы рет психоталдау (психианали терминін қолданды, бұл психикалық құбылыстарды емдеу арналған тэсіл, невроздарды емдейтін жаңа эдіс болды.
Фрейд өзінің барлық өмірінде психоталдау ілімін дамыты тереңдетті. Сынауларға, шэкірттерінің кетуіне қарамастан ол 0 үхтанымдарын өзгертпеді. Өзінің ақырғы «Психоталда очерктері» (1940ж) кітабында «Психоталдау ілімі көптег бақылаулар мен тэжірибеге негізделген, бұл бақылауларды өзіңД не басқаларда өткізсең ғана ол туралы өз бетіңмен пікір айтуі? болады».
Психоанализ тэсілін пайдаланғанда науқаспен ұзақ уақы эңгімелесе отырып, оның ақыл-есіне аурудың шынайы әсе себебі туралы жеткізіледі, науқас бұрын ескермеген нэрселер түсіне бастайды. Фрейдтің айтуынша катарсис болады. Кейій