ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 305
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Бағана тат баспайтын металлдан немесе шыныдан жасалған ішкі диаметрі 2-6 мм ұзындығы 10-25 см болатын, іші тегістелген шыны түтікше. Бағана өлшемі 3,5-10 мкм болатын сорбент бөлшектірмен толтырылған. Бағана арқылы толтыру үшін сорбент суспензиясын арнайы таңдалған еріткішпен р=50-80мПа қысымда толтырады. Мұндай бағаналардың бөлу қабілеттері жоғары болады, ашық бағаналардан 100 есе артық нәтиже көрсетеді. Сұйықтық хромотография - араласпайтын фазалар арасында заттарды бөлуді қарастырады. Заттар СФ арқылы өтеді. Сұйық хромотографияның 3 тәсілі бар:
1. Қатты сұйықтық қ-с
2. Сұйық – сұйық с-с
3. Сұйық – газ с-г
Қатты –сұйық хромотография – адсорбциялық хромотграфия болып табылады. Адсорбент ретінде силикогель, белсендірілген көмір, А 2О3 алынады.
Сұйық – сұйық хромотография – таралмалы хромотография болып табылады. СФ ретінде
қолданылатын ерітіндіні инертті тасымалдағышқа жағады, алынған толтырғыш қабаты арқылы сұйықтықты (ҚФ) өткізеді, ҚФ СФ-мен әрекеттеспеуі керек.
Сұйық хромотография сандық және сапалық анализде, ароматты көмірсутектерде, полимерлерде, ПАВ, пестицидтерді, гердицидтерді, дәрілік препараттарды, майларды, көмірсіларды талдауда қолданады.
Хромотографиялық детектор дегеніміз – бағанадан шығатын талданатын заттың мөлшері және таза зат мөлшерінің өзгерісіне байланысты келіп түсетін сигнал беретін құрылғы. Детектор бағанадан шығатын коспоненттерді тіркеп, мөлшерін анықтап береді. Сұйық хромотграфияда қолданылатын детекторлардың әрекет ету принципі УК және спектрдің көрінетін аймағында, жалында ионизациялауда, адсорбция жылуын, сыну көрсеткішінің ауысуына, жарық жұтылуына негізделген.
Детекторларды 2 топқа бөлуге болады:
1Сұрыптаушы – (селективті) – олар белгілі бір класстағы қосылыстарға сезімтал
2сұрытаушы емес (неселективті) универсальді – олар кең диапазондағы заттарға сезімтал.
Детекторлардың негізгі сипаттамалары: сезімталдығы, детекторлау шегі, сызықтығы, жаңғыртылуы, қолданылу мен қызмет ету қарапайымдылығы.
СХ-ның адсорбциялық нұсқасында СФжәне ҚФ-лардың полярлығына байланысты, оларды нормальді – фазалық хромотография (НФХ) және қайтымды фазалық хромотография (ҚФХ) жіктейді. НФХ-да полярлы адсорбент және полярлы емес қозғалмалы фаза қолданады, ал ҚФХ – полярлы емес адсорбент және полярлы ҚФ қолданылады. Екі жағдайда да СФ-ға қарағанда ҚФ-ны таңдау маңызды. СХ-да қолданылатын СФ ҚФ-мен әрекеттеспеуі керек., талдау жағдайларына механикалық және химиялық тұрақты болуы керек, қажетті талғамдылықты және эффектілікті қамтамасыз етуі керек. СФ талданатын қоспа компоненттерін жақсы ерітіп, ҚФ-мен араласпауы керек. Әр түрлі класты қоспаларды талдау үшін бағаналардың 3 типін қолданады:
1 типті: бағаналарды силикагельмен толтырады, оған тұрақты сұйық фаза жағылған, ҚФ ретінде полярлы емес ерітіндіні алады (мысалы гексан). 2 типті бағаналарды қатты тасымалдаушыға жағылған бета-оксидипропианитролмен толтырылады. ҚФ ретінде полярлы емес сұйық алынады. 3 типті бағаналарды «қайтымды фазалық» режимде жұмыстар жүргізуде ұсынылады, СФ ретінде полярлы емес ерітінді, ал ҚФ ретінде полярлы ерітінді қолданылады.
Қатты тасымалдаушы ретінде силикогель, хромосорб, белсенді көмір, А 2О3 қолданылады. Силикогель арнайы сорбенттерге жатады. Оның бетінде адсорбция адсорбцияланушы затпен беткі силаноль топтар ≡ Sі2О4 арасындағы сутектік байланыс түзілуі әсерінен жүреді. Силикогельді, көмірсуларды, спирттерді фенолдарды, альдегидтерді, органикалық
қышқылдарды, аминдерді, косплексті қосылыстарды бөлуге қолданылады. А 2О3 - бұл сорбенттің беті (А +3 және О2+ иондарынан түзілген) поляризациялау қасиетіне ие, күшті электростатикалық алаң түзуге қабілетті. Модификацияланған сорбенттер. Ж.Эф СХ-да бөлудің көп түрлерін модификацияланған сорбенттерде жүргізеді, химиялық
модификацияға тек қана силикогель ұшырайды.
Қозғалмалы фаза (ҚФ) белгілі талаптарға сәйкес болуы керек:
1. Талданатын затты еріте алу
2. Төмен тұтқырлықты болу керек
3. Бағананың сипаттамасын өзгертпеуі керек
4. Қоспасыз құрамы болуы керек
5. Детекторға қатысты инертті болуы керек
Еріткішті екінші қайтара қолдануға болмайды. Хромотграфияда жоғары қысымда қолданылатын еріткіш құрамында газдар болмауы керек, себебі олар еріткіш детектор арқылы өткенде детектордан шығу кезінде шудың деңгейінің көтерілуіне әкеледі. Газдарды еріткішті қыздыру әдісімен немесе ваакумды пайдалану арқылы келтіреді немесе осы әдістерді аралас қолданады.
Ионалмасу хромотграфиясы (ИАХ) сұйықтық хромотографияның бір түрі. ИХ негізіне ион алмасу реакциялары жатады. Бұл процесс талданатын ерітіндімен ионалмасушының қозғалмалы иондарының арасында жүреді. Бұл процесс мына теңдеумен жазылады.
ɛА+Вu↔Аu+Вɛ
Мұнда ɛ - индексі – еріткіш фазасы, u – ионалмасушы фаза. Ионалмасу процесі стехиометриялы, осы қасиетімен молекулалық адсорбциялық және таралмалы хромотографиядан ерекшеленеді. ИХ бөлу талданатын иондардың қарама-қарсы белгіден
иондарға ұқсастығын бөлуге негізделген. Ол ионалмасушыда (ионитте) қатаң бегіленген. ИХ-да мұндай иондарды бекіітілген деп атайды. Ал олардың зарядын компенсациялаушы иондарды – қарсы иондар деп атайды. Қарсы иондар ионалмасуға қатысады, ҚФ құрамына кіреді.
Ионалмасу процесінің динамикасы хроматографиялау барысында анықталатын А ионы, сынамамен бағанаға егізілген, теңдеуге сәйкес қарсы В ионмен ион алмасады. Ион алмасу процесі элюенттің үздіксіз қозғалысында болғандықтан, тепе-теңдік А иондарының десорбция бағытына қарай ығысады. Ерітіндіден түсетін бета ионына алмасады. Уақыт өткеннен кейін кері реакция жүреді. Ионит қайтадан қалпына келеді. Бұл уақытта сынама зонасы бағана бойымен қозғалып, жаңа тепе-теңдік орнайды. Бағанадан өту барысында х- ның басқа түрлеріндегідей сорбция-десорбция процесі бірнеше рет қайталанады. Бекітілген иондарға өте ұқсас иондардың зонасы аз ұқсас иондарға қарағанда қалып қояды, себебі, ҚФқарсы иондардан тұрады, хромотография процесі аяқталғаннан кейін ионалмастырушы өзінің бастапқы қалпына келеді.
3 Талдаудың биологиялық әдістері бақылау әдістері ретінде.
Жоспар:
1.Биологиялық әдістер.
2. Микроағзалар индикаторлар ретінде. 3.Омыртқасыздарды индикаторлар ретінде пайдалану.
1. Тірі ағзалардың тіршілік әрекеті көбеюі және жалпы қалыпты қызметі үшін қатаң белгіленген химиялық құрамы бар орта қажет екендігіне талдаудың биологиялық әдістері негізделген. Бұл құрам өзгерген кезде, мысалы ортадан қандай да бір элементті алып тастағанда немесе жаңаны енгізгенде түзелмейтін өзгерістер болады, тіркелуі қажет дабыл бірден беріледі. Ағзаның сипаты мен жауапты дабылының ортаға компонентті енгізу сапасымен байланысын орнату оны анықтау мен ажырату үшін қажет. Аналитикалық индикатор ретінде кез келген ағзалар, олардың ішкі мүшелері мен ұлпалары, фзиологиялық функциялары және т.б. қызмет етеді. Индикаторлар ретінде омыртқасыздар, өсімдіктер, омыртқалылар болуы мүмкін. Барлық заттарды шартты түрде өмірлік қажетті, улы және физиобелсенді емес деп бөлуге болады, тек 2 жағдайда ғана ағзаның жауапты реакциясын күтуге болады. Физиологиялық белсенді емес заттар алшақ нәтиже беруі мүмкін. Анықталатын заттың сипатына индикаторлық компонентті таңдау тәуелді, қатты, сұйық немесе ауа ортасының химиялық құрамының өзгеруіне оның жауапты дабылы әртүрлі болуы мүмкін: мінез-қылық сипатының, қан құрамының, өсу қарқынының, мүшелер мен ұлпалар белсенділігінің өзгеруі. Индикаторлық ағзаға компоненттің ықпал ету көрсеткіші не тірі қалу, не өлім болып табылады. Бұл әрекеттестікті келесі схемамен анықтауға болады: анықталатын қоспа– мембрана - жасуша - ұлпа – мүше – мүшелер жүйесі – ағза - экожүйе. Ағза күрделшенген сайын, оның қызметтерінің саны артады. Жауапты дабыл заттың концентрациясына тәуелді, аз мөлшерлер үрдістерді ынталандырады, үлкендері қажытады.
2. Индикаторлар ретінде микроағзаларды, бактерияларды, балдырларды, өңез саңырауқұлақтарын пайдаланған кезде жеке жасушаның да, жалпы популяцияның да химиялық құрамының өзгеруін, өсу динамикасын бақылайды. Популяцияның қарқындылығын әдетте электрохимиялық әдіспен бағалайды, индикаторлар ретінде кең қолданылатындарға өңез саңырауқұлақтары болып табылады. Бұларға кадмий, сынап және цинк нитраттары жағымсыз ықпал етеді. Топырақ талдауы кезінде цинк, мыс, марганец, темір кең қолданылады. Қарқынды суларды, фенолдарды талдаған кезде ағзалардың реакцияларын қолданады, қарқынды суларда мұнай өнімдерін және фосфорорганикалық қоспаларды анықтаудың диффузиялық әдісі құрастырылған. Техникалық өндірісті, антибиотиктерді, дәрумендерді және аминқышқылдарын тексерген кезде микроағзаларды кеңінен қолданады. Тіршілік әрекетінің нәтижесінде микроэлементтерді тұтына және сіңіре отырып, микроағзалар ерітінділерді қоспалардан тазартып, олардың кейбіреулерін жасушаларында селективті түрде жинақтауы мүмкін. Мысалы, өңез саңырауқұлақтарын хлорерітінділерден алтынды таңдамалы тұндыру үшін қолданады.
3. Химимялық құрамның өзгеруіне омыртқасыздардың жауапты дабылы, қозғалыс реакцияларының, қоректену сипатының және т.б. биологиялық және физикалық функциялардың өзгеруіне әкелетін, қозу болып табылады. Инфузория ең зерттелген болып табылады. Олардың көмегімен АМ иондарын анықтауға болады, сонымен қатар бұл бұл ағзалар аниондарды анықтау үшін жарамсыз, тіршілік ортасына этанолды, сахарозаны немесе сірке қышқылын енгізгенде инфузорияның қозғалыс жылдамдығы артады, барий хлоридін қосу оның қозғалысын баяулатады.Сулардың санитарлық жағдайын бағалау үшін судағы омыртқасыздарды, шаянтәрізділерді пайдаланады, көрсеткіш ретінде аяқтарының қозғалыс жиілігін, жүрек жиырылуы кезіндетірі қалуын, өлген ағзалардың түсін қолданады. Дафниялар индикаторлар ретінде жиі қолданылады. Олардың кеуде аяқшаларының жиілік өзгерісі, жүректің жиырылу кезеңінің өзгеруі де аппаратурамен тіркеледі және бағалау критерийі болып табылады, маса личинкаларының жылдамдығы мен транзиттілігінің өзгеруі судағы пестицидтердің қалдық мөлшерін анықтау үшін қолданылады. Құрттардың формасы мен қозғалыс жылдамдығын, олардың тіршілігінің ұзақтығын микроскоппен бақылау топырақтағы металл иондарының мөлшерін анықтауға көмектеседі.
4 Сіңіргіш аспаптарды және сорбциялық түтіктерді талдауға дайындау
Сорбциялық түтіктерді биік шыны стаканға салып, үстіне тазартылған су құяды. Дистельденген суды 2-3 рет ауыстырып 1000-2000С температурада қайнатады. Әрбір талдаудан кейін түтікті ыстық дистельді сумен жуады. Аптасына 1 рет оларды 5 % кальцийлі сода ерітіндісінде қайнатып және таза дистельденген сумен шайқайды.
Сынама олардан бұрын шыны гранулалар қабатын зертханада абсорбциялық ерітіндімен өңдейді. Ерітіндіні құрғақ таза сынауыққа немесе кішкентай стаканға сорбциялыұқ түтікті өңдеуге қажетті мөлшерде құяды. Ерітіндімен өңделген түтікті тығынмен жабады.
Түтіктерді өңдеу
1. Реактивтің абсорбциялағыш ерітіндісіне аз тереңдікте (3-5 мм) шыны гранулалары бар түтіктің ұшын салады және абайлап резина сорғыштың көмегімен гранулалар қабатыжәне жоғарғы қабат суланғанға дейін сорады. Содан кейін түтікті ерітіндіден алады, ерітіндінің артық мөлшерін сорғыш көмегімен бірнеше рет қысып шығарып тастайды.
2. Түтікке сорбент жағына қажетті ерітінді мөлшерін (0,2-0,3 мл) құяды. Түтіктің бос ұшына бекітілген резина сорғыштың көмегімен ерітіндіні абайлап гранула қабатына біркелкі суланатындай ауыстырады. Артық ерітіндіні сорғыш арқылы шығарып тастайды. Сорбциялық түтіктерді өңдеуді көздерге түспейтіндей, сорғыш шкафта, резина қолғаппен жүргізеді.