ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 963
Скачиваний: 33
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
керектігін түсінеді. Бағынушылар ықпал етушінің бүйрығын орындайды, өйткені дәстүр бойынша бағыну орындаушының қажетін қанағаттандыратынына сенеді. Сондыктан да көп жағдайда занды билікті дэстүрлі билік деп атайды. Барлық басшылар занды билікті пайдаланады, өйткені оның өзі басқа адамдарга басқаруға өкіддік береді. Биліктің осы негіздері басшының негізгі қүралы болып саналады, сол арқылы ол үйымның мақсатына жету үшін қол астыңдағыларға жүмыс оры ңдауды міндеттей алады.
Топ басшысыз, яғни жетекшісіз болмайды. Кез-келген топтың өздері сайлап алған, не жоғарыдан тағайыңцалған басшысы болады. Топ әрекетінің нэтижелі болуы жетекшіге де байланысты.
Әрбір адамның басыңда «ерікті-еріксіз» жауапты бір істі алып жүру немесе басшы, жетекші ретінде болу жағдайлары болып түрады. Қысқаша айтқанда, көбінесе үлкен басшылар өз еңбек жолдарын қарапайым жүмысшы болудан бастаған. Ал неге «еріксіз»? Өйткені басшы болудан - басты жауапкершілік танытып, сол істі алып жүру жағдайы алдыңызда туыңцауы мүмкін. Сондықтан осындай жауапкершілікке эрбір адам дайын болуы керек. Мейлі сіз үшін жетекші маман, мықты басшы болу мақсатыңыз болмаса да, ол қасиет эркімде де бар.
Әдетте бейресми топтарға үжым мүшелері арасында беделі бар озат, іске қабілетті адамдар көшбасшылық етеді. Әлеуметтік психологияда шағын топтағы көшбасшылар деп, басқа топ мүшелерімен өзара қарым-қатынас орнататын адамның қызметін айтады. Топ қызметіңде «көшбасшы» үғымына сипаттама бергеңде элеуметтік психологияда мүңдай жағдайлар бөліп қарастьфылады.
Біріншіден, көшбасшыны қызмет орнына ресми түрде ешкім үсынбайды, ол басшылық позицияны ашық немесе жабық келісіммен атқарады;
Екіншіден, топ қабылдаған нормалармен қүнды бағыт -бағдарламалар көшбасшының қолдауымен жүзеге асырылады;
Үшіншіден, топ өміріндегі арнайы, алайда біршама мэңді жағдайларда жеке басына біршама сапалық ерекшеліктер, атап айтқанда шшциативалығьі мен белсенділігі біршама жоғары, үйымдастыру қызметіңде тэжірибесі мен дағдысы бар, топ ісіне мүдделі адамдарға үйір, эрі өзінің мінез-қүлқымен үлгі-өнеге көрсете білетің, топта едәуір беделі болуы тиіс.
Көшбасшының екі түрі болады: »;
Инструменттік көшбасшы - адамдар тобына міңцет пайда! болғаңда топ мүшелері осы жүмысты атқара алатын жетекшіні' көрсетеді. !
Эмоционаддьщ көшбасшы - бұл маңдай адды жақсы адам.;
Өмірде осы екі ерекшелікке ие болатын адамдар сирек кездеседі. {\ Бейресми топтарда көшбасшы болу мүмкіндігінің айқыңдаушы ! факторы мынадай: жасы лауазымдық орны, кэсіптік біліктігі, жұмыс орнының орналасуы, жүмыс аймағында еркін эрекет етуі • және ықыластығы. і
і Қызмет қарым-қатьшастары, субординация қағидасы
Қызметкер ықыласты тыңдаушы болуы тиіс, бірақ сонымен бірге ол аудиттің жүруі сұралатын түлғалардың үшы-қиырсыз.. арыздарынан тым зардап шекпеуін қадағалап отыруы қажет;
Қызметкер байсалды жэне іскер болып қалуы тиіс, тіпті экстермадды жағдайларда араңдатушылыкқа жол бермеуі керек; Қызметкер шынайы, бірақ дипломатиялық түрде шығуы тиіс, яғни инквизиторлық сипаттағы сұрақтарды қоймауы тиіс; А) ол әңгімелесушімен көз байланысын ұстап түруы қажет; Ә) ол сыпайы жэне ескертуші болуы қажет, бірақ жағымпазданбауы тиіс;
Б) ол эңгімелесушілердің әлсіз жақтарын өз қажетіне пайдаланбай, оларға көмек көрсетуі тиіс; В) ол жасанды мінез-қүлықпен өзінің элсіз жақтарын жасыруға тьфыспауы тиіс; Г) ол жеке түспадцар мен күдіктерге жол бермеуі тиіс;
Қызметкер эңгіме барысыңда пікірталасқа түспеуі қажет, тек қана әңгіменің соңғы бөлігіңде болады;
Қызметкер алдын ала шешім жасамауы тиіс, тек нақты жағдайдьі білуі тиіс;
Қызметкер «тым акылгөй» ретіңде көрінбеуі тиіс.
Субординация - қызметіне қарай бір-біріне бағыну, яғни шені кіші қызметкерлердің өзінен жоғары қызметкерлерге қызмет бабыңда қатаң бағынуы.
Кіші (шағын) топтағы психологиялық процестер: шешім қабылдау, топ болып қысым көрсету, қақтығыс
Кіші (шағын) топ - дербес іс-эрекет субъектісі. Оның мазмұнына психологиялық сипаттама беруге болады. Шағын топтың рухани өмірі мен психологиясының бірлігі оның жеке ерекшелігімен бірлеседі. Демек, оның қүрамындағы түлгалар бір-бірімен қызметтес сипатта болады:
- өзара қатынас - индивидтің эртүрлі эмоциялы күйлерін
ілестіруден және адамдардың өзара эрекетінің нэтижесінде
туындайтын субъективті байланыстар.
Шағын топтың өзін-өзі дамытуы мен қалыптасу механизмі, адамдардың мінез-құлығы мен бірлескен іс-эрекетін ынталандьфу өзара қатынаста шартталады.
топтық үмтылуға шағын топ мүшелерінің бірлескен күші мен мінез-қүлқы негізінде мақсаты, міндеті, қажеттілігі, мотивтері жатады. Адамдардың іс-эрекеті және қоғамдық өмір жағдайының эсерімен үмтылу жүйесі қалыптасады және дамиды.
топтық коңіл-күй белгілі кезеңдегі адамдардың түрлі көңіл-күй жиынтығы. Жалпы топ мүшелерінің эмоциялық дайындыгы мен көріністері күрделі эмоциялық күйге жатады. Топтық көңіл-
күй жеке адамдардың сезімін күшейтеді, олардың өмірі мен іс-эрекетіне, топтың түтастай дамуына эсер береді.
дәстүрлер - шағын топ мүшелерінің бірлескен іс-эрекетінің үзақ тәжірибесі негізінде жэне өмір нормаларын, ережелерін, әрекеттер мен мінез-құлық стереотиптерін күнделікті өзара қатынаста сақтау негізінде қалыптасады. Осы дэстүрлерді шағын топтың эр мүшесі қажетсінуі керек.
Шагын топ психологиясы эрбір уақыт аралығында ерекше атмосферамен, белгілі күймен жэне дайындығымен сипатталады. Сондай-ақ, шағын топтағы эмоционалды ахуал топ мүшелерінің үмтылуының тиімділігі мен бағыттылығын анықтайды. Әр шағын топ қоғамның қүрамында болғандықтан, ірі қауымдастықтардың бітімі олардың психологиясына тән. Сонымен қатар шағын топ психологиясының өзіндік ерекшелігі тұрақты болады.
Шешім қабылдау - жетекші мақсатқа жету жолындағы бастапқы ақпараттар анықталмаған жағдайда іс-эрекетті түбегейлі қайта қалыптастыру (өзгерту) актісі.
Шешім қабылдау процесі ақпараттар мен психикалық реттеуді өңдеудің мақеатқа бағытталған іс-эрекет жүйесінде барлық деңгейде орталығы болып табылады.
Шешім қабылдау процесінің кезеңдері ақпараттың дайындық шешімімен, дұрысын айтқанда шешім қабылдау тэртібі - таңдау, құрастыру мен эталон гипотезаның түзетулерін немесе іс-әрекет бағдарламаларын өңдеу жэне баламаларын салыстыру.
Американдық әлеуметтік психологияда эртүрлі элеуметтік[ психологиялық феномендерді түсінуге қажетті ортақ теориялық| негіз жоқ. Әр түрлі топтағы адамдардың мінез-құлықі заңдылықтары механикалық тэуелділікке тіреледі: топ "қысымі көрсетеді", ал топтың мүшелері топ қысымына бағынады немесе! бағынбайды; топ кейбір жеке адамдарға тартылады, ал: басқалардан қашады немесе керісінше оларды өз ортасынан; шығарып тастайды; егер топ ішіндегі байланыстар көбейсе, онда топ жүмыла түседі, егер оның мүшелерінің саны көбейсе, онда топтық байланыстар азаяды жэне үзіледі. Американдық әлеуметтік психологияның өкілдері кез келген элеуметтік топты сырттай байланысқан жэне өзара эрекеттесетін жеке адамдардың механикалық агрегаты ретінде көруге дайы.н.
Психологиялық түрғыдан алғанда қақтығыс (конфликт) -адамдардың санасындағы, қатынастарындағы жағымсыз сезімдермен байланысты қарама-қарсы бағыттардың тоғысуы.
§6.5 Тұлға аралық қақтығыстар оларды шешудің жолдары Қақтығыс ұғымына анықтама беру
Қақтығыс жер бетінде тіршіліктің пайда болуымен қатар дамыды десек қателеспейтін шығармыз, өйткені тіршілік иесінің сүрыпталып, сақталуы үшін тіршілік етуін жалғастыру үшін күрес жүргізуге тура келді.
Алғашқы ғасырлардың өзінде-ақ адамзат өмірінде болған қақтығыстар мен олардың шешілу жолдары жайлы көп толғанған. Конфликт бұрыннан ғылыми зерттеудің объектісі болмаса да, оның өзіндік тарихы бар жэне кейбір басқа ғылымдармен салыстырғанда оның тарихы көне заманнан бастау алады.
Ежелде конфликтінің пайда болу себебі билік үшін, тіршілік
үшін күрес соғыстары болған.
Қытай ойшылы (б.з.д. ҮІ-Ү ғ.ғ.) Лао-цзы: «Барлық тіршіліктің дамуы - инь мен янь энергияларының үйлесімділігінде» - деп түжырымдаған.
Жер шарының қай жерінде болмасын, эрбір адам эртүрлі жағдайда «конфликт» деген құбылыспен кездеседі. Тіпті біздің арамызда ешқашан дау-дамайға түспеген адам жоқ шығар. Ғылыми эдебиеттерде қақтығыс эртүрлі мағынада түсіндіріледі. Бұл терминнің анықтамасы өте көп.
Жалпы «конфликт» сөзі латын тілінен енген, тікелей мағынасы -дау-дамай (қақтығыс). Адамның өмірі қақтығыссыз өте алмайды, өйткені адам болған соң өзінің пайымдауы, өз көзқарасы, өз түсінігі болады. Бір мәселеге екі адам екі жақты қарайды.
Зерттеулерге қарағанда қақтығыстың 80 пайызы қақтығысқан адамдардың еркінен тыс түзіледі екен. Ол адам психикасына байланысты, ал көбі оған мэн бере қоймайды. Қақтығыстың пайда болуына септігін тигізетін конфликтогендер бар. «Конфликтоген» сөзінің түсінігі - қақтығыстың өрши түсуі.
Конфликтогендерді үш типке бөліп қарастыруға болады:
біреуден асып түсуге ұмтылу;
агрессияға бой үру;
эгоизмге бой ұру.
Адамдар жан-жақты дамыған қалпында жаралмаған, сондықтан реніштерді көңілге алып қалып, есесін түгелдей қайтару үшін ызамен жауап береді. Әрине ренішті кешіре білу - бұл жоғары жетістік жэне оны этикамен қоса барлық діндер құптайды. Бірақ осындай жетістікке барлық адам жете қоймаған, өйткені өз ар-намысын, ез жан тыныштығын сақтау адамзат қажеттіліктерінің бірі болып табылады. Даулы мэселені шешуде адамның бойындағы барлық игі қасиеттерін өмір эрекеттерімен ұштастыруға ұмтыла отырып, жақсы қасиеттерді қалыптастыру
Топ басшысыз, яғни жетекшісіз болмайды. Кез-келген топтың өздері сайлап алған, не жоғарыдан тағайыңцалған басшысы болады. Топ әрекетінің нэтижелі болуы жетекшіге де байланысты.
Әрбір адамның басыңда «ерікті-еріксіз» жауапты бір істі алып жүру немесе басшы, жетекші ретінде болу жағдайлары болып түрады. Қысқаша айтқанда, көбінесе үлкен басшылар өз еңбек жолдарын қарапайым жүмысшы болудан бастаған. Ал неге «еріксіз»? Өйткені басшы болудан - басты жауапкершілік танытып, сол істі алып жүру жағдайы алдыңызда туыңцауы мүмкін. Сондықтан осындай жауапкершілікке эрбір адам дайын болуы керек. Мейлі сіз үшін жетекші маман, мықты басшы болу мақсатыңыз болмаса да, ол қасиет эркімде де бар.
Әдетте бейресми топтарға үжым мүшелері арасында беделі бар озат, іске қабілетті адамдар көшбасшылық етеді. Әлеуметтік психологияда шағын топтағы көшбасшылар деп, басқа топ мүшелерімен өзара қарым-қатынас орнататын адамның қызметін айтады. Топ қызметіңде «көшбасшы» үғымына сипаттама бергеңде элеуметтік психологияда мүңдай жағдайлар бөліп қарастьфылады.
Біріншіден, көшбасшыны қызмет орнына ресми түрде ешкім үсынбайды, ол басшылық позицияны ашық немесе жабық келісіммен атқарады;
Екіншіден, топ қабылдаған нормалармен қүнды бағыт -бағдарламалар көшбасшының қолдауымен жүзеге асырылады;
Үшіншіден, топ өміріндегі арнайы, алайда біршама мэңді жағдайларда жеке басына біршама сапалық ерекшеліктер, атап айтқанда шшциативалығьі мен белсенділігі біршама жоғары, үйымдастыру қызметіңде тэжірибесі мен дағдысы бар, топ ісіне мүдделі адамдарға үйір, эрі өзінің мінез-қүлқымен үлгі-өнеге көрсете білетің, топта едәуір беделі болуы тиіс.
Көшбасшының екі түрі болады: »;
Инструменттік көшбасшы - адамдар тобына міңцет пайда! болғаңда топ мүшелері осы жүмысты атқара алатын жетекшіні' көрсетеді. !
Эмоционаддьщ көшбасшы - бұл маңдай адды жақсы адам.;
Өмірде осы екі ерекшелікке ие болатын адамдар сирек кездеседі. {\ Бейресми топтарда көшбасшы болу мүмкіндігінің айқыңдаушы ! факторы мынадай: жасы лауазымдық орны, кэсіптік біліктігі, жұмыс орнының орналасуы, жүмыс аймағында еркін эрекет етуі • және ықыластығы. і
і Қызмет қарым-қатьшастары, субординация қағидасы
Қызметкер ықыласты тыңдаушы болуы тиіс, бірақ сонымен бірге ол аудиттің жүруі сұралатын түлғалардың үшы-қиырсыз.. арыздарынан тым зардап шекпеуін қадағалап отыруы қажет;
Қызметкер байсалды жэне іскер болып қалуы тиіс, тіпті экстермадды жағдайларда араңдатушылыкқа жол бермеуі керек; Қызметкер шынайы, бірақ дипломатиялық түрде шығуы тиіс, яғни инквизиторлық сипаттағы сұрақтарды қоймауы тиіс; А) ол әңгімелесушімен көз байланысын ұстап түруы қажет; Ә) ол сыпайы жэне ескертуші болуы қажет, бірақ жағымпазданбауы тиіс;
Б) ол эңгімелесушілердің әлсіз жақтарын өз қажетіне пайдаланбай, оларға көмек көрсетуі тиіс; В) ол жасанды мінез-қүлықпен өзінің элсіз жақтарын жасыруға тьфыспауы тиіс; Г) ол жеке түспадцар мен күдіктерге жол бермеуі тиіс;
Қызметкер эңгіме барысыңда пікірталасқа түспеуі қажет, тек қана әңгіменің соңғы бөлігіңде болады;
Қызметкер алдын ала шешім жасамауы тиіс, тек нақты жағдайдьі білуі тиіс;
Қызметкер «тым акылгөй» ретіңде көрінбеуі тиіс.
Субординация - қызметіне қарай бір-біріне бағыну, яғни шені кіші қызметкерлердің өзінен жоғары қызметкерлерге қызмет бабыңда қатаң бағынуы.
Кіші (шағын) топтағы психологиялық процестер: шешім қабылдау, топ болып қысым көрсету, қақтығыс
Кіші (шағын) топ - дербес іс-эрекет субъектісі. Оның мазмұнына психологиялық сипаттама беруге болады. Шағын топтың рухани өмірі мен психологиясының бірлігі оның жеке ерекшелігімен бірлеседі. Демек, оның қүрамындағы түлгалар бір-бірімен қызметтес сипатта болады:
- өзара қатынас - индивидтің эртүрлі эмоциялы күйлерін
ілестіруден және адамдардың өзара эрекетінің нэтижесінде
туындайтын субъективті байланыстар.
Шағын топтың өзін-өзі дамытуы мен қалыптасу механизмі, адамдардың мінез-құлығы мен бірлескен іс-эрекетін ынталандьфу өзара қатынаста шартталады.
топтық үмтылуға шағын топ мүшелерінің бірлескен күші мен мінез-қүлқы негізінде мақсаты, міндеті, қажеттілігі, мотивтері жатады. Адамдардың іс-эрекеті және қоғамдық өмір жағдайының эсерімен үмтылу жүйесі қалыптасады және дамиды.
топтық коңіл-күй белгілі кезеңдегі адамдардың түрлі көңіл-күй жиынтығы. Жалпы топ мүшелерінің эмоциялық дайындыгы мен көріністері күрделі эмоциялық күйге жатады. Топтық көңіл-
күй жеке адамдардың сезімін күшейтеді, олардың өмірі мен іс-эрекетіне, топтың түтастай дамуына эсер береді.
дәстүрлер - шағын топ мүшелерінің бірлескен іс-эрекетінің үзақ тәжірибесі негізінде жэне өмір нормаларын, ережелерін, әрекеттер мен мінез-құлық стереотиптерін күнделікті өзара қатынаста сақтау негізінде қалыптасады. Осы дэстүрлерді шағын топтың эр мүшесі қажетсінуі керек.
Шагын топ психологиясы эрбір уақыт аралығында ерекше атмосферамен, белгілі күймен жэне дайындығымен сипатталады. Сондай-ақ, шағын топтағы эмоционалды ахуал топ мүшелерінің үмтылуының тиімділігі мен бағыттылығын анықтайды. Әр шағын топ қоғамның қүрамында болғандықтан, ірі қауымдастықтардың бітімі олардың психологиясына тән. Сонымен қатар шағын топ психологиясының өзіндік ерекшелігі тұрақты болады.
Шешім қабылдау - жетекші мақсатқа жету жолындағы бастапқы ақпараттар анықталмаған жағдайда іс-эрекетті түбегейлі қайта қалыптастыру (өзгерту) актісі.
Шешім қабылдау процесі ақпараттар мен психикалық реттеуді өңдеудің мақеатқа бағытталған іс-эрекет жүйесінде барлық деңгейде орталығы болып табылады.Шешім қабылдау процесінің кезеңдері ақпараттың дайындық шешімімен, дұрысын айтқанда шешім қабылдау тэртібі - таңдау, құрастыру мен эталон гипотезаның түзетулерін немесе іс-әрекет бағдарламаларын өңдеу жэне баламаларын салыстыру.
Американдық әлеуметтік психологияда эртүрлі элеуметтік[ психологиялық феномендерді түсінуге қажетті ортақ теориялық| негіз жоқ. Әр түрлі топтағы адамдардың мінез-құлықі заңдылықтары механикалық тэуелділікке тіреледі: топ "қысымі көрсетеді", ал топтың мүшелері топ қысымына бағынады немесе! бағынбайды; топ кейбір жеке адамдарға тартылады, ал: басқалардан қашады немесе керісінше оларды өз ортасынан; шығарып тастайды; егер топ ішіндегі байланыстар көбейсе, онда топ жүмыла түседі, егер оның мүшелерінің саны көбейсе, онда топтық байланыстар азаяды жэне үзіледі. Американдық әлеуметтік психологияның өкілдері кез келген элеуметтік топты сырттай байланысқан жэне өзара эрекеттесетін жеке адамдардың механикалық агрегаты ретінде көруге дайы.н.
Психологиялық түрғыдан алғанда қақтығыс (конфликт) -адамдардың санасындағы, қатынастарындағы жағымсыз сезімдермен байланысты қарама-қарсы бағыттардың тоғысуы.
§6.5 Тұлға аралық қақтығыстар оларды шешудің жолдары Қақтығыс ұғымына анықтама беру
Қақтығыс жер бетінде тіршіліктің пайда болуымен қатар дамыды десек қателеспейтін шығармыз, өйткені тіршілік иесінің сүрыпталып, сақталуы үшін тіршілік етуін жалғастыру үшін күрес жүргізуге тура келді.
Алғашқы ғасырлардың өзінде-ақ адамзат өмірінде болған қақтығыстар мен олардың шешілу жолдары жайлы көп толғанған. Конфликт бұрыннан ғылыми зерттеудің объектісі болмаса да, оның өзіндік тарихы бар жэне кейбір басқа ғылымдармен салыстырғанда оның тарихы көне заманнан бастау алады.
Ежелде конфликтінің пайда болу себебі билік үшін, тіршілік
үшін күрес соғыстары болған.
Қытай ойшылы (б.з.д. ҮІ-Ү ғ.ғ.) Лао-цзы: «Барлық тіршіліктің дамуы - инь мен янь энергияларының үйлесімділігінде» - деп түжырымдаған.
Жер шарының қай жерінде болмасын, эрбір адам эртүрлі жағдайда «конфликт» деген құбылыспен кездеседі. Тіпті біздің арамызда ешқашан дау-дамайға түспеген адам жоқ шығар. Ғылыми эдебиеттерде қақтығыс эртүрлі мағынада түсіндіріледі. Бұл терминнің анықтамасы өте көп.
Жалпы «конфликт» сөзі латын тілінен енген, тікелей мағынасы -дау-дамай (қақтығыс). Адамның өмірі қақтығыссыз өте алмайды, өйткені адам болған соң өзінің пайымдауы, өз көзқарасы, өз түсінігі болады. Бір мәселеге екі адам екі жақты қарайды.
Зерттеулерге қарағанда қақтығыстың 80 пайызы қақтығысқан адамдардың еркінен тыс түзіледі екен. Ол адам психикасына байланысты, ал көбі оған мэн бере қоймайды. Қақтығыстың пайда болуына септігін тигізетін конфликтогендер бар. «Конфликтоген» сөзінің түсінігі - қақтығыстың өрши түсуі.
Конфликтогендерді үш типке бөліп қарастыруға болады:
біреуден асып түсуге ұмтылу;
агрессияға бой үру;
эгоизмге бой ұру.
Адамдар жан-жақты дамыған қалпында жаралмаған, сондықтан реніштерді көңілге алып қалып, есесін түгелдей қайтару үшін ызамен жауап береді. Әрине ренішті кешіре білу - бұл жоғары жетістік жэне оны этикамен қоса барлық діндер құптайды. Бірақ осындай жетістікке барлық адам жете қоймаған, өйткені өз ар-намысын, ез жан тыныштығын сақтау адамзат қажеттіліктерінің бірі болып табылады. Даулы мэселені шешуде адамның бойындағы барлық игі қасиеттерін өмір эрекеттерімен ұштастыруға ұмтыла отырып, жақсы қасиеттерді қалыптастыру