ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 957
Скачиваний: 33
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
үшін адамдармен бірлесіп эртүрлі жаттығулар жасауы, өмірлік жағдаяттарға байланысты пікір алмасуы, оның дұрыс-бұрыстығын талқылауы жүйке жұмысының қызметін нығайтып, түрлі ауру-сырқаудың алдын алуға мүмкіндік береді.
Басқа сөзбен айтқанда, қақтығыс - екі не одан да көп индивидтің немесе топтың қарама-қарсы жақтың белгілі бір мақсатқа жетуіне, қызығушылығының қанағаттандырылуына
эдейі бөгет жасау немесе оның көзқарасын, элеуметтік ұстанымын өзгерту процесі.
Қақтығыс формуласы, оның белгілері
Дау - дамай (қақтығыс) дегеніміз - қарама-қарсы бағытталган мақсаттардың, қызығушылықтардың, ұстанымдардың, ой-пікірлердің, құндылықтардың қақтығысы.
Қақтығыстардың себептеріне қарама-қайшылықтың өрши түсуіне, қақтығыстың пайда болуына экелген шарттар мен жағдайлар жатады.
Әрбір қақтығыстың уақыты мен кеңістігіне байланысты сипаты бар. Қақтығыстың кеңістік сипаты: қақтығыстың пайда болу себебі және көріну сферасы; дау-дамайдың нәтижесі; эдістері мен, 'әрекеттері. Қақтығыстың уақыттық сипаты: қақтығыстың үзақтығы, жиілігі, қайталануы, эр субъектінің дау-дамайға қатысу мерзімі жэне қақтығыстың эр даму кезеңіндегі уақыт көрсеткіштері.
Даулы мэселелерді екі тұрғыдан алып қарастыруға болады: біріншіден, қақтығыстың пайда болып, ерши түсу заңдылықтарын біліп жүрген адам қақтығыс басталмай түрып, оның алдын алады. Алайда адам қақтығыстан сақтанамын дегенмен, ол өмір тіршілігінде жанына батарлық, әділетсіз мінез-қылықтардан бойын аулақ сала алмайды. Өзін ренжіткен, дүшпандық жасаған адамға көзін жүмып жүре беруге шыдай алмайды. Сондықтан басталған қақтығыс себебін толық түсінуге, түсіністікпен қарап, бірден оның шешу жолын қарастыруға тырысу керек.
Екіншісі - маңызды бағыт, ол қақтығыстың неден пайда болғандығын анықтайтын жағдайды талдау техникасын меңгеру.
Әр қақтығыстың өзіндік даму динамикасы бар және ол мына кезеңдерден түрады:
қақтығысқа дейінгі қарым-қатынастар, шешілмей жатқан мэселелердің жиналып көбеюі, қарым-қатынастың кернеуліктері;
қарама-қайшылықтың өрши түсуі, қарым-қатынаста түрақты жағымсыз, кейде агрессивті психологиялық жағдайдың болуы;
3. қақтығыстық жағдаят, оқиға, субъектілер арасындағы
түсініспеушілік жэне ашық түрдегі қақтығыс;
4. қақтығыстың шешілуі;
5. қақтығыстан кейінгі кезең, дау-дамайға қатысушылар
арасындағы қарым-қатынастың жаңа мазмүны мен сипатыньШ
пайда болуы.
Қақтығыс себептерінің жіктелуі:
ресурстың жеткіліксіз, шектеулі болуы, олардың сандық және сапалық жақтары;
мақсаттар арасындағы айырмашылықтар;
3. қүндылықтардағы, мінез-қүлықтағы, тәрбиедеГ1
айырмашылықтар;
4. қанағаттандырылмаған коммуникация;
5. қақтығысқа қатысушылардың жеке ерекшеліктері. Бүл
жіктеудің жақсы жақтары бар, ол дау-дамайдың қайнар көзі мен
қолданылу сферасын ажыратуға мүмкіндік береді.
Қақтығысқа жауап қайтару стратегиясы
Талас жағдайларын сараптасақ, көп жагдайда қақтығысЫП қалған адамдар дау-дамайдың негізгі себебін түсіндіріп бере алмайды, олар үстіртін себептерін атап айтқанмен, теренДе жатқан себебіне көңіл аударғысы келмейді. Диагнозы жоқ ауруДь( емдеудің нэтижесі болмайтынын бәріміз білеміз.
Даусыз қарым-қатынас орнатудың ережелері: 1 - ереже. Конфликтоген қолданбаңыз.
2- ереже. Конфликтогенге конфликтогенмен жауап қайтармаңьіз-
Бірінші ережені қолдану үшін қарым-қатынас жасап отырғаН
адамның орнына озіңізді қойып көріңіз. Сіз ондай соз естШ
жатсаңыз, ренжитін боларсыз. Басқа адамдардың сезімін сезінУэ
оның ой-өрісін түсіну эмпатия деп аталады. Сондықтан осыДаН
барып 3-ереже шығады.
3- ереже. Сөйлесіп отырған адамға эмпатия көрсетіңіз.
Конфликтогенге қарама-қарсы үғым - эмпатия. Қарым-қатыНаС
кезінде алдыңыздағы адамға күлімдеп қарап, оның жагдайын түсініп, сыйлы ишарат көрсетсеңіз, конфликтогеннің қайДа кеткенін білмей қаласыз.
Қақтығыстарды шешудің түрлі әдіс тэсілдері екіге бөлінеДі: тура (ашық) жэне жанама (жасырын). Тура шешу әдісі:
өз көзқарасынан таймау;
бағынушылардың көзқарасын ескере отырып, өз эрекетін қайта қарастыру;
дау-дамайды елеп-ескермеу;
4. бірлесе жұмыс істеп, бірлесе шешім қабылдау.
Жанама шешу әдісі:
сезімін сыртқа шығару принципі: қазіргі кездегі көрнекі
психотерапевтердің бірі К.Роджерстің айтуынша егер адамның оны толқытып тұрған барлық негативті сезімдерінің шығуына мүмкіндік берсе, бұл сезімдер бірте-бірте позитивті сезімге айналады.
эмоцияны қайтару принципі: дау-дамайды басудың төте тэсілдері, адамдар арасында тұрақты жэне жағымды қарым-қатынас орнату - элеуметтік өмірдің өзекті мэселелерінің бірі. • Сондықтан адамдардың бірімен-бірі жалпы тіл табысуында, қоғамдық өмірді кеңейту жолындағы еңбек эрекетін дамытуында, бүкіл қоғамдық игіліктер жасауда шексіз маңызды, эрі мұндай эрекеттер игі мақсат болып табылады.
Қақтығыстарды шешуде келесі стратегиялар бар:
қақтығыстың алдын алу немесе профилактика;
қақтығысты пайда болу кезеңдерінде басқару;
қақтығысты шешу эдістерін қолдану;
қақтығыс пен оның салдарын жобалау.
Қақтығысты реттеу элеуметтік қызметкердің жеке қабілеттері мен дағдыларына байланысты. Сұхбаттасуды дұрыс жүргізу көп қиындықтардан өтуге мүмкіндік береді: керек кезінде кешірім сұрау, компромиске келу, өкінішін білдіру, заңды талаптарға келісу, ашық болуға шақыру, өз ойын толық жеткізуді сұрау, қарсы жаққа сыйластық көрсете білу, идея тастау, т.б.
Әлеуметтік қызметкердің жұмыс нәтижесінің тиімді болуы екіталай, бірақ ол үшін уайымға түсудің керегі жоқ. Қақтығысты шешуге көмектесетін қарапайым сұхбаттасуда қолданылатын ережелер бар. Олар:
қатысушыға делдал ретіндегі рөлін түсіндіру;
кінэ тақпау;
өзін ақтамау;
сөзді бөлмеу;
тек шындықты айту;
басқаны тыңдау;
келісімге келу;
қақтығысты шешу.
§6.6 Еңбектің психологиялық қырлары. Кәсіпқойлық
деңгейлері
Маман моделі
Қазіргі таңда жан-жақты маман даярлау олардың элеуметтік, кәсіптік, өздік жұмыс жасай алу қабілеттерін дамытумен белгіленеді. Болашақ мамандардан төмендегідей шарттардың орындалуын талап етеді:
жүйелі ойлау;
экологиялық, құқықтық, ақпараттық мэдениет;
кэсіпкерлік мэдениет;
өзін-өзі тану жэне басқаларға ұсыну;
өз қызметін білімді талдау;
кейбір өндірістік жағдайларда өз бетімен дұрыс шешім қабылдай алу;
жаңа білімді меңгеру;
эр іске жауапкершілікпен қарау.
Мамандықтың белгілі бір түріне бағыт-бағдар беру - кәсіптік бейімделу (адаптация) мэселесіне келіп тіреледі. Мысалы, өндіріске жаңадан келгендерге тэжірибелі жұмыскерлер алғашқы
кезде көбірек кәңіл бөліп, олардың эр қайсысына қамқорлық керсетіп, жұмыстағы кемшілік- олқылықтарын түзеп, қабілеттерін сүйеп, демеп отырады. Бұл жайт жас адамның әмір жолын дұрыс таңдай алуына, өз мүмкіндігіне сенімін нығайтып бекіте түседі. Кэсіпке бейімделудің сан алуан жолдары мен әдістері бар. Солардың ішінде «Жұмысшы қатарына қабылдау», «өмірге жұмысшы жолдамасын беру», т.б. салт-дэстүрдің маңызы ерекше.
Кэсіпке бейімделу элементтері мектептегі оқу-тэжірибе процесінде де жүргізілсе құба-құп. Мысалы, сабақ үстінде, әр түрлі үйірме жұмыстары кезінде шэкірттерді тэжірибелік мэні бар қызметпен жэй таныстырып қоймай, оларды бұл іске тікелей араластырған абзал.
Кәсіби деңгейлері
Негізгі құзыреттілік сала ерекшелігіне қарамастан барлық мамандар бойынан табылу керек деп қарастырылған, себебі құзыреттілік маман біліктілігінің негізін құрайды, оның ішінде: '
ақпараттық; ' ;
коммуникативтік (қатынастық) |
элеуметті - құқықтық құзыреттілік көрсетілген. і Ақпараттық құзырет - мамандардың компьютерлік
білімділігі, жаңа ақпараттық технологияларды қолдана алу
(мультимедия, электронды пошта, Интернет) мұмкіндігі. • і
Коммуникативтік құзырет - бірлесіп жұмыс істеуді бағалау,' адамдар арасындағы сенімділік, бірін-бірі тұсіну, тыңдау, сыйлау,; этикет сақтау, дэстүрді білу, дау жан-жалды шеше алу, бұзылған-, қатынастарды түзету, өз қателігін түсіне білу, топпен жұмыс жасай алу, орындаушылардың жұмысын дұрыс ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу жэне қолдана білу қабілеттері.
Әлеуметтік-кұқықтық құзірет - өз елінің азаматы ретінде өзінің жэне қоғам мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің маңызын түсіну, қоғамдық міндеттерге тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу, адам құқығын жете білу, қажетті жағдайларда оларды қолдану, өзіне жауапқершілік арту жатады. Осы жоғарыда аталған үш құзіреттілік барлық азаматтар үшін олардың мамандығына, білім деңгейіне, тұратын жеріне қарамастан негізгі қажетті қасиеттер болып саналады.
Кәсіпшіиің (профессионалдың) қалыптасуы
Құзыреттілік белгісі бір салада жинақталған түбегейлі білімдерді білдіреді. Құзыретті адам - бұл бір нэрсе туралы жетік білетін, жақсы хабардар адам, яғни құзыреттілікті эдетте қандай да бір кэсіби салада түбегейлі білімі бар адамның біліктілігімен байланыстырады.
Профессиологияның
айналысатын мэселелерінің келесі бір саласы - кэсіби бағдарлау. Бұл мамандықты дұрыс таңдай алмау жағдайынан туатын қателіктердің алдын алып, болдырмау жағына бағытталған еңбек экспертизасы
«Профессионализм» ұғымы «құзыреттілік» терминімен жиі ұшырасып отырады, нақты маманның құзыреттілігімен оның кэсібилігін, зияткерлігін, өнегелігін жэне жеке құзыреттілікті түсіндіреді.
Сондықтан кәсібиліктің мэселелерін талдауда екі жақтама: нақты (профессиограмма) және жеке, психология (психограмма) тарапынан кешенді түрде орынды жүргізу керек. Профессиограмма - бұл қоғамдық тэжірибемен ондірілген жэне жинақталған, нақты адамнан («мамандықтағы еңбек») тэуелсіз өмір сүретін кэсіби қызмет мінездемелерінің сипаттамасы. Психограмма - бұл адамның психологиялық сапасының, симметриялық (бірдей) немесе кэсіби қызметінің («мамандықтағы адам») сэйкес емес нақты талап етілуінің құрылымдық сипаттамасы.
Адамның құндылық ұстанымын таңдауына не ықпал етеді? Негізінен құндылықтарды таңдауға адамның моральдық санасының дамуы ықпал етеді: әлеуметтік-мәнді қажеттіктер мен қызығушылықтарды, нормалар мен мінез-құлық ережелерін, қоғамдық арман-мұраттарды және эдептілік қағидаларын (мейірбандылық, эділдік, бақыт және т.б.) түсінуі. Қазіргі моральдық құндылықтардың мазмұны езара байланысты екі сипатқа ие. Біріншісі - барлық замандар мен халықтарға тән (жалпы адамдық құндылықтар) эдептілік ережелері мен адамның сапасы. Басқаша айтқанда, менеджер жалпы адамдық құндылықтарды ұстай отырып, қазіргі жағдайдағы еңбек ізгілендіруіне бағытталған.
Басқару қабілеттілігінің даму мәселесін талқылай отырып, біздің көзқарасымыз бойынша, қабілеттіліктердің үш белгісін ерекшелеп алуға болады: 1) менеджерлік мінездеме; 2) езіндік-басқару қабілеттіліктері; 3) құрылымдық - психологиялық қабілеттіліктер.
«Кэсіби жарамдылық» дегеніміз адам еңбегінің белгілі бір
түріне жарамдылығын көрсететін психологиялық,
физиологиялық ерекшеліктерінің, оған қажетті тиісті білім, дағды икемділіктерінің жиынтығы.
Кэсіби жарамдылық - психологиялық жэне психофизикалық қасиеттердің, сонымен бірге арнайы білімдердің, шеберлік пен дагдылардьщ, қолайлы еңбек тиімділігінің жетістігі үшін қажетті жиынтықтар. Сонымен қатар кәсіби жарамдылық ұғымына, күрделі еңбек процесінде адамның және оның нэтижелеріне багаберу уайымына қанағаттылық кіреді.
Кэсіби жарамдылық - адам тумысынан пайда болмаган сапа
Басқа сөзбен айтқанда, қақтығыс - екі не одан да көп индивидтің немесе топтың қарама-қарсы жақтың белгілі бір мақсатқа жетуіне, қызығушылығының қанағаттандырылуына
эдейі бөгет жасау немесе оның көзқарасын, элеуметтік ұстанымын өзгерту процесі.Қақтығыс формуласы, оның белгілері
Дау - дамай (қақтығыс) дегеніміз - қарама-қарсы бағытталган мақсаттардың, қызығушылықтардың, ұстанымдардың, ой-пікірлердің, құндылықтардың қақтығысы.
Қақтығыстардың себептеріне қарама-қайшылықтың өрши түсуіне, қақтығыстың пайда болуына экелген шарттар мен жағдайлар жатады.
Әрбір қақтығыстың уақыты мен кеңістігіне байланысты сипаты бар. Қақтығыстың кеңістік сипаты: қақтығыстың пайда болу себебі және көріну сферасы; дау-дамайдың нәтижесі; эдістері мен, 'әрекеттері. Қақтығыстың уақыттық сипаты: қақтығыстың үзақтығы, жиілігі, қайталануы, эр субъектінің дау-дамайға қатысу мерзімі жэне қақтығыстың эр даму кезеңіндегі уақыт көрсеткіштері.
Даулы мэселелерді екі тұрғыдан алып қарастыруға болады: біріншіден, қақтығыстың пайда болып, ерши түсу заңдылықтарын біліп жүрген адам қақтығыс басталмай түрып, оның алдын алады. Алайда адам қақтығыстан сақтанамын дегенмен, ол өмір тіршілігінде жанына батарлық, әділетсіз мінез-қылықтардан бойын аулақ сала алмайды. Өзін ренжіткен, дүшпандық жасаған адамға көзін жүмып жүре беруге шыдай алмайды. Сондықтан басталған қақтығыс себебін толық түсінуге, түсіністікпен қарап, бірден оның шешу жолын қарастыруға тырысу керек.
Екіншісі - маңызды бағыт, ол қақтығыстың неден пайда болғандығын анықтайтын жағдайды талдау техникасын меңгеру.
Әр қақтығыстың өзіндік даму динамикасы бар және ол мына кезеңдерден түрады:
қақтығысқа дейінгі қарым-қатынастар, шешілмей жатқан мэселелердің жиналып көбеюі, қарым-қатынастың кернеуліктері;
қарама-қайшылықтың өрши түсуі, қарым-қатынаста түрақты жағымсыз, кейде агрессивті психологиялық жағдайдың болуы;
3. қақтығыстық жағдаят, оқиға, субъектілер арасындағы
түсініспеушілік жэне ашық түрдегі қақтығыс;
4. қақтығыстың шешілуі;
5. қақтығыстан кейінгі кезең, дау-дамайға қатысушылар
арасындағы қарым-қатынастың жаңа мазмүны мен сипатыньШ
пайда болуы.
Қақтығыс себептерінің жіктелуі:
ресурстың жеткіліксіз, шектеулі болуы, олардың сандық және сапалық жақтары;
мақсаттар арасындағы айырмашылықтар;
3. қүндылықтардағы, мінез-қүлықтағы, тәрбиедеГ1
айырмашылықтар;
4. қанағаттандырылмаған коммуникация;
5. қақтығысқа қатысушылардың жеке ерекшеліктері. Бүл
жіктеудің жақсы жақтары бар, ол дау-дамайдың қайнар көзі мен
қолданылу сферасын ажыратуға мүмкіндік береді.
Қақтығысқа жауап қайтару стратегиясы
Талас жағдайларын сараптасақ, көп жагдайда қақтығысЫП қалған адамдар дау-дамайдың негізгі себебін түсіндіріп бере алмайды, олар үстіртін себептерін атап айтқанмен, теренДе жатқан себебіне көңіл аударғысы келмейді. Диагнозы жоқ ауруДь( емдеудің нэтижесі болмайтынын бәріміз білеміз.
Даусыз қарым-қатынас орнатудың ережелері: 1 - ереже. Конфликтоген қолданбаңыз.
2- ереже. Конфликтогенге конфликтогенмен жауап қайтармаңьіз-
Бірінші ережені қолдану үшін қарым-қатынас жасап отырғаН
адамның орнына озіңізді қойып көріңіз. Сіз ондай соз естШ
жатсаңыз, ренжитін боларсыз. Басқа адамдардың сезімін сезінУэ
оның ой-өрісін түсіну эмпатия деп аталады. Сондықтан осыДаН
барып 3-ереже шығады.
3- ереже. Сөйлесіп отырған адамға эмпатия көрсетіңіз.
Конфликтогенге қарама-қарсы үғым - эмпатия. Қарым-қатыНаС
кезінде алдыңыздағы адамға күлімдеп қарап, оның жагдайын түсініп, сыйлы ишарат көрсетсеңіз, конфликтогеннің қайДа кеткенін білмей қаласыз.
Қақтығыстарды шешудің түрлі әдіс тэсілдері екіге бөлінеДі: тура (ашық) жэне жанама (жасырын). Тура шешу әдісі:
өз көзқарасынан таймау;бағынушылардың көзқарасын ескере отырып, өз эрекетін қайта қарастыру;
дау-дамайды елеп-ескермеу;
4. бірлесе жұмыс істеп, бірлесе шешім қабылдау.
Жанама шешу әдісі:
сезімін сыртқа шығару принципі: қазіргі кездегі көрнекі
психотерапевтердің бірі К.Роджерстің айтуынша егер адамның оны толқытып тұрған барлық негативті сезімдерінің шығуына мүмкіндік берсе, бұл сезімдер бірте-бірте позитивті сезімге айналады.
эмоцияны қайтару принципі: дау-дамайды басудың төте тэсілдері, адамдар арасында тұрақты жэне жағымды қарым-қатынас орнату - элеуметтік өмірдің өзекті мэселелерінің бірі. • Сондықтан адамдардың бірімен-бірі жалпы тіл табысуында, қоғамдық өмірді кеңейту жолындағы еңбек эрекетін дамытуында, бүкіл қоғамдық игіліктер жасауда шексіз маңызды, эрі мұндай эрекеттер игі мақсат болып табылады.
Қақтығыстарды шешуде келесі стратегиялар бар:
қақтығыстың алдын алу немесе профилактика;
қақтығысты пайда болу кезеңдерінде басқару;
қақтығысты шешу эдістерін қолдану;
қақтығыс пен оның салдарын жобалау.
Қақтығысты реттеу элеуметтік қызметкердің жеке қабілеттері мен дағдыларына байланысты. Сұхбаттасуды дұрыс жүргізу көп қиындықтардан өтуге мүмкіндік береді: керек кезінде кешірім сұрау, компромиске келу, өкінішін білдіру, заңды талаптарға келісу, ашық болуға шақыру, өз ойын толық жеткізуді сұрау, қарсы жаққа сыйластық көрсете білу, идея тастау, т.б.
Әлеуметтік қызметкердің жұмыс нәтижесінің тиімді болуы екіталай, бірақ ол үшін уайымға түсудің керегі жоқ. Қақтығысты шешуге көмектесетін қарапайым сұхбаттасуда қолданылатын ережелер бар. Олар:
қатысушыға делдал ретіндегі рөлін түсіндіру;
кінэ тақпау;
өзін ақтамау;
сөзді бөлмеу;
тек шындықты айту;
басқаны тыңдау;
келісімге келу;
қақтығысты шешу.
§6.6 Еңбектің психологиялық қырлары. Кәсіпқойлық
деңгейлері
Маман моделі
Қазіргі таңда жан-жақты маман даярлау олардың элеуметтік, кәсіптік, өздік жұмыс жасай алу қабілеттерін дамытумен белгіленеді. Болашақ мамандардан төмендегідей шарттардың орындалуын талап етеді:
жүйелі ойлау;
экологиялық, құқықтық, ақпараттық мэдениет;
кэсіпкерлік мэдениет;
өзін-өзі тану жэне басқаларға ұсыну;
өз қызметін білімді талдау;
кейбір өндірістік жағдайларда өз бетімен дұрыс шешім қабылдай алу;
жаңа білімді меңгеру;
эр іске жауапкершілікпен қарау.
Мамандықтың белгілі бір түріне бағыт-бағдар беру - кәсіптік бейімделу (адаптация) мэселесіне келіп тіреледі. Мысалы, өндіріске жаңадан келгендерге тэжірибелі жұмыскерлер алғашқы
кезде көбірек кәңіл бөліп, олардың эр қайсысына қамқорлық керсетіп, жұмыстағы кемшілік- олқылықтарын түзеп, қабілеттерін сүйеп, демеп отырады. Бұл жайт жас адамның әмір жолын дұрыс таңдай алуына, өз мүмкіндігіне сенімін нығайтып бекіте түседі. Кэсіпке бейімделудің сан алуан жолдары мен әдістері бар. Солардың ішінде «Жұмысшы қатарына қабылдау», «өмірге жұмысшы жолдамасын беру», т.б. салт-дэстүрдің маңызы ерекше.
Кэсіпке бейімделу элементтері мектептегі оқу-тэжірибе процесінде де жүргізілсе құба-құп. Мысалы, сабақ үстінде, әр түрлі үйірме жұмыстары кезінде шэкірттерді тэжірибелік мэні бар қызметпен жэй таныстырып қоймай, оларды бұл іске тікелей араластырған абзал.
Кәсіби деңгейлері
Негізгі құзыреттілік сала ерекшелігіне қарамастан барлық мамандар бойынан табылу керек деп қарастырылған, себебі құзыреттілік маман біліктілігінің негізін құрайды, оның ішінде: '
ақпараттық; ' ;
коммуникативтік (қатынастық) |
элеуметті - құқықтық құзыреттілік көрсетілген. і Ақпараттық құзырет - мамандардың компьютерлік
білімділігі, жаңа ақпараттық технологияларды қолдана алу
(мультимедия, электронды пошта, Интернет) мұмкіндігі. • і
Коммуникативтік құзырет - бірлесіп жұмыс істеуді бағалау,' адамдар арасындағы сенімділік, бірін-бірі тұсіну, тыңдау, сыйлау,; этикет сақтау, дэстүрді білу, дау жан-жалды шеше алу, бұзылған-, қатынастарды түзету, өз қателігін түсіне білу, топпен жұмыс жасай алу, орындаушылардың жұмысын дұрыс ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу жэне қолдана білу қабілеттері.
Әлеуметтік-кұқықтық құзірет - өз елінің азаматы ретінде өзінің жэне қоғам мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің маңызын түсіну, қоғамдық міндеттерге тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу, адам құқығын жете білу, қажетті жағдайларда оларды қолдану, өзіне жауапқершілік арту жатады. Осы жоғарыда аталған үш құзіреттілік барлық азаматтар үшін олардың мамандығына, білім деңгейіне, тұратын жеріне қарамастан негізгі қажетті қасиеттер болып саналады.
Кәсіпшіиің (профессионалдың) қалыптасуы
Құзыреттілік белгісі бір салада жинақталған түбегейлі білімдерді білдіреді. Құзыретті адам - бұл бір нэрсе туралы жетік білетін, жақсы хабардар адам, яғни құзыреттілікті эдетте қандай да бір кэсіби салада түбегейлі білімі бар адамның біліктілігімен байланыстырады.
Профессиологияның
айналысатын мэселелерінің келесі бір саласы - кэсіби бағдарлау. Бұл мамандықты дұрыс таңдай алмау жағдайынан туатын қателіктердің алдын алып, болдырмау жағына бағытталған еңбек экспертизасы
«Профессионализм» ұғымы «құзыреттілік» терминімен жиі ұшырасып отырады, нақты маманның құзыреттілігімен оның кэсібилігін, зияткерлігін, өнегелігін жэне жеке құзыреттілікті түсіндіреді.
Сондықтан кәсібиліктің мэселелерін талдауда екі жақтама: нақты (профессиограмма) және жеке, психология (психограмма) тарапынан кешенді түрде орынды жүргізу керек. Профессиограмма - бұл қоғамдық тэжірибемен ондірілген жэне жинақталған, нақты адамнан («мамандықтағы еңбек») тэуелсіз өмір сүретін кэсіби қызмет мінездемелерінің сипаттамасы. Психограмма - бұл адамның психологиялық сапасының, симметриялық (бірдей) немесе кэсіби қызметінің («мамандықтағы адам») сэйкес емес нақты талап етілуінің құрылымдық сипаттамасы.
Адамның құндылық ұстанымын таңдауына не ықпал етеді? Негізінен құндылықтарды таңдауға адамның моральдық санасының дамуы ықпал етеді: әлеуметтік-мәнді қажеттіктер мен қызығушылықтарды, нормалар мен мінез-құлық ережелерін, қоғамдық арман-мұраттарды және эдептілік қағидаларын (мейірбандылық, эділдік, бақыт және т.б.) түсінуі. Қазіргі моральдық құндылықтардың мазмұны езара байланысты екі сипатқа ие. Біріншісі - барлық замандар мен халықтарға тән (жалпы адамдық құндылықтар) эдептілік ережелері мен адамның сапасы. Басқаша айтқанда, менеджер жалпы адамдық құндылықтарды ұстай отырып, қазіргі жағдайдағы еңбек ізгілендіруіне бағытталған.
Басқару қабілеттілігінің даму мәселесін талқылай отырып, біздің көзқарасымыз бойынша, қабілеттіліктердің үш белгісін ерекшелеп алуға болады: 1) менеджерлік мінездеме; 2) езіндік-басқару қабілеттіліктері; 3) құрылымдық - психологиялық қабілеттіліктер.
«Кэсіби жарамдылық» дегеніміз адам еңбегінің белгілі бір
түріне жарамдылығын көрсететін психологиялық,
физиологиялық ерекшеліктерінің, оған қажетті тиісті білім, дағды икемділіктерінің жиынтығы.
Кэсіби жарамдылық - психологиялық жэне психофизикалық қасиеттердің, сонымен бірге арнайы білімдердің, шеберлік пен дагдылардьщ, қолайлы еңбек тиімділігінің жетістігі үшін қажетті жиынтықтар. Сонымен қатар кәсіби жарамдылық ұғымына, күрделі еңбек процесінде адамның және оның нэтижелеріне багаберу уайымына қанағаттылық кіреді.
Кэсіби жарамдылық - адам тумысынан пайда болмаган сапа