ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 300
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
қабатты немесе оның ірі бөліктерін қамтитын, ғаламдық және көбінесе қоршаған ортаға қандай да бір өнеркәсіптік немесе азаматтық объектінің әрекет ықпалының мүмкін салдарын талдау болып табылатын, жеке аймақтарға арналған көптеген болжамдардан тұратын, аймақтық деп бөлуге болады. Қоршаған орта жағдайларын болжау, әдетте көптеген объектілерді қамтиды, тек кейбір жағдайларда өлшемдес масштабтардың бір немесе екі объектілеріне қатысты болуы мүмкін.
2. Болжау міндеттерін шешудің әдісі болжаудың дәлдігін талап етеді және техникалық мүмкіндіктерге тәуелді. Болжаудың 3 түрі бар:
1. арнайы бағалар бойынша (кестелік мәліметтерді талдау). Ерекше құралған болып табылады. Әдістің негізінде жоғары білікті мамандарды (ғылымның, техника мен өндірістің тар саладағы сарапшыларды) мақсатқа сай сұрауарқылы объектіні болжамды бағаларды алу және арнайы өңдеу жүйесі жатады. Осы әдістің көмегімен болжаудың сенімділігін арттыруды жүзеге асыруға болады.
1. экстраполяция әдісі орта мерзімді болжамдар үшін таңдамалы қолданылады. Ол болжанатын кезеңге даму тенденциялары логикалық жалғасы бар, бірақатар алдағы жылдарда зерттелетін мәселенің сандық және сапалық көрсеткіштерін оқып білуге негізделген. Егер маңызды уақыт кезеңінде даму күрт өзгеріссіз жүрсе, бұл әдіс қолданылады.
2. қазіргі уақытта үлгілеу әдісі кең танымал, өйткені ол ғаламдық болжамдардан жергіліктіге дейін түрлі болжамдарды құру үшін қолданылады. Үлгі құрған кезде мынадай жағдайларда орындалу керек: 1.жорамал үшін маңызға ие, факторларды анықтау;
2.факторлардың жорамал құбылысқа шынайы қатынасын анықтау; 3.алгоритм мен бағдарламаны құру.
Су мен ауа ластануының барлық ғаламдық болжамдары дерлік үлгілеу әдісінің көмегімен құрылған.
Кез келген шынайы үрдістерде 3 құрамдасы болады:
1.детерминделген, ол болжау мақсттарына жеткілікті кезеңде дәл есептеледі. 2.ықтимал, ол болжанатын объектіні немесе құбылысты зерттеу үрдісінде анықталады, ал жорамалдың дәлдігі көбінесе үрдістің даму заңдылықтарын сәтті анықтауға тәуелді.
3. кездейсоқ, ол білімдердің қазіргі деңгейінде жорамалданбайды делік. Қоршаған ортаны болжаудың ерекшелігі көп жағдайда дамуды құраушы
ықтимал және кездейсоқ құрамдастарға тап болуға тура келетіндігінен тұрады, бұл мұндай болжамдарды гипотезаларға жақындатады.
9.4 Топырақ сынамаларын іріктеу.
1. Нүктелік сынамаларды, қазбалардан пышақпен немесе қалақпен немесе топырақ бұрғысымен іріктейтін, диагональ бойынша конверт әдісімен бір немесе бірнеше қабатты тексеру алаңында іріктейді.
2. Химиялық талдауға біріккен сынаманы, бір тексеру алаңынан алынған, 5-тен кем емес нүктелік сынамалардан құрастырады. Біріккен сынаманың массасы 1 кг кем болмауы тиіс.
Жеңіл көшіп-қонатын заттармен ластануды бақылау үшін, нүктелік сынамаларды (әрбіреуінің массасы 200 г аспайтын, 0-10 және 10-20 см тереңдікте қабат-қабат сайын) топырақ кескінінің бүкіл тереңдігінде генетикалыө көкжиектер бойынша іріктейді.
3. Барлық біріккен сынамалар журналға тіркелу және нөмірлену керек. Міндетті қосымшаға сәйкес әр сынамаға жолдама талон толтырылу керек.
4. Химиялық талдауға арналған топырақ сынамаларын ауалы-құрғақ күйге дейін кептіреді, оларды маталы қапшықтарда, картон қораптарда, шыны ыдыстарда сақтайды.
Ширектеу – топырақ сынамасын механикалық ортайту тәсілі. Ұсақталған топырақ материалын мұқият араластырғаннан кейін шаршы түрінде қағазға орналастырады және диагональ бойынша 4 бірдей бөлікке бөледі. Екі қарама-қарсы бөлікті алдағы операциялар үшін алады, ал қалған екеуін қайталап қосымша анықтау үшін сақтайды.
Топырақ сынамаларын тасымалдау және сақтау.
1. Топырақтың іріктелген сынамаларын журналға тіркеу және нөмірлеу қажет. Олардың әрбіреуіне жолдама талон толтырылуы тиіс.
2. Алдағы өңдеу, тасымалдау және сақтау кезінде топырақ сынамалары атомды қалдықтардың және екінші қатарлы ластанудың өзге көздерінің ықпалына түспеу керек.
3. Топырақтың іріктелген біріккен сынамалары ауалы-құрғақ күйге дейін 300С аспайтын t күн көзінен қорғалған жерлерде бір тәуліктен кейін кептірілу керек.
4. Топырақтың ауалы-құрғақ сынамаларын маталы қапшықтарда, қағаз пакеттерде және топырақ сынамаларын ластамайтын өзге ыдыста сақтайды және тасымалдайды.
Зерттеу мақсаты Тексеру алаңының ауданы, га Сынамалардың саны
Біртекті топырақ жамылғысы Біртексіз топырақ жамылғысы
Топырақтағы химиялық заттардың мөлшерін анықтау 1-ден 5 дейін 0,5-тен 1 дейін Бір біріккен сынамадан кем емес
Физикалық қасиеттердің мөлшерін анықтау 1-ден 5 дейін 0,5-тен 1 дейін Бір топырақ көкжиегіне 3-тен 5 нүктелік сынамаға дейін
Патогенді ағзалар мен вирустарды анықтау 0,1-ден 0,5 дейін 0,1 Әрбіреуі 3 нүктелік сынамадан тұратын, 10 біріккен сынама
Су сорындысын дайындау.
1. мм елеуіш арқылы өткізілген, 100 г ауалы-құрғақ топырақты өлшеп алады, оны шыны сауытқа салады және CO2 жоқ, 500 мл тазартылған су құяды.
2. Шыны сауытты тығынмен жабады, құрамын 3 мин шайқайды және сорындыны қалың қағаздан жасалған сүзгішпен сүзеді. Талдау үшін тек мөлдір сүзіндіні алады.
3. Сүзу аяқталған соң, сүзіндінің булану мүмкіндігін болдырмау, сонымен қатар зертханадағы түрлі газдармен (NH3, HCl булары және басқалары) ластануын азайту үшін, шыны сауытты тығынмен жабады.
Жалпы сілтілікті анықтау.
Метилоранж қосып, 0,01 н H2SO4 ерітіндісімен су сорындысын титрлеп, жалпы сілтілікті (HCO3-) анықтайды.
1. тамызғышпен 25 мл су сорындысын көлемі 100 мл екі конустық шыны сауытқа іріктейді, әрбіреуіне 1-2 тамшы метилоранж қосады.
2. шыны сауыттардың біріндегі сорындыны H2SO4 ерітіндісімен әлсіз қызғылт түске боялғанға дейін титрлейді. Түсінің сарыдан әлсіз қызғылтқа өзгеруі қиын байқалады. Сондықтан титрлеудің соңын дәл анықтау үшін, 2-ші шыны сауытты алады. Ол титрленетін сұйықтық түсінің өзгеруін салыстыру үшін қызмет етеді. Екі шыны сауытты да ақ қағазға қояды. Қышқыл құйған шыны сауыттағы түстің өзгеруін бақылайды. Сұйықтық қызғылт түске боялған сәтте-ақ, титрлеуді тоқтатады.
3. Жалпы сілтілігін HCO3- %-бен және 100 г топырақтағы милиэквиваленттермен есептейді. % HCO3- мөлшерін формула бойынша есептейді:
мұнда 0,0006 т – сілтілікті қайта есептеу коэффициенті, өйткені 1 мл 0,01 н H2SO4 0,0006 т HCO3- сәйкес келеді.
а – 25 мл су сорындысын титрлеуге шығындалған, 0,01 н H2SO4 мл мөлшері.
КH2SO4 – күкірт қышқылының титріне түзету.
2О – 100 г топырақты қайта есептеу коэффициенті.
Милиэквиваленттердегі HCO3- мөлшерін формула бойынша есептейді:
100 г топырақтың милиэквиваленті.
Мұнда 1000 – қайта есептеу коэффициенті (м.экв)
61 - HCO3- экв. Массасы.
Реактивтер: 1. 0,01 н H2SO4 титрленген ерітіндісі 2. метилоранж.
Хлор ионын анықтау.
1. HCO3- анықтаған шыны сауыттардағы бейтараптандыру аяқталған соң, оларға индикатор ретінде 1 мл 10%-қ хромқышқыл калий ерітіндісін (K2CrO4) қосады.
2. Бір бөлігін 0,01 н AgNO3 ерітіндісімен қызыл-қоңыр түске дейін титрлейді. Ерітіндінің екінші бөлігі әркез жанында болу керек, онымен титрленетін сұйықтықтың реңкін салыстыру керек.
Титрленіп жатқан сұйықтыққа AgNO3 қосқан кезде хлорлы Ag ерімейтін ақ тұнбасы түзіледі:
NaCl + AgNO3 → ↓AgCl + NaNO3
Хлор-ионы толықтай хлорлы Ag айналған соң, AgNO3 әрбір келесі тамшысы K2CrO4 реакцияға түседі және араластырған кезде сұйықтыққа қызыл-қоңыр түс береді, бұл түзілетін хромды-қышқыл Ag қызыл түсіне байланысты.
2AgNO3 + K2CrO4 → Ag2CrO4 + 2 KNO3
Жойылмайтын қызыл-қоңып түстің байқал бастауы титирлеудің аяқталғанын көрсетеді. Cl- % мөлшерін формула бойынша есептейді:
Cl % = а* KAgNO3*0,0003555*50
мұнда а – 10 мл су сорындысын титрлеуге шығындалған 0,01 н AgNO3 ерітіндісінің мл мөлшері.
KAgNO3 – азотқышқыл Ag титріне түзету.
Билет №10
1 су орман жер кодексі
8.07.2003 жылғы Орман кодексі орман қоры ұғымын ашады, оған иелік ету тәртібін, орман қорының бөлікше қожайындарының құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Ормандардың жағдайы, ұдайы өндірісі, қорғалуы, сақталуы мен пайдаланылуы бойынша орман шаруашылығын мемлекеттік басқару мен билік органдарының құзыреті белгіленген.
Орман кесудің түрлері, мерзімдері, орман қорының бөлікшелерін пайдалануға беру регламенттелген. Ағаш және өзге материалдарды дайындау кезінде, аңшылық шаруашылық қажеттіліктері үшін орманды пайдаланудың құқықтық ерекшеліктері қалыптастырылған.
31.03.1993 жылғы ҚР Су кодексі су қоры түсінігіне мағына береді, халықтың ауыз су және тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін су жеткізудің басымдығын анықтайды.
Су қатынастарын реттеу саласындағы мемлекеттік басқару мен билік органдарының құзыреті белгіленген. Су ресурстарын пайдаланудың төлемін қоса алғанда, суды пайдаланудың түрлері регламенттелген.
Ауыз су, тұрмыстық және өзге ауылшаруашылық қажеттіліктер үшін, өнеркәсіптік мақсаттар үшін, гидроэнергетика, көлік, балық және аңшылық шаруашылықтың
қажеттіліктері үшін, өртке қарсы қажеттіліктер үшін су айдындарын пайдалану шарттары дифференциалданған.Суларды, соның ішінде жерасты сулары мен шағын өзендерді ластану мен азаюдан қорғауды қоса алғанда, табиғи суларды сақтауға қойылатын негізгі талаптар жарияланған.
24.01.2001 жылғы ҚР «жер туралы» Заңы жерлердің құрамын, жерді пайдалану тәртібін анықтайды, ауылшаруашылық мақсаттағы жерлерді, елді мекендердің жерлерін, өнеркәсіптің, көліктің, байланыстың, қорғаныс пен өзге міндеттегі, орман қорының және қорларының және т.с.с. жерлерді бөлуге, ұсынуға және пайдалануға қойылатын талаптар
айқындалған.
Топырақтағы химиялық заттардың шекті мүмкін концентрацияларының нормативтерін қосқанда, жерлерді қорғаудың мақсаттары мен міндеттері анықталған.
Жер заңнамасын бұзудың жауакершілігі және жер дауларын шешу тәртібі белгіленген.
2 Су обьектілерін ластаушы көздері.
Жер бетінің суларын ластаушы көздері.
2. Болжау міндеттерін шешудің әдісі болжаудың дәлдігін талап етеді және техникалық мүмкіндіктерге тәуелді. Болжаудың 3 түрі бар:
1. арнайы бағалар бойынша (кестелік мәліметтерді талдау). Ерекше құралған болып табылады. Әдістің негізінде жоғары білікті мамандарды (ғылымның, техника мен өндірістің тар саладағы сарапшыларды) мақсатқа сай сұрауарқылы объектіні болжамды бағаларды алу және арнайы өңдеу жүйесі жатады. Осы әдістің көмегімен болжаудың сенімділігін арттыруды жүзеге асыруға болады.
1. экстраполяция әдісі орта мерзімді болжамдар үшін таңдамалы қолданылады. Ол болжанатын кезеңге даму тенденциялары логикалық жалғасы бар, бірақатар алдағы жылдарда зерттелетін мәселенің сандық және сапалық көрсеткіштерін оқып білуге негізделген. Егер маңызды уақыт кезеңінде даму күрт өзгеріссіз жүрсе, бұл әдіс қолданылады.
2. қазіргі уақытта үлгілеу әдісі кең танымал, өйткені ол ғаламдық болжамдардан жергіліктіге дейін түрлі болжамдарды құру үшін қолданылады. Үлгі құрған кезде мынадай жағдайларда орындалу керек: 1.жорамал үшін маңызға ие, факторларды анықтау;
2.факторлардың жорамал құбылысқа шынайы қатынасын анықтау; 3.алгоритм мен бағдарламаны құру.
Су мен ауа ластануының барлық ғаламдық болжамдары дерлік үлгілеу әдісінің көмегімен құрылған.
Кез келген шынайы үрдістерде 3 құрамдасы болады:
1.детерминделген, ол болжау мақсттарына жеткілікті кезеңде дәл есептеледі. 2.ықтимал, ол болжанатын объектіні немесе құбылысты зерттеу үрдісінде анықталады, ал жорамалдың дәлдігі көбінесе үрдістің даму заңдылықтарын сәтті анықтауға тәуелді.
3. кездейсоқ, ол білімдердің қазіргі деңгейінде жорамалданбайды делік. Қоршаған ортаны болжаудың ерекшелігі көп жағдайда дамуды құраушы
ықтимал және кездейсоқ құрамдастарға тап болуға тура келетіндігінен тұрады, бұл мұндай болжамдарды гипотезаларға жақындатады.
9.4 Топырақ сынамаларын іріктеу.
1. Нүктелік сынамаларды, қазбалардан пышақпен немесе қалақпен немесе топырақ бұрғысымен іріктейтін, диагональ бойынша конверт әдісімен бір немесе бірнеше қабатты тексеру алаңында іріктейді.
2. Химиялық талдауға біріккен сынаманы, бір тексеру алаңынан алынған, 5-тен кем емес нүктелік сынамалардан құрастырады. Біріккен сынаманың массасы 1 кг кем болмауы тиіс.
Жеңіл көшіп-қонатын заттармен ластануды бақылау үшін, нүктелік сынамаларды (әрбіреуінің массасы 200 г аспайтын, 0-10 және 10-20 см тереңдікте қабат-қабат сайын) топырақ кескінінің бүкіл тереңдігінде генетикалыө көкжиектер бойынша іріктейді.
3. Барлық біріккен сынамалар журналға тіркелу және нөмірлену керек. Міндетті қосымшаға сәйкес әр сынамаға жолдама талон толтырылу керек.
4. Химиялық талдауға арналған топырақ сынамаларын ауалы-құрғақ күйге дейін кептіреді, оларды маталы қапшықтарда, картон қораптарда, шыны ыдыстарда сақтайды.
Ширектеу – топырақ сынамасын механикалық ортайту тәсілі. Ұсақталған топырақ материалын мұқият араластырғаннан кейін шаршы түрінде қағазға орналастырады және диагональ бойынша 4 бірдей бөлікке бөледі. Екі қарама-қарсы бөлікті алдағы операциялар үшін алады, ал қалған екеуін қайталап қосымша анықтау үшін сақтайды.
Топырақ сынамаларын тасымалдау және сақтау.
1. Топырақтың іріктелген сынамаларын журналға тіркеу және нөмірлеу қажет. Олардың әрбіреуіне жолдама талон толтырылуы тиіс.
2. Алдағы өңдеу, тасымалдау және сақтау кезінде топырақ сынамалары атомды қалдықтардың және екінші қатарлы ластанудың өзге көздерінің ықпалына түспеу керек.
3. Топырақтың іріктелген біріккен сынамалары ауалы-құрғақ күйге дейін 300С аспайтын t күн көзінен қорғалған жерлерде бір тәуліктен кейін кептірілу керек.
4. Топырақтың ауалы-құрғақ сынамаларын маталы қапшықтарда, қағаз пакеттерде және топырақ сынамаларын ластамайтын өзге ыдыста сақтайды және тасымалдайды.
Зерттеу мақсаты Тексеру алаңының ауданы, га Сынамалардың саны
Біртекті топырақ жамылғысы Біртексіз топырақ жамылғысы
Топырақтағы химиялық заттардың мөлшерін анықтау 1-ден 5 дейін 0,5-тен 1 дейін Бір біріккен сынамадан кем емес
Физикалық қасиеттердің мөлшерін анықтау 1-ден 5 дейін 0,5-тен 1 дейін Бір топырақ көкжиегіне 3-тен 5 нүктелік сынамаға дейін
Патогенді ағзалар мен вирустарды анықтау 0,1-ден 0,5 дейін 0,1 Әрбіреуі 3 нүктелік сынамадан тұратын, 10 біріккен сынама
Су сорындысын дайындау.
1. мм елеуіш арқылы өткізілген, 100 г ауалы-құрғақ топырақты өлшеп алады, оны шыны сауытқа салады және CO2 жоқ, 500 мл тазартылған су құяды.
2. Шыны сауытты тығынмен жабады, құрамын 3 мин шайқайды және сорындыны қалың қағаздан жасалған сүзгішпен сүзеді. Талдау үшін тек мөлдір сүзіндіні алады.
3. Сүзу аяқталған соң, сүзіндінің булану мүмкіндігін болдырмау, сонымен қатар зертханадағы түрлі газдармен (NH3, HCl булары және басқалары) ластануын азайту үшін, шыны сауытты тығынмен жабады.
Жалпы сілтілікті анықтау.
Метилоранж қосып, 0,01 н H2SO4 ерітіндісімен су сорындысын титрлеп, жалпы сілтілікті (HCO3-) анықтайды.
1. тамызғышпен 25 мл су сорындысын көлемі 100 мл екі конустық шыны сауытқа іріктейді, әрбіреуіне 1-2 тамшы метилоранж қосады.
2. шыны сауыттардың біріндегі сорындыны H2SO4 ерітіндісімен әлсіз қызғылт түске боялғанға дейін титрлейді. Түсінің сарыдан әлсіз қызғылтқа өзгеруі қиын байқалады. Сондықтан титрлеудің соңын дәл анықтау үшін, 2-ші шыны сауытты алады. Ол титрленетін сұйықтық түсінің өзгеруін салыстыру үшін қызмет етеді. Екі шыны сауытты да ақ қағазға қояды. Қышқыл құйған шыны сауыттағы түстің өзгеруін бақылайды. Сұйықтық қызғылт түске боялған сәтте-ақ, титрлеуді тоқтатады.
3. Жалпы сілтілігін HCO3- %-бен және 100 г топырақтағы милиэквиваленттермен есептейді. % HCO3- мөлшерін формула бойынша есептейді:
мұнда 0,0006 т – сілтілікті қайта есептеу коэффициенті, өйткені 1 мл 0,01 н H2SO4 0,0006 т HCO3- сәйкес келеді.
а – 25 мл су сорындысын титрлеуге шығындалған, 0,01 н H2SO4 мл мөлшері.
КH2SO4 – күкірт қышқылының титріне түзету.
2О – 100 г топырақты қайта есептеу коэффициенті.
Милиэквиваленттердегі HCO3- мөлшерін формула бойынша есептейді:
100 г топырақтың милиэквиваленті.
Мұнда 1000 – қайта есептеу коэффициенті (м.экв)
61 - HCO3- экв. Массасы.
Реактивтер: 1. 0,01 н H2SO4 титрленген ерітіндісі 2. метилоранж.
Хлор ионын анықтау.
1. HCO3- анықтаған шыны сауыттардағы бейтараптандыру аяқталған соң, оларға индикатор ретінде 1 мл 10%-қ хромқышқыл калий ерітіндісін (K2CrO4) қосады.
2. Бір бөлігін 0,01 н AgNO3 ерітіндісімен қызыл-қоңыр түске дейін титрлейді. Ерітіндінің екінші бөлігі әркез жанында болу керек, онымен титрленетін сұйықтықтың реңкін салыстыру керек.
Титрленіп жатқан сұйықтыққа AgNO3 қосқан кезде хлорлы Ag ерімейтін ақ тұнбасы түзіледі:
NaCl + AgNO3 → ↓AgCl + NaNO3
Хлор-ионы толықтай хлорлы Ag айналған соң, AgNO3 әрбір келесі тамшысы K2CrO4 реакцияға түседі және араластырған кезде сұйықтыққа қызыл-қоңыр түс береді, бұл түзілетін хромды-қышқыл Ag қызыл түсіне байланысты.
2AgNO3 + K2CrO4 → Ag2CrO4 + 2 KNO3
Жойылмайтын қызыл-қоңып түстің байқал бастауы титирлеудің аяқталғанын көрсетеді. Cl- % мөлшерін формула бойынша есептейді:
Cl % = а* KAgNO3*0,0003555*50
мұнда а – 10 мл су сорындысын титрлеуге шығындалған 0,01 н AgNO3 ерітіндісінің мл мөлшері.
KAgNO3 – азотқышқыл Ag титріне түзету.
Билет №10
1 су орман жер кодексі
8.07.2003 жылғы Орман кодексі орман қоры ұғымын ашады, оған иелік ету тәртібін, орман қорының бөлікше қожайындарының құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Ормандардың жағдайы, ұдайы өндірісі, қорғалуы, сақталуы мен пайдаланылуы бойынша орман шаруашылығын мемлекеттік басқару мен билік органдарының құзыреті белгіленген.
Орман кесудің түрлері, мерзімдері, орман қорының бөлікшелерін пайдалануға беру регламенттелген. Ағаш және өзге материалдарды дайындау кезінде, аңшылық шаруашылық қажеттіліктері үшін орманды пайдаланудың құқықтық ерекшеліктері қалыптастырылған.
31.03.1993 жылғы ҚР Су кодексі су қоры түсінігіне мағына береді, халықтың ауыз су және тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін су жеткізудің басымдығын анықтайды.
Су қатынастарын реттеу саласындағы мемлекеттік басқару мен билік органдарының құзыреті белгіленген. Су ресурстарын пайдаланудың төлемін қоса алғанда, суды пайдаланудың түрлері регламенттелген.
Ауыз су, тұрмыстық және өзге ауылшаруашылық қажеттіліктер үшін, өнеркәсіптік мақсаттар үшін, гидроэнергетика, көлік, балық және аңшылық шаруашылықтың
қажеттіліктері үшін, өртке қарсы қажеттіліктер үшін су айдындарын пайдалану шарттары дифференциалданған.Суларды, соның ішінде жерасты сулары мен шағын өзендерді ластану мен азаюдан қорғауды қоса алғанда, табиғи суларды сақтауға қойылатын негізгі талаптар жарияланған.
24.01.2001 жылғы ҚР «жер туралы» Заңы жерлердің құрамын, жерді пайдалану тәртібін анықтайды, ауылшаруашылық мақсаттағы жерлерді, елді мекендердің жерлерін, өнеркәсіптің, көліктің, байланыстың, қорғаныс пен өзге міндеттегі, орман қорының және қорларының және т.с.с. жерлерді бөлуге, ұсынуға және пайдалануға қойылатын талаптар
айқындалған.
Топырақтағы химиялық заттардың шекті мүмкін концентрацияларының нормативтерін қосқанда, жерлерді қорғаудың мақсаттары мен міндеттері анықталған.
Жер заңнамасын бұзудың жауакершілігі және жер дауларын шешу тәртібі белгіленген.
2 Су обьектілерін ластаушы көздері.
Жер бетінің суларын ластаушы көздері.