ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 295
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Билет №19
1 Қалдықтарды сақтау және көму объектілері.
Қалдықтарды көму объектілеріне жатады:
• Полигондар – қалдықтарды орналастыруға арналған және арнайы құрылғылармен және техникамен жабдықталған территориялардың бөлікшелері.
• Үйінділер – арнайы белгіленген территорияларда немесе кенорындарды ашық өндіру кезіндегі карьерлердің өндірілген кеңістігінде орналасқан, «бос» жыныстардың, пайдалы қазбалардың, байыту қалдықтарының жасанды үймелері.
• Террикондар – жер бетіне шахталардан шығарылатын «бос» жыныстардың үйінділері.
• Қалдық қоймалары (қалдықтар) – басапқы материалға қарағанда, бағалы компонентінің мөлшері төмен пайдалы қазбаларды байытудың қалдықтары.
• Жинақтағыштар – ылғалдылық дәрежесі жоғары қалдықтарға арналған, осыған байланысты қалдықтарды гидроқшаулау көзделеі (темірбетон және металл ванналар, табанды бетондау немесе полиэтилен қабықшамен экрандау және т.б.)
2. Фотометриялық әдістерде талданатын заттар молекуласымен жарықты таңдап жұтылуы қолданылады. Сіңіру нәтижесінде жұтқыш заттың молекуласы минимальді Е1 энергиясы негізгі күйден аса жоғарғы энергиялық күйге Е2 ауысады. Жарық энергиясының нақты анықталған квантының жұтылуымен шақырылған электронды ауысулары, ол электронды спектрлерде сіңіргіш молекулалардың нақты белгілі сіңіру жолағының болуымен сипатталады. Бірақ жарық жұтылуы квант энергиясы ∆Е мен сіңірілетін квант энергиясы айырмалары сәйкес келгенде ғана болады, яғни (Е2) және бастапқы (Е1) қалыптағы жұтушы молекуласының квантталған энергетикалық деңгейі арасында сәйкестік болған кезде болады.
ḣν=∆Ε=Е2 – Е1
ḣ - Планк тұрақтысы (ḣ=6,62 * 10-34 Дж/с) ν – жұтылудың жиілігі
Фотометриялық әдістер тура және жанама болып бөлінеді. Тікелеі әдісте анықталатын ион М R-реагент көмегімен жарық жұтқыш қосылыс МR-ға айналдырып, соңынан осы қосылыс ерітіндісінің жарық жұту қарқындылығын өлшейді. Жанама әдісте қосымша қосылыстарды пайдаланады, мұнда олар анықталатын ионмен өзі бұзылады немесе жаңа жарық жұтқыш қосылысқа айналады.
Интенсивтілігі Ј0 жарық ағыны сіңіргіш заттың (ерітіндінің) қабатынан өткенде сіңіру нәтижесінде, шашаырауда, шағылысуда Ј мәніне дейін азаяды. Түскен жарық ағынының интенсивтілігі Ј0 және ерітіндіден өткен Ј жарық ағынының интенсивтілігін тәжірибе жүзінде анықтауға болады.
Ј0 және Ј интенсивтілігі аралығындағы қатынас Бугер-Ламберт заңымен анықталады Бугер – Ламберт – Бер заңы:
Ј=Ј0*е-ае
е – натурал логарифм а – сіңіру коэффиценті
е – сіңіру қабатының қалыңдығы
Т=Ј/Ј0 қатынасы өткізу деп атайды, ٪ есептейді.
Егер Т 1 см қабат қалыңдығында қарастырылса, онда өткізу коэффиценті деп аталады. Сәулеленудің сіңірілуі оптикалық тығыздықпен сипатталады
Д=lg(Ј0 / Ј)=-lgТ
Сіңіруші ерітіндінің концентрациясы мен оптикалық тығыздығы Д арасындағы байланыс Бер заңы бойынша:
Ерітіндінің оптикалық тығыздығы Д еріген заттың концентрациясына тұрақты қабат қалыңдығына тура пропорционал:
lg(Ј0 / Ј) =ƙС
ƙ – пропорционалдың коэффиценті С – еріген зат концентрациясы
Боялған ерітінді қабатынан өткен жарық ағынының монохроматты интенсивтілігінің түскен жарықтың интенсивтілігіне, боялған ерітіндінің концентрациясына, ерітіндінің қабат қалықдығына тәуелдлігі Бугер- Ламберт-Бердің біріккен заңымен анықталады. Бұл заң фотометриялық талдау әдістерінің негізіне жатады.
Ј=Ј0 * 10-ЕƛСL
Боялған бір заттың ерітінділері бірдей концентрацияда, бірдей қабат қалыңдығында немесе басқа бірдей жағдайларда түскен жарықтың бірдей мөлшерін сіңіреді, яғни мұндай ерітінділердің жарық сіңіруі бірдей.
Жарық сіңірудің негізгі заңын сақтағанда ерітіндінің оптикалық тығыздығы Д сіңірудің молярлық коэффицентіне, сіңірілген зат концентрациясына С, ерітіндінің қабат қалыңдығына тура пропорционал:
А= - Еƛсl
Графикалық сызбасында С мен Д (тұрақты қабат қалыңдығында) тәуелділігі координата
басынан өтетін түзу сызық.
2. Фотометриялық талдаудың қолданылуы
Фотометриялық талдау фотоэлементті қолдануға негізднлген, ол металл пластинаға жағылған жартылай өткізгіш қабаты.
Фотоэлементке түскен жарық ағыны электр тоғын туғызады, оның күші жарықтанудың интенсивтілігіне байланысты. Онымен қоса түстің бақылануы гальвонометрдің көрсеткішімен өлшенеді.
Фотоколориметрдің 2 түрі бар:
1. тура әрекетті немесе бір сәулелі (КФК-2)
2. диференциалды немесе 2 сәулелі (ФЭК-56М)
1-шісі 1 фотоэлемент, ал 2-шісі 2 фотоколориметр оптикалық немесе электрлі компенсациялы деп атайды.
ФМА кең қолданылады, әдістемелері қарапайым, сезімталдығы және көптеген реакциялардың талғамдылығы (селективтілігі) анықталды. Көбінесе өсімдік, топырақ, кендегі, хим. балқымалардағы, химиялық реактивтердегі әр түрлі элементтерді көрсетеді. Бұл әдіс көмегімен атмосфералық ауадағы зиянды заттардың топырақтағы, судағы мөлшерін анықтауға болады.
Ауыл шаруашылық, химия, тамақ, медицинада және т.б. қолданады.
КФК-3 қолданылуы. Фотоэлектрлік фотометр КФК-3 –жарықфильтрлері толқын ұзындығының 315-980 нм диапозонында мөлдір сұйық ерітінділердің және мөлдір қатты денелердің оптикалық тығыздығын өлшеуге және градуирлеу графиктерін құру әдістері бойынша ерітіндідегі заттардың концентрациясының мөлшерін анықтауға қолданылады.
Фотометрде жарық ағынында коллоидты ерітінділердің, эмульсиялардың таралатын жарық өткізуін өлшеуге болады.
Фотометр сумен қамтамассыз ету орындарында, металлургияда, химия, тамақ өнеркәсіптерінде, ауыл шаруашылығында, медицинада және т.б. аудандарда қолданылады.
Фотометрдің жұмыс істеуіне қолайлы жағдайлар: қоршаған орта температурасы (10-35 ±5)ºС, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 65±15%, тоқ көзінің мөлшері (220±22)В, 50 Гц.
2. Әрекет ету принципі. Фотометрдің әрекет ету принципі еріткіштен немесе салыстырмалы ерітіндіден өткен жарық ағынын Ф0 зерттелетін ортадан өткен жарық ағынына қатнасын салыстыруға негізделген. Ф0және Ф жарық ағындары фотоқабылдағышпен электрлік сигналдарға U0 , U және UТ (UТ-жарықтанбаған фотоқабылдағыштағы сигнал) айналады, олар фотометрдің микроЭВМ-інде өңделіп, сандық таблода оптикалық тығыздық, өткізу коэффиценті, концентрация мәндері көрсетіледі.
Зерттелетін ерітіндінің өткізу коэффиценті (Т) сигналдардың немесе ағындардың қатнасымен көрсетіледі.Т = Ф/ Ф0*100% = U-Ut / U0-Ut *100%
Оптикалық тығыздық (Д)
〖D=log 1/T〗= log (U_(0-) U_T)/(U- U_T )
Оптикалық тығыздық өзгеруінің жылдамдығы(А)
A= (D_2-D_1)/t
Мұндағы: Д2 –Д1 t уақыт аралығындағы оптикалық тығыздықтардың айырмасы. t-минутпен 1-9 мәнге ие бола алады.
Концетрация С Д*Ғ
3.Құрылысы.( Оптикалық сызбасы)
Шам (1) жіпшесі конденсормен (2) диафрагма Д1 (3) ( 0,8* 4,0) жазықтығында сәулеленеді. Д1 диаграмма ойығын жарықпен толтырып, Д1 диаграммасы қисық дифракциялық тор арқылы (4) және ойық айнамен ( 5) дәл осындай ойықты Д2 диафрагмасы жазықтығында сәулеленеді. Дифракциялық тор және айна Д2 диафрагмасы жазықтығында спектрдің созылған түрін көрсетеді. Дифракциялық торды өз осінен тордың штрихтарына параллель айналдырып, Д2 диафрагмасының 315- 990 нм толқын аймағында кез-келген сәулеленуді қоюға болады. Обьектив (7,8) кювета бөлімінде әлсіз біріккен жарық шоғын туғызып линза (10) алдында Д2 ойығының үлкейтілген бейнесін қалыптастырады. Линза (10) жарық шоғын фотоқабылдағышта (11) біркелкі жарықтанған шеңбер түрінде береді. УК спектр аймағында шашыраған жарық ағынын әлсірету үшін Д1 диафрагмасының артында жарықфильтр (3) орналасқан, ол 315-400нм спектр аймағында жұмыс істейді, соңынан автоматты түрде шығарылады.
Кювета бөлімінде( обьектив 7, 8 және линза( 10) аралығында тіктөртбұрышты кюветалар(9) орналастырылады.
4.Фотометрдің құрылысы мен құрам бөлшектерінің жұмысы.
Фотометр бір блок түрінде орындалған. Металдан жасалған негізге (3) фотометрдің байламдары бекітіліп, қабықпен (1) жабылған. Кювета бөлімі жаппалы қақпақпен (5) жабылады. Фотометр фотометрлік бөліктен (2), қоректену бөлігі (3), микропроцессорлы жүйеден (4) тұрады. Фотомктрдің бүйір қабырғасында резистордың осі (УСТ 0) және тумблер (СЕТЬ) орналасқан.
Фотометрлік бөлік келесі бөлшектерден тұрады
монохроматор
тұтқа
кювета бөлімі
кювета ұстағыш
Монохроматор. (1) Берілген спектр аймағында сәулеленуді алу үшін қызмет атқарады. Ол корпустан, кіру ойығынан, сфералық айнадан, дифракциялық тордан, синустік механизмдегі шығу ойығынан тұрады.
Тұтқа. (2) Синустік механизм арқылы дифракциялық торды бұрап, қажетті толқын ұзындығын қоюға арналған.
Кювета бөлімі. (6) Монохроматор корпусының негізіне бекітілген корпус болып табылады. Осы корпустың оң жақ бөлігінде фотометриялық құрылғы орналасқан. Фотометриялық құрылғы фотодиодтан және тұрақты токты күшейткіштен тұрады.
Кювета ұстатқышқа еріткіш және зерттелетін ерітіндісі бар кюветалар орналастырылады. Жарық ағынына кюветаларды ауыстыру тұтқаны (4) бұрау арқылы жүреді.
Жұмысқа дайындау:
1.Фотометрде өлшеуді жүргізуден 10-15 мин. бұрын ток көзіне қосу керек. Қыздыру кезінде кювета бөлімі жабық болуы керек. Қызғанда өзі сигнал береді.
2. Өлшеуге қажетті түсті жарық фильтрлерін енгізу керек.
3. Фотометрді нолге келтіру қажет. Ол үшін «0» клавишасын басып, соңынан «#» басады. «Измерение 0000» шығады.
4. Қажетті өлшеу функциясын таңдау. Ол үшін «Д» клавишасын басу. Оптикалық тығыздықты көрсетеді.
Жұмыс істеу тәртібі:
Жарық ағынына еріткіші немесе салыстырмалы ерітіндіні қою.
Кювета бөлімінің қақпағын жабу.
Толқын ұзындығын қою.
Аспапты нолге келтіру.
Қажетті функцияны таңдау.
Тетікті бұрап, еріткіші немесе салыстырмалы ерітіндісі бар кюветаны зерттелетін кюветаға ауыстыру.
Сәйкес өлшеу нәтижелерін сандық таблодан алу.
Өлшеуді 2-3 рет қайталап жүргізеді, нәтижеге ортақ мәнді алады.
Өлшеу жүргізу
КФК-3 аспапында зерттелетін ерітіндінің оптикалық тығыздығын анықтандар.
Алынған мәліметтер бойынша градуирлеу графигін тұрғызындар, концентрацияны есептендер.
Қорытынды.
3 Ауа ортасын санитарлық бағалау үшін зиянды заттар ШМК бірнеше түрі қолданылады (ШМК р.з., м.р., с.с., ЛК50, ЛД50).
ШМК р.з. – зерттеудің осы заманғы әдістерімен анықталуы мүмкін, жұмысшы денсаулығына сегіз жұмыс сағатының ішінде, бүкіл жұмыс өтілінің барысында ықпал етпеуі тиіс, шекті мүмкін концентрация.
ШМК с.с. – адам денсаулығына тура немесе жанама ықпал етпеуі тиіс, ластаушы заттардың шекті мүмкін концентрациясы.
ШМК м.р. – адам денсаулығына жиырма минуттық ингаляциялық тыныс алу кезінде ықпал етпеуі тиіс, ластаушы заттардың шекті мүмкін концентрациясы.
Қазіргі уақытта 445 ластаушы зат үшін белгіленген, жұмыс аймағының ауасындағы зиянды газдарды, булар мен аэрозольдердің ШМК әрекет етеді. Көптеген улы заттар қосынды әсеріне ие, яғни олардың қоспалары жеке компоненттерге қарағанда, тірі ағзаларға бұдан артық улы әсерін тигізеді, мысалы бұл S, N, C диоксидтері, фенол, күшті минералды қышқылдар қоспалары және т.б. Өндірістік бөлмелердің ауасындағы зиянды заттардың ШМК есептеу үшін, улылық көрсеткіштерін пайдаланып, регрессивті талдаудың негізінде шығарылған формулалар ұсынылады.
4 Ауадағы шаңның концентрациясын анықтау тәртібі.
а) Сүзгішті аналитикалық таразыда өлшеңіз және оның бастапқы салмағын мг жазып алыңыз.
б) Өлшенген сүзгішті сүзгіұстағышқа орналастырыңыз, оны штуцерлерге жалғаңыз. в) 10-20л/мин шығынмен ауаны сорыңыз, сонымен бірге секундомерді қосыңыз.
Ауаны сүзгіш арқылы 20-30 мин сорыңыз.
г) Сүзгішті сүзгіұстағыштан ажыратыңыз және оны қайта өлшеңіз, соңғы салмағын мг жазып алыңыз.
д) C q2 q1 *100
Q * t
бойынша мг/м3 шаңның (С) массалық
концентрациясын есептеңіз.
Q – ауа шығынының орташа мәні, л/мин. t – сорылатын ауаның ұзақтығы, мин.
q2, q1 - сүзгіштің соңғы және бастапқы салмағы, мг.
1000 – метрлерден куб метрлерге ауа көлемін қайта есептеу коэффициенті.
-
Өлшеулерді орындаңыз, есептеулер жүргізіңіз, жұмыс аймағының ауасында шаңның таралуы туралы қорытынды жасаңыз. Ауаның сапасы туралы қорытынды жасаңыз.
Билет №20
1 Табиғи орта өзгерісінің тікелей және жанама белгілері.
Адамның қатысуымен табиғи ортаға ықпалдар тікелей де, жанама да болуы мүмкін.
Тікелей ықпал – бұл адамның шаруашылық әрекеті үрдісіндегі тікелей, бірақ әркез жоспарлы және қажетті емес табиғат өзгерісі. Жолдар, елді мекендер құрылысы, ағаш дайындау, пайдалы қазбалар шығару, өнеркәсіптік өндіріс және т.с.с. Тікелей ықпалдардың ішінде антропикалық, антропогендік, аддитивті, кумулятивті және синэргикалық ықпалды ажыратады.