ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 289
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
γ –сәулелену жарықтықпен сәйкес, бірақ одан толқын ұзындығымен ажыратылады (10 нм). Ол ауада жарық жылдамдығымен (жарық жылдамдығы 300 000 км/с) үлкен қашықтықтарды (ауада ену қабілеті 150 –ді құрайды) өтеді және тірі тіндерге (ондаған см.) оларды ұзын ізі бойында иондай отырып терең енеді. γ –сәулелердің әсері олардың сандарына және энергиясына тәуелді, сондай-ақ ағза мен сәулелену көзі арасындағы қашықтыққа. Альфа-сәулелердің иондаушы қабілеті оте жоғары, ал гамма-кванттардың – төмен. γ –сәулелер радиация көзі ағза ішінде де, сыртында да орналасқан жағдайда бұзушылық әрекет етеді.
Рентгендік сәулелену.
Рентгендік сәулелену – электромагнитті табиғатқа ие. Рентгендік сәулелердің толқын ұзындығы 10-5-10-2 нм. Олар жылдам электрондардың ауыр металдардан жасалған қадаларымен тежелуінен пайда болады (мысалы, платина). Рентген сәулелерінің ұзындығы электрондардың қадамен тежелу жылдамдығы үлкен болған сайын кіші болады. Қысқа толқынды рентген сәулелерінің ену қабілеті әсіресе үлкен, ал иондаушы қасиеттері – минималды. Рентген сәулелерін жасанды жолмен рентген трубаларында, электронды жылдамдатқыштарда алады. Олар сондай-ақ ғарыш денелерімен және кейбір радионуклидтермен шығарылады. Иондаушы қабілеті аздығынан рентген сәулелерін медицинада, ғылымда және техникада кең қолданады.
Иондаушы сәулеленудің барлық түрлерін көру, сезу немесе есту мүмкін емес; олардың дәмі, түсі, иісі жоқ. Радонуклидтердің радиоактивті қасиеттерін мыналармен жоюға болмайды: химиялық айналулармен, радиобелсенді заттың агрегаттық күйін өзгертумен (қатыру, еріту, буландыру және т.с.с.), биологиялық әсермен. Алайда, ағзаны α- және β-сәулеленулердің сыртқы әсерінен киім және басқа қол жетімді материалдармен қорғауға болады. γ –сәулеленудің әсер тету деңгейін жоғары деңгейде радиобелсенді ластанған территорияда болу уақытын қасқарту арқылы азайтуға болады.
4.2Геофизикалық әдістер.
Экологиялық геофизика – түрлі экологиялық міндеттерді шешу мақсатында геологиялық қиманың жоғарғы бөлігін және атмосфераның іргелес бөліктерін біріктіретін, жаңа бағыттардың бірі.
Экологиялық геофизикадағы екпін, кез келген табиғаттағы физикалық өрістердің қауырттылығы мен вариациясын, сонымен қатар химиялық элементтердің концентрациясын белгілеуде жоғары дәлдік пен сезімталдықты қаматамасыз ететін, мекен ету ортасын бақылау құралы ретінде зерттеу әдістеріне бөлінеді.
Геофизикалық зерттеулерде қолданылатын әдістер электрлік, сейсмикалық, гравиметриялық, магнитометрлік, геотермиялық және ядролық болып бөлінеді.
-
Электрлік әдістер – табиғи немесе Жерде жасанды жасалған электромагниттік өрістерді зерттеуге негізделген; -
Сейсмикалық – тау жыныстарында жасанды құрылған, серпінді тербелістердің өріс ерекшеліктерін зерттеу; -
Гравиметриялық әдістер – ауырлық күші өрістерінің ерекшеліктерін зерттейді. -
Магнитометрлік – Жердің магнитті өрісінің ерекшеліктері; -
Геотермиялық әдістер – Жердегі табиғи немесе жасанды тудырылған температуралық өрісті зерттеуге негізделген. -
Ядролық – табиғи немесе жасанды тудырылған ядролық өзгерістерге ұласатын, физикалық құбылыстарды немесе тау жынысының мәнімен ядролық сәулеленулердің өзара әрекеттесу үрдістерін бақылауға негізделген.
Зерттеудің түрі жұмыстардың мақсаттары мен масштабтарына тәуелді. Алдымен жергілікті жерді алдын ала зерттеу үшін аэротүсірімді жүргізеді. Автомобильді түсірім, ұңғымалардың жаяу жүрістік каротажы және өзгелері аэротүсірім кезінде айшықталған аномалияларды зерттеуге, олардың табиғаты мен концентрациясының сандық бағаланауын анықтауға бағытталған. Түсірімнің нәтижелері топографиялық негізге салынады және карталар құрылады.
Экологияда кеңінен қолданылады:
-
тік электрлік зондылау (ТЭЗ) -
электрокескіндеу (ЭК) -
электрокоротаж -
тудырылған потенциалдар әдісімен зондылау (ТЭЗ – ТП) -
сынған толқындар әдісімен сейсмобарлау (СТӘС) -
термометрия -
гамма-түсірім -
радиометрлік каротаж
Литосфераның геофизикалық-экологиялық қызметі, табиғи және техногенді жаралған литосфераның геофизикалық өрістерінің биота мен адам денсаулығының жағдайына ықпал ету қасиетінен тұрады. Сәйкесінше табиғи геофизикалық өрістер мен геохимиялық аномалиялар да, техногенді түрленген немесе техногенді негізделген аномалиялар да зерттеледі. Зерттеу объектісі мен пәні, тектоникалық бұзылыстармен, асқан жарықшақтықпен, көмілген өзен аңғарларымен, рифтілі құрылымдармен және биотаға ықпал ететін, литосфераның басқа біртексіздіктерімен байланысты, геофизикалық өрістердің аномалиялары болып табылады. Мұндай аномалияларға жоғары батпақтану ошақтары мен тірі ағзалардың функционалды бұзылыстарының білінімдері орайластырылған. Мәнісі бойынша бұл, жалпы адамға немесе оның жеке мүшелеріне жағымсыз ықпал ететін, геофизикалық өрістерінің дисбалансы бар белдем.
4.3Ластану көздерін тізімге алу.
Жоспар: 1. Тізімге алудың жалпы ережесі. .
1. Шынайы жағдайларда кәсіпорын көбінесе объективті себептерге байланысты барлық ластаушы ингридиенттер бойынша белгіленген ШМК сақтауға қабілетсіз. Бұл жағдайларда есептеу нүктелеріндегі, мысалы елді мекеннің ауасындағы, концентрация ШМК асуы мүмкін. мұндай жағдайларда шығарындыларды, яғни ШМК-ға шыққанға дейін, біртіндеп төмендету жүргізіледі. Аралаық сатыларда қуаты бойынша ұқсас кәсіпорындар қол жеткізген ең жақсы технологиямен қамтамасыз етілетін шығарындылар деңгейінде уақытша келісілген шығарындылар (УКШ) бекітіледі. ШМШ және ШМЛ есептеуді жүргізу үшін, кәсіпорынның барлық шығарындылары мен олардың көздері бойынша толық сенімді ақпаратқа ие болу керек. Мұндай ақпаратты өнеркәсіптік шығарындыларды тізімге алу кезінде алады, тізімге алуды белгілі бір территорияда ластаушы заттарды шығару көздерінің және атмосфераны ластау көздерінің таралуы туралы, сонымен қатар шығарындылардың саны мен құрамы туралы мәліметтерді жүйелеу деп біледі. Тізімге алудың мәліметтері негізінде кәсіпорын талап етілетін шығындарды қандай да бір мерзімде төмендету бойынша жоспарлар құрады. Өндірістің инженер-экологының алдында зиянды заттардың регламенттелген шығарындыларын қамтамасыз ету бойынша күрделі міндет тұра. Тізімге алудың нәтижелері қолданылады: 1.атмосфераға шығарылатын шығарындыларды мөлшерлеу; 2.шығарындыларға өндірістік бақылау жүргізу; 3.шығарындылардың төлемдерін анықтау; 4.кәсіпорынды экологиялық төлқұжаттау; 5.қоршаған орта саласындағы мемлекеттік кадастр органдарын ақпараттандыру. Тізімге алуды кәсіпорындардың өздері немесе бақылаушы ұйым 5 жылда 3 реттен кем емес жүргізеді. Мерзімінен бұрын тізімге алу мынадай жағдайларда жүргізіледі: 1.нақты мәліметтер мен соңғы есептілік мәліметтерінің арасындағы маңызды айырмашылықтарды анықтау. 2.өндіріс технологиясын, отынның түрі мен сапасын түбегейлі өзгерту және ластанудың артуына әкелетін барлық жағдайларда. Мерзімінен бұрын тізімге алу экология бойынша аймақтық комитеттің ұйғарымы бойынша жүргізілуі мүмкін. тізімге алу бойынша есепті бірінші басшы бекітеді.
Тізімге алу объектілері: - ластаушы заттардың шығарындылары; - бөліну көздері; - атмосфераны ластау көздері; - шаң-газ-тазарту қондырғылары. Тізімге алу кезінде анықталады: - максималды бірлік ластану; - жылдық максималды бірлік; - есептік.
4.4Су объектілеріндегі химиялық заттардың балансы.
Жоспар: 1.Судың құрамына енетін химиялық элементтер.
2.Теңіз суындағы және тұщы судағы химиялық заттардың балансы. 1.Судың құрамына енетін, барлық химиялық заттар тұрақты және тұрақсыз болып бөлінеді. Тұрақты заттар бұл уақыт пен кеңістікте бірдей және өзгермейтін концентрацияға ие заттар. Тұрақты заттарға магний, хром, мыс, мышьяк, сынап иондары және басқалары жатады. Тұрақсыз заттар бұл тұрақты құрамы жоқ заттар, 2 топқа бөлінеді: 1. Биогенді. Биогендіге ағзалардың тіршілік әрекетін қолдайтын элементтер жатады. Судың бетіндегі биологиялық элементтер көбінесе күйіп кетеді. Кейде 0-ге жақын болуы мүмкін. 2. Лантанды элементтер таралуының сипаты күрделі. Мұхитқа түрлі суағарлармен келіп түседі, кейде мұхит суындағы гидролиз есебінен толықтай тұнбаға айналады. Биогендіге I, Ni, Ba және т.с.с. жатады. Лантандыларға жатады: Al, Cr, PbCO3 Биогенді типке жататын элементтер мұхитта әдетте аз уақыт болады. Тұрақты заттарда кейде онаған мың жылдарды құрайд. 2.Су атмосферамен тұрақты өзара әрекеттестікте болады. Осы көздерден байытыла немесе ластана отырып, теңіздердің беткі аудандары барлық зиянды компоненттер мен антропогендік шығарындыларды сіңіретін адсорбенттер болып табылады. Жоғары мөлшер кезінде оксидсулы объектілердің қышқылдық көрсеткіштері төмендейді. Мұнай, өнеркәсіптік пен көлік қалдықтардың шығарындылары, жақын маңдағы ормандардың өртенуі де су айдындарының қышқылдылығына ықпал етеді. Мониторинг міндеттерінің бірі су айдындары мен олардың бөлікшелеріндегі ластаушы заттардың балансын зерттеу болып табылады. Сұйылту су айдынына түскен қарқынды суларды зарарсыздандырудың негізгі факторларының бірі болып табылады. Сұйылтқан кезде заттардың жалпы мөлшері азаймайды, алайда зарарсыздандыру әсері сөзсіз. Егер су айдынына зарарсыздандырғыш сұйықтық түссе, ол одан ары сумен араласады, бұл үрдіске ықпал ету мүмкін емес. Турбулентті араласу мен диффузия орын алады. Тұстамадан ағысбойымен орын ауыстыруына қарай қарқынды сұйықтықтар өзен шығынының үлкен бөлігін қамтитын болады. Өзен ағысының ластанған бөліктері мен ластаушы заттардың концентрациясы түрліше болу керек
5 билет
5.1 2. Табиғи және техногенді ағындардың геохимиялық үйлесімділігі.
Ғаламдық геохимиялық өрістерді (Дүниежүзілік мұхит, атмосфера және басқалары) қоса алғанда, ешбір табиғи жүйе буферліліктің белгілі бір қорына қарамастан, техногенезге абсолютті тұрақтылыққа ие болмайды. Сондықтан тек жеке компоненттер (топырақ, биота, сулар) үшін емес, жалпы жүйе үшін де бастапқы қасиеттердің сақталуын бағалау міндеті аса өзекті.
Ластағыштар толық шығарыла ма, өздігінен тазару үрдісі аяғына дейін жүре ме деген мәселені шешкенде ластағыштың қасиеттерін, жергілікті жағдайдағы оның метаболизмінің сипатын, орта компоненттерімен өзара әрекеттесу формалары мен нәтижелерін талдау (яғни екінші қатарлы реакциялардың түрлерін талдау) қажет.
Ластағыштар орта компоненттерімен өзара әрекеттескен жағдайда екінші қатарлы реакциялар туындайды.
Ластағыш қасиеттері мен екінші қатарлы реакциялар сипатының келесідей қатынастары болуы мүмкін:
• Жергілікті жағдайларда ластағыштар тұрақты, бұл табиғи объектілердің техногенді модификацияларының тұрақтылығын анықтайды. Мысалы, ұзақ уақыт ыдырауымен және кумуляцияға деген қабілетімен сипатталатын, кейбір пестицидтермен (ДДТ) табиғи орталардың өте ұзақ ластануы.
• Жергілікті жағдайларда ластағыштар жеңіл шығарылады немесе ыдырайды, бірақ олардың ықпалының нәтижесінде ластағыштарды айқын анықтайтын, тұрақты ерекше екінші қатарлы реакциялар туындайды. «Салдардың» мұндай
сипаттамалары жүйенің (ландшафттың немесе оның жеке бөліктерінің) «жадында» жазылуы мүмкін. Бұл жерде ластағыштар әрекетінің екі нұсқасы бар:
1. жергілікті жағдайларда бастапқы ластағыштардың метаболиттері бекиді. Мысалы, сульфидтер өзгерісінің соңғы сатысы темір оксидтері мен гидроксидтері болады. Соңғылары әлсіз қозғалады. Сонымен қатар қарқынды сульфидтелген ашылған жыныстардың үйінділері орнында ерекше, техногенді «темір қалпақтар» туындауы мүмкін.
2. ластағыштар да, метаболиттер де жергілікті ландшафттарда бекімейді, бірақ табиғи жүйелерде олардың қысқа мерзімде болуының нәтижелері ұзақ уақыт аңғарылады. Мысалы, мұнай өндіру аудандарында орман ландшафттарына суда еритін тұздардың ірі концентрацияларының келіп түсуі топырақ қасиеттерінің айтарлықтай терең өзгерістерін тудырады. Топырақтағы тұздардың мөлшері улы концентрацияларға жетуі мүмкін (1- 5% және одан артық), сонымен бірге олардың тұзды бейіні сорларға сәйкес келеді. Гумидті климат жағдайында бұл тұздар ландшафттарда беки алмайды. Табиғи факторлардың бұндай үйлесімінде мұндай типтегі ластағыштар тұрақсыз, алайда тұзды ағындардың бір рет ықпал етуі топырақтың физикалық-химиялық та, морфологиялық та қасиеттерінің терең өзгерістері үшін жеткілікті болады.
5.2Жалынды фотометрдің принципиальді сызбасы:
Эмиссионды жалынды фотометр 3 негізгі түйіннен тұрады: шашыратқыш, өлшегіш құралдың жарықфильтрі және монохроматоры.